بر اساس نظریۀ یادگیری اجتماعی آلبرت بندورا^[1] که بعدها به نظریۀ شناختی اجتماعی تغییر نام یافت، بخش عمده‌ای از یادگیری انسان از طریق مشاهده و الگوگیری اتفاق می‌افتد که بر این اساس، معیارهای اخلاقی افراد هم در تعامل با همان الگوهای اجتماعی شکل می‌گیرد (1, 2). بنابراین، افراد برای خودتنظیمی تمایل دارند رفتاری مطابق با هنجارهای رفتاری جامعه داشته باشند و از مخالفت با معیارهای اخلاقی موجود پرهیز نمایند تا دچار خودتحقیری و سرزنش و محکوم‌کردن خود نشوند. اما در برخی از موارد مشاهده می‌شود افراد در شرایطی قرار می‌گیرند که برخلاف ارزش‌ها و هنجارهای پذیرفتۀ خود رفتار می‌کنند و در عین حال خود را نیز سرزنش نمی‌کنند. آلبرت بندورا این فرایند را با مفهوم بی‌قیدی اخلاقی معرفی می‌کند (3). او در این مفهوم‌پردازی سازوکارهای هشت‌گانه‌ای را که افراد برای جلوگیری از خودتحقیری ناشی از ارتکاب رفتار غیرمنطبق با معیارهای اخلاقی به کار می‌گیرند، به‌صورت توجیه اخلاقی، برچسب‌زنی مدبرانه و خوشایند، مقایسۀ سودمند، جابجایی مسئولیت، تقسیم مسئولیت، بی‌اعتنایی به پیامدها یا تحریف آنها، غیرانسانی‌کردن و نسبت‌دادن سرزنش توضیح می‌دهد (2, 4-6). باید توجه داشت که ارائۀ نظریۀ بی‌قیدی اخلاقی آلبرت بندورا به هیچ وجه به‌معنی تأییدِ بی‌قیدی اخلاقی توسط او نیست و تنها یک نظریۀ علمی در حوزۀ روان‌شناسی اخلاقی برای تبیین فرایندهای درونی و شناختی افراد دربارۀ معیارهای اخلاقی است.

امروزه بحث دربارۀ این نظریه و بی‌قیدی اخلاقی برخی از افراد جامعه به معیارها و الگوهای اخلاقی و بررسی ریشه‌های آن در حوزه‌های مختلف پژوهشی مانند مراحل رشد کودک و نوجوان، رفتار سازمانی، جرم‌شناسی، روان‌شناسی نظامی، روان‌شناسی ورزش و سلامت عمومی کاربرد دارد و ازاین‌رو استفاده از یافته‌های این تحقیقات می‌تواند برای کارشناسان فرهنگی و رفتاری جامعه بسیار سودمند و راهگشا باشد (2, 7, 8).

همان‌گونه که می‌دانیم پایبندنبودن به معیارهای اخلاقی در میان افراد یک جامعه حیات اخلاقی آن جامعه را در معرض سقوط قرار می‌دهد و این موضوعی نیست که بتوان به‌آسانی از کنار آن عبور کرد؛ به‌ویژه با توجه به آموزه‌های حیات‌بخش دین

مبین اسلام که بر تقیّد و پایبندی به مسائل اخلاقی تأکید فراوانی دارد. ازاین‌رو، می‌بینیم که در بحث امر به معروف و نهی از منکر یکی از رسالت‌های هر فرد مسلمان مبارزه با شیوع رفتارهای غیراخلاقی در جامعه است که یکی از علل عمدۀ آن مقیّدنبودن افراد به امور اخلاقی است. به‌عبارتی، این فریضۀ الهی به‌عنوان یک راهبرد کلیدی که دارای بازدارندگی بیرونی و اجتماعی است می‌تواند در کنار عوامل پاکسازی درونی نقش بسزایی در پیشگیری از بسیاری از سازوکارهای بی‌قیدی اخلاقی ایفا نماید. تأکیدهاى مکرر قرآن کریم و آموزه‌های دینی دربارۀ امر به معروف و نهى از منکر بیانگر اهمیتى است که اسلام براى سالم‌سازى محیط اجتماعی و احساس مسئولیت، خیرخواهی و انسان‌دوستی و مبارزه با عوامل فساد و گناه در جامعه قائل است. از سوی دیگر، قیام و نهضت بی‌نظیر امام حسین (ع) نیز طبق فرمودۀ خود آن حضرت، براى اجراى این فریضۀ الهى در جامعه بوده است که در زمان حاضر نیز احیای امر به معروف و نهی از منکر به سالم‌سازی محیط اجتماعی کمک شایانی خواهد نمود (9).

در پایان، امید آن می‌رود که واکاوی‌های تخصصی و پژوهشی بیشتری در محافل دانشگاهی روی فرایند بی‌قیدی اخلاقی در موضوعات و حوزه‌های مختلف صورت پذیرد و متولیان حکمرانی نیز اهتمام جدی‌تری با تکیه بر تحقیقات و شواهد علمی در جهت برنامه‌ریزی‌های مداخله‌ای مناسب در این زمینه داشته باشند.

[1]) Albert Bandura

سابقه و هدف: ازآنجایی‌که سجده بهترین وضعیت تخلیۀ میدان‌های الکترواستاتیک از بدن است؛ هدف این مطالعه بررسی خاصیت مغناطیسی و الکتریکی سه ماده خاک، مقوا و پارچه و در ادامه بررسی فعالیت مغزی در زمان سجده بر این سه ماده مختلف است.

روش کار: روش این پژوهش از نوع مقطعی است. نمونۀ پژوهش ده نفر (چهار زن و شش مرد) از افراد سالم بین 20-40 سال بود که داوطلبانه در این طرح شرکت کردند. در قسمت اول بررسی فیزیکی مواد مختلف از دستگاه مغناطیس‌سنج نمونۀ ارتعاشی برای بررسی میزان نفوذپذیری مغناطیسی و دستگاه اندازه‌گیری رسانایی الکتریکی به‌روش دونقطه‌ای برای بررسی میزان رسانایی سه نمونۀ خاک، مقوا و پارچه استفاده شد. در قسمت دوم امواج مغزی ده فرد سالم در وضعیت نشسته؛ سجده بر خاک (مهر)، مقوا و موکت با شرایط یکسان ثبت و قدرت نسبی باندهای فرکانسی بررسی شد. مقدار P نیز بعد از محاسبۀ میزان کشف اشتباه مداخلۀ کانال‌ها و باندها بر هم در نظر گرفته شد. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافته‌ها: نتایج قسمت اول نشان داده است که مقوا نسبت به پارچه و پارچه نسبت به خاک نفوذپذیری بیشتری از لحاظ مغناطیسی و به همین ترتیب رسانایی الکتریکی کمتری داشت. در قسمت دوم نتایج نشان داده است که مقوا و خاک موجب افزایش معناداری در قدرت نسبی باند آلفا 1 در مناطق پیشانی و مرکزی نسبت به حالت نشسته شد؛ در حالی که مقدار این شاخص در سجده بر موکت اختلاف معناداری با حالت نشسته نداشت. سجده بر موکت موجب افزایش معنادار قدرت نسبی باند گاما 1 نسبت به نشسته شد؛ درحالی‌که در سجده بر خاک به‌ویژه مقوا این تفاوت به میزان کمتری دیده شد.

نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده می‌توان گفت سجده بر مقوا تشدیدکننده و سجده بر موکت تخفیف‌دهندۀ تأثیرات سجده بر خاک است.

سابقه و هدف: سرزندگی به‌معنای نوعی تجربۀ خاص روان‌شناختی یک نیروی حیات‌بخش است که موجب حس شور زندگی و روحیه در سالمندان می‌شود و خود تحت تأثیر عوامل متعددی است. بنابراین هدف مطالعۀ حاضر بررسی نقش میانجی عملکرد خانواده در رابطۀ جهت‌گیری مذهبی با سرزندگی ذهنی سالمندان بوده است.

روش کار: پژوهش حاضر توصیفی - همبستگی از نوع معادلات ساختاری است. جامعۀ آماری پژوهش شامل تمامی سالمندان 60 سال به بالای شهر تهران در سال 1400 بود که از میان آنان 300 نفر واجد شرایط به‌روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند و به‌صورت برخط به پرسش‌نامه‌های جهت‌گیری مذهبی آلپورت و راس، عملکرد خانوادۀ اپشتاین و همکاران و سرزندگی ذهنی رایان و فردریک پاسخ دادند. الگوی پژوهش و روابط بین متغیّرها با استفاده از همبستگی پیرسون تحلیل شد. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافته‌ها: نتایج نشان داد اثر مستقیم جهت‌گیری مذهبی درونی بر عملکرد خانواده مثبت (01/0P< و 17/0=β)؛ اما اثر مستقیم جهت‌گیری مذهبی بیرونی بر عملکرد خانواده منفی (01/0 P<و 34/0-=β) بود. اثر مستقیم عملکرد خانواده بر سرزندگی ذهنی (01/0P< و 65/0=β) و اثر مستقیم جهت‌گیری مذهبی درونی بر سرزندگی ذهنی مثبت (01/0 P< و 20/0=β)، اما اثر مستقیم جهت‌گیری مذهبی بیرونی بر سرزندگی ذهنی منفی (01/0P< و 04/0-=β) بود. همچنین عملکرد خانواده در ارتباط بین جهت‌گیری مذهبی درونی (05/0P< و 34/2=Z) با سرزندگی ذهنی نقش واسطه­ای داشت. علاوه‌براین، عملکرد خانواده در ارتباط بین جهت‌گیری مذهبی بیرونی (01/0P< و 56/3-=Z) با سرزندگی ذهنی نقش واسطه‌ای داشت.

نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده، جهت‌گیری مذهبی و عملکرد خانواده نقش مهمی در سرزندگی ذهنی سالمندان دارند؛ بنابراین توجه به آنها می‌تواند راهکاری مؤثر برای حفظ سرزندگی ذهنی سالمندان باشد.

سابقه و هدف: مطالعات پیشین نشان داده است که آوای قرآن می‌تواند موجب کاهش اضطراب، درد و فعالیت سمپاتیک گردد؛ ولی نبود گروه کنترل مناسب از مهم‌ترین ایرادهای این نوع از مطالعات است. در پژوهش حاضر اثرات شنیدن آوای قرآن در حین بیهوشی بر عمق بیهوشی بررسی؛ و برای گروه کنترل از صدای سفید که از مجموعۀ تمام طول موج‌های قابل‌شنیدن تشکیل می‌شود، استفاده شد.  

روش کار: پژوهش حاضر از نوع کارآزمایی بالینی آینده‌نگر دوسوکور است که برای ۵۰ بیمار داوطلب جراحی ویترکتومی تحت بیهوشی عمومی در اتاق عمل بیمارستان امام حسین (ع) صورت گرفت. بیماران به‌صورت تصادفی به دو گروه قرآن و صدای سفید تقسیم شدند و بعد از القای بیهوشی آوای مرتبط برای بیماران پخش شد. این دو گروه از نظر مصرف پروپوفول به‌عنوان داروی بیهوشی برای حفظ شاخص دو طیفی حدود عدد ۵۰ و همچنین شدت درد، تهوع و استفراغ پس از عمل با یکدیگر مقایسه شدند. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان تضاد منافعی گزارش نکردند.

یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد که متوسط مصرف پروپوفول در گروه قرآن به‌طور معناداری کمتر از گروه صدای سفید بود (037/0P=). همچنین میزان تهوع و استفراغ در گروه قرآن کمتر بود ولی شدت درد بین این دو گروه اختلاف معنی‌داری نداشت.

نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده، شنیدن آوای قرآن توسط بیمار تحت بیهوشی عمومی می‌تواند موجب کاهش نیاز به داروی بیهوشی و کاهش بروز تهوع و استفراغ گردد.

سابقه و هدف: هوش معنوی و معنویت سازمانی از عوامل مؤثر بر عملکرد و رفتار حرفه‌ای پرستاران معرفی شده‌اند. پژوهش حاضر با هدف تعیین ارتباط هوش معنوی با معنویت سازمانی پرستاران صورت گرفته است.

روش کار: مطالعۀ حاضر توصیفی - تحلیلی از نوع همبستگی است. 193 نفر از پرستاران بیمارستان سیدالشهدای فارسان به‌روش نمونه‌گیری آسان انتخاب شدند. داده‌ها با استفاده از دو پرسش‌نامۀ استاندارد هوش معنوی کینگ و معنویت سازمانی میلین جمع‌آوری و با آزمون‌های آمار توصیفی و استنباطی تجزیه ‌و تحلیل شد. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافته‌ها: نتایج مطالعۀ حاضر نشان داده است که ميانگين نمرۀ هوش معنوی (61/14± 45/83) و معنویت سازمانی پرستاران (08/12±12/69) بالاتر از متوسط بود. نتیجۀ آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داده است که بین میانگین نمرۀ هوش معنوی با معنویت سازمانی پرستاران ارتباط مثبت و معنی‌داری وجود داشت (208/0=r و 05/0<P).

نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌های این مطالعه مي‌توان بيان کرد که هوش معنوی می‌تواند موجب افزایش معنویت سازمانی پرستاران گردد. بنابراین، با برنامه‌ریزی در دورۀ آموزش پرستاری و سپس در دوره‌های ضمن خدمت جهت افزایش هوش معنوی به‌عنوان یک عامل روان‌شناختی می‌توان به ارتقای معنویت سازمانی پرستاران کمک کرد.

سابقه و هدف: دورۀ کودکی مهم‌ترین و حساس‌ترین دورۀ رشد انسان و ارزیابی آن از مهم‌ترین وظایف والدین و متخصصان این حیطه است. با وجود مقیاس‌های متعدد، تدوین مقیاس‌هایی با مبنای نظری اسلامی ضرورت دارد. ازاین‌رو، هدف پژوهش حاضر ساخت مقیاس دورۀ اول رشد مبتنی بر منظومۀ رشد قرآنی اخوت و بررسی روایی و پایایی آن بوده است.

روش کار: روش پژوهش حاضر طرح آمیختۀ اکتشافی است. جامعۀ آماری پژوهش والدین کودکان پنج تا هفت سالۀ شهر تهران بود که در اجرای اصلی 820 نفر به‌روش نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب شدند. در بخش کیفی، تدوین مقیاس و در بخش کمّی ارزیابی روایی و پایایی انجام شد. در این پژوهش همۀ مسائل اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافته‌ها: شاخص روایی 78/0 و ضریب پایایی 94/0 نشان‌دهندۀ روایی و پایایی مطلوب مقیاس است. تحلیل عاملی اکتشافی نشان داده است که مقیاس دارای دو عامل محوری؛ و بار عاملی گویه‌ها بیشتر از 4/0 بود. در بررسی روایی سازه، مقیاس شامل دو عامل زیربنایی و هشت مؤلفه بود. تمام مسیرها از گویه‌ها به عامل‌ها در سطح 05/0 معنادار بودند و مقیاس روایی سازۀ مناسبی داشت.

نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشان می‌دهد که مقیاس محقق‌ساخته با عنوان مقیاس تحولی کلام طیّب ابزاری مناسب برای استفاده در جامعۀ ایران است.

سابقه و هدف: تحولات جهانی، نبود ­اطمینان‌ محیطی و لزوم سازگاری با چالش‌های ناشی از آن نظام‌های آموزشی را به‌سمت تربیت فراگیرانی سوق می­دهد که صلاحیت‌های یادگیری مستقلانه و خودهدایت‌شده را دارند. پژوهش حاضر ضمن توجه به چنین چالش­هایی، با هدف شناسایی الگوی روابط ساختاری یادگیری خودتنظیمی بر اساس هویت اخلاقی با میانجیگری هوش معنوی در دانش‌آموزان مقطع متوسطۀ دوم انجام شده است.

روش کار: این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی (معادلات ساختاری) است. جامعۀ آماري پژوهش تمامی دانش­آموزان پسر دورۀ متوسطۀ دوم مشغول به تحصیل در مدارس دولتي شهر اردبیل بود. تعداد 250 نفر از این افراد به‌شیوۀ نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند و به‌صورت برخط به پرسش‌نامه‌های یادگیری خودتنظیمی، هوش معنوی و هویت اخلاقی پاسخ دادند. داده‌ها با استفاده از آزمون­های آماری ضریب همبستگی پیرسون و الگو­یابی معادلات ساختاری تحلیل شد. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد که نمرۀ کل هوش معنوی، هویت اخلاقی و مؤلفه­های آنها با خودتنظیمی در یادگیری و همچنین، هوش معنوی با نمرۀ کل هویت اخلاقی و مؤلفه­های آن ‌ارتباط مثبت و معناداری داشت (001/0P<) و فرضیۀ پژوهش مبنی بر ارتباط بین متغیّرها و پیش‌بینی یادگیری خودتنظیمی بر اساس هویت اخلاقی با میانجی­گری هوش معنوی تأیید می­شود.

نتیجه‌گیری: نتایج الگو­یابی نشان می­دهد که هویت اخلاقی دارای اثر مستقیم و غیرمستقیم -از طریق هوش معنوی- بر یادگیری خودتنظیمی است؛ از این منظر توصیه می‌شود ارتقای معنویت و هویت اخلاقی فراگیران و عاملان آموزشی با استفاده از روش­های فردی، بین­فردی و موقعیتی مدنظر قرار گیرد و از آن طریق جنبه‌های شناختی، فراشناختی، رفتاری، انگیزشی و عاطفی یادگیری بهبود یابد.

سابقه و هدف: احساس شکست و تحمل پریشانی از عواملی است که دوران دانشجویی را که دوران مهیّج و پرچالشی است تحت تأثیر قرار می‌دهد. ازاین‌رو، هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی آموزش آرامش روان‌شناختی مبتنی بر دعا و صبر بر احساس شکست و تحمل پریشانی دانشجویان پرستاری بوده است.

روش کار: روش پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون - پس‌آزمون با گروه گواه است. نمونه­ای به تعداد 30 نفر از تمامی دانشجویان دانشکدۀ پرستاری طبس در سال تحصیلی 99-1398 به‌روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند و به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه جایگزین شدند. ابزارهای پژوهش پرسش‌نامۀ تحمل پریشانی سیمونز و گاهر و احساس شکست گیلبرت و آلن بود. افراد گروه آزمایش در هشت جلسۀ 45 دقیقه‌ای آموزش آرامش روان‌شناختی مبتنی بر دعا و صبر شرکت نمودند، اما گروه گواه هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. داده‏ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 و شاخص‏ آماری تحلیل کوواریانس چندمتغیّره تجزیه و تحلیل شد. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافته‌ها: نتایج نشان داده است که میانگین نمرات احساس شکست گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه در پس‌آزمون به‌طور معناداری کاهش ‌یافته بود؛ اما میانگین نمرات تحمل پریشانی گروه آزمایش نسبت به گروه گواه در پس‌آزمون به‌طور معناداری افزایش‌ یافته بود (01/0>P).

نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده، آموزش مؤلفه‌های آرامش روان‌شناختی مبتنی بر دعا و صبر می‌تواند به‌عنوان یک روش مداخله‌ای مفید در جهت کاهش احساس شکست و افزایش تحمل پریشانی دانشجویان به کار رود.

سابقه و هدف: درد مزمن از رایج‌ترین مشکلاتی است که مردم را به جست‌وجوی مراقبت پزشکی ترغیب می‌کند و با پیامدهای بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی متعددی همراه است. این پژوهش با هدف تعیین میزان اثربخشی معنویت‌درمانی بر فاجعه‌پنداری درد و خودمهارگری در مبتلایان به درد ایدیوپاتیک انجام شده است.

روش کار: روش پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی و طرح آن از نوع پیش‌آزمون و پس‌آزمون با دو گروه آزمایش و کنترل و دورۀ پیگیری شش‌ماهه بود. جامعة آماری شامل تمامی مبتلایان به دردهای عضلانی مراجعه‌کننده به درمانگاه‌های درد وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران، بیمارستان امیر اعلم، بیمارستان توانبخشی رفیده (دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی) و بیمارستان بوعلی (دانشگاه آزاد اسلامی) در سال 1401-1400 بود که با روش نمونه‌گیری هدفمند تعداد 30 نفر انتخاب و با انتصاب تصادفی در دو گروه مساوی 15 نفری گمارش شدند. گردآوری اطلاعات با پرسش‌نامۀ فاجعه‌پنداری درد سالیوان و همکاران و پرسش‌نامۀ خودمهارگری تانجنی و همکاران انجام شد. معنویت‌درمانی طی هشت جلسه به‌صورت دو جلسه در هفته و هر جلسه به‌‏مدت یک ساعت برای آزمودنی‌های گروه آزمایش اجرا شد اما آزمودنی‌های گروه کنترل این برنامه‏ها را دریافت نکردند. تحلیل داده‏ها نیز با روش‏های آمار توصیفی و واریانس با اندازه‏گیری‏های تکراری با نرم‌افزار آماری SPSS نسخۀ 26 انجام شد. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافته‌ها: میانگین نمرۀ فاجعه‌پنداری درد و ابعاد آن (نشخوار ذهنی، بزرگ‌نمایی و درماندگی) در گروه آزمایش پس از انجام مداخله نسبت به گروه کنترل به‌طور معناداری بهبود یافت (05/0>P). معنویت‌درمانی بر افزایش خودمهارگری و ابعاد آن در آزمودنی‌‏های گروه آزمایش برخلاف گروه کنترل سودمند بود (05/0>P) و تأثیرات این برنامه بر متغیّرهای وابسته در دورۀ پیگیری شش‌ماهه تداوم داشت (05/0>P).

نتیجه‌گیری: این یافته‌ها بیش از پیش نقش سازه‌های روانی و رفتاری را در مبتلایان به درد مزمن روشن می‌‌سازد و لزوم استفاده از رویکردهای درمانی برگرفته از معنویت را به‌منظور تعدیل علائم بیماران با درد مزمن آشکار می‏کند.

سابقه و هدف: شکرگزاری فضیلتی اخلاقی و از مهم‌ترین آموزه‌هاى مکتب اسلام است و وجوبش به نصّ قرآن قابل اثبات است. گزاره‌های اسلامی نشانگانی برای شاکرین تعیین کرده که در سه حیطۀ شناختی، عاطفی و عملی قابل دسته‌بندی است. ازآنجاکه حدوث و دوام شکر مستلزم شناسایی این نشانگان است و تبیین ثمرات آن در افراد ایجاد انگیزه می‌کند و نقش مؤثر آن ‌را در سلامت روان و تکامل انسان واضح می‌سازد، پژوهش حاضر به‌دنبال شناسایی این نشانگان و استخراج ثمرات روان‌شناختی آن بوده است.

روش کار: این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی است که با رویکرد قرآنی - روایی به‌دنبال کشف و شناسایی نشانگان شاکرین و شناسایی تأثیرات روان‌شناختی شکرگزاری بر انسان‌های شاکر بود. بر این اساس، ابتدا ویژگی‌های شاکرین از متون اسلامی با محوریت آیات قرآن و مناجات شاکرین امام سجاد (ع) شناسایی شد. سپس از طریق تحلیل و بررسی محتوایی آیات، تفاسیر و روایاتی که از معصومین (ع) رسیده، تلاش شده است تا تأثیرات روان‌شناختی این ویژگی‌ها استخراج و تبیین شود. مؤلفان مقاله هیچ‌گونه تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافته‌ها: شکرگزاری با شناخت نعمت و منعم اتفاق می‌افتد و شاکر با تمرکز بر داشته‌های مادی و معنوی و توجه آگاهانه نسبت به نشانگان پیرامونی، شناخت خود را که با واکنش عاطفی عجین شده‌ است، به مرحلۀ عمل می‌کشاند و در صدد جبران نعمت برمی‌آید. این جبران برای پیرو قرآن در قالب التزام به فرمان‌های الهی نمود پیدا می‌کند و با تغییر شناخت‌ها و باورها، کاهش هیجان‌های ناسالم و حمایت اجتماعی سبب پرورش انسان‌هایی عزّت‌مند، خویشتن‌دار و مسئولیت‌پذیر می‌شود.

نتیجه‌گیری: شکرگزاری حداقل شرط بندگی است و اعتقادات دینی و التزام به رفتارهای دینی خواسته‌شده در جهت شکر منعم، سرگردانی، اضطراب و نگرانی را کاهش می‌دهد، منتهی به سـلامت روح و روان می‌شود و درنهایت سبب پرورش انسان‌های تکامل‌یافته و دین‌دار می‌شود.

سابقه و هدف: دین اسلام دین رأفت و مهربانی است و قرآن کریم که منبع آموزه‌های دینی است از حقوق اساسی انسان‌ها به‌شدت حمایت می‌کند؛ و درعین‌حال آموزه‌های قرآنی و روایت‌های اسلامی در جهت سیر تکامل و تعالی انسان، حفظ حیات و رعایت سلامت را امری محترم شمرده است. ازاین‌رو، هدف از پژوهش حاضر بررسی رویکرد آموزه‌های دینی در تضمین سلامت محکومان بوده است.

روش کار: روش اجرای این پژوهش توصیفی - تحلیلی از نوع مطالعات کتابخانه‌ای است که با مراجعه به آیات قرآن و روایت‌های اسلامی و جست‌وجو در منابع اسلامی و مقاله‌های موجود در پایگاه‌های استنادی مانند آی.اس.سی، مگیران، اس.آی.دی، نورمگز و گوگل اسکولار داده‌های اولیۀ مرتبط با سؤال تحقیق، جمع‌آوری و سپس این داده‌ها، با توجه به هدف پژوهش تجزیه‌ و ‌تحلیل شد. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافته‌ها: یافته‌های پژوهش حاکی از این است که در اجرای حدود الهی در عین اثربخشی بر رعایت کرامت ذاتی انسان‌ها، سلامت محکومان با سازوکارهایی در رویکرد آموزه‌های دینی برگرفته از قرآن کریم و روایت‌های منقول از معصومان (ع) پیش‌بینی شده است که ازجمله می‌توان به اجرانکردن حد بر محکوم در گرما و سرما، اجرانکردن حد بر محکوم بیمار و زن باردار، امکان اجرای حد جلد به‌‌صورت ضغث بر محکوم بیمار و اجرانکردن حد جلد بر صورت و عورتین محکوم اشاره نمود.

نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش بیانگر این است که آموزه‌های دینی در جهت تضمین سلامت به‌ویژه در‌ اجرای حدود الهی به سلامت محکومان توجه نموده است؛ ازاین‌رو، وجود بیماری و شرایط خاص محکوم در قبل یا بعد از محکومیت به‌منظور تضمین سلامت محکومان موجب اعمال سیاست‌ جنایی افتراقی برای محکومان بیمار می‌گردد؛ همان‌طور که در بسیاری از موارد ابتلای محکوم به بیماری جسمی و روحی با حصول شرایطی موجب ساقط‌شدن مجازات و در برخی موارد موجب تأخیر در اجرای حکم تا زمان بهبودی دانسته شده است؛ بنابراین، هم‌گرایی دین و سلامت راهبردی تلفیقی در تضمین سلامت محکومان به شمار می‌رود.

سابقه و هدف: سازمان ملل سلامت مادران را پنجمین آرمان اهداف توسعۀ هزارۀ سوم بیان نموده است. ازاین‌رو مطالعۀ حاضر با هدف بررسی آموزه‌های دین اسلام در جهت نایل‌شدن به آرمان پنجم توسعۀ هزارۀ سوم یعنی حفظ سلامت مادران صورت گرفته است.

روش کار: مطالعۀ حاضر از نوع مروری است که طی آن مروری جامع بر مقالات فارسی و انگلیسی زبان با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی بین‌المللی وب‌ آو ساینس، ساینس دایرکت، پاب‌مد، گوگل اسکولار و با استفاده از کلیدواژه‌های انگلیسی Women ,Islamic Health ,Millenium goals ,Maternal Health به‌صورت تکی و ترکیبی و همچنین معادل کلیدواژه‌های فارسی در بانک‌های اطلاعات فارسی شامل اس.‌آی.‌دی، ایرانداک و مگیران جست‌وجو صورت گرفت. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافته‌ها: از جمله آموزه‌های دین اسلام دربارۀ حفظ سلامت مادران عبارت است از توجه به حقوق زنان در ابعاد مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی؛ توجه به ابعاد سلامت جسمی، روحی و اجتماعی زنان؛ دسترسی عادلانه به مراقبت‌های سلامتی؛ پرهیز از خشونت علیه زنان؛ توجه به منزلت اجتماعی زنان؛ توصیه به بارداری سالم؛ پرهیز از سقط‌های غیرموجه تهدیدکنندۀ سلامت زنان و پرهیز از غذاهای ناسالم در دوران حساس بارداری که بسیاری از آنها مشابه دستورالعمل‌های سازمان جهانی بهداشت در حفظ سلامت مادران کاربرد عملی دارد.

نتیجه‌گیری: آموزه‌های دین اسلام چون بر مبنای فطرت بشر ارائه شده، بهترین راهنما در جهت داشتن زندگی سالم است؛ بنابراین می‌توان از توصیه‌های دین اسلام دربارۀ حفظ سلامت مادران استفاده کرد و به‌عنوان یکی از راهبردهای اساسی برای نایل‌شدن به اهداف توسعۀ هزارۀ سوم به جهانیان عرضه کرد.