خواص دارویی گیاه خیارشنبر و فلوس آن در آثار پزشکی و گیاهداروشناسی دورۀ اسلامی
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 16 (1403),
7 اردیبهشت 2024
,
صفحه 1-15
https://doi.org/10.22037/mhj.v16i.45050
چکیده
زمینه و هدف: خیارشنبر (Cassia Fistula) از گیاهان دارویی مورد توجه در ایران و سایر گسترۀ جهان اسلام بوده است. حکمای دورۀ اسلامی آن را خیارشنبر/ خیارچنبر و میوهاش را فلوس نامیده و به ریخت شناسی و خواص دارویی آن اشاره کرده اند. در طب سنتی معاصر نیز برای اجزای مختلف این گیاه به ویژه برگ و میوۀ آن خواص گوناگونی برشمرده اند. امروزه C. Fistula با عنوان فلوس شناخته می شود و گیاه خیارچنبر به گونه و جنس دیگری با نام علمی Cucumis melo var. flexuosus تعلق دارد.
روش: در این پژوهش به خواص دارویی این گیاه در پانزده اثر پزشکی و گیاهداروشناسیِ شرق و غرب جهان اسلام از سدۀ 3 تا 12 قمری پرداخته شده است. در بررسی ابدال، علاوه بر این منابع از دو منبع الأبدال و الصّیدنة فیالطّب نیز استفاده شده است.
ملاحظات اخلاقی: در این پژوهش اصل امانت داری در انتشار مطالب از منابع علمی رعایت گردیده است.
یافته ها: حکمای دورۀ اسلامی برای اجزای مختلف خیارشنبر از جمله ریشه، برگ و فلوس آن خواص متعددی برشمرده اند. برخی منابع حاوی مطالبی افزون بر منابع پیشین و در برخی دیگر مطالب تا حدود زیادی تکراری است. در مورد ابدال نیز این موضوع صادق است.
نتیجه گیری: در میان منابع مورد بررسی در این پژوهش منابع فارسی به خواص متنوع تری نسبت به منابع عربی اشاره کرده اند. در اکثر این منابع به نام حکمایی که آثار آنها مورد استفاده قرار گرفته، اشاره ای نشده است. در الأعتماد فی الأدویة المفردة ابن جزار و ترجمه و تحریر صیدنه کاسانی به طور کامل تکرار منابع پیشین است. تذکرة الأولی الألبابِ انطاکی دارای مطالب جدیدتری دربارۀ خواص این گیاه نسبت به سایر منابع عربی مورد بررسی است. در میان منابع فارسی، الأبنیة عن حقایق الأدویة و مخزن الأدویة حاوی آگاهیهای جدیدتری نسبت به منابع پیشین خود هستند. الحاوی فی الطّب، الأبدال، القانون فی الطّب، الصّیدنة فی الطّب و تحریر فارسی آن به موارد بیشتری از ابدال خیارشنبر اشاره کرده اند.
- واژگان کليدی: آثار پزشکی و گیاهداروشناسی، ابدال، خواص دارویی، خیارشنبر، فلوس
ارجاع به مقاله
مراجع
Ghasemlou F. Dāru/ Dārusazi in Encyclopaedia of the World of Islam (EWI). 1th edition. Tehran: Encyclopaedia Islamica Foundation; 2011. vol 16. 783-792. [Persian].
Fahd T. Botany and agriculture in Encyclopedia of the History of Arabic Science. 1th edition. London: Routledge; 1996. vol. 3. 817-819.
Ibn Miymūn. Sharḥ i Asmāʾ Al-ʿUqqār, [text, with French translation and explanation] by Max Meyerhof. Cairo; 1940. 41, 25. [Arabic].
Isa A. Moʿjam al-asmāʾ al-nnabāt. Cairo; 1349. Tehran offset, 2004. 42. [Arabic].
Moḥammad-Moʾmin Tonikābunī (Ḥakīm Moʾmin). Toḥfat al-moʾminīn (Toḥfa-ye Ḥakīm Moʾmin). Lithography of Tehran [1981?]; 111-112. [Persian].
Moḥammad-Ḥosayn ʿAqīlī Ḵurāsānī. Makhzan al-adwia. Calcutta; 1844; repr., Tehran 1974; 408. [Persian].
Abū Bakr Muḥammad ibn Zakariyyāʾ al-Rāzī. Al-Kitāb al-ḥāwī. ed. by Mohammad Mohammad Esmāʿīl Jurjānī. Beirut; 2000. vol. 7. Part 2. 161-162. [Arabic].
Abū Bakr Rabī b. Ahmad al-Akhawaynī al-Bukhārī. Hidāyat-al-Mutaʿallimīn fi l-ṭṭib. ed. by Jalāl Matīnī. Mashhad; 1992. 245, 308. [Persian].
Abū al‐Ṣalt. Abū al‐Ṣalt Umayya ibn ʿAbd al‐ʿAzīz in Kitāb Adwīya l- Mufradat: research in this book and study for introduction and three parts of this book in Researches in Medicine history and Pharmacology in the Arabs. Beirut; 1991. 379. [Arabic].
Ibn Al Jazzār, Al-Eʿtimād fi l- Adwīya l- Mufradat; Beirut: Edward gash publisher; 2004. 19, 18. [Arabic].
Abū l-Rayḥān al-Bīrūnī. Kitāb al-Ṣaydana fi l-ṭṭibb. Edited and with an Introduction and notes by ʿAbbās Zaryāb. Tehran; 1991. 240, 224, 245, 272, 440. [Arabic].
Ibn al-Bayṭār. al-Jāmeʿ li mufradāt al-adwīa wal-aghdhīya. Bulaq; 1291. vol 2. 81. [Arabic].
Ibn Jazla. Al-Minhāj fi man Yastaʾmilhi L-Insān. Cairo; 2010. 361. [Arabic].
Rashīd-al-Dīn Fażl-Allāh Hamadānī. Āthār wa aḥyā. ed. Manučehr Sotūde and Iraj Afšār. Tehran; 1989. 74-75. [Persian].
Laufer B. Sino-Iranica: China and Ancient Iran: commodities and cultural exchange from 1000 BC to medieval times. introduction by: Brian Spooner. Chicago 1919. repr. London; 2018. 238, 238-240.
Dymock, William C. J., Warden H. and Hooper D. Pharmacographia Indica. London; 1890-1893, repr. Karachi 1972. vol 1. 511.
Shahinfar J., Zeraati H., Nasimi F., Shojaie S. Study of effect of medicinal plants on anxiety. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2017; 1: 209-222. [Persian].
Aisha S., Mehak Z., Kalsoom B., Muhammad J. The Traditional Uses, Phytochemistry and Pharmacological Properties of Cassia fistula. Journal of Pharmacy and Pharmacology Research. 2018; 2 (1): 15-23.
Mwangi R. W., Macharia J. M., Wagara I. N., Bence R. L. The medicinal properties of Cassia fistula L: A review. Biomedicine & Pharmacotherapy. 2021; 144: 1-9.
Singh R., Khanam H., Pandey J. The Biological Properties and Medical Importance of Cassia fistula: A Mini Review. Chemistry Proceedings. 2023; 14 (95): 1-6.
Hūšang Aʿlam, Cassia in Encyclopedia of Iranica (Online).
Ibn al-Baytār. Traite des Simples: Traduction de Lucien Leclerc. Paris; 1811. vol 1. 403. Footnote. vol 2. 67.
Tuḥfat al-Aḥbāb: Glossaire de la matière mèdicale marcocaine. H. P. J. Renaud & Georges S. Colin. Paris; 1934. 144, 179.
Mozafarian V. Identification of Medicinal and Aromatic Plants of Iran. Tehran; 2015. 492, 512, 94-95, 354. [Persian].
Ghahreman A. & Okhovvat A. R. Matching the old Medicinal Plant Names with Scientific Terminology. Tehran; 1993. vol. 1. 140. vol 2. 272. [Persian].
Zargarī A. Medicinal Plants. 4th edition, Tehran; 1988. vol II. 111-112. [Persian].
Ghahreman A. Plant Systematics: Cormophytes of Iran. Tehran; 1993. vol. 2, 417. [Persian].
Sayyed Esmāʿīl Jurjānī. Kitāb al-aghrāḍ al-ṭibbīyat wal-mabāḥith al-ʿalānīyyat. facsim. of a ms. in the Central Library, Tehran University. Tehran; 1966. 179, 184, 635. [Persian].
Abu Bakr Rabiʿ b. Aḥmad Akhawaynī Bokhārāʾī, Hidāyat al-mutaʿallimīn fi’l-ṭṭib. ed. Jalāl Matini. Mashad 1965. 224, 245, 272. [Persian].
Ibn Sīnā, al-qānūn fi l-ţṭibb, ed. Adwār Alqash and ʿAli Zayḡur. Beirut; 1987. vol 1. Part 2. 774-775. [Arabic].
Abū Manṣūr Muwaffaq Hiravī. Kitāb al-abnīa ʿan ḥaqāyiq al-adwīa. ed. A. Bahmanyār and H. Maḥbūbī Ardakānī. Tehran; 1967-68. 132-133. [Persian].
Abū l-Rayhān al-Bīrūnī. Ṣaydanah, Persian translated in 8th century of Hijrah by Abu Bakr ibn-i Ali Kasani, Edited by M. Sotoodeh and Iraj Afshar. Tehran; 1979. 497, 847-849. [Persian].
Ibn Kutbī, Mā lā yase at-ṭabīb jahlih. Tehran offset printing: Institute for the Study of the History of Medicine, Islamic and Complementary Medicine. 2011; F. 141 r- 142 v. [Arabic].
Zayn-al-Dīn ʿAli b. Ḥosayn Anṣāri Shīrāzi, ikhtīyārāt-i badiʿī: mofradāt. ed. Moḥammad-Taqi Mir. Tehran; 1992. 157. [Persian].
Yusuf Ibn Muhammad Yusefi Heravi. Rīyadh al-Adwiyat. ed. by Muhammad Nazari. Tehran; 2012. 87-88. [Persian].
Abū al-Qāsim ibn Muḥammad Ghassani, Ḥadīqat al-azhār fi māhīyat al-‘ushq wa-al-‘aqqār, ed. by Muhammad al- Arabi Khattabi. Beirut; 1985. 315-316. [Arabic].
Dāʾūd Anṭākī. Tadhkiratul l-albāb wal-jāmeʿ li l-ʿajab al-ʿojāb. [Cairo]. 1890-91. vol 1. 168-169. [Arabic].
Abū Bakr Muḥammad ibn Zakariyyāʾ al-Rāzī. Kitāb al-Abdāl: al- Abdāl al-mustamala fi al-ṭib wa al-ilāj. Tehran offset printing: Institute for the Study of the History of Medicine, Islamic and Complementary Medicine. 2004; 32. [Arabic].
Ibn al-Bayṭār al-Moḡni fi l-adwīat al-mufradat. ed. Ebrāhim b. Morād. as Tafsir i kitāb diāsqorīdos. Beirut; 1989. 295, footnote 6 [Arabic].
- چکیده مشاهده شده: 146 بار
- pdf دانلود شده: 45 بار