مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

زمینه و هدف: شیوع بیماری‌های همه‌گیر در یزد قدمتی دیرینه دارد. رویکرد این پژوهش به بیماری‌های همه‌گیر، مبتنی بر گزارش این بیماری‌ها در یزد، بر اساس منابع عمومی و محلی عصر تیموری تا پایان صفویه می‌باشد. نگاهی گذرا در منابع این ادوار بیانگر آن است که شیوع بیماری‌های همه‌گیر در یزد که تأثیر مستقیم بر زندگی اجتماعی و اقتصادی به خصوص طبقات فرودست جامعه داشته است، بیشتر بر حسب عوامل سیاسی بوده است. این پژوهش درصدد است تا به سؤالات ذیل پاسخ گوید: در بازه زمانی موضوع پژوهش حاضر، چه عواملی در شیوع بیماری‌های همه‌گیر در یزد تأثیرگذار بوده است؟ بیماری‌های همه‌گیر از نظر جامعه‌شناختی بر کدام طبقات اجتماعی تأثیر بیشتری داشته است و چه عواملی در این تأثیر مؤثر بوده است؟

روش: این پژوهش با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و بر پایه‌ای مطالعه کتابخانه‌ای با مراجعه به منابع دست اول و دوم درصدد است تا با بررسی گزارش این منابع در زمینه شیوع بیماری‌های همه‌گیر، به چگونگی و چرایی شیوع این بیماری‌ها در یزد در این ادوار توجه نماید.

ملاحظات اخلاقی: در تدوین این پژوهش اصل امانتداری و صداقت در استناد به متون مورد استفاده و اصالت منبع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل‌ها رعایت شده است.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهد که در دوره تیموری و بعدها صفویه، شیوع بیماری‌های همه‌گیر در یزد ارتباط مستقیمی با وضعیت سیاسی و اقتصادی و اجتماعی عصر خود داشته است. از این رو هر زمان اوضاع سیاسی داخلی و خارجی رو به تنش می‌رفت، در شیوع بیماری‌های همه‌گیر نقش به سزایی را ایفا می‌کرد و در کنار آن هرچه افراد جامعه در تنگنای اقتصادی چون قحطی و کبود یا نبود ارزاق و مایحتاج خود، قرار می‌گرفتند، بر گسترش بیماری‌های همه‌گیر تأثیرگذار بوده است.

نتیجه‌گیری: بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیماری‌های همه‌گیر در دوره تیموری در یزد، شیوع بیشتری داشته است که خسارت‌های جانی و مالی بسیاری بر جای گذاشته است که بیشتر در پی نبردها و محاصره‌های متمادی و یا به دلیل قحطی‌ها و خشکسالی‌های گسترده، شیوع می‌یافته است. در این دوره بیشتر طبقات فرودست جامعه یزد با این بیماری درگیر بودند، ولی در دوره صفویه، همه طبقات جامعه از این بیماری تأثیر پذیرفته است.

زمینه و هدف: فرسنامه‌ها (اسب‌‌نامه‌ها) به بررسی روش تربیت و نگهداری، سلامت، انواع بیماری‌های اسب و شیوه‌های درمان این بیماری‌ها می‌پردازند. چشم به عنوان یکی از حیاتی‌ترین اندام اسب به راحتی در معرض انواع بیماری با منشأ درونی یا بیرونی قرار می‌گیرد. این مقاله، مروری بر تاریخچه اسب‌شناسی با تمرکز بر بیماری‌های چشمی اسب در تاریخ دام‌پزشکی کهن می‌باشد.

روش: این پژوهش بر اساس منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی انجام شده است.

ملاحظات اخلاقی: در این پژوهش صداقت و امانتداری در استفاده از منابع تاریخی رعایت شده است.

یافته‌ها: بیماری‌های چشمی اسب در طول تاریخ دام‌پزشکی همواره مورد توجه بوده و در متون تاریخی خصوصاً فرسنامه‌ها به آن اشاره شده است. اهمیت این پژوهش در این است که نگارندگان با تأکید بر متون کهن دوره اسلامی به بیماری‌هایی دست یافتند که امروزه حتی نام آن‌ها برای بسیاری نامفهوم می‌باشد و شاید یکی از دلایل آن تغییرات زبانی در حوزه تاریخ است.

نتیجه‌گیری: مطالعه بیماری‌های چشمی اسب در فرسنامه‌ها دریچه‌ای به دانش و روش‌های اسب‌شناسی در طول تاریخ می‌گشاید. با وجود پیشرفت‌های چشم‌گیر در این زمینه، بررسی متون کهن می‌تواند به درک عمیق‌تر ریشه‌ها و تکامل دانش اسب‌شناسی کمک کند.

زمینه و هدف: تصویرگری نسخ، کمک شایانی به ترویج مفاهیم و درک متون ادبی، علمی و تاریخی نموده و سبب شده تا هنر از پیچیدگی متون علمی بکاهد و فهم آن‌ها را تسهیل نموده و عمومیت بخشد. به عبارت دیگر، هنر از پیچیدگی علم می‌کاهد و درک آن برای خوانندگان عمومی آسان‌تر کرده است. بررسی کتاب‌های ادبی با مضمون درمانی از عصر اسلامی ما را به سمت پزشکی به عنوان منشأ نوشتارهای پزشکی که در آن‌ها وجود دارد، سوق می‌دهد. تصاویر موجود در نسخه‌های خطی پزشکی اسلامی، موضوعات مورد بحث در متن را به تصویر می‌کشد، مانند تشریح انسان و حیوان، روش‌های درمانی، پیشگیری از بیماری و خواص دارویی گیاهان. به نظر می‌رسد برخورد با روش‌های درمانی پزشکان و تجویز آن‌ها در متون ادبی و ترسیم آن در نسخه‌های ادبی دوره اسلامی مورد توجه محققان قرار نگرفته است. تاکنون پژوهش‌هایی درباره تجویز پزشکان انجام شده که بیشتر به روش‌های درمانی اشاره داشته‌است. با این حال، تحقیقاتی که به طور خاص تأثیر متون پزشکی و تصاویر، به ویژه درمان‌نگاری در نسخه‌های ادبی را ارزیابی کند، انجام نشده است. همانطور که شواهد نشان می‌دهد، تنها تعداد انگشت‌شماری از پزشکان فارسی در مورد روش‌های درمان نظریه‌های جامعی نوشتند، از جمله ابوبکر رازی، ابن سینا و اسماعیل جرجانی که سه شخصیت تأثیرگذار در پزشکی و در درمان‌نگاری پزشکی بودند.

روش: روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده و داده‌های مورد نیاز به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از کتب و سایت های معتبر علمی گردآوری شده است. در این پژوهش تلاش شده است رابطه علم طب را با آثار تصویری نسخ ادبی دارای متون طبی مورد بررسی و مطالعه قرار دهد و بدین پرسش پاسخ دهد که درمان‌نگاری‌های موجود در نسخ ادبی تا چه اندازه به بحث‌های نظری طب و تجویز پزشکان ایرانی مرتبط بوده است؟ بر این اساس، ارتباط بین سه متغیر طب، ادبیات و تصویر در اثر هنری، مد نظر قرار گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: در تدوین این پژوهش، اصل امانتداری و صداقت استناد به متون مورد استفاده، اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل‌ها، رعایت شده است.

یافته‌ها: نسخ ادبی به فهم متون طبی کمک وافری کرده و آن را از بافت پیچیده و تخصصی رهانیده و به آن ظرافت‌های ادبی و روایی بخشیده است. بیشترین تأثیر درمانگری و تجویزهای پزشکی در درمان‌نگاری نسخ ادبی را می‌توان از طبیبانی همچون زکریای رازی، ابن سینا و جرجانی مشاهده کرد.

نتیجه‌گیری: نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که با تصویرسازی نسخ علمی، تجویزهای پزشکان و راه‌های درمان به ادبیات راه پیدا کرده، از دایره طب نظری و عملی خارج شده و در بستر نسخ مصور نمود پیدا کرده و انتشار یافته است.

زمینه و هدف: انستیتو پاستور ایران به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مراکز تحقیقاتی و تشخیصی کشور نقش مهمی در کنترل بیماری‌های عفونی در ایران و جهان داشته است. دکتر سکینه درة‌السادات طباطبائی شهاب (1380-1293 ش.)، پزشک و متخصص علوم آزمایشگاهی، از محققین برجسته این مؤسسه بود که عمدتاً بر سل و سایر بیماری‌های عفونی تمرکز داشت. این مقاله قصد دارد خدمات این دانشمند بزرگ ایرانی را مرور کند.

روش: اطلاعات در مورد دکتر طباطبائی شهاب و فعالیت‌های ایشان در انستیتو پاستور ایران از منابع مختلف اعم از اسناد، مقالات و مصاحبه با افراد آگاه جمع‌آوری شده است.

ملاحظات اخلاقی: در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: این مقاله با مطالعه مستندات موجود به مرور زندگی و فعالیت‌های ارزشمند دکتر طباطبائی شهاب در زمینه بیماری سل می‌پردازد. زحمات مستمر و بی‌وقفه و خدمات ارزنده ایشان در ایران و جهان در دوران حیات ایشان به وضوح نمایان است.

نتیجه‌گیری: دکتر طباطبایی شهاب نه‌تنها در ایران، بلکه در عرصه بین‌المللی به افتخارات علمی قابل توجهی دست یافت. خدمات گران‌بهای ایشان در انستیتو پاستور ایران چراغی برای پژوهشگران به ویژه بانوان در خدمت به جامعه بشری خواهد بود.