سرمقاله


از بحران معنا تا سلامت معنوی: پیوندی بین نظریه و روش

علی خدیوی

پژوهش در دین و سلامت , دوره 11 شماره 2 (2025), 11 آبان 2025, صفحه 1-12
https://doi.org/10.22037/jrrh.v11i2.48301

در جهانی که پیشرفت‌های فنّاورانه و تحولات علمی با شتابی بی‌سابقه، ابعاد مختلف زندگی انسان را بازآفرینی می‌کنند، بشر امروز بیش از هر زمان دیگری با بحرانی خاموش و عمیق به‌ نام بحران معنا روبه‌رو است؛ بحرانی که نه از جنس کمبود منابع یا تجهیزات پزشکی، بلکه از جنس تهی‌شدگی روح، اضطراب وجودی و گم‌گشتگی هویتی است. در چنین شرایطی، مفهوم سلامت معنوی همچون حلقه‌ای گمشده در منظومۀ سلامت، جایگاهی بنیادین می‌یابد؛ مفهومی که در کنار سلامت جسمی، روانی و اجتماعی، ستون چهارم سلامت انسان را تشکیل می‌دهد

مقالۀ پژوهشی


بررسی تأثیر معنویت دینی در خودکارآمدی معلمان با تأکید بر مدارس معارف اسلامی شهر مشهد

مهری طهرانیان, علی خدیوی, زهرا طهرانیان

پژوهش در دین و سلامت , دوره 11 شماره 2 (2025), 11 آبان 2025, صفحه 13-24
https://doi.org/10.22037/jrrh.v11i2.47295

سابقه و هدف: مدارس نهادهای اصلی تربیتی هستند که نقش کلیدی در توسعۀ منابع انسانی و شکل‌دهی به آیندۀ اجتماعی و اقتصادی کشورها ایفا می‌کنند. در این زمینه، عملکرد مؤثر معلمان اهمیت ویژه‌ای دارد و معنویت دینی می‌تواند بر رفتارها و عملکرد معلمان تأثیرگذار باشد. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر معنویت دینی بر خودکارآمدی معلمان در مدارس معارف اسلامی شهر مشهد بود.   

روش کار: این پژوهش از نوع تحقیقات کمّی و روش آن توصیفی-همبستگی است. جامعۀ آماری پژوهش معلمان مدارس معارف اسلامی شهر مشهد به تعداد 135 نفر در سال تحصیلی 03-1402 بودند. نمونه‌گیری به‌صورت دردسترس و با استفاده از پرسش‌نامه‌های استاندارد معنویت دینی و خودکارآمدی معلم انجام شد. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخۀ 27 استفاده شد. ابزارهای تحقیق شامل پرسش‌نامۀ معنویت دینی میلمن و همکاران (2003) و پرسش‌نامۀ خودکارآمدی معلم اسچانن و همکاران (2001) بود که اعتبار و پایایی آنها پیش از اجرای تحقیق تأیید شد. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافتهها: نتایج پژوهش حاکی از این است که میانگین معنویت دینی در معلمان بالا بود و رابطۀ مثبت و معناداری بین معنویت دینی و خودکارآمدی معلمان وجود داشت. نتایج تحلیل‌های آماری نشان می‌دهد که با افزایش سطح معنویت دینی، خودکارآمدی معلمان نیز به‌طور معناداری افزایش می‌یافت. به عبارت دیگر، معنویت دینی عاملی تسهیل‌کننده است که می‌تواند در ایجاد احساس خودکارآمدی و اعتماد به نفس در معلمان مؤثر باشد.

نتیجهگیری: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ارتقای معنویت دینی می‌تواند به بهبود عملکرد حرفه‌ای معلمان کمک کند و در نتیجه، تأثیر مثبتی بر نتایج یادگیری دانش‌آموزان داشته باشد. پیشنهاد می‌شود که سیاست‌گذاران آموزشی و مدیران مدارس در جهت توسعۀ این بُعد به دنبال راهکارهایی برای ارتقای معنویت دینی در محیط‌های آموزشی باشند. این اقدام می‌تواند به بهبود کیفیت آموزشی و ایجاد جوی مثبت‌تر در کلاس‌های درس منجر گردد.

تدوین الگوی مفهومی هوش معنوی همسران بر اساس قرآن و حدیث

محمدرضا جهانگیرزاده, محمد حسین رفیعی, مجتبی فرهوش

پژوهش در دین و سلامت , دوره 11 شماره 2 (2025), 11 آبان 2025, صفحه 25-39
https://doi.org/10.22037/jrrh.v11i2.47072

سابقه و هدف: سازۀ هوش معنوی در پژوهش‌های مختلف از عوامل مهم در ارتقای رضایت‌ زناشویی نشان داده شده است. ازاین‌رو هدف این پژوهش تدوین الگوی مفهومی هوش معنوی همسران بر اساس قرآن و حدیث بوده است.   

روش کار: در این پژوهش به‌منظور تدوین الگوی هوش معنوی همسران از روش حوزۀ معنایی برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شد. جامعۀ آماری پژوهش قرآن ‌کریم و جوامع و تک‌نگاره‌های معتبر روایی و روش نمونه‌گیری هدفمند بود. در ادامه از روش تحلیل محتوای کیفی برای تحلیل داده‌ها استفاده شد. هشت کارشناس که دارای مدرک دکتری روان‌شناسی و سطح 4 حوزۀ علمیه بودند، روایی محتوای آن را تأیید کردند. در نهایت الگوی مفهومی هوش معنوی همسران بر اساس قرآن و حدیث ارائه شد. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافتهها: طبق یافته‌های پژوهش الگوی هوش معنوی همسران بر اساس قرآن و حدیث شامل سه مؤلفه و یازده ریزمؤلفه بود که عبارتند از: عقلانیت معنوی (معنا و هدفمندی، درک حقیقت دنیا، معادباوری و خودشناسی)، تجربۀ معنوی و احساسات مثبت (احساس نزدیکی به خدا، محبت و احترام نسبت به همسر و احساس مسئولیت نسبت به همسر) و سازگاری معنوی (تاب‌آوری معنوی، خودمهارگری معنوی، بخشش معنوی و مهارت حل مسئله).

نتیجهگیری: بر اساس یافته‌های پژوهش، کاربرد این الگو می‌تواند مبنایی برای طراحی برنامه‌های آموزشی، مداخلات زناشویی - معنوی و پشتیبانی از روابط همسری با رویکرد تلفیقی دینی - علمی فراهم آورد. این پژوهش زمینۀ مناسبی برای تحقیقات در حوزۀ ترکیب زناشویی و هوش معنوی است.

طراحی شیوه‌نامۀ معنویت‌درمانی مبتنی بر صبر برای زنان اقدام‌کننده به خودکشی با الهام از آموزه‌های قرآنی

زهرا سعادت‌پور, رضا شکرانی, سید روح‌الله موسوی‌زاده, سید علی کلاهدوزان, غلامعلی دوروشی

پژوهش در دین و سلامت , دوره 11 شماره 2 (2025), 11 آبان 2025, صفحه 40-53
https://doi.org/10.22037/jrrh.v11i2.47278

سابقه و هدف: سلامت معنوی در کنار سلامت جسمی، روانی و اجتماعی یکی از چهار بُعد اساسی سلامت است که سازمان جهانی بهداشت بر آن تأکید دارد. پاسخ‌ندادن به نیازهای معنوی از عوامل مؤثر بر گرایش افراد به خودکشی است و شناسایی این نیازها برای پیشگیری از خودکشی ضروری به شمار می‌آید. این پژوهش با هدف طراحی شیوه‌نامۀ معنویت‌درمانی مبتنی بر صبر به‌عنوان یکی از نیازهای معنوی مهم این بیماران بر اساس آموزه‌های قرآنی انجام شد.   

روش کار: این مطالعۀ کیفی و توصیفی - اکتشافی دربارۀ 30 زن ۱۸ تا ۶۰ سالۀ اقدام‌کننده به خودکشی با مسمومیت در بیمارستان خورشید اصفهان در سال ۱۴۰۳ اجرا شد. داده‌ها از طریق مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته جمع‌آوری و با روش تحلیل محتوای آنلز تحلیل شد. سپس مفاهیم مرتبط با صبر از قرآن و تفسیر المیزان با الگوی برداشت مفاهیم روان‌شناسی از متون دینی پسندیده استخراج شد و در تدوین شیوه‌نامۀ درمانی به‌ کار رفت؛ سپس شیوه‌نامه با نظر کارشناسان و به روش دلفی بررسی و اصلاح شد. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافتهها: نتایج نشان داد زنان نیازهای معنوی رفع‌نشده‌ای دارند که صبر دومین نیاز این گروه از نظر فراوانی است. با توجه به قرآن، مفهوم صبر فعالانه، صبر جمیل و مصابره با هدف رفع نیازهای بیماران در شیوه‌نامۀ درمانی به زبان ساده برای آنان ارائه شد. این شیوه‌نامه شامل هفت جلسه است که در هر یک مفهومی از صبر و کاربرد آن با شاخص‌های قرآنی بررسی و تمرین‌هایی برای تقویت آن ویژگی ارائه شد.

نتیجهگیری: این پژوهش نشان می‌دهد که استفاده از مفاهیم قرآنی در مداخلۀ درمانی می‌تواند درک معنوی و استقامت بیماران را تقویت کند. علاوه‌براین، رویکردهای معنوی - دینی در ارتقای سلامت معنوی و کاهش مشکلات گروه‌های آسیب‌پذیر، کاربردی و مؤثر است.

بررسی سلامت مذهبی و وجودی پزشکان و کارمندان ایرانی

مریم صف‌آرا, شهره صادقی, سمانه سادات سدیدپور, رضا پورحسین

پژوهش در دین و سلامت , دوره 11 شماره 2 (2025), 11 آبان 2025, صفحه 54-66
https://doi.org/10.22037/jrrh.v11i2.47179

سابقه و هدف: خانواده بنیادی‌ترین نهاد اجتماعی است که نقشی اساسی در شکل‌گیری شخصیت و سلامت روانی و اجتماعی افراد دارد. سلامت مذهبی و وجودی در خانواده‌ها از طریق تقویت روابط بین‌فردی، افزایش انسجام خانوادگی و بالابردن تاب‌آوری به افزایش توانایی مقابله با چالش‌ها و مشکلات زندگی کمک می‌کند. این موضوع به‌ویژه در خانواده‌هایی که با فشارهای شغلی و اجتماعی بیشتری مواجه هستند مانند خانواده‌های پزشکان و کارمندان اهمیت بیشتری دارد. هدف این مطالعه الگوسازی ویژگی‌های سلامت مذهبی و وجودی در پزشکان متخصص و کارمندان ایرانی شهر تهران بود.   

روش کار: روش این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر گردآوری داده‌ها توصیفی - پیمایشی است. جامعۀ آماری پژوهش پزشکان متخصص و کارمندان ایرانی شهر تهران بودند که با توجه به در دسترس نبودن تمامی اعضای جامعه، طبق جدول مورگان به‌روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند و به پرسش‌نامۀ سلامت مذهبی پولوتزین و الیسون (۱۹۸۲) به‌صورت دستی پاسخ دادند. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافتهها: نتایج مقایسۀ زوجی برای بررسی تفاوت نمرات سلامت مذهبی در پزشکان و کارمندان نشان می‌دهد که بین میانگین نمرات سلامت مذهبی پزشکان و کارکنان تفاوت معناداری وجود داشت. علاوه‌براین، سطح سلامت دینی کارکنان بالاتر از پزشکان بود. از سوی دیگر، بین میانگین سلامت وجودی تفاوت معناداری وجود نداشت و سلامت وجودی پزشکان بالاتر از کارمندان به دست آمد.

نتیجهگیری: بر اساس یافته‌های پژوهش، هر چه سلامت مذهبی افزایش یابد، سلامت وجودی نیز به‌طور مثبت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این رابطه می‌تواند ناشی از اثرات مثبت مذهبی‌بودن بر احساسات وجودی باشد که می‌تواند ناشی از فشارهای شغلی و مسئولیت‌های بالای پزشکان باشد که به‌طور بالقوه بر سلامت روانی و مذهبی آنان تأثیر می‌گذارد.

بررسی پدیدارشناسانۀ تعریف سلامت معنوی اسلامی

مریم صف آرا, سمانه سادات سدیدپور

پژوهش در دین و سلامت , دوره 11 شماره 2 (2025), 11 آبان 2025, صفحه 67-78
https://doi.org/10.22037/jrrh.v11i2.40734

سابقه و هدف: در تبیین اهمیت سلامت معنوی همین بس که سازمان بهداشت جهانی آن را بُعد چهارم سلامت تعیین کرده است. باوجوداین، بعد از گذشت پنج دهه هنوز بر سر تعریف آن بین صاحب‌نظران چالش‌هایی وجود دارد. بر این اساس هدف پژوهش حاضر تعریف پدیدارشناسانه از سلامت معنوی اسلامی بوده است.   

روش کار: رویکرد این پژوهش کیفی و به‌روش پدیدارشناسی توصیفی است. جامعۀ پژوهش صاحب‌نظران حوزۀ سلامت معنوی و متخصصان روان­شناسی بودند که در بحث سلامت معنوی فعالیت داشتند. نمونه‌گیری به‌صورت هدفمند تا رسیدن به اشباع داده‌ها ادامه یافت و درنهایت ۱۳ نفر انتخاب شدند. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته گردآوری و به‌روش کلایزی تحلیل شد. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافتهها: در نتیجۀ فرایند کاهش داده‌ها ۱۰۳ کد، ۳۱ مفهوم ابتدایی، شش ‌مقولۀ فرعی و سه مقولۀ اصلی سلامت اسلام‌محور، سلامت ماده‌محور و تعریف‌ناپذیری سلامت معنوی شناسایی شد. سلامت اسلام‌محور از سه مقولۀ تعادل، تعالی کل‌گرا، انسان مادی و غیرمادی تشکیل ­شده ­است و مقولۀ سلامت معنوی ماده‌محور دربردارندۀ دو مقولۀ فرعی آرامش گذرا و انسان مادی است.

نتیجهگیری: تحلیل داده‌ها نشان داده است که سلامت معنوی اسلام‌محور و سلامت معنوی ماده‌محور دو الگو از سلامت معنوی است که سلامت معنوی اسلام‌محور به تعادل و تعالی انسان توجه دارد، اما سلامت معنوی ماده‌محور درنهایت به‌دلیل ذات ماده‌محور آن فقط می‌تواند انسان را به‌سمت آرامش موقت رهنمون شود. سلامت معنوی اسلام‌محور می‌خواهد انسان به نقطۀ اوج معنویت برسد تا در عین زندگی مادی بتواند سیر درونی و بیرونی معنوی داشته باشد. رعایت تعادل و کسب آرامش منوط به رسیدن به قرب خداوند متعال است که جز با کرنش در برابر بایدها و نبایدهای شریعت اسلام ممکن نیست.

مقالۀ مروری


سلامت معنوی در قرآن؛ تحلیل مؤلفه‌های اعتقادی

مهدی بشارت

پژوهش در دین و سلامت , دوره 11 شماره 2 (2025), 11 آبان 2025, صفحه 79-92
https://doi.org/10.22037/jrrh.v11i2.47165

سابقه و هدف: در دنیای امروز، با افزایش پیچیدگی‌ها و فشارهای زندگی روزمره، اهمیت سلامت معنوی به‌عنوان یکی از ابعاد کلیدی سلامت انسان بیش از پیش آشکار شده است. اعتقادات دینی زیربنای زندگی معنوی انسان را تشکیل می‌دهد و بدون باورهای صحیح، اعمال انسان فاقد جهت و معنا خواهد بود. این مقاله با هدف تبیین ابعاد اعتقادی سلامت معنوی از دیدگاه قرآن و معرفی راهکارهایی برای ارتقای سلامت معنوی فرد و جامعه بر اساس این آموزه‌ها انجام شده است.   

روش کار: روش این پژوهش کتابخانه‌ای است که با مراجعه به قرآن و منابع دینی، اطلاعات گردآوری و با روش توصیفی - تحلیلی، داده‌های به‌دست‌آمده بررسی شد. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافتهها: بر اساس آموزه‌های قرآنی، مؤلفه‌های اعتقادی مؤثر بر سلامت معنوی عبارتند از: اعتقاد به توحید، معاد، نبوت و عدل الهی. اعتقاد به توحید زندگی را هدفمند و معنادار می‌کند؛ آرامش و اطمینان درونی را افزایش می‌دهد؛ انسان را از بردگی غیر خدا آزاد می‌کند و به شخصیت معنوی او انسجام می‌بخشد. اعتقاد به معاد احساس امنیت معنوی را تقویت می‌کند؛ در مواجهه با مشکلات و سختی‌ها تسلی‌بخش است و انسان را به زندگی اخلاقی و مسئولانه ترغیب می‌کند. اعتقاد به نبوت انسان را در مسیر هدایت الهی قرار می‌دهد و با الگوگیری از پیامبران، سلامت معنوی او را ارتقا می‌بخشد. اعتقاد به عدل الهی آرامش و اطمینان خاطر را به ارمغان می‌آورد؛ امید و انگیزه را تقویت می‌کند و تاب‌آوری انسان را در برابر ناملایمات زندگی افزایش می‌دهد.

نتیجهگیری: اعتقادات دینی نقش مهمی در ارتقای سلامت معنوی انسان ایفا می‌کنند و به او کمک می‌کنند تا زندگی‌ای معنادار، هدفمند و رضایت‌بخش داشته باشد. این مؤلفه‌ها با ایجاد نگرشی عمیق به زندگی، آرامش و امید را در مواجهه با سختی‌ها به ارمغان می‌آورد و سلامت معنوی را تقویت می‌کند. با توجه به بحران‌های معنوی موجود در دنیای امروز، توجه به مؤلفه‌های اعتقادی قرآنی می‌تواند راهی مؤثر برای رسیدن به سلامت معنوی باشد.

بررسی نقش تأمین نیازهای معنوی همسران در ارتقای کیفیت زندگی: رویکردی مبتنی بر سلامت معنوی قرآن‌بنیاد

مسعود آذربایجانی, حسن روشن, فاطمه سادات حسینی

پژوهش در دین و سلامت , دوره 11 شماره 2 (2025), 11 آبان 2025, صفحه 93-111
https://doi.org/10.22037/jrrh.v11i2.47244

سابقه و هدف: سلامت معنوی قرآن‌بنیاد رویکردی نوین در مطالعات سلامت معنوی است که با ابتناء بر آیات قرآن کریم در قالب مصادیقی نظیر تزکیه، حیات طیّبه، تقوا و سلام تجلی یافته است و گستره آن تا عوالم غیب و شهود را نیز در بر می‌گیرد. یکی از عرصه‌های تأثیرگذاری این رویکرد فضای خانواده و نیازهای معنوی زوجین است که تأثیر مثبتی بر ارتقای کیفیت زندگی آنان دارد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش تأمین نیازهای معنوی همسران در ارتقای کیفیت زندگی آنان از منظر این رویکرد است.   

روش کار: روش پژوهش حاضر ترکیبی از پژوهش مروری و تحلیلی است که اطلاعات آن به‌شیوۀ کتابخانه‌ای و از طریق فیش‌برداری دستی و الکترونیکی گردآوری شده است. ابتدا با مرور پیشینۀ پژوهش‌های داخلی صورت‌گرفته در این زمینه، عوامل مؤثر بر تأمین نیازهای معنوی همسران استخراج و دسته‌بندی شد و در مرحلۀ بعد، شواهد و مصادیق قرآنی مرتبط با هر یک از عوامل بر اساس رویکرد سلامت معنوی قرآن‌بنیاد ارائه و تحلیل شد. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافتهها: نتایج پژوهش منجر به دسته‌بندی سه‌گانۀ عوامل اعتقادی، اخلاق و ارزش‌ها و فرهنگ و مناسبات اجتماعی مؤثر بر تأمین نیازهای معنوی همسران شد. عوامل اعتقادی با تأثیرگذاری بر نظام ادراکی انسان در چهار فضای خود، هستی، مبدأ و غایت ادراک‌شده، عوامل اخلاقی و ارزشی با تمرکز بر کاهش کاستی‌های اخلاقی، تقویت یاری‌گری معنوی همسران و اصلاح پنداره‌های جنسیتی و عوامل اجتماعی با تمرکز بر تربیت معنوی فراگیر، تقویت حیثیت اجتماعی، تنظیم عواطف درون خانوادگی و تقویت ارتباط معنوی نیایش‌محور نقشی مثبت در تأمین نیازهای معنوی همسران ایفا می‌کنند.

نتیجهگیری: یافته‌های این پژوهش بر اهمیت توجه به نیازهای معنوی زوجین و نقش مؤثر آن در بهبود کیفیت زندگی آنان تأکید می‌کند و نشان می‌دهد که توجه به این نیازها با بهره‌گیری از رهنمودهای قرآن کریم می‌تواند به تحقق زندگی معنادار کمک کند.

نقش سلامت و مراقبۀ معنوی در تقویت دستگاه ایمنی و مقابله با سرطان پستان: مطالعۀ مروری

سمیرا محمدی یگانه, مهدی پریان, علی احمدی‌زاد فیروزجائی

پژوهش در دین و سلامت , دوره 11 شماره 2 (2025), 11 آبان 2025, صفحه 112-128
https://doi.org/10.22037/jrrh.v11i2.47118

سابقه و هدف: سرطان پستان یکی از شایع‌ترین انواع سرطان در زنان به شمار می‌رود و سهم قابل توجهی در آمار مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در این جمعیت دارد. مطالعه دربارۀ نقش سلامت و مراقبۀ معنوی در تقویت دستگاه ایمنی و مقابله با سرطان پستان اهمیت ویژه‌ای دارد. این مطالعۀ مروری با هدف یکپارچه‌سازی شواهد موجود و شناسایی سازوکارهای تأثیر مراقبه‌های معنوی بر دستگاه ایمنی در سرطان پستان، به پر کردن شکاف‌های علمی کمک می‌کند و نتایج آن می‌تواند به توسعۀ مداخلات معنوی مبتنی بر شواهد و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان پستان منجر شود.   

روش کار: این مطالعه یک بررسی مروری ساختاریافته است که با استفاده از کلمات کلیدی مانند مراقبۀ معنوی، دستگاه ایمنی، سرطان پستان و معنویت برای متون فارسی انجام شده است. در متون انگلیسی نیز از واژگان Spiritual meditation، Immune system،Breast cancer و Spirituality بهره گرفته شده است. جست‌وجوها در پایگاه‌های دادۀ معتبر علمی شامل پابمد، وب آو ساینس و مگیران انجام شد تا مقالات مرتبط با این موضوعات شناسایی و بررسی شود. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافتهها: در مرحلۀ اول 81 مقاله شناسایی شد که 23 مقاله واجد معیارهای ورود به مطالعه بود. مطالعات بررسی‌شده نشان داد که فعالیت‌های مذهبی می‌تواند از طریق کاهش استرس، بهبود وضعیت روانی، تقویت معنویت و افزایش عملکرد دستگاه ایمنی بر مقابله با بیماری‌هایی همچون سرطان پستان تأثیرگذار باشد.

نتیجهگیری: مطالعات نشان می‌دهد که مداخلات معنوی می‌تواند نقش مهمی در تقویت دستگاه ایمنی بیماران مبتلا به سرطان به‌ویژه سرطان پستان داشته باشد. این رویکرد با بهبود پاسخ‌های ایمنی و کنترل بیماری به مدیریت بهتر سرطان و ارتقای کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند. همچنین، افرادی که به باورهای معنوی و دینی پایبندند، توانایی بیشتری در مقابله با چالش‌های بیماری دارند. تاب‌آوری روانی، حس معنا و امید نیز در سازگاری بهتر آنان با شرایط بیماری نقش مؤثری ایفا می‌کند.

مرور نظام‌مند نقش دین و سلامت معنوی در پیشگیری و مقابله با خودکشی در ایران

نگین نیرلو, علی رمضان‌خانی

پژوهش در دین و سلامت , دوره 11 شماره 2 (2025), 11 آبان 2025, صفحه 129-143
https://doi.org/10.22037/jrrh.v11i2.47091

سابقه و هدف: خودکشی یکی از نگرانی‌های عمدۀ بهداشت عمومی در ایران است و نرخ‌های روبه‌رشدی در میان گروه‌های مختلف گزارش شده است. درک عواملی که به کنترل رفتارهای خودکشی کمک می‌کند برای توسعۀ راهبرد‌های پیشگیری مؤثر بسیار مهم است. از جملۀ این عوامل مذهب و سلامت معنوی به‌عنوان عوامل محافظت‌کننده‌ای که ممکن است خطر خودکشی را کاهش دهند، شناخته شده‌ است. پژوهش حاضر به بررسی نقش مذهب و سلامت معنوی در پیشگیری و مقابله با افکار و اقدام به خودکشی در جمعیت‌های مختلف ایران ‌پرداخته است.   

روش کار: این مطالعۀ مروری از طریق جست‌وجوی جامع در پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی و بین‌المللی از جمله پاب‌مد، وب‌آو‌ساینس، مگیران و اس‌آی‌دی و موتور جست‌وجوی عمومی گوگل اسکولار انجام شد. راهبرد جست‌وجو با استفاده از دو زبان فارسی و انگلیسی محدود شد تا مطالعاتی که رابطۀ بین باورهای مذهبی، سلامت معنوی و رفتارهای خودکشی را در جمعیت‌های ایرانی بررسی کرده‌اند، شناسایی شود. معیارهای ورود شامل مطالعات تجربی منتشرشده در نشریات داوری‌شده از سال ۲۰۱4 تا ۲۰۲۴ بود. داده‌ها استخراج و تحلیل شد تا موضوعات و نتایج کلیدی مربوط به تأثیرات محافظتی مذهب و معنویت بر رفتارهای خودکشی شناسایی شود. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند.

یافتهها: در مجموع، از بین 208 مطالعۀ بررسی‌شده، ۱۰ مطالعه مطابق با معیارهای ورود به پژوهش انتخاب شد. این مطالعات شامل طراحی‌های مختلف پژوهشی بود و در آنها جنبه‌های مرتبط با تأثیر سلامت معنوی بر کاهش افکار خودکشی بررسی شده بود‌. مطالعۀ حاضر نشان داد افراد با سطوح بالاتر سلامت معنوی و مشارکت فعال مذهبی با احتمال کمتری دچار افکار و اقدام به خودکشی می‌شوند. نتایج کلیدی نشان داده است که فعالیت‌های معنوی مانند دعا و مشارکت در جامعه به بهبود تنظیم هیجانی و ارائۀ حمایت اجتماعی کمک می‌کنند که از عوامل بحرانی در افزایش تاب‌آوری در برابر افکار خودکشی هستند.

نتیجهگیری: این مرور نظام‌مند بر اهمیت در نظر گرفتن مذهب و سلامت معنوی در درک و پیشگیری از رفتارهای خودکشی در ایران تأکید می‌کند. گنجاندن این عناصر در راهبردهای بهداشت روانی می‌تواند بینش‌ها و حمایت‌های ارزشمندی برای افرادی که با افکار خودکشی مواجه هستند، فراهم کند و درنهایت به پیشگیری از اقدام به خودکشی و بهبود نتایج سلامت روان در جمعیت‌های ایرانی کمک کند.