مجله اخلاق پزشکی - علمی پژوهشی

مقدمه: از زمان ورود مفهوم سلامت معنوی توسط موبِرگ (1971م.) تاکنون تعاریف متعددی در مورد این مفهوم ارائه شده است و در روش سنجش آن نه در تحقیقات تجربی و نه در تعابیر متداول اتفاق نظری وجود نداشته است. هدف اصلی این مقاله ارائه یک تعریف جامع از سلامت معنوی و تعریف عملیاتی مؤلفه‌ها و شاخص‌ها و تحلیل مقیاس‌های سنجش سلامت معنوی براساس فرهنگ بومی ایران است.

روش: این مطالعه بر مبنای یک رویکرد روش‌شناختی است. داده‌ها با روش اسنادی گردآوری شده است. برای تحلیل مفهومی داده‌ها از روش واکر و آوانت (2005م.) استفاده شده است. پس از گردآوری داده‌ها، فضای مفهوم واژه‌ای سلامت معنوی ترسیم شده و موقعیت کالبدی مؤلفه‌ها و شاخص‌های آن تعیین گردیده است.

یافته‌ها: معنویت حالتی از بودن است لیکن سلامت معنوی حالتی از داشتن است. سلامت معنوی به برخورداری از حس پذیرش، احساسات مثبت، اخلاق و حس ارتباط متقابل مثبت با یک قدرت حاکم و برتر قدسی، دیگران و خود اطلاق می‌شود که طی یک فرآیند پویا و هماهنگ شناختی، عاطفی، کنشی و پیامدی شخصی حاصل می‌آید. شناخت معنوی، عواطف معنوی، کنش معنوی و ثمرات معنوی مؤلفه‌های اصلی سلامت معنوی‌اند.

نتیجه‌گیری: سلامت معنوی آدمیان را بایستی برمبنای فرایندی از کنش متقابل انسان در جهان هستی و یک قدرت برتر و حاکم قدسی تعریف کرد. در سنجش سلامت معنوی افراد دیدگاه ما نسبت به سلامت معنوی نباید تحت بررسی واقع شود بلکه در این سنجش باید شناخت‌ها، کنش‌ها، عواطف و ثمرات شخصی افراد مورد بررسی قرار گیرد.

هرچند از طرح موضوع سلامت معنوي بيش از پنج دهه مي‌گذرد ولي همچنان ابعاد اين ركن با اهميت ناشناخته باقي مانده است؛ به همين دليل هركس با توجه به پارادايم حاكم و مبتني بر جهان‌بيني خود سعي كرده است تعريفي ارايه دهد و مؤلفه‌هاي آن را بيان كند ولي تا‌كنون اتفاق نظري پديد نيامده است. علت اصلي مشکل بودن تعريف، بازگشت مي‌كند به دو عامل اصلي. عامل اول عبارت است از نوع جهان‌بيني، نگرش و پارادايم حاكمي كه معمولاً در پس هر نگاه و قضاوتي وجود دارد. عامل ديگري كه در مرحله دوم نقش‌آفريني مي‌كند و به نوعي وابسته به همان عامل اول مي‌باشد عبارت است از عدم توافق در مفهوم واژگاني چون سلامت، معنويت، دين، روح، روان، بيماري و ديگر عناصر مرتبط. سلامت معنوی در اصطلاح پزشکی با رویکرد مادی‌گرا، فرایندی است که با بهره‌گیری از آن می‌توان به درمان بیماران جسمی کمک کرد. ولی در اصطلاح غیرپزشکی یا پزشکی معنی‌گرا، سلامت معنوی فرایندی است که علاوه بر بهره‌گیری در درمان جسمی بیماران، می‌تواند در درمان روحی و روانی بیماران نیز مفید باشد و از آن بالاتر می‌تواند شرایطی را در جامعه پدید آورد که سلامت اجتماعی را نیز افزایش دهد و در نهايت به كمال و تعالي همه‌جانبه انسان و انسانيت كمك كند.

مقدمه: با وجود پذیرش بعد معنوی سلامت از طرف محافل علمی و سازمان جهانی بهداشت، چالش‌هایی در مفهوم سلامت معنوی وجود دارد. هدف از مطالعه حاضر، شناسایی شاخص‌های سلامت معنوی از دیدگاه آموزه وحیانی می‌باشد.

روش: در پژوهش حاضر، از روش تحلیلی اسنادی و مفهومی استفاده شد. برای این منظور با مراجعه به منابع دست اول، از قبیل کتب معجم قرآنی و تفسیری از قبیل المیزان، نمونه، تفاسیر موضوعی و نیز جستجو در پایگاه‌های اینترنتی مختلف مقالات و نشریات مرتبط با معارف قرآنی و روان‌شناسی، طب و دین اطلاعات لازم جمع‌آوری و سپس مورد تجزیه و تحلیل واقع شد.

یافته‌ها: در رویکردهای معاصر، عده‌ای معنویت را در حد مجموعه‌ای از توانایی‌های به هم مرتبط و یا نوعی هوش تلقی کرده‌اند. گروهی هم معنویت را جریان و رویکردی می‌دانند که به رضایت باطنی منتهی می‌شود. لیکن در آموزه وحیانی، بدون در نظر گفتن معنایی معقول، نمی‌توان از معنویت سخنی گفت؛ چنین معنایی جز خداوند چیز دیگری نمی‌باشد. سلامت معنوی در بردارنده مؤلفه‌های شناختی، احساسی، رفتاری و پیامدی می‌باشد. انسان معنوی، برخوردار از اندیشه یا تعقل ویژه نسبت به خدا، انسان و خلقت و رابطه متقابل آنها می‌باشد. تعقلی که پرده ظواهر را دریده و به حقیقت باطنی دست یافته است. همه زندگی او جهت‌گیری الهی پیدا می‌کند. از حالات معنوی ویژه‌ای چون حب به خداوند، دگر دوستی، توکل و شرح صدر برخوردار است از سلامت جسمی و روانی بیشتری بهره می‌برد.

نتیجه‌گیری: شاخص‌های سلامت معنوی، تنها سنخی از رفتارها و یا احساسات روانشناختی از قبیل رضایت باطنی و یا آرامش درونی نیست. بلکه سلامت معنی معطوف به همه زندگی انسان معنوی می‌گردد. ارایه چنین تصویری از معنویت مبتنی بر معرفت شناسی، انسان شناسی و جهان شناسی قرآنی می‌باشد.

علوم انسانی و به‌ویژه آموزش پزشکی و نظام سلامت سال‌ها است که در حسرت پاسخگویی انسانی، ارزشی و معنوی به رنج مراجعین خود است و گرچه برخی رویکردهای مراجع‌محور، انسان‌گرا و وجودی توانسته است آموزش و خدمات را به سوی تعالی نوینی هدایت کند، اینک که دستاورد پژوهش‌های حوزه معنویت در سلامت امید دیگری در آموزش پزشکی و علوم انسانی را موجب شده است، در این نگارش کوشش شده است با مرور پژوهش‌های گوناگون به پرسش‌های زیر پاسخ داده شود. اینکه سلامت معنوی چیست؟ چرا متخصصان می‏بایست به این بعد توجه کنند؟ انتظارمراجعین از ما چیست؟ شواهد پژوهشی در این‌باره چه می‏گوید؟ ضرورت گرفتن شرح‏ حال معنوی از مراجع چیست؟ اقداماتی که پس از ارزیابی معنوی مراجع باید انجام داد چگونه هستند؟ درمان‌گر چه مراقبت‌های معنوی را می‌تواند در کار بالینی خود داشته باشد؟ روان‌درمانی از دیدگاه اسلامی به چه صورت است؟ به نظر می‌رسد پاسخ به این پرسش‌ها پاسخ به تردیدها، کوتاهی‌ها، و ضرورت‌های به‌کارگیری واژه و برنامه‌های سلامت معنوی در آموزش باشد و انتظار می‌رود به دنبال آن تصمیم‌گیران نظام سلامت و فرهنگستان علوم پزشکی منابع و الزامات توسعه آن را تسهیل نمایند.

مقدمه: تأثير نگرش معنوي پزشكان بر بهبود بيماري عنواني است كه امروزه نظر بسياري از متخصصان و انديشمندان را بر خود جلب كرده است. در تحقيقات اخير نشان داده شده است كه نگرش معنوي مي‌تواند بر روند درمان بيماري تأثيرگذار باشد. هدف اصلي اين پژوهش بررسی نگرش پزشكان تهراني پيرامون تأثير ميزان معنويت در روند درمان بیماران است.

روش: جامعه آماري اين تحقيق را پزشكان تشكيل مي‌دهند. 500 پزشك به روش نمونه‌گيري آسان انتخاب شد. در اين تحقيق از يك پرسشنامه جهت ارزيابي نگرش معنوی پزشكان در درمان بيماران استفاده شد. براساس اظهارات خود پزشكان، آنها به دو گروه مذهبي و كمتر مذهبي تقسيم شدند و نظرات دو گروه مقايسه گرديد.

يافته‌ها: يافته‌ها تأثير نگرش مذهبي ـ معنوي پزشکان بر سلامت بیماران در دو گروه مذهبی از یک‌سو و گروه کمتر مذهبی را معنادار نشان داد (P<0.00) بدین معنی که پزشکان مذهبی در مقایسه با گروه مقابل بیشتر قائل به تأثیر مذهب یا معنویت بر سلامت بيمار بودند. 68% پزشکان مذهبی یا متوسط اعتقاد داشتند که مذهب /معنویت در حد زیاد و حتی خیلی زیاد بر روي سلامت بیمار مؤثر است، در صورتی که 70% پزشکان گروه دوم اعتقاد داشتند که مذهب/معنویت کمی تا حدودی بر روي سلامت بیمار مؤثر است. از كل جمعيت پزشكان در پاسخ به اين سؤال كه مذهب ـ معنويت تا چه حد بر روي سلامت بيمار مؤثر است، 18% گزينه خيلي زياد، 43%گزينه زياد، 34%گزينه تا حدودي و4%گزينه كمي را انتخاب كرده‌اند.

نتيجه‌گيري: اين مطالعه نشان داد كه بايد به پتانسيل‌هاي معنوي بيماران و پزشكان در روند درمان بیماران توجه ويژه‌اي داشت.

مقدمه: مراقبت معنوی جزء مهمی از عملکرد پرستاری می‌باشد که در فعالیت‌های معمول مورد توجه کافی قرار نگرفته است بنابراین به نظر می‌رسد برای ارائه خدمات و مراقبت‌هاي جامع به مددجویان، لازم است به بعد معنوي به عنوان يكي از ابعاد مهم و مؤثر بر سلامت انسان توجه ویژه نمود. این مطالعه با هدف بررسی مقایسه‌ای دیدگاه دانشجویان پرستاری و پرستاران دانشگاه علوم پزشکی شهر کرمان در مورد مراقبت معنوی در سال 1390 طراحی شد.

روش: پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی و مقایسه‌ای است.نمونه پژوهش 400 نفر (80 دانشجو و 320 پرستار) و ابزار جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامه دیدگاه معنوی (Spiritual Care Perspectives Scale (SCPS بود. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS 18.0 و آزمون‌های تی مستقل، رگرسیون، آنالیز واریانس انجام شد.

یافته‌ها: میانگین نمرات دیدگاه مراقبت معنوی دانشجویان 4.97 ±46.91 و پرستاران 4.39±45.37 بود و بین دو گروه پرستاران و دانشجویان پرستاری تفاوت معنی‌دار وجود داشت. (p<0.05) نمرات دیدگاه مراقبت معنوی در هر دو گروه در کسانی‌که در کارگاه با مضامین اخلاقی شرکت کرده بودند بالاتر بود به علاوه در پرستاران در مورد بیمارستان محل خدمت (روان‌پزشکی با بقیه) و سمت (پرستار با مدیران پرستاری) نیز تفاوت مشاهده شد(p<0.05).

نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد نمرات دیدگاه مراقبت معنوی دانشجویان نسبت به پرستاران بالاتر است که می‌تواند ناشی ازتوجه ویژه‌ای که در سال‌های اخیر به مقوله معنویت و مراقبت معنوی در آموزش پرستاری گردیده است باشد. نظر به اهمیت موضوع پیشنهاد می‌شود که جهت ارتقای شایستگی پرستاران و دانشجویان پرستاری (که پرستاران آینده هستند) در زمینه مراقبت معنوی و کسب صلاحیت‌های لازم، برنامه‌های آموزشی تدوین شود.

مقدمه: تأثيري كه ابتلاي يك كودك به سرطان بر پریشانی والدین و اعضای خانواده‌‌اش مي‌گذارد، كمتر از تأثيري كه بر کیفیت زندگی خود او مي‌گذارد، نيست. هدف پژوهش حاضر، مطالعه اثر‌بخشي مداخله معنوي در كاهش پريشاني مادران كودكان مبتلا به سرطان است.

روش: اين پژوهش از نوع طرح‌هاي نیمه آزمايشي است. نمونه آماری که شامل است بر 12 نفر از مادران كودكان مبتلا به سرطان، كه فرزندشان در بيمارستان امام حسین شهر تهران بستري بود، به صورت تصادفی انتخاب شده و تحت روان‌درماني مبتني بر مداخله معنوي قرار گرفتند. مداخله طي 6 جلسه، به فاصله هر روز، به مدت 90 دقيقه آموزش و اجرا شد. ميزان پريشاني مادران در جلسه اول قبل از شروع درمان و سپس جلسه سوم و پنجم، با پرسشنامه سنجش پريشاني كسلر(k₁₀) مورد ارزيابي قرار گرفت. 3 هفته پس از آخرين جلسه مداخله، مجدداً ميزان پريشاني مادران، با همان پرسشنامه ارزيابي شد و سپس نتايج مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گرفت. جهت تجزيه و تحليل داده‌ها از روش اندازه‌گيري مكرر استفاده شد.

یافته‌ها: نتايج نشان داد كه مداخله معنوي در كاهش پريشاني مادران كودكان مبتلا به سرطان مؤثر است.

نتیجه‌گیری: در راستاي برنامه‌ريزي‌هاي جامع‌نگر در حمايت از مادران كودكان مبتلا به سرطان، روان‌درماني مبتني بر مداخله معنوي به عنوان مقوله‌اي مهم تلقی می‌گردد و لازم است مورد عنايت بيشتر متخصصان و مسؤولين ذي‌ربط و واحدهاي روان‌شناسي مراكز درماني سرطان قرار گيرد.

سلامت معنوی موضوع پیچیده‌ای است که بنابر نظر بسیاری از صاحب‌نظران، چنان‌چه بخواهیم تعریفی علمی از آن به دست دهیم بایستی براساس یک متدولوژی علمی پیش رویم. به زعم ما، هیچ فرآورده علمی تولید نمی‌شود مگر آنکه از روشی دقیق و درست برخوردار باشد و روش اساسی آن دانش است. از طرفی، همچنانکه برخی معتقدند، بحث درباره سلامت معنوی همانند کار در اتاق جراحی است و می‌بایست فضای طرح موضوع و بحث و تبادل نظر درباره آن فضایی امن باشد. در بحث سلامت معنوی، آن‌چه که اهمیت دارد این است که فقط از بعد دینی نباید به مبحث سلامت معنوی پرداخت. مهم‌تر از آن و پیچیده‌تر، موضوع معنویت است که اگر به درستی تعریف شود تعریف علمی سلامت معنوی و پرداختن به آن براساس یک متدولوژی علمی بهتر پیش خواهد رفت. باید دید مرز بین سلامت معنوی و سلامت روانی و حتی سلامت اجتماعی نیز کجاست. سلامت معنوی با سلامت دینی نیز متفاوت است همچنان که سلامت دینی با تربیت دینی متفاوت است. پاسخ به این سؤالات از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. سلامت معنوی در اندیشه سکولار و اندیشه دینی نيز متفاوت است. در اندیشه سکولار همه چیز برپایه اومانیسم شکل گرفته و بر آن اساس تعریف می‌شود در حالی که در اندیشه دینی همه چیز بر محور خداگرايي استوار است و بنابراین این دو دیدگاه از اساس با یکدیگر متفاوت‌اند....