مجله اخلاق پزشکی - علمی پژوهشی

فضاي اخلاقي جزو مهمي از فضا يا فرهنگ سازماني است که هم كاركنان سازمان و هم بازده كاري آنان را تحت تأثير قرار مي‌دهد. هدف از مطالعه حاضر تعیین ارتباط فضای اخلاقی محیط کار پرستاران با رضایت شغلی آنان است. مطالعه حاضر مقطعی از نوع همبستگی است که در آن 210 نفر از پرستاران شاغل در بخش‌های منتخب مراکز آموزشی ـ درمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 1388 هـ.ش. انتخاب شده‌اند. ابزار گردآوری داده‌ها شامل پرسش‌نامه مشخصات دموگرافیک، پرسش‌نامه فضای اخلاقی اولسون و رضایت شغلی مینه‌سوتا بود. یافته‌های این مطالعه حاکی از وجود ارتباط معنی‌داری بین فضای اخلاقی با رضایت شغلی پرستاران بود (0/39≤r=0/001 ،P). از بين متغیرهای دموگرافیک، شیفت کاری (p=0/02)، سطح درآمد (p=0/00) و نوع تقسیم کار در پرستاران (p=0/02) ارتباط معنی‌داری با رضایت شغلی داشته است. مسؤولان امر باید به اهمیت عوامل مؤثر در ایجاد انگیزش شغلی پرستاران از جمله فضای اخلاقی محیط کار توجه بیشتری نمایند.

PGD تكنيكي است كه در زوج‌های با خطر بالاي تولد فرزندان داراي نقص ژنتيكي به كار مي‌رود. گسترش PGD  به حيطه‌هاي مختلف طبي منجر به بروز مناقشات اخلاقي شده است. انجام PGD توام با روش‌هاي كمك باروري است كه در آن چندين جنين توليد می‌شود و فقط جنيني كه داراي كروموزوم يا ژنتيك نرمال باشد به رحم انتقال داده می‌شود؛ از اين‌رو اصل منازعات اخلاقي در مورد شأن ومقام جنين‌هاي انسان است كه الزاماً در جريان اين روش نابود می‌شوند. دومين نگراني اخلاقي در مورد PGD اين است كه با گسترش اين تكنيك خطر انتخاب جنين‌ها وجود دارد و افزايش تكرار انتخاب ژنتيكي منجر به پديده يوژنيك خواهد شد.

يكي از موارد جديد استفاده از PGD كمك به زوج براي توليد جنيني سالم با سازگاري بافتي با فرزند بيمار (مبتلا به انمي فانكوني) برای اهدای سلول‌هاي بنيادي هماتوپوئتيك به وي است. مناقشات اخلاقي ايجاد شده در مورد استفاده ابزاري از كودك ايجادشده در جريان PGD و كاهش شأن و مقام انساني جنين است. مورد بحث‌برانگيز ديگر از نظر اخلاقي موجه‌بودن یا نبودن استفاده از يك طفل كه قادر به تصميم‌گيري و رضايت در مورد انتقال خون يا بافت پيوندي نمي‌باشد است. اگر تصميم زوج در PGD براي توليد جنين صرفاً به منظور اهداي بافت به فرزند بيمار باشد اين تصميم غيراخلاقي است اما در صورتي كه اين تصميم به عنوان آخرين تلاش آن‌ها براي نجات فرزند بيمار باشد PGD موجه است. يكي ديگر از موارد استفاده نوين از PGD تعيين جنسيت با هدف ايجاد توازن جنسيتي در خانواده است. موافقان به كارگيري اين روش براين عقيده‌اند كه انتخاب جنسيت تحكيم‌كننده خود‌مختاري و شأن انساني است و متضمن خطري براي ديگران نیست و با اصول اخلاقي مغايرتي ندارد. مخالفان اين روش بر اين باورند كه توجه به يك جنسيت خاص نشان‌دهنده تبعيض جنسيتي و ناقض كرامت ذاتي انسان است و در صورت رواج، منجر به عدم توازن نسبت جنسي و ترجيح و تبعيض جنسيتي در جامعه خواهد شد.

هدف: با توجه به این‌که پرستاران به طور روزانه و مکرر در کار خود با مشکلات اخلاقی مواجه می‌شوند باید بتوانند مشکلات و مسایل اخلاقی را شناسایی کنند و اصول اخلاقی را در ارائه مراقبت‌های خود درنظر بگیرند؛ لذا هدف از این مطالعه تعیین و شناسایی مشکلات اخلاقی مشاهده‌شده توسط دانشجویان، در کار بالینی‌شان می‌باشد. اين مطالعه به روش کیفی با رویکرد تحليل محتوا، در دانشکده پرستاری مامایی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی و دانشگاه تربیت مدرس در سال 1389ش. انجام شد. داده‌ها با استفاده از سؤالات باز از 50 دانشجوی کارشناسی ارشد پرستاری داوطلب شرکت در این مطالعه گردآوری شدند. دانشجویان گزارش دادند که با برخی از بیماران از سوی پرستاران و پزشکان بدرفتاری می‌شود ارتباط نامناسب با بیماران وجود دارد؛ به بیماران بی‌توجهی می‌شود و به آن‌ها اطلاعات درستی داده نمی‌‌شود. رفتارهای غیراخلاقی تیم درمان به بروز مشکلات اخلاقی کمک می‌کند و برای این‌که پرستاران نقش‌های حرفه‌ای و اخلاقی خود را به منظور تأمین مراقبت ایمن و اخلاقی ایفا کنند نیاز به گذراندن دوره‌های آموزشی در حین تحصیل و دوره‌های آموزشی مداوم برای شاغلان پرستاری است.

امروزه بخش عظيمي از تحقيقات علوم زيستي بر روي موجودات زنده به ویژه حيوانات انجام مي‌پذيرد. بيشتر اين آزمايش‌های علمي با درد براي حيوانات همراه است و تقريباً تمامي این آزمايش‌ها موجب مرگ زودرس همراه با درد برای حیوانات و در نتیجه موجب بروز واکنش‌هایی درسراسر دنيا در دفاع از حقوق حیوانات و محافظت از گونه‌هاى حیوانات در حال انقراض مي‌شود.

دولت‌ها و نهادهای مردمي علاقه‌مند به حمایت از حیوانات، گاهی جلساتی در اين خصوص برگزار می‌كنند، ولي اميد زیادی برای رعایت این موضوع در سطح جهانی وجود ندارد؛ زيرا در جهانی كه حقوق اوليه انسان‌ها ناديده گرفته می‌شود؛ اميدواری به رعايت حقوق حيوانات چندان مناسبتی ندارد، ولی این بدان معنا نیست که باید بی‌توجه بود؛ زیرا با اصلاح واجرای قوانين موجود يا وضع قوانين جديد و نظارت، کنترل و اجرای صحیح آن‌ها و گسترش این فرهنگ در بین محققان و دانشمندانی که با حیوانات سروکار دارند؛ می‌توان تا حد زیادی آزمایش‌های علمی بر روی حیوانات را مدیریت کرد تا حیوانات تحت آزمایش، با حداقل درد در این آزمایش‌ها وارد شوند و در صورت لزوم در این مورد قوانین جامع جدیدی وضع شود.

در اين مقاله قوانين و مقررات موجود در باب حقوق حيوانات بررسي و راهكارهايي براي حسن اجراي اين قوانين و همچنين نظارت و كنترل بيشتر بر آن‌ها پیشنهاد می‌شود تا در جهت توجه بيشتر به حقوق حیوانات آزمايشگاهی و كاهش زجر و آلام آن‌ها در مسير پيشرفت علوم و فناوري‌ها قدمی برداشته شود. هدف اصلي اين مقاله لزوم رعايت مسایل اخلاقی برای پژوهش و آزمایش بر روی حیوانات در چارچوب مقررات اسلامي و قوانين پذیرفته‌شده بین‌المللی است.

حساسیت اخلاقی یکی از ویژگی‌هایی است که فرد واجد آن به پدیده‌های اخلاقی حساس می‌شود و پدیده‌ها را از زاویه اخلاق می‌بیند. دانشجویان پرستاری با موانع زیادی در حساسیت اخلاقی مواجهند. این مطالعه با هدف درک دانشجویان پرستاری از موانع حساسیت اخلاقی انجام شده است. داده‌ها با استفاده از مصاحبه نیمه ساختار با 8 دانشجوی كارشناسي ارشد پرستاري و دو گروه متمركز جمع‌آوری و بر اساس آنالیز محتوا به روش برنارد تجزیه و تحلیل گردید. یافته‌های این بررسی سه درونمایه اصلی ندانستن، نخواستن، نتوانستن را شامل می‌شود. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد ویژگی‌های شخصی، برنامه آموزشی و محیط بالینی بر حساسیت اخلاقی مؤثرند. این مطالعه طرحی از طبقه‌بندی موانع حساسیت اخلاقی را ارائه می‌دهد که زمینه‌ای را برای تحقیقات کمی و کیفی فراهم می‌آورد.

پیشرفت‌های اخیر در قلمرو مباحث جنین‌شناسی، زیست‌شناسی تکوینی و به‌خصوص در زمینه‌ی سلول‌های بنیادی فواید متنوع و وسیعی را بر روی جامعه انسانی گشوده است. در حالی‌که بعضی از اشکال کاربرد شبیه‌سازی و سلول‌های بنیادی در شروع کار ممنوع شدند، اما هم‌اکنون به‌وسیله‌ی بسیاری از دانشمندان علم اخلاق پذیرفته شده‌اند تا با ملاحظاتی مورد استفاده قرار گیرند. با وجود این، موضوعات اخلاقی در زمینه‌ی کاربرد سلول‌های بنیادی هنوز بیشترین نگرانی را نه تنها در بین اخلاق‌دانان، بلکه در میان زیست‌شناسان، علمای مذهبی، دولتمردان و سیاست‌مداران ایجاد کرده است. در این مقاله موضوعات متنوعی از جنین‌شناسی جدید از جمله زیست‌شناسی سلول‌های بنیادی و منابع متعددی از سلول‌های بنیادی پرتوان که هم اکنون به‌کار گرفته می‌شوند، یا پیشنهاد به‌کارگیری آن داده شده است مرور خواهد شد. هدف اصلی این پیشنهادات جلوگیری از تخریب جنین، که مهم‌ترین انتقاد بر تحقیق در زمینه‌ی سلول‌های بنیادی است می‌باشد. در این مقاله همچنین اشاره می‌شود که جدا از موضوع اخلاقی اغلب فناوری‌هایی که در خدمت حفظ جنین‌های انسانی است مطمئن و عملی نیستند مگر اینکه به‌خوبی روی حیوانات آزمایش شوند و در مراحل تحقیقاتی پیش‌کلینیکی مورد ارزیابی قرار گیرند. بخش دوم این مقاله درباره‌ی محدودیت‌های منابع، پیچیدگی فناوری و گرایش یک‌طرفه‌ی تحقیق روی آن دسته از سلول‌های بنیادی است که اغلب مربوط به جنس ماده است تا نر، صرف‌نظر از اینکه این موضوع به نفع یا ضرر آنها تفسیر گردد.

بارداری با روش رحم جایگزین، استفاده از رحم يك خانم به ‌منظور استقرار سلول تخم متعلق به زوجي ديگر است. انجام بارداري جايگزين به شيوه‌اي امروزي (يعني قرار دادن سلول تخم متعلق به يك زوج در رحم زني ديگر و تحويل نوزاد پس از تولد اين زن به زوج مذكور) اولين بار در اواخر دهه هفتاد (در قرن گذشته ميلادي) رخ داد. موافقان این روش اعتقاد دارند که این روش به حل معضل ناباروری کمک کرده، باعث تحکیم مبانی خانواده می‌شود، قوانین حاکم بر این روش از لغزش‌ها و نارسایی‌ها جلوگیری می‌کند، ارتباط ژنتیک بین زوج متقاضی و فرزند برقرار است مخالفان این روش اعتقاد دارند که این روش باعث صدمه به ارکان خانواده، باعث تأثیر سوء بر روند فرزندخواندگی شده، هزینه گزافی دربر دارد، ممکن است موجب رواج پدیده فرزندخواندگی شود، مزید برآن هنوز هم ابهامات قانونی متعددی در این عرصه وجود دارد که هر دو مورد به تفصیل در مقاله مورد بحث قرارگرفته است. باید دانست که با حفظ استانداردهاي علمي پزشكي و تصويب قوانين جامع كه روند انجام‌دادن اين عمل را كنترل مي‌کنند، مي‌توان از هرگونه آسيب و ضررهاي احتمالي براي نوزادان حاصل از اين اقدام و احتمال خطر و آسيب براي زنان باردار جايگزين جلوگيري كرده و حقوق زوج متقاضي را نيز حفظ كرد. با توجه به مباحث مطرح شده در متن مقاله، بديهي است اين عمل كه اقدامي مناسب برای كمك به زوج‌هاي نابارور بوده و درماني در جهت رفع محروميت آنان از اين موهبت الهي است با ملاحظات و كنترل‌هاي اخلاقي، قانوني و پزشكي‌ مي‌تواند به نحو احسن مورد استفاده قرار گرفته و از لغزش‌ها، انحرافات در عملکرد عملی و سوء‌ استفاده‌هاي احتمالي از آن ممانعت به‌عمل آید.

از سال‌ها پیش که «اتانازی» به‌عنوان راهکاری برای کاهش درد و رنج بیماران مطرح شد، با چالش‌های حقوقی و اخلاقی فراوانی روبه‌رو گردید. صرف نظر از مباحث حقوقی و فقهی این مسأله، آن‌چه برای نویسندگان این مقاله اهمیت دارد بررسی روایی یا ناروایی اخلاقی آن است اما از آن‌جا که مکاتب اخلاقی مختلف، پاسخ‌های متفاوتی به این مسأله دارند کوشیده شده است تا جنبه‌های اخلاقی آن در دو دستگاه اخلاقی وظیفه‌گرا (با قرائت کانتی آن) و فضیلت‌گرای اسلامی مورد بررسی قرار گیرند. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهند که اتانازی داوطلبانه‌ی غیرفعال از منظر کانتی از خودکشی متمایز است و روایی اخلاقی آن می‌تواند قابل تأیید باشد اما داوری درباره روایی اخلاقی آن در نظام اخلاقی اسلامی، بسته به قرائت‌های مختلف از حسن و قبح ذاتی ـ عقلی، متفاوت خواهد بود.

با مروری بر مطالعات تاریخی درمی‌یابیم که دانش پزشکی هرگز از اخلاق پزشکی جدا نبوده و مباحث و مسائل آن دو به یکدیگر پیوند خورده است. در دوره‌های میانی، اخلاق پزشکی پیش‌نیاز طب بالینی بوده و با تحولات علمی جدید در چند دهه اخیر، شاهد احیای مجدد اخلاق پزشکی همگام با پیشرفت‌های نوین زیست پزشکی هستیم. امروزه یک سؤال اساسی فراروی ماست که اگر مغرب‌زمین را خاستگاه تحولات علمی جدید بپنداریم که همگام با انتقال فناوری و تحولات نوین زیست پزشکی فرهنگ و ارزش‌های حاکم بر آن را نیز بر دیگر کشورها تحمیل می‌کند وظیفه کشورها در قبال انتقال فرهنگ و ارزش‌های حاکم بر زیست فناوری چیست؟ آیا باید با موضعی انفعالی در قبال فرهنگ و ارزش‌های وارداتی سکوت کرد و در آن مستحیل شد یا با بهره‌گیری از پشتوانه عظیم فرهنگی و تمدن درخشان ایرانی اسلامی که ارزش‌های اخلاقی را به زیباترین وجه به نمایش می‌گذارد از آن حراست کرد؟...