مجله اخلاق پزشکی - علمی پژوهشی

اگرچه اخلاق پزشکی اصولی را جهت رسیدن به مختصات مطلوب خدمات‌رسانی به بیماران، در برابر دیدگان پزشکان و کلیه شاغلین نظام سلامت، ترسیم نموده است، لیکن باید اذعان داشت که کیفیات و مصالح خاص یا به تعبیری دیگر وجوه فارقی در پاره‌ای شئون اجتماعی دخیل خواهند بود، به نحوی که اصول اخلاق پزشکی را به گونه دیگری پیاده و اجرایی می‌نمایند....

یکی از مهم‌ترین اصول اخلاق پزشكي محترم‌شمردن استقلال و خودآیینی است. که بر اساس شأن انسانی و رعایت حریم و تکریم افراد بنا شده است. بنابراین یک زن باردار حق دارد شیوه زایمانش را به دلخواه خود انتخاب کند. برخی از مادران به دلیل نداشتن آگاهی و برخی دیگر علیرغم توصیه‌ برای زایمان طبیعی به سزارین تمایل دارند. با توجه به میزان نسبتا بالای سزارین و نیز با عنایت به اهمیت تصمیم‌گیری مبتنی بر آگاهی، این مطالعه با هدف ارزیابی میزان آگاهانه‌‌بودن تصمیم این گروه از زنان درباره شیوع زایمانشان انجام گرفت.

مطالعه به صورت توصیفی با نمونه‌گیری خوشه‌ای بر روی زنان باردار مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی درمانی منتخب شهر تهران انجام گرفت. ابزار گردآوري داده‌ها پرسشنامه‌ای مشتمل بر اطلاعات دموگرافیک، نوع روش انتخابی زایمان و آگاهی در مورد آن بود. از 154 زن باردار، 31% (48 نفر) قصد زایمان سزارین داشتند، ولی این آمار هنگام زایمان به 54/5 درصد (84 نفر) رسید. 58/3 درصد زنانی که قصد زایمان سزارین داشتند اذعان داشتند که به علت بیشتر‌بودن درد زایمان طبیعی و ترس از درد، این روش را انتخاب نموده‌اند، یافته‌ها نشان می‌دهند که در بسیاری از موارد اطلاع درستی در مورد عوارض سزارین وجود ندارد. زنان باردار اگرچه در مورد نوع زایمان حق انتخاب دارند، اما این انتخاب باید آگاهانه و مبتنی بر اطلاعات باشد.

 به نظر می‌رسد ارائه آموزش‌های مستمر به ویژه در سنین پائین‌تر جهت دختران نوجوان می‌تواند در افزایش آگاهی و عملکرد آن‌ها در زمان بارداری مؤثر واقع شود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت هوش اخلاقی دانشجویان پزشكي دانشگاه‌های علوم پزشكي شهر تهران انجام يافت. تعداد 359 نفر از دانشجویان پزشكي در چهار مقطع علوم پایه، فیزیوپات، استاژری و انترنی از دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، بقيه‌ا... و شاهد به طور غير تصادفی و در دسترس انتخاب شدند. تحقیق توصیفی پیمایشی بوده كه به صورت مقطعي در سال‌هاي 91-92 انجام شده است. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه 40 عبارتي مقياس هوش اخلاقی لنیک و کیل با دربرگيرنده چهار بعد و ده شاخصه بود. با بكارگيري از نرم‌افزار SPSS نسخه 16 تحلیل داده‌ها صورت گرفت و از آزمون‌هاي توصيفي و آزمون همبستگی استفاده گرديد. یافته‌ها نشان داد شاخصه‌هاي هوش اخلاقی ثبات عملکرد، راستگویی و بيان حقيقت، استقامت برای حق و حقیقت، پایبندی به عهد، مسؤولیت‌پذیری برای انتخاب‌های شخصی، اعتراف به اشتباهات و قصورها، قبول مسؤولیت برای خدمت به انسان‌ها، فعالانه علاقمند‌بودن به دیگران، توانایی در بخشش اشتباهات خود، توانایی در بخشش اشتباهات ديگران در میان دانشجویان در حد مطلوب نبود بود.

پرستاري به عنوان حرفه‌ای استرس‌زا و طاقت‌‌فرسا شناخته می‌شود. پرستاران نقش مهمي در مراقبت از بيماران به عهده دارند و پريشاني‌هاي هيجاني قابل ملاحظه‌ای را تجربه می‌کنند که منجر به تحريک‌پذيري، افسردگي، اختلالات بدني، اختلالات خواب و فرسودگي در آن‌ها می‌شود. با توجه به اهميت بررسي متغيرهاي تأثیرگذار بر افزايش بهزيستي پرستاران و ارتقاء روابط پرستار ـ بيمار، در اين مقاله ضمن مرور تاريخچه شوخي در روابط پرستار ـ بيمار به مزيت‌هاي شوخي در حوزه سلامت نيز پرداخته شده است. پژوهش حاضر با هدف بازبيني نقش شوخي در بهبود روابط پرستار ـ بيمار انجام شد.

پژوهش حاضر مطالعه‌ای مروری است که اطلاعات مورد نیاز آن از پایگاه‌های اطلاعاتی Science direct، Oxford journal، Springer، Sage، Taylor &، Francis، Google scholar جمع‌آوری شد. معیارهای اصلی جهت ورود، متون منتشرشده به زبان انگلیسی در محدوده سال‌های 1980 تا 2013 میلادی بود. جهت جستجو از کليد واژه‌های nurse-patient relationship، humor، Nursing وHospital در عنوان متون استفاده گرديدکه طی آن تعداد 84 مقاله بازیابی شدند و مورد مرور قرار گرفتند.

نتايج تحقيق نشان داد شوخي نقش مهمي در بهبود روابط پرستار ـ بيمار دارد. شوخي به پرستاران کمک می‌کند تا با موقعيت‌هاي توان‌فرسا کنار بيايند، حسي از انسجام بين پرستاران و بيماران ايجاد می‌کند و می‌تواند به عنوان يک تکنيک درماني مؤثر در کاهش افسردگي و اضطراب بيماران بکار رود. اين امر در نهايت بر خودکارآمدي پرستاران و احساس امنيت درک‌شده توسط بيمار اثرات مطلوبي می‌گذارد.

يافته‌هاي اين مطالعه حاکي از اهميت شوخي در بهبود روابط پرستار ـ بيمار و لزوم توجه به شوخي در آموزش پرستاران به عنوان اعضاي اصلي تيم مراقبت پزشکي می‌باشد.

مقدمه: امروزه با توجه به تغییرات و نوآوری‌های شگرفی که در عرصه‌های گوناگون به وجودآمده پزشکی نوین را نیز با طیف وسیعی از مسائل و تصمیم‌گیری‌های اخلاقی روبرو ساخته است که این امر ضرورت آگاهی پزشکان از مبانی نظری و عملی اخلاق پزشکی امری اجتناب‌ناپذیر می‌باشد که به تبع آن، توجه به برنامه درسی اخلاق پزشکی اهمیتی دو چندان پیدا کرده است.

هدف‌ها: هدف از این پژوهش اجرای ارزیابی کیفیت درونی برنامه‌های درسی دوره دکترای اخلاق پزشکی از دیدگاه استادان و دانشجویان با توجه به عناصر ده‌گانه اکر به منظور تلاش برای بهبود و ارتقای کیفیت آن بود.

روش‌: روش تحقیق مورد استفاده از لحاظ هدف تحقیق کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده‌ها توصیفی ـ پیمایشی است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل دانشجویان دوره دکترای اخلاق پزشکی دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی و شیراز (45 نفر) و اعضای هیأت علمی و استادان سه دانشگاه‌ مذکور (25 نفر) بوده است. ابزار اصلی جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود که سؤالات آن بر مبنای مؤلفه‌های برنامه درسی اکر تدوین و تنظیم شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمون T تک‌نمونه‌ای و آزمون فریدمن و تحلیل واریانس چندمتغیره استفاده شده است. همچنین جهت اجرای آزمون‌های مطرح‌شده از نرم‌افزار SPSS استفاده شد.

یافته‌ها: کیفیت درونی برنامه درسی رشته اخلاق پزشکی در سطح نامطلوب ارزیابی شد، به طوری که از دیدگاه اساتید عناصر منطق یا چرایی و عنصر مکان مناسب بودند و عناصر هدف، محتوا، فعالیت‌های یادگیری، روش‌های تدریس، مواد و منابع، گروه‌بندی، زمان و ارزشیابی نامناسب و از دیدگاه دانشجویان نیز عناصر منطق یا چرایی، هدف، فعالیت‌های یادگیری، گروه‌بندی، مکان، زمان و ارزشیابی در حد متوسط و عناصر محتوا، روش‌های تدریس و مواد و منابع هم نامناسب بودند. همچنین واحدهای درسی رشته اخلاق نیز متناسب ارزیابی شد، به طوری که واحد درسی فقه پزشکی دارای کیفیت بهتر و در اولویت اول و نیز واحد درسی اخلاق در مدیریت نظام سلامت دارای کیفیت پایین تر و در انتهای اولویت واقع شد.

نتیجه‌گیری: بازنگری و طراحی مجدد برنامه درسی دوره دکترای اخلاق پزشکی به منظور ارتقای کیفیت درونی برنامه درسی آن. 

بر اساس آموزه‌های اسلامی انسان از سه بُعد و ساحت وجودی برخوردار است که عبارتند از: 1ـ بُعد فکری؛ 2ـ بُعد باورها و ارزش‌ها؛ 3ـ بُعد رفتاری. هریک از این ساحت‌های وجودی انسان با ابعاد دیگر ارتباط متقابل دارند، اما ساحت اعتقادی و اندیشه‌ای، ریشه و منشأ صفات اخلاقی و رفتاری است. از منظر قرآن مجموعه اعتقادات حقانی، به عنوان منشأ و اخلاقیات نیکو و فعلیات صالح، به عنوان ثمره اجزا و بخش‌های جزیی و کلی و ظاهر و باطن زندگی طاهر، سالم، طیب و معنوی انسان را تشکیل می‌دهند که باعث رشد و صعود او به مقام انسان مقرّب و حیات جمعی و فردی را قداست و معنویت و صفا می‌بخشد.

در این مقاله سعی بر آن است تا به این سؤال پاسخ داده شود که از منظر قرآن کدام رفتارها و اعمال صالح محسوب می‌شوند و تأثیر  جدی بر طهارت و معنویت زندگی دارد و باعث سلامت و صلاحیت فرد و جامعه اسلامی می‌گردد و در اصلاح و تقویت اخلاقی و ایمانی او نیز مؤثر است؟ شاید بتوان گفت که از دیدگاه قرآن، پاسخ کوتاه ولی جامع به این سؤال، انجام «عمل صالح» می‌باشد که دارای مصادیق متنوع ایجابی و سلبی است.

یعنی مجموعه افعال و رفتارهای فردی و اجتماعی مفید و معنویت‌ساز است که در قرآن به آن توصیه و تأکید شده است، لذا هدف از این نوشتار  بررسی نمونه‌هایی از اهم مصادیق این رفتارهای قلبی و قالبی (اعمال صالح) و ارتباط با آن با سلامت و معنویت از منظر قرآن است که با مراجعه به آیات قرآن و برخی منابع دسته اول و دوم و ابزار فیش‌برداری و روش توصیف و تحلیل یافته‌ها به سؤالات مطرح‌شده پاسخ مناسب داده شود.

تعارض بین اولویت‌های آموزش علوم پزشکی و مراقبت از بیمار و حفظ حرمت بیمار از مشکلات و مسائلی است که در فرایند آموزشی بالینی پیش روست. در آموزش بالینی نیز مثل سایر عرصه‌ها اصول اخلاقی احترام به فرد، سودرسانی، عدالت و عدم زیان‌رساندن باید مد نظر قرار گیرد. مطالعات نشان می‌دهند که آموزش بالینی از 3 رکن اصلی پزشک، دانشجو و بیمار تشکیل شده است. در این میان با توجه به هدف مطالعه، چالش‌های مربوط به دو رکن درگیر در فرایند آموزش بالینی یعنی بیمار و دانشجو مورد بحث قرار گرفته است. در این راستا با استفاده از منابع موجود مشکلات مرتبط بیان شده و برای آن‌ها راه کارهایی نیز آورده شده است. با در نظرگرفتن این نکته که در فرایند آموزش، حضور پزشک و دانشجو کاملا آگاهانه و با رضایت کامل است پس حضور بیمار در این فرایند نیز باید کاملا آگاهانه با رضایت کامل صورت گیرد. برای کاهش تعارض بین آموزش به دانشجو در بالین و رعایت حقوق بیمار، آموزش اصول اخلاق حرفه‌ای و مهارت‌های برقراری ارتباط و منشور حقوق بیمار به دانشجویان ضروری است. در مورد بیمار نیز باید در بدو ورود به مراکز درمانی اطلاعات کافی در مورد حقوق بیمار به صورت مقتضی در اختیار وی قرار گیرد.

از اواخر قرن بیستم شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در حیطه علوم پزشکی و به ویژه پزشکی تولید مثل بوده‌ایم. یکی از مهم‌ترین این پیشرفت‌ها امکان دستیابی به روش‌های مختلف درمان ناباروری است و در حال حاضر همچنان شاهد ارتقا و توسعه این روش‌ها هستيم که افق زندگی زوج‌های نابارور را روشنی بخشیده است. در عین حال استفاده از اين روش‌ها، مسائل و ملاحظات اخلاقي و حقوقی متعددي را مطرح کرده است. مهم‌ترين مسائل اخلاقی مربوط به اهدای جنین شامل رضایت آگاهانه، غربال اهداکنندگان و گیرندگان، محرمانه‌بودن، مسائل مالي اهدا و ساير مسائل مربوط به گامت يا جنين اهدايي مي‌باشد.

اگر از ديدگاه اصول چهارگانه اخلاق پزشکي شامل احترام به استقلال فردي، سودرساني، ضرر نرسانيو اصل عدالت که امروزه به طور وسيعي به عنوان راهنما در تصميم‌گيري‌هاي عملي در ارتباط با اخلاق پزشکي مورد استناد قرار مي‌گيرد به موضوع بنگريم مي‌توان گفت:

با توجه به اصل احترام به استقلال فردي، گيرندگان و دهندگان بايستي از آنچه که قصد انجام آن را نموده‌اند. همچنين شرايط آن آگاه باشند، لذا بايستي قبل از آغاز درمان، مشاوره درخصوص فرآيند درمان و خطرات آن به زوجین ارائه گردد. به علاوه با در نظرگرفتن جنبه‌هاي متنوع موضوع و نتايج مختلف روش‌هاي درماني جديد نازايي، تهيه راهنماهاي اخلاقي (گايد لاين) ملي در اين زمينه ضروري است.

همچنين با توجه به اصل احترام به استقلال فردي محرمانگي اطلاعات مربوط به دهندگان و گيرندگان جنين ضروري بوده و لازم است اسناد با محرمانگي بالا حفاظت گردند.

با عنايت به دو اصل سودرساني و ضررنرساندن گيرندگان و دهندگان جنين بایستی غربال (بررسي) شوند؛ برخي افراد واجد ويژگي‌ها و شايستگي‌هاي ضروري شناخته شده و برخي افراد از روند درمان حذف مي‌گردند. در زمينه ناشناس‌بودن اهداكننده و افشا يا عدم افشاي راز اهدا براي كودك و ديگران، نظريات متفاوتي ارائه شده است، اما به نظر مي‌رسد با توجه به دو اصل عدالت و احترام به استقلال فردي حق فرزند حاصله نسبت به آگاهي از اصل و نسب زيست‌شناختي خود يك ضرورت اخلاقي است. چنانچه در کنوانسيون جهاني کودک نيز به اين حق تصريح شده است. همچنين با توجه به اصل ضررنرساني از نظر فقهي و جلوگيري از ازدواج با محارم در آينده و احتمال نياز فرزند حاصل از اهدا به استفاده از اعضاي پيوندي در موارد خاص لازم به نظر مي‌رسد که بايستي هويت دهندگان گامت و رويان ثبت شود و نحوه دسترسی به این اطلاعات بر اساس دستورالعمل و قوانین مربوطه، مشخص شود.