مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

زمینه و هدف: اشغال ایران توسط متفقین در شهریور 1320 شمسی کشور را با بحران بزرگی مواجه کرد. متفقین با توجه به موقعیت استراتژیک و جغرافیایی خوزستان با هدف اشغال کشور، به این استان حمله کردند و در نهایت پس از درهم شکسته‌شدن مقاومت ارتش، خوزستان به تسخیر متفقین درآمد. اشغال خوزستان نتایچ زیانباری را به ویژه در حوزه بهداشت و درمان به همراه داشت. هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت بهداشت و درمان خوزستان در زمان اشغال در سال‌های 1324-1320 شمسی است.

روش: این مقاله با روش نگارش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از داده‌های اسناد مجلس ملی، نامه‌های دولتی و روزنامه‌های آن زمان در مورد بهداشت خوزستان دوره اشغال به نگارش درآمده  است.

ملاحظات اخلاقی: در این پژوهش، اصل امانتداری و صداقت در استناد به منابع کتابخانه‌ای و آرشیوی، اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در متون و تحلیل‌ها رعایت شده است.

یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که با تسلط متفقین بر خوزستان، برهم‌خوردن نظم اجتماعی و کم‌شدن نظارت حکومت مرکزی بر بهداشت و درمان منطقه، بسیاری از بیماری‌هایی که در دوره پهلوی اول از میزان آن‌ها کاسته شده بود، مجدداً ظاهر شدند و ساماندهی بهداشت و درمان با مشکلاتی مواجه شد.

نتیجه‌گیری: گرسنگی، نبود بهداشت، کمبود امکانات درمانی، افزایش آمدورفت‌ها و نبود قرنطینه در دوره اشغال موجب گسترش بیماری‌های عفونی، از جمله مالاریا و تیفوس و افزایش تلفات ناشی از آن در خوزستان شد و تا زمان خروج متفقین تداوم یافت. همچنین در این زمان اقدام مؤثری در راستای بهبود بهداشت و افزایش خدمات درمانی انجام نشد.

زمینه و هدف: معماری به عنوان ظرف زندگی انسان، علم ایجادکننده محیط‌ها است و یکی از محیط‌های مهم، مراکز درمانی است که نقش مهمی در حفظ و بهبود سلامتی افراد دارد. طب سنتی ایران برای سلامتی و درمان انسان به تعامل او با محیط از طریق حواس توجه داشته است، به گونه‌ای که علاوه بر توجه به حس بینایی در درک محیط، طبیبان توصیه‌هایی جهت استفاده از اصوات و رایحه‌های محیطی ارائه داده‌اند که لازم است به آن‌ها نیز پرداخته شود. این تحقیق سعی دارد توصیه‌های طبی مفید به ویژه چگونگی استفاده از صوت و رایحه و تأثیر آن در سلامتی و درمان را بررسی نماید.

روش: پژوهش کیفی حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای نگارش شده است.

ملاحظات اخلاقی: در این پژوهش اصل امانتداری و صداقت در استناد به متون مورد استفاده، اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل‌ها رعایت شده است.

یافته‌ها: صدا و بو هر دو بر اعراض نفسانی انسان تأثیر می‌گذارند، اما رایحه با اثرگذاری بر کیفیت هوا در سلامتی و درمان افراد نیز نقش دارد.

نتیجه‌گیری: بوییدن رایحه خوش و شنیدن صدای خوشایند برای سلامتی مفید است. بنابراین معماران با توجه به ظرافت‌های بسیار نهفته در طراحی محیط و پزشکان با عنایت به تأثیر بو و صدا، در سلامتی و درمان بیماری‌های مختلف نقش حائز اهمیتی دارند. بر این اساس ایجاد سیستم‌های صوتی مجزا و مؤثر و اتاق‌های موسیقی در بخش‌های مختلف مراکز درمانی و توجه به مصالح مصرفی به علت تأثیر بر بوی محیط، کیفیت هوا و میزان جذب و انعکاس صدا مستلزم توجهی ویژه است. همچنین بهره‌گیری از رایحه در سیستم تهویه مطبوع ساختمان و ایجاد فضاهای سبز متناسب با هر بخش درمانی و نصب آب‌نما و فواره‌ها به جهت شنیده‌شدن صدای آب، پرندگان و خش‌خش درختان می‌تواند به ایجاد صدا و رایحه مطلوب و در نتیجه تسریع درمان کمک نماید.

زمینه و هدف: آشنایی با آرا و نظرات حکیمان و اندیشمندان این مرز و بوم که به واسطه خوانش صحیح آثار آن‌ها میسر می‌گردد، نه‌تنها می‌تواند در ارتقای بینش، ژرف‌‌اندیشی و هویت‌پذیری شخصی ما به عنوان ایرانی مسلمان تأثیرگذار باشد، بلکه در تدوین و طراحی سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان متناسب با ویژگی‌های بومی، ملی و مذهبی ما در عرصه‌های مختلف نیز بسیار راهگشا است. از آنجایی که حصول و ارتقای سلامت انسان و جامعه از مهم‌ترین اهداف بشری در طول تاریخ بوده، مقاله حاضر به دنبال بررسی رویکرد یکی از بزرگ‌ترین حکمای ایرانی، یعنی شیخ اجل سعدی در خصوص سلامت جسم و روان آدمی و همچنین میزان اهمیت و پیوند این دو حیطه است.

روش: این پژوهش با گردآوری داده‌ها به روش اسنادی ـ کتابخانه‌ای بر مبنای کتاب گلستان سعدی به رشته تحریر درآمده است.

ملاحظات اخلاقی: در تدوین این پژوهش اصل امانتداری و صداقت در استناد به متون مورد استفاده، اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل‌ها رعایت شده است.

یافته‌ها: مقاله حاضر پس از تعریف سلامت، به استخراج روایات و مضامین مرتبط با سلامت تن و روان در کتاب گلستان سعدی پرداخته و 31 حکایت مرتبط با این موضوع را استخراج کرده است. این حکایات در حیطه سلامت تن به دو موضوع پرهیز از پرخوری و حفظ اعتدال طبع آدمی و در حیطه سلامت روان به دو موضوع سلامت روان خود (عبادت، تکریم خود، توکل، پرهیز از گناه، تفکر در نعمات الهی، مشورت، شکر نعمت و آخرت‌مداری) و سلامت روان دیگران (تکریم دیگران، انفاق، احسان، خوش‌خلقی، گذشت، تدبیر، تواضع و عیب‌پوشی) پرداخته‌اند.

نتیجه‌گیری: این پژوهش نه‌تنها پیوند سلامت تن و روان از منظر سعدی را نشان می‌دهد، بلکه از یک طرف معتقد به برتری سلامت روانی نسبت به سلامت جسمانی است و از طرف دیگر حصول و ارتقای سلامت روان فرد را در گرو سلامت روان جامعه می‌داند.

زمینه و هدف: از گذشته تاکنون استفاده از گیاهان دارویی در درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد توجه مردم بوده است. شیوع بیماری کووید-19 از دسامبر 2019 ممکن است منجر به ایجاد استرس و اضطراب به دلیل ناشناخته‌بودن آن شده باشد. مطالعه حاضر با هدف بررسی شناخت، میزان مصرف، منبع تهیه و اثربخشی گیاهان دارویی آرام‌بخش از دیدگاه مردم استان‌های خوزستان، اصفهان، مرکزی و چهار محال و بختیاری در کاهش استرس ناشی از شیوع اپیدمی کووید انجام شد.

روش: پژوهش حاضر کاربردی و از نوع مقطعی ـ تحلیلی است که در یک مقطع زمانی (بهار 1399 ش.) انجام شد. ابزار تحقیق پرسشنامه آنلاین محقق‌ساخته با 10 گویه عمومی و 23 گویه تخصصی و 12 گویه در خصوص نام گیاهان پرمصرف بود. پرسشنامه‌ها در چهار استان منتخب به صورت تصادفی توزیع و تجزیه و تحلیل داده‌ها توسط نرم‌افزارSPSS 22  انجام شد.

ملاحظات اخلاقی: در این پژوهش موازین مرتبط با اصول اخلاقی همچون محرمانه بودن، رضایت آگاهانه و آزادبودن شرکت‌کنندگان در همکاری و یا عدم همکاری در روند پژوهش رعایت گردید.

یافته‌ها: یافته‌های آزمون تی تک‌نمونه‌ای نشان داد مهم‌ترین عامل در استفاده از گیاهان دارویی آرام‌بخش، اثربخشی آن‌ها در مقایسه با داروهای شیمیایی بوده است. طبق نتایج، استان سکونت بر گویه «گیاهان دارویی آرام‌بخش در کاهش استرس بحران کرونا در من اثر قابل توجهی داشتند.» تأثیر معنی‌داری داشت که مردم استان مرکزی بیشترین میانگین را به خود اختصاص دادند. زنجبیل (61/3)، آویشن (43/3) و دارچین (42/3) پرمصرف‌ترین گیاهان در بین مردم بود. به نظر می‌رسد علاوه بر هدف کاهش اضطراب، افزایش سیستم ایمنی نیز از دلایل مصرف این گیاهان بوده است که با نتایج آزمون تی نیز منطبق بود. همچنین یافته‌ها نشان داد که مردم عطاری‌ها را منبع اصلی تهیه گیاهان دارویی قلمداد کرده‌اند.

نتیجه‌گیری: مردم استان‌های مختلف دارای شناخت متفاوتی از گیاهان آرام‌بخش بودند و از گیاهان مختلفی برای کاهش استرس ناشی از شیوع اپیدمی کرونا استفاده کردند.

زمینه و هدف: یکی از برجسته‌ترین قرابادین‌ها در آموزش پزشکی قرابادین صالحی است که به هویت اطبای باستان پرداخته است. هدف از پژوهش حاضر گردآوری و بررسی هویت اطبای یونانی و مصری در این کتاب است.

روش: در این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای و بر اساس نسخه چاپ سنگی طهران تحریر سال 1283 قمری انجام شد، ابتدا اطلاعات اطبای یونانی و مصری قرابادین صالحی گردآوری و سپس بر اساس توالی تاریخی و میزان بسامد هر شخص در کتاب گزارش گردید.

ملاحظات اخلاقی: تمامی اصول اخلاقی، از جمله اصالت نسخه خطی قرابادین صالحی و حقوق معنوی نویسندگان در نظر گرفته شد.

یافته‌ها: در این اثر، 33 طبیب در قالب شخصیت‌های طبی، تاریخی، فلسفی و علمی یافت شدند که بیشترین بسامد به ترتیب مربوط به جالینوس (87 مرتبه)، بقراط (39 مرتبه) و ارسطو (10 مرتبه) بود. این شخصیت‌ها در برخی موارد وجهه آیینی و دینی پیدا می‌کنند، چنانکه هرمس با ادریس (ع)، آغاتاذیمون با شیث (ع) و دیسقوریدوس با لقمان (ع) تطبیق داده می‌شود.

نتیجه‌گیری: توجه به هویت فردی و میزان وابستگی‌های خاندانی، قومی و اجتماعی اشخاص در قرابادین صالحی و بسامد نام آن‌ها، می‌تواند به فهم عمیق‌تر گزاره‌های پزشکی در طول تاریخ و تحلیل و تفسیر آن‌ها کمک کند.

زمینه و هدف: بیماری‌های مزمن کلیوی امروز از هر ده نفر یک نفر را درگیر می‌کند. این بیماری‌ها عموما برگشت‌ناپذیر، پیش‌رونده و با خطرات بیشتر قلبی عروقی همراه است. یکی از گیاهان پرکاربرد در کاربرد عوام به منظور درمان بیماری‌های کلیوی خارشتر و مان آن ترنجبین است که تاکنون هیچ مطالعه علمی مروری روی اثرات آن صورت نگرفته است. از این رو، مطالعه مروری نظام‌مند حاضر به منظور بررسی مروری اثر درمانی این مفردات گیاهی انجام شده است.

روش: برای جمع‌آوری اطلاعات تمام مطالعات خارشتر و نقش ترکیبات آن‌ها در بیماری‌های کلیوی و مکانیسم عمل آن‌ها مورد بررسی قرار گرفت. کتابخانه Cochrane، Scopus، Web of Science، Embase، MEDLINE، Google Scholar و ProQuest با استفاده از واژگان کلیدی MeSH مرتبط و شرایط یکسان برای شناسایی مطالعات مربوطه با استفاده از اصول پریزما در مطالعات مروری جستجو شدند. با استفاده از این اطلاعات مطالعه تحلیل‌های مرتبط صورت گرفت. طبق مطالعات مشخص‌شده گیاه خارشتر و ترنجبین دارای خاصیت مدر هستند و از اسپاسم کلیه جلوگیری می‌کنند.

ملاحظات اخلاقی: در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: نتایج به دست‌آمده نشان داد، عصاره هیدروفیلیک ترنجبین غلظت اگزالات ادراری و تشکیل سنگ اگزالات کلسیم ادراری را کاهش می‌دهد و ترکیبات فلاونوئیدی این گیاه دارای اثرات آنتی‌اکسیدانی هست که مانع آسیب به سلول‌های اپیتلیال کلیه می‌شود. همچنین مصرف گیاه خارشتر باعث کاهش کراتینین سرم و بهبود عملکرد کلیه می‌گردد. همچنین عصاره اتانولی ریشه ترنجبین دارای فعالیت اسپاسمولیتیک و آرامش‌بخش میزنای بوده و در تسکین درد ناشی از سنگ کلیه (انقباض میزنای) مؤثر است.

نتیجه‌گیری: بنابر یافته های این مطالعه می‌توان از این مفردات برای بهبود عملکرد کلیه و همچنین درمان برخی بیماری‌های کلیوی پس از انجام تحقیقات بالینی تکمیلی استفاده کرد.

زمینه و هدف: مالاریا و طاعون از مهم‌ترین امراضی بودند که پس از بروز بر اساس شرایط و ویژگی‌های محیطی گسترش پیدا می‌کردند. هدف از این پژوهش، بررسی علل و زمینه‌های شیوع، راه‌های پیشگیری و نحوه درمان این دو بیماری مهلک در ایران (1344-1304 ش.) بر اساس گزارش سیاحان اروپایی است.

روش: این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و با مراجعه به متون و منابع کتابخانه‌ای و نسخه‌های تاریخی نگاشته شده است.

ملاحظات اخلاقی: در مراجعه به اسناد و منابع اصول امانتداری، صداقت و استنباط از داده‌های تاریخی رعایت شده است.

یافته‌ها: بیماری‌های مسری مالاریا و طاعون از بسترهایی مانند نبود امکانات بهداشتی و سلامت فردی و محیطی بروز و شیوع پیدا می‌کرد، اما باید به نقش نگرش‌های فردی و گروهی لایه‌های مختلف اجتماع در علل بروز بیماری و شیوه‌های درمان آن‌ها نیز توجه کرد. رسوخ باورهای عامیانه در میان بخش زیادی از طبقات جامعه، عدم تمایل و اعتماد به روش‌های درمانی نوین ـ با ورود طب مدرن به ایران ـ تأثیر فراوان در انتشار امراض واگیر و مرگ و میر افراد داشت.

نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهد به دنبال به ‌کارگیری شیوه‌های نوین درمانی، تلفات بیماری‌های مسری مالاریا و طاعون از اواخر دوران قاجار و در عصر پهلوی ـ به ویژه پهلوی دوم ـ کاهش یافت. نبود و ضعف امکانات و تجهیزات بهداشتی و درمانی، شرایط اقلیمی ـ محیطی و ارتباطات اجتماعی و نیز پایبندی به طب سنتی و نگرش منفی به شیوه‌های درمانی مدرن، موجب بروز و گسترش امراض واگیر مالاریا و طاعون در ایران بود.

زمینه و هدف: درمان تک‌روشی یک شیوه درمانی است که غالباً به کمک یک منبع غیر مادی و تنها با استفاده از یک روش، بی‌توجه به نوع بیماری، بیماری را از تن بیماران دور می‌نماید و تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. این مقاله به یکی از مصادیق این روش درمانی، یعنی آیین تدهین در کلیسای کاتولیک و ریشه‌های آن در طول تاریخ و دیگر موضوعات مرتبط می‌پردازد.

روش: در این پژوهش منابع آیینی و اسطوره‌ای در حوزه‌های مختلف مذهبی، ادبی و تاریخی، به ویژه متون مقدس دین مسیحیت، جهت مقایسه و تحلیل مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین با واژگان کلیدی درمان‌های تک‌روشی، سنت تدهین، تدهین در مسیحیت، تدهین با روغن، تدهین در یهودیت و تدهین در کلیسای کاتولیک، مقالات مرتبط موجود در پایگاه‌های استنادی معتبر همچون Pubmed، Scopus، Google Scholar، SID و Magiran بررسی شدند و پس از سنجش صحت یافته‌های آن‌ها، تعدادی از آن‌ها مورد استناد قرار گرفتند.

ملاحظات اخلاقی: کلیه ملاحظات اخلاقی مربوط به پژوهش‌های کتابخانه‌ای در این مطالعه رعایت شده است.

یافته‌ها: در کلیسای کاتولیک، آیین تدهین بیماران یکی از هفت آیین مرسوم است که به عنوان سمبل حیات جاودان و سلامت روح و جسم اجرا می‌شود. این آیین در میان سایر اقوام باستانی هم رواج داشته، ولیکن بر اساس رویکرد خاص مسیحیان کاتولیک از لحاظ جایگاه مذهبی آن در کلیسا و نیز شرایط خاصی که برای اجراکنندگان این آیین قائل بودند، اهمیت آن نسبت به سایر اقوام متمایز می‌شود.

نتیجه‌گیری: درمان‌های تک‌روشی که با اتصال به یک منبع فراطبیعی در درمان بیماری‌ها به کار گرفته می‌شوند، از دیرباز میان برخی اقوام متداول بوده است. آیین تدهین در کلیسای کاتولیک در ابتدا به عنوان یک درمان تک‌روشی تلقی نشده بود، بلکه تنها یک سنت مذهبی بود، اما به مرور در طول تاریخ تحول یافت و در کلیسا تکامل پیدا کرد و شفا از طریق آن محقق گردید.

زمینه و هدف: روزنامه از ابزارهای انتقال دانش، مولود مدرنیته و از دستاوردهای مشروطه است. روزنامه گلگون همدان نقش به سزایی در افزایش دانش همگانی شهروندان در دوره پهلوی اول داشت و بهداشت و مسائل پزشکی در کانون توجه آن بود. هدف از این نوشتار، بررسی اخبار و گزارش‌های بهداشتی و پزشکی منتشرشده در این روزنامه و آگاهی از اوضاع همدان آن روزگار می‌باشد.

روش: این پژوهش به شیوه کتابخانه‌ای و با روش توصیفی ـ تحلیلی به تحلیل داده‌ها و تبیین یافته‌ها پرداخته و منبع اصلی آن روزنامه گلگون و اخبار و گزارش‌های آن می‌باشد. از دیگر منابعی که با این جستار و وضع سلامت همدان در دوره پهلوی اول ارتباط داشته نیز، استفاده شده است.

ملاحظات اخلاقی: در این مطالعه اصل امانتداری و صداقت رعایت گردیده است.

یافته‌ها: توصیه به رعایت نکات بهداشتی، معرفی بیماری‌ها و راه درمان آن‌ها و شناخت انواع داروها و پزشکان مطرح همدان، از جمله مطالب بهداشتی و پزشکی مندرج در روزنامه گلگون است. مبارزه با خرافات و اطبای غیر مجاز، مهم‌ترین رسالت این روزنامه محسوب می‌شد که تا حدودی در نیل بدان موفق بود.

نتیجه‌گیری: در دورانی که کمبود امکانات بهداشتی و پزشکی نه‌تنها در همدان، بلکه در کل کشور احساس می‌شد، گلگون توانست با چاپ مطالب متعدد خوانندگان را به اهمیت بهداشت در تعالی ملت‌ها و معضلات عدم توجه به آن آگاه سازد و اطلاعات ارزشمندی را در اختیار مخاطبان قرار دهد. انتشار این مطالب دال بر حساسیت و دغدغه گردانندگان آن نسبت به مقوله بهداشت و پزشکی و در راستای التزام به اصل «پیشگیری بهتر از درمان» بود.

زمینه و هدف: تا پیش از روزگار صفویان، استعمال موادی چون تریاک به عنوان دارو رواج داشت. در این عهد رواج انواع مواد مخدر به قصد لذت گسترش یافت و طبقات مختلف مردم و سپاهیان و وزرا و حتی شخص شاه به آن رو آوردند و حتی کوشیدند از این مواد در پیشبرد اهداف سیاسی خود استفاده نمایند، به طوری که استعمال بی‌رویه آن، جامعه را گرفتار معضلی به نام اعتیاد ساخت. ادبیات این دوره نیز از تأثیرات اعتیاد به دور نماند و در شعر شاعران ابعاد و چرایی گرایش به اعتیاد به مواد مخدر منعکس شده است. بر این اساس، پژوهش حاضر درصدد است به مسأله اعتیاد از دریچه شعر شاعران عصر صفوی بپردازد و به این سؤال پاسخ دهد که زمینه‌ها و دلایل گرایش مردم و برخی شاعران به مواد مخدر از دیدگاه شاعران عصر صفوی چه بوده و عکس‌العمل آنان به عنوان گروهی از آگاهان جامعه به این مواد چه بوده است؟

روش: ﺭﻭﺵ به کار ﮔﺮﻓﺘﻪ ‌ﺷﺪﻩ در ﺍﻳﻦ ﭘﮋﻭﻫﺶ توصیفی ـ تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات ﺭﻭﺵ کتابخانه‌ای ﻭ پژوهشی ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.

ملاحظات اخلاقی: در این تحقیق جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که شواهد و نمونه‌های فراوان اصطلاحات مربوط به مواد مخدر در اشعار شاعران دوره صفوی و انعکاس نحوه تهیه و استفاده این مواد در اشعار و بالاخر نکوهش مبتلایان به این بلایا و ارائه پیشنهادهای مختلف جهت ترک اعتیاد، خود حاکی از شدت رواج مواد مخدر در بین مردم و نیز برخی شاعران این روزگار است.

نتیجه‌گیری: در آثار شاعران مورد بررسی که بیشترین اشاره به مواد مخدر داشته و خود از مبتلایان به آن، در دوره صفوی بوده‌اند، انواع مواد مخدر 85 بار نام برده شده است که تریاک و تنباکو با بیشترین و کوکنار و بنگ با کمترین مصرف را نشان می‌دهد. از دیدگاه شعرا در دوره صفوی، مردم به قصد تهییج ذوق، تفنن و جهت غم‌گساری و شادمانی، تحریک میل جنسی و استفاده درمانی به مواد مخدر رو آورده بودند، اما بعد از اعتیاد به مواد مخدر به علت تأثیرات مخرب آن درصدد ترک برآمدند و ضمن نکوهش استعمال این‌گونه مواد، در این راه، ترک تدریجی مواد را نیز پیشنهاد کرده‌اند.

زمینه و هدف: تصویرگری نسخ، کمک شایانی به ترویج مفاهیم و درک متون ادبی، علمی و تاریخی نموده و سبب شده تا هنر از پیچیدگی متون علمی بکاهد و فهم آن‌ها را تسهیل نموده و عمومیت بخشد. به عبارت دیگر، هنر از پیچیدگی علم می‌کاهد و درک آن برای خوانندگان عمومی آسان‌تر کرده است. بررسی کتاب‌های ادبی با مضمون درمانی از عصر اسلامی ما را به سمت پزشکی به عنوان منشأ نوشتارهای پزشکی که در آن‌ها وجود دارد، سوق می‌دهد. تصاویر موجود در نسخه‌های خطی پزشکی اسلامی، موضوعات مورد بحث در متن را به تصویر می‌کشد، مانند تشریح انسان و حیوان، روش‌های درمانی، پیشگیری از بیماری و خواص دارویی گیاهان. به نظر می‌رسد برخورد با روش‌های درمانی پزشکان و تجویز آن‌ها در متون ادبی و ترسیم آن در نسخه‌های ادبی دوره اسلامی مورد توجه محققان قرار نگرفته است. تاکنون پژوهش‌هایی درباره تجویز پزشکان انجام شده که بیشتر به روش‌های درمانی اشاره داشته‌است. با این حال، تحقیقاتی که به طور خاص تأثیر متون پزشکی و تصاویر، به ویژه درمان‌نگاری در نسخه‌های ادبی را ارزیابی کند، انجام نشده است. همانطور که شواهد نشان می‌دهد، تنها تعداد انگشت‌شماری از پزشکان فارسی در مورد روش‌های درمان نظریه‌های جامعی نوشتند، از جمله ابوبکر رازی، ابن سینا و اسماعیل جرجانی که سه شخصیت تأثیرگذار در پزشکی و در درمان‌نگاری پزشکی بودند.

روش: روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده و داده‌های مورد نیاز به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از کتب و سایت های معتبر علمی گردآوری شده است. در این پژوهش تلاش شده است رابطه علم طب را با آثار تصویری نسخ ادبی دارای متون طبی مورد بررسی و مطالعه قرار دهد و بدین پرسش پاسخ دهد که درمان‌نگاری‌های موجود در نسخ ادبی تا چه اندازه به بحث‌های نظری طب و تجویز پزشکان ایرانی مرتبط بوده است؟ بر این اساس، ارتباط بین سه متغیر طب، ادبیات و تصویر در اثر هنری، مد نظر قرار گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: در تدوین این پژوهش، اصل امانتداری و صداقت استناد به متون مورد استفاده، اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل‌ها، رعایت شده است.

یافته‌ها: نسخ ادبی به فهم متون طبی کمک وافری کرده و آن را از بافت پیچیده و تخصصی رهانیده و به آن ظرافت‌های ادبی و روایی بخشیده است. بیشترین تأثیر درمانگری و تجویزهای پزشکی در درمان‌نگاری نسخ ادبی را می‌توان از طبیبانی همچون زکریای رازی، ابن سینا و جرجانی مشاهده کرد.

نتیجه‌گیری: نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که با تصویرسازی نسخ علمی، تجویزهای پزشکان و راه‌های درمان به ادبیات راه پیدا کرده، از دایره طب نظری و عملی خارج شده و در بستر نسخ مصور نمود پیدا کرده و انتشار یافته است.

زمینه و هدف: این پژوهش به بررسی وضعیت سلامت و ابعاد آن در جامعه ایران عهد ناصری از منظر دو مستشرق زن می‌پردازد که در مدت اقامت خود در ایران به شهرهای مختلف سفر کرده و تجربیات خود را به رشته تحریر درآوردند. هدف تحقیق آشنایی با وضعیت سلامت،‌ طرح مؤلفه‌ها و نیز وابسته‌های آن است که در راستای مطالعات اجتماعی سلامت، شالوده‌ای برای پژوهش‌های آتی خواهد بود.

روش: روش تحقیق، کیفی و مبتنی بر تحلیل داده‌های سفرنامه‌های دیولافوا و بل به مثابه سند است.

ملاحظات اخلاقی: در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: معرفی امراض مهلک و اپیدمیک چون وبا، مالاریا، سل و تیفوئید و امراض شایع دیگری مانند بیماری‌های گوارشی، ابتلا به کرم پیوک و بیماری‌های پوستی و توجه به بهداشت محیط با محوریت آلودگی آب و دفع فاضلاب از یافته‌های تحقیق است، به علاوه اطلاعاتی از عادات غذایی، وضعیت تغذیه و بنیه بدنی ایرانیان آن دوره نیز ارائه می‌دهد.

نتیجه‌گیری: سفرنامه‌های بل و دیولافوا اطلاعات مفیدی از وضعیت کلی سلامت و ابتلا به امراض مختلف در گروه‌های خاص (از جمله کودکان) ارائه می‌دهد و روندهای جمعیتی بر حسب آمار مرگ و میر منتج از آن را تعمیق می‌بخشد. یقیناً دولت‌های متبوعه این مستشرقان در ارزیابی‌های سیاسی اقتصادی خود به منظور برقراری ارتباط با دولت ایران به ابعاد سلامت ایرانیان توجه داشته‌اند. با در نظرداشتن جایگاه بهداشت عمومی در سبک زندگی ایرانی به روشنی می‌توان دریافت که سبک زندگی، از جمله منش‌ها، آداب و رسوم، عادات غذایی، پوشاک و مانند آن به عنوان مؤلفه‌های اجتماعی تعیین‌کننده سلامت ایرانیان عمل کرده‌اند.

زمینه و هدف: فرسنامه‌ها (اسب‌‌نامه‌ها) به بررسی روش تربیت و نگهداری، سلامت، انواع بیماری‌های اسب و شیوه‌های درمان این بیماری‌ها می‌پردازند. چشم به عنوان یکی از حیاتی‌ترین اندام اسب به راحتی در معرض انواع بیماری با منشأ درونی یا بیرونی قرار می‌گیرد. این مقاله، مروری بر تاریخچه اسب‌شناسی با تمرکز بر بیماری‌های چشمی اسب در تاریخ دام‌پزشکی کهن می‌باشد.

روش: این پژوهش بر اساس منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی انجام شده است.

ملاحظات اخلاقی: در این پژوهش صداقت و امانتداری در استفاده از منابع تاریخی رعایت شده است.

یافته‌ها: بیماری‌های چشمی اسب در طول تاریخ دام‌پزشکی همواره مورد توجه بوده و در متون تاریخی خصوصاً فرسنامه‌ها به آن اشاره شده است. اهمیت این پژوهش در این است که نگارندگان با تأکید بر متون کهن دوره اسلامی به بیماری‌هایی دست یافتند که امروزه حتی نام آن‌ها برای بسیاری نامفهوم می‌باشد و شاید یکی از دلایل آن تغییرات زبانی در حوزه تاریخ است.

نتیجه‌گیری: مطالعه بیماری‌های چشمی اسب در فرسنامه‌ها دریچه‌ای به دانش و روش‌های اسب‌شناسی در طول تاریخ می‌گشاید. با وجود پیشرفت‌های چشم‌گیر در این زمینه، بررسی متون کهن می‌تواند به درک عمیق‌تر ریشه‌ها و تکامل دانش اسب‌شناسی کمک کند.

زمینه و هدف: شیوع بیماری‌های همه‌گیر در یزد قدمتی دیرینه دارد. رویکرد این پژوهش به بیماری‌های همه‌گیر، مبتنی بر گزارش این بیماری‌ها در یزد، بر اساس منابع عمومی و محلی عصر تیموری تا پایان صفویه می‌باشد. نگاهی گذرا در منابع این ادوار بیانگر آن است که شیوع بیماری‌های همه‌گیر در یزد که تأثیر مستقیم بر زندگی اجتماعی و اقتصادی به خصوص طبقات فرودست جامعه داشته است، بیشتر بر حسب عوامل سیاسی بوده است. این پژوهش درصدد است تا به سؤالات ذیل پاسخ گوید: در بازه زمانی موضوع پژوهش حاضر، چه عواملی در شیوع بیماری‌های همه‌گیر در یزد تأثیرگذار بوده است؟ بیماری‌های همه‌گیر از نظر جامعه‌شناختی بر کدام طبقات اجتماعی تأثیر بیشتری داشته است و چه عواملی در این تأثیر مؤثر بوده است؟

روش: این پژوهش با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و بر پایه‌ای مطالعه کتابخانه‌ای با مراجعه به منابع دست اول و دوم درصدد است تا با بررسی گزارش این منابع در زمینه شیوع بیماری‌های همه‌گیر، به چگونگی و چرایی شیوع این بیماری‌ها در یزد در این ادوار توجه نماید.

ملاحظات اخلاقی: در تدوین این پژوهش اصل امانتداری و صداقت در استناد به متون مورد استفاده و اصالت منبع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل‌ها رعایت شده است.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهد که در دوره تیموری و بعدها صفویه، شیوع بیماری‌های همه‌گیر در یزد ارتباط مستقیمی با وضعیت سیاسی و اقتصادی و اجتماعی عصر خود داشته است. از این رو هر زمان اوضاع سیاسی داخلی و خارجی رو به تنش می‌رفت، در شیوع بیماری‌های همه‌گیر نقش به سزایی را ایفا می‌کرد و در کنار آن هرچه افراد جامعه در تنگنای اقتصادی چون قحطی و کبود یا نبود ارزاق و مایحتاج خود، قرار می‌گرفتند، بر گسترش بیماری‌های همه‌گیر تأثیرگذار بوده است.

نتیجه‌گیری: بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیماری‌های همه‌گیر در دوره تیموری در یزد، شیوع بیشتری داشته است که خسارت‌های جانی و مالی بسیاری بر جای گذاشته است که بیشتر در پی نبردها و محاصره‌های متمادی و یا به دلیل قحطی‌ها و خشکسالی‌های گسترده، شیوع می‌یافته است. در این دوره بیشتر طبقات فرودست جامعه یزد با این بیماری درگیر بودند، ولی در دوره صفویه، همه طبقات جامعه از این بیماری تأثیر پذیرفته است.

زمینه و هدف: انستیتو پاستور ایران به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مراکز تحقیقاتی و تشخیصی کشور نقش مهمی در کنترل بیماری‌های عفونی در ایران و جهان داشته است. دکتر سکینه درة‌السادات طباطبائی شهاب (1380-1293 ش.)، پزشک و متخصص علوم آزمایشگاهی، از محققین برجسته این مؤسسه بود که عمدتاً بر سل و سایر بیماری‌های عفونی تمرکز داشت. این مقاله قصد دارد خدمات این دانشمند بزرگ ایرانی را مرور کند.

روش: اطلاعات در مورد دکتر طباطبائی شهاب و فعالیت‌های ایشان در انستیتو پاستور ایران از منابع مختلف اعم از اسناد، مقالات و مصاحبه با افراد آگاه جمع‌آوری شده است.

ملاحظات اخلاقی: در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: این مقاله با مطالعه مستندات موجود به مرور زندگی و فعالیت‌های ارزشمند دکتر طباطبائی شهاب در زمینه بیماری سل می‌پردازد. زحمات مستمر و بی‌وقفه و خدمات ارزنده ایشان در ایران و جهان در دوران حیات ایشان به وضوح نمایان است.

نتیجه‌گیری: دکتر طباطبایی شهاب نه‌تنها در ایران، بلکه در عرصه بین‌المللی به افتخارات علمی قابل توجهی دست یافت. خدمات گران‌بهای ایشان در انستیتو پاستور ایران چراغی برای پژوهشگران به ویژه بانوان در خدمت به جامعه بشری خواهد بود.