مجله اخلاق پزشکی - علمی پژوهشی

مقدمه: عليرغم پژوهش‌هاي بسياري كه در مورد سلامت معنوي در طول دهه‌هاي گذشته انجام شده، فقدان ارائه‌ی تعريفی جامع و قابل قبول از آن مشاهده مي‌گردد. سنجش سلامت معنوی در جمعیت ایرانی در گام نخست نیازمند ارائه‌ی تعریفی از سلامت معنوی است که منطبق با ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه‌ی ما باشد لذا طراحی و آزمون ابزاری که بتواند سازه‌های مفهومی تعریف ارائه شده را بسنجد از جمله ضروریات این حوزه محسوب می‌گردد. مطالعه‌ی حاضر یکی از اولین مطالعاتی است که با هدف تبیین مفهوم سلامت معنوی و سپس طراحی و آزمون پرسشنامه‌ی جامع سلامت معنوی در جمعیت ایرانی صورت پذیرفت.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه متدلوژیک و مقطعی پرسشنامه‌ی سنجش سلامت معنوی در جامعه‌ی ایرانی، با 69 گویه‌ی اولیه، مستخرج از منابع و متون معتبر اسلامی و تأیید شده از سوی گروه سلامت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران در سه حیطه‌ی بینش، گرایش و رفتار طراحی شد. در مجموع 506 نفر (64% زن)، از افراد20 ساله و بالاتر ساکن در منطقه 13 شهر تهران، در فرآیند روانسنجی پرسشنامه شرکت کردند. جهت سنجش پایایی از روش‌های آزمون- بازآزمون و سنجش هماهنگی درونی استفاده شد. روایی صوری، محتوا و سازه‌ی پرسشنامه ارزیابی گردید.

نتایج: در مجموع 48 گویه از سوی متخصصین و همچنین جامعه‌ی مخاطب، ضروری، مرتبط و قابل فهم تشخیص داده شدند. روایی محتوا از سوی متخصصین تأیید شد. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی، وجود مدل 6 عاملی را در ساختار گویه‌های تدوین شده نشان داد و مدل بهینه در قالب دو مؤلفه‌ی 1) شناختی/ عاطفی و 2) رفتاری تبیین شد. برازش مدل استخراج شده توسط تحلیل عاملی تأییدی در سطح مطلوب تأیید شد. هماهنگی درونی در سازه‌ها و تمامی زیر سازه‌های پرسشنامه مطلوب بود (آلفای کرونباخ بیش از 0/7). نتایج حاصل از آزمون- بازآزمون در تمامی سازه‌ها و زیرسازه‌ها پایایی پرسشنامه را تأیید نمود.

نتیجه گیری: نتایج به دست آمده از مطالعه‌ی اولیه، نشانگر روایی و پایایی مطلوب پرسشنامه‌ی جامع سنجش سلامت معنوی در یک جامعه‌ی شهری ایرانی است. مطالعات تکمیلی جهت سنجش سلامت معنوی در جمعیت‌ها و مناطق مختلف کشور توصیه می‌گردد.

سازمان بهداشت جهانی سلامت را در چهار بعد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی طبقه بندی می‌کند. پرستاران از مهم‌ترین حرفه‌ها در تیم سلامت هستند که بر سلامتی مردم تأثیر می‌گذارند. برای اینکه این تأثیرگذاری همه جانبه و به سمت بهبود و کمال باشد، می‌بایست موضوع سلامت معنوی همچون سایر ابعاد سلامت در پرستاری تعریف و تبیین شده و مدلی از سلامت معنوی به عنوان پایه اقدامات پرستاری مورد توافق قرار گیرد. هدف از این مقاله ارائه یک مدل برای درک سلامت معنوی در پرستاری است. این مدل به تشریح روابط سلامت معنوی با سایر ابعاد سلامت پرداخته و برای این روابط حالت سلسله مراتبی در نظر می‌گیرد. بر اساس این مدل هسته اصلی سلامت بعد معنوی آن است و سایر ابعاد به عنوان لایه‌های محافط از این هسته مرکزی حمایت می‌کنند. پرستاران با در نظر گرفتن این مدل می‌توانند بررسی‌ها، مداخلات و ارزیابی‌های خود را به گونه‌ای طراحی کنند که حداکثر میزان سلامت مددجود در بعد معنوی حفظ شده و افزایش یابد. 

مقدمه و اهداف: نارسایی مزمن کلیوی یک مشکل سلامتی است که ادامه‌ی حیات بیمار به درمان‌های جایگزین کلیه از جمله همودیالیز وابسته است. همودیالیز فرآیندی استرس‌زا است و علاوه بر مشکلات روانشناختی و اجتماعی فراوان، زمینه‌ساز بروز اختلالات روانی می‌شود. مطالعه حاضر با هدف تعیین سطح سلامت معنوی و امید در بیماران همودیالیزی زاهدان انجام شد.

مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی همبستگی است که در 140بیمار مراجعه کننده به مراکز همودياليز شهر زاهدان به صورت نمونه در دسترس انجام شد. جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از پرسشنامه شامل بخش‌های ویژگی‌های دموگرافیک، سلامت معنوی الیسون و پوییزان و امید هرث جمع آوری شد، تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار spss نسخه 18و آزمون‌های آماری توصیفی (توزیع فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (ANOVA یا معادل نان پارامتریک آن، من ویتنی یو، کروسکال والیس و ضریب همبستگی پیرسون) صورت گرفت.

یافته‌ها: نتایج نشان داد بیماران مورد مطالعه 57 %مرد، 3/%84 متأهل و 55% بی‌سواد بودند. میانگین سن شرکت کنندگان 48/75 سال بود. سابقه حداقل 1 و حداکثر 15 سال (میانگین 5/53 سال) دیالیز را داشتند. میانگین نمره سلامت معنوی بیماران 11±91(حداقل 20و حداکثر 120)، سلامت وجودی 7±42 و سلامت مذهبی 5±48 بود. که 75% سلامت معنوی متوسط داشتند. میانگین نمره امید 17/77 (حداقل 12 و حداکثر 36) بود. بین امید و سلامت معنوی ارتباط مثبت و معنی‌دار دیده شد

(P<0/005 - r= 0/202). سلامت معنوی وامید با متغیرهای دمو گرافیک (سن، جنس و وضعیت تأهل) ارتباط معنی‌دار (0/001>p) و با ابتلا به بیماری زمینه‌ای رابطه معنی‌دار نداشتند. امید با سطح تحصیلات رابطه معنی‌دار داشت(0/002>P).

نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد بین امید و سلامت معنوی در بیماران مورد مطالعه ارتباط وجود داشت. با توجه به تأثیر نارسایی مزمن کلیه و همودیالیز بر ابعاد مختلف جسمی و روانی بیماران ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد می‌گردد پرستاران با رویکرد مراقبت کل نگر با تأکید بر بعد معنوی مراقبت در دستیابی به ارتقاء سطح سلامت معنوی بیماران تلاش کنند. انتظار می‌رود ارﺗﻘـﺎي ﺳـﻼﻣﺖ ﻣﻌﻨـﻮي، افزایش امید در بیماران را به دنبال داشته باشد. 

بشر همواره برای حیات تقلا می‌کند و این امر در مواجهه با مرگ بیشتر رخ می‌نماید. روبرو شدن با مرگ همیشه همراه با اضطراب و وحشت بوده است؛ و این موضوع زمانی تشدید می‌شود که فرد از مرگ حتمی خود آگاه گردیده و در فرآیند پایان حیات قرار می‌گیرد.

نظر به اینکه در عصر حاضر به واسطۀ پیشرفت دانش پزشکی پروسۀ پایان حیات طولانی شده و اغلب، فرد این مرحله از زندگی را در بیمارستان، در انزوا و اضطراب سپری می‌نماید، اندیشیدن تدابیر و تمهیداتی جهت رفع این مسائل در مرحله پایان حیات، اهمیت می‌یابد.

از جمله عوامل تأثیرگذار در تسکین رنج روانی و انزوای عاطفیِ ناشی از سپری شدن روند منتهی به مرگ، به خصوص در نهاد بیمارستانی، مراقبت معنوی‌ می‌باشد که با تقویت بعد معنوی بیماران، منجر به تقویت سلامت معنوی آن‌ها می‌گردد.

با توجه به اهمیت جایگاه مراقبت معنوی در پایان حیات و ملازمت آن با مفهوم سلامت معنوی، در این پژوهش سعی شده با مرور مطالعات صورت گرفته در این حوزه، اهمیت ارائۀ این نوع خدمات و نحوۀ مکانیسم تأثیر آن بر سلامت معنوی بیمار مورد بررسی قرار گیرد و با ارزیابی نقاط ضعف و قوت پژوهش‌هایِ صورت گرفته، لزوم و چگونگیِ ارائۀ مراقبت معنوی در ایران را با توجه به پیش زمینه‌هایِ اعتقادی و فرهنگیِ آن نتیجه‌گیری نماید. 

با توجه به این‌که تعالی معنوی تلاش فرد برای ساختن معنایی وسیع از هدف نهایی مرگ و زندگی است و همچنین مقابله مذهبي به عنوان روشي تعريف شده است كه از منابع مذهبي مانند دعا و نيايش، توكل و توسل بر خداوند براي مقابله با استرس‌‌ها استفاده مي‌كند. بنابراین به منظور بررسی سبک مقابله مذهبی در دانشجویان دانشگاه پیام نور با تأکید بر تعالی معنوی، مطالعه‌ای در دانشگاه پيام نور مركز اردبيل صورت گرفت و تعداد 400 نفر از دانشجويان به عنوان نمونه‌ي آماري به شيوه‌ي تصادفي انتخاب گرديد. روش پژوهش از نوع مطالعات توصيفي- همبستگي بود. داده‌ها به صورت ميداني و با استفاده از دو پرسشنامه جمع‌آوري گرديد. پرسشنامه‌ها شامل 1) مقیاس سنجش تعالی معنوی و 2) مقیاس 14 سؤالی مقابله مذهبی بودند. نتايج تحليل نشان داد كه: ميانگين تعالی معنوي و مؤلفه‌هاي آن شامل وحدت، پیوند معنوی (به جز در بین دانشجویان مذکر)، و کامروایی معنوی هم در بين دانشجويان مؤنث و هم در بين دانشجويان مذكر از حد وسط‌هاي احتمالي (ميانگين مفهومي) متناسب خود به طور معني‌داري بالاتر است. اما وضعیت پیوند معنوی در نزد دانشجویان پسر (با میانگین: 23/4 و انحراف معیار:3/4) در حد متوسط است. از بین دانشجويان مورد مطالعه، 5 درصد داراي سبک مقابله‌ای منفی و 95 درصد دارای سبک مقابله‌ای مثبت هستند و اما متغیرهای تعالی معنوی توان تبیین معنی‌دار سبک‌های مقابله‌ای را نداشت. البته این می‌تواند ناشی از این باشد که اغلب دانشجویان دارای سبک مقابله‌ای مثبت بوده‌اند و پیش بینی در جامعه‌ی همگن، اغلب معنی‌دار نمی‌باشد.

مقدمه: معنويت مفهومي بسيار گسترده است که هر کس با توجه به اعتقادات، باورها و ارزش‌هاي شخصي، تفسيري متفاوت از ديگري از آن بعمل مي‌آورد. برخي ريشه‌اي دين محور براي معنويت قائلند و برخي ديگر معتقدند که معنويت ارتباطي با دين نداشته و بسيار گسترده‌تر از آن است. از آنجا که معنويت در جامعة ايرانی ما مبتنی بر دين است و آموزه‌های دين اسلام شکل‌دهندة معنويت است و با توجه به اینکه معنویت در سازمان‌ها می‌تواند بستر مناسبی برای رشد همه‌جانبة فردی و سازمانی را فراهم کند، این پژوهش با هدف بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر معنویت سازمانی با توجه به الگوهاي ملی و ديني، انجام گرفت.

روش: روش پژوهش مورد استفاده از لحاظ هدف كاربردي و از لحاظ نحوه گردآوري داده‌ها توصيفي_- پيمایشي است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی کارکنان بيمارستان شهيد صدوقي يزد در سال 1392 بودند (351=N) که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده 183 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. جمع‌آوری داده بوسیلة پرسشنامه‌ای محقق ساخته روا و پایا شده، انجام شد. داده‌ها از طریق آزمون‌های آماری توصیفی و تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

يافته‌ها: تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که 10 عامل فضائل، فضای معنوی، محتوایی، ساختاری، رهبری، فرهنگی، خلاقیت، ایمان، انگیزش و اجتماعی به عنوان عوامل مؤثر بر معنویت سازمانی به‌شمار می‌روند.

نتیجه‌گیری: بر اساس يافته‌های اين پژوهش، می‌توان نتيجه‌گيری کرد که هر10 عامل (اگرچه با درجات متفاوت) به منظور پیاده‌سازی معنویت سازمانی در بیمارستان‌ها متناسب با مقتضيات فرهنگ ایرانی و مبانی دین اسلام مهم می‌باشند. لذا لازم است تا مسؤولین و سیاستگذاران بیمارستان‌ها برنامه‌ریزی‌های مناسبی را برای حفظ و تقویت این عوامل در بین کارکنان فراهم کنند.

ابن عربی (638-558ه.) عارف مشهور، از نوعی از «رحمت» درونی و وجودی سخن می‌گوید که به گونه‌ای غریب هرچند چهره مهر بر آن نمایان نیست، ولی اثر و «حکم» مهر در بیرون از آن پيدا است.

وی نمونه ای از این مهر وجودی را که از آن به نام «رحمت مبطون» یاد می‌کند، در کار درمان و طبیب قابل ملاحظه می‌داند. در واقع خشونت درمان طبیب و یا تلخی داروي وی نیز جز با این «مهر نهانی» قابل توجیه نمی باشد. در این پژوهش كه به روش تحليل محتوي انجام و به اختصار، نگاشته شده است با این «مهر نهانی» طبیب و ارکان آن آشنا می‌شویم.

مطالب پیش رو گزارش جامعی از وضعیت سلامت معنوی است که سال‌ها قبل دکتر محمد هیثم خیاط- رییس اسبق دفتر منطقه مدیترانه شرقی سازمان بهداشت جهانی (امرو) آن‌را در مجمع عمومی سازمان بهداشت جهانی ارائه کرد که به لحاظ اهمیت و آشنایی مخاطبین به پیشینه سلامت معنوی، آن‌را به جای سخن سردبیر تقدیم علاقمندان می نماید....