• ثبت‌نام
  • ورود
  • فارسی
    • English

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

  • صفحه اصلی
  • درباره
    • درباره‌ی مجله
    • تیم سردبیری
  • راهنمای نویسندگان
    • فرم تعهد نامه
    • فرمت مقالات
    • دریافت کد ارکید
    • منابع مقاله
  • ارزیابی مقالات
  • کمیته بین‌المللی اخلاق نشر
    • اقدامات کمیته بین المللی اخلاق نشر COPE
  • ارسال مقاله
  • بیانیه حق نشر
  • شماره جاری
  • بایگانی‌ها
  • اطلاعات تماس
  • اطلاعیه‌ها
جستجوی پیشرفته
  1. صفحه اصلی
  2. بایگانی‌ها
  3. دوره 16 شماره 1 (1403): مجله تاریخ پزشکی. 1403
  4. مقاله پژوهشی

دوره 16 شماره 1 (1403)

May 2024

مفهوم‌شناسی اصطلاحات وبا و طاعون در دوره اسلامی تا پیش از مرگ سیاه

  • سپیده محمد بیگی
  • احمد فضلی نژاد

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 16 شماره 1 (1403), 7 May 2024 , صفحه 1-17
https://doi.org/10.22037/mhj.v16i.44377 چاپ شده: 2025-02-12

  • مقاله
  • دانلود
  • ارجاع
  • مراجع
  • آمار
  • اشتراک

چکیده

زمینه و هدف: عناوینی که بر بیماری طاعون تا پیش از مرگ سیاه اطلاق می‌شد، کلی و غیر شفاف و پرداختن رساله‌های روایی به آن مبهم و ناقص بود و شامل همه انواع همه‌گیری می‌شد، اگرچه تعدادی از رساله‌های پزشکی با هدف شناخت علت بیماری‌های همه‌گیر و با عناوینی چون فساد هوا و سرایت در این زمان یافت می‌شود، اما آثار پزشکی که طاعون را از جنبه‌های پزشکی و کلامی بررسی می‌کنند، محصول دوره پس از 748 ق./ 1347 م. است.

روش: پژوهش حاضر بر آن است که با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به بررسی مفهوم‌شناسی اصطلاحات وبا و طاعون در دوره اسلامی تا پیش از شیوع مرگ سیاه در قرن هفتم قمری/ چهاردهم میلادی بپردازد.

ملاحظات اخلاقی: در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که پزشک مشهوری چون ابن سینا در قرن چهارم قمری برای تشریح همه‌گیری‌های همراه با تب و ورم و با مرگ‌ و میر بالا از واژه طاعون استفاده کرد، در حالی‌ که واژه‌های دیگری چون وبا نیز متداول بود. سال 748 ق./ 1347 م. بیماری مهلکی در جهان با علائم تورم یا خیارک دردناک و لکه‌های سیاه در ران، زیر بغل و گردن همه‌گیر شد که تلفات بالایی را در زمان کوتاهی رقم زد و به طاعون خیارکی (Bubonic Plague) یا مرگ سیاه یا طاعون سیاه مشهور شد. گستردگی جغرافیایی شیوع این نوع طاعون و دوره طولانی امواج بازگشتی آن در سراسر جهان که چند قرن به طول انجامید، موجب شد که در قاموس پزشکی شرق در بسیاری موارد واژه «طاعون» ناظر به بیماری همه‌گیر قرن هشتم قمری/ چهاردهم میلادی و امواج بازگشتی بعدی آن شود. به عبارت دیگر با آنکه قبل و بعد از شیوع مرگ سیاه، انواع گوناگون طاعون همواره گریبانگیر بشر بود، اما نوع طاعون خیارکی به معنای عام طاعون نامیده شد، چنانکه گویی در تاریخ بشر فقط این نوع طاعون شیوع داشته است.

نتیجه‌گیری: تحت تأثیر پارادایم پزشکی به ارث‌رسیده از یونانیان در عصر ترجمه، بیماری‌های همه‌گیر، تب‌هایی که باعث همه‌گیری می‌شدند و بیماری‌های کشنده در آثار پزشکی اسلامی به طور کلی به عنوان طاعون، وبا، اوباء و الأوبئه نامیده می‌شد و مورد بحث بیشتری قرار می‌گرفت. به مرور هر یک از این واژه‌ها بر بیماری خاصی اطلاق گشت و علائم بالینی آن تخصصی‌تر پیگیری شد. از همین زمان توجه به تأثیر اخلاط چهارگانه و حفظ تعادل بین آن‌ها در بیماری‌ها الگوی غالب فکری جامعه پزشکی شد. پزشکان عقیده داشتند که نه‌تنها طاعون، بلکه بسیاری از بیماری‌ها پدیده‌ای هستند که با فاسدشدن هوا پدیدار شده و گسترش می‌یابند.

کلمات کلیدی:
  • مرگ سیاه
  • مفهوم‌شناسی
  • طاعون
  • طب سنتی
  • میاسما
  • pdf

ارجاع به مقاله

محمد بیگی س., & فضلی نژاد ا. (2025). مفهوم‌شناسی اصطلاحات وبا و طاعون در دوره اسلامی تا پیش از مرگ سیاه. مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, 16(1), 1–17. https://doi.org/10.22037/mhj.v16i.44377
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.acm-sig-proceedings##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.acs-nano##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.apa##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.associacao-brasileira-de-normas-tecnicas##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.chicago-author-date##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.harvard-cite-them-right##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.ieee##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.modern-language-association##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.turabian-fullnote-bibliography##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.vancouver##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.download.ris##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.download.bibtex##

مراجع

Magner LN. A History of Medicine. Boca Raton: CRC Publications. 2005; p.157-158.

Borsch SJ. The Black Death in Egypt and England; A comparative study. Texas: University of Texas Press; 2005.

Slavicek L CH. The Black Death. New York: Chelsea House Publishers. 2008; p.23.

Fazlinejad A. The global spread of the Black Death in the late Middle Ages. 1st ed. Shiraz: Shiraz University Institue. 2017; p.8. [Persian]

Dadfar S, Rostami P. Plague Disease; Prevention and Treatment (Manuscript Review "Maintaining Health or Letter of advice Solaimani"). Tārīkh-i pizishkī, i.e., Medical History. 2022; 14(47): e31. [Persian]

Saleh M, Jadoua M. Terminology of Epidemics and Diseases in the Arab-Islamic Heritage. Journal of Historical and Cultural Studies. 2022; (Special Number): 296-312. [Arabic]

Mahmood M. Al-Awbeah va Asareha fi al-Torath al-Arabi. Majala Jamea Misr Lil Derasat al-Ensaniya (al-Olom al-Ejtemaiya va al-Ensaniya). 2022; 2(2): 77-112. [Arabic]

Tariq MA. Moalafat a Waba al-Taun fi Torath al-Islami. Majala al-Torath al-Elmi al-Arabi (Fasliyah, Elmiyah, Mahkamah). 2021; 48: 107-132. [Arabic]

Dols MW. Plague and the decline of Islamic civilization. Translated by Behzadiannejad GH. Tehran: Institute of Islam History; 2015. p.83-111. [Persian]

Galen. Galen's Commentary: On the first article of Hippocrates' book, Euthymia. Edition of the Arabic Version with English Translation and Notes. Berlin: Walter De Gruyter; 2014. p.235.

Peter EP, Savage Smith E. Medieval Islamic Medicine. Cairo: The American University in Cairo Press; 2007. p.228.

Conrad L. Taun and Waba Conceptions of Plague and Pestilence in Early Islam. Journal of the Economic and Social History of the Orient. 1982; 25: 268-307.

Al-Razi Z. Mukhtar al-Sihah. Edited by Tarifi MN. Beirut: Dar Sader; 2008. p.428. [Arabic]

Ibn-Manzur M. Arabic language. Beirut: Dar al-Fikr for al-Taba'ah and al-Nashar and al-Tawzi'ah; 1994. Vol.1 p.189. [Arabic]

Fazlinejad A. Epidemics of Plague in the Eastern Mediterranean and its reflection in Muslim historiography and thought in the early Islamic period. Philosophy of Science, Institute for Humanities and Cultural Studies (IHCS) Biannual Journal. 2021; 11(1): 139-167. [Persian]

Procopius. History of the Wars. Books I and II. XXIL. Translated by Dewing HB. London: William Heinemann Ltd Cambridge; 1914. p.80.

Amid H. Amid Dictionary. Tehran: Amir Kabir Publications; 1985. Vol.2 p.1051. [Persian]

Zubaidi M. Taj al-Arous min Jawaher al-Qamoos. Researched by Shiri A. Beirut: Dar al-Fikr; 1993. Chap.1 Vol.19 p.471. [Arabic]

Hamiri A. Qorb ol-Esnad (i.e. hadith). Corrected by Sadeghi Ardestani A. Qom: Islamic Cultural Foundation of Kushanpur; 1996. Chap.1 p.110. [Arabic]

Koleyni M. Al-Kafi. Corrected by Ghaffari A, Akhundi M. 4th ed. Tehran: Dar ol-Kotob al-Islamiyeh Publications; 1986. Vol.8 p.88, 109. [Arabic]

Ibna Bastam AH. Tib al-Aemmeh. Researcher and Corrected by Khorsan MM. Najaf: Al-Matba al-Heydariyya; 1995. p.48. [Arabic]

Tabari M. Tarikh al-Umam and al-Moluk. Beirut: Dar al-Kotob al-Elmiyyah; 1986. Vol.7 p.83, 90, 92-93, 147. [Arabic]

Ibn-Qutiba A. Al-Maarif. Research by Akashe S. 4th ed. Cairo: Dar al-Maarif; 1992. p.601-602. [Arabic]

Nowi Y. Al-Azkar al-Nowiyyah. Research by Arnawut A. Beirut: Dar al-Fikr for al-Taba'ah and al-Nashar and al-Tawzi'ah; 1971. p.130. [Arabic]

Ibn Jozi A. Al-Muntazem fi Tarikh al-Umam and al-Moluk. Research by Atta M. Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya; 1992. Vol.1 p.240; Vol.12 p.136; Vol.13 p.141, 357. [Arabic]

Ibn Abi Usaybe A. Oyun al-Anba fi Tabaqat al-Ateba. Beirut: Dar al-Maktaba al-Hiyah Pamphlets; No Date. p.47, 114-115, 291, 327, 422, 436-437, 482, 563, 730, 741. [Arabic]

Farahidi KH. Al-Ain. Research by Al-Asfour M, Makhzoumi M, Samarai I. Qom: Dar al-Hijrah; 1989. Vol.8 p.418. [Arabic]

Behmanesh A. Tarikh-e Yonan-e Bastan. Tehran: Tehran University Press; 1996. Vol.1 p.245.

Galen. Jalinous fi al-Astaqsat ala rai Aboqrat. Translated by Ishaq H. Cairo: General Administration of the Book of Egypt; 1986. p.53, 56, 60. [Arabic]

Razi A. Al-Hawi fi al-Tib. Edited by Tuaymi H. Beirut: Dar al-Hya al-Turath al-Arabi; 2002. Vol.4 p.239-240; Vol.5 p.341-342. [Arabic]

Tamimi M. Mada al-Baqa fi eslah fesad al-Hava va al-Taharoz min Zarar al-Ouba. Researched by Shaar Y. Cairo: Al-Munzamah al-Arabiya for Education and Culture and Science; 1999. p.79, 81-83, 151-152, 359, 360, 414. [Arabic]

Karamati Y. Taqadam al-Marefah. Tehran: Dayerat ol-Maarefeh-e Bozorg-e Eslami (Markaz Tahghigh Eslami va Irani); 2018. Vol.16. [Persian]

Galen. Commentary on Hippocrates' Epidemics Book I Parts I-III: Edition of the Arabic Version with English Translation and Notes, ed. Uwe Vagelpohl. Berlin: Walter De Gruyter; 2014. p.67.

Galen. Jalinos ela Ghaluqan fi al-Tati li Shafa al-Amraz. Edited by Ibn-Ishaq H. Research and Suspension by Salem MS. Cairo: Al-Hiyeh al-Masriya al-Ameah li al-Ketab; 1982. p.374-376. [Arabic]

Arici M. Silent Sources of the History of Epidemics in the Islamic World: Literature on Taun/ Plague Treatises. Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi (Journal for the History of Islamic Philosophy and Sciences). 2021; 7(2): 99-158.

Sezgin F. Mohazerat fi Tarikh al-Oloum al-Arabia va al-Islamiya. Frankfurt: Mahad Tarikh al-Olum al-Arabiyah va al-Islamiyah fi Etar Jameah; 1983. p.39. [Arabic]

Ibn-Sina H. Al-Qanoon fi al-Tib. Beirut: Dar al-Ehiya al-Torath al-Arabi; 2005. Vol.1 p.89, 109-110, 164-165, 259, 503. [Arabic]

Abu Zayd A. Masalih al-Abdhan and al-Anfos. Research by Masri M, Khayat MH. Cairo: Al-Manzamah al-Arabiya for Tarbiyyah and al-Thaqafa and al-Uloom, The Institute of al-Makhtutat al-Arabiya; 2005. Vol.1 p.39, 134, 137, 355, 560-561. [Arabic]

Rahimi Mehr V. Investigating the Role of Climate Change in Locating and Construction of the Building from the Viewpoint of Traditional Medicine. Tārīkh-i pizishkī, i.e., Medical History. 2021; 13(46): e1. [Persian]

Ibn Jazar A. Zad al-Musafer and Qut al-Hazir. Research by Suisi M, Jazi R, Sheikha J, Assali F. Tunisia: al-Majma al-Tunsi for al-Uloom and al-Adab and al-Funun (Beit al-Hikmah); 1999. Vol.1 p.28, 36. [Arabic]

Qatayeh S. Kitab daf mazar al-Abadan be Ardh Misr li Ali Ibn Rizwan. Efforted by Mawaldi M. Aleppo: Abhaath al-Mu'atar al-Sunawi al-Thalith al-Jama'iyyah al-Syria for Tarikh al-Uloom; 1979. Vol.3 p.309-312. [Arabic]

Moallemi M, Shakeri T, Jokar A. Investigating some Ambiguities about "Alī ibn Abbās Maǧūsī" (Haly Abbas). Tārīkh-i pizishkī, i.e., Medical History. 2022; 14(47): e1.

Majousi A. Kamel al-Sanaa al-Tabiyyah. Research of the Institute of Natural Medicine Revival and the Institute of Medical History Studies, Islamic and complementary medicine. Qom: Jalaluddin Publications; 2008. Vol.1 p.468-470. [Arabic]

Moyasari Khorasani SR. Tib Mansori. Research by Heydarian MH. Tehran: Navand Publications; 1988. p.135. [Persian]

Ibn-Sina H. Al-Tanwir fi al-Istlahat al-Tabiyyah. Researched by Al-Karami GH. Riyadh: For Maktab al-Tarbiya al-Arabi for al-Khalij; 1990. p.65. [Arabic]

Ibn-Sina H. Daf al-Mazar al-Koliyah an al-Abdhan al-Insanya. Edited by Esfahani MM, Anoushirvani M, Abbasian A. Tehran: Al-Ma'I Publications; 1968. p.41-42. [Arabic]

Abu Sahl Masihi I. Al-Tib al-Koli. Edited by Esfahani MM. Tehran: Iran University of Medical Sciences, Institute of Medical History Studies, Islamic and Complementary Medicine; 2013. p.3. [Arabic]

Ibn-Jazla Y. Tarjome Taqvim al-Abdan fi Tadbir al-Ensan. Translated by Tabib MA. Efforted by Beyg Babapour Y. Qom: Islamic Reserves Council; 2012. p.12-13, 42-43. [Arabic]

Jurjani I. Dayerat ol-Maarefeh Bozorg-e Eslami. Tehran: Markaz Tahghigh Eslami va Irani; 2019. Vol.17. [Persian]

Jurjani I. Zakhire-ye Kharazmshahi. Qom: Foundation for Natural Medicine Revival; 2012. Vol.5 p.937-940. [Persian]

Baghdadi A. Al-Mukhtarat fi Tib. Hydarabad: Majlis Press, al-Othmaniyah Encyclopedia; 1943. Vol.1 p.106, 317-318. [Arabic]

Ibn-Nafis A. Al-Mojaz fi al-Tib. Edited by Abdul al-Tawab RK, Ezbawi A, Ammar A. Cairo: Ministry of Endowments, Majlis-e Ala for Islamic Affairs, Islamic Heritage Revival Committee; 2008. p.14, 304. [Arabic]

Abdullah Khalaf GH. Muhdhab al-Din al-Dukhawar, Reis al-Atiba fi ahd Ayyubid era 565-628 AH. Mosel: College of Arts University of Mosel, Department of History; 1995. p.11-27. [Arabic]

Ibn-Nafis A. Moalejat Nafisi. Edited by Esfahani MM. Tehran: Iran University of Medical Sciences, Institute of Medical History Studies, Islamic and Complementary Medicine; 2004. p.520. [Arabic]

Ibn Nafis A. Sharh fosol abqarat. Researcher Zeidan Y. Egypt: Nahdeh Misr; 2008. p.17, 127, 144. [Arabic]

Ibn Wardi U. Tarikh Ibn al-Wardi. Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya; 1995. Vol.2 p.339. [Arabic]

Asqalani A. Al-Badhal al-Ma'oun fi Fazl al-Ta'un. Research by Kilani E. 1st ed. Riyadh: Dar al-Kitab al-Athariyyah; 1992. p.44-45. [Arabic]

Bukhari M. Sahih Bukhari. 1st ed. Beirut: Dar Ibn Kathir for Publication and al-Tawzi'ah, Kitab Fada'il al-Madinah, Chapter R yasil al-Dajjal al-Madinah; 2015. p.339, 341. [Arabic]

  • چکیده مشاهده شده: 78 بار
  • pdf دانلود شده: 30 بار

آمار دانلود

  • لینکدین
  • تویتر
  • فیسبوک
  • گوگل پلاس
  • تلگرام

اطلاعات

  • برای خوانندگان
  • برای نویسندگان
  • برای کتابداران

زبان

  • فارسی
  • English
  • صفحه اصلی
  • بایگانی
  • ارسال مقاله
  • درباره‌ی مجله
  • تیم سردبیری
  • اطلاعات تماس

مجله تاریخ پزشکی دارای رتبه علمی پژوهشی از کميسيون نشريات علوم پزشکی کشور (http://journalportal.research.ac.ir/)، وابسته به مرکز تحقيقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی بوده و به صورت فصلنامه منتشر می شود. این مجله، یک مجله‌ الکترونيکی است که به زبان فارسی به همراه چکيده انگليسی با دسترسی آزاد (open access) چاپ می شود.

قدرت یافته از OJSPlus