مجله اخلاق پزشکی - علمی پژوهشی

حساسیت اخلاقی توجه به ارزش‌های اخلاقی و لحاظ‌کردن آن در تصمیم‌ها و در نظرگرفتن نقش و وظیفه آن به خصوص در مواجهه با شرایط ویژه است. با توجه به نیاز به شناسایی روش‌های آموزشی مؤثر در افزایش حساسیت اخلاقی در پژوهش حاضر تأثیر آموزش کارگاهی و پیگیری آموزش بر حساسیت اخلاقی پرستاران مورد سنجش قرار گرفت.

در این پژوهش مداخله‌ای از نوع سری زمانی ‌25 پرستار در کارگاه دو روزه با موضوعات اخلاقی شرکت کردند و سپس به مدت دو ماه آموزش به صورت پیگیری از طریق پیام‌‌های اخلاقی دریافت نمودند. از پرسشنامه حساسیت اخلاقی «هان» برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده شد. داده‌ها به وسیله آزمون من‌ویتنی یو و فریدمن تجزیه و تحلیل شدند. تمام ابعاد حساسیت اخلاقی پس از انجام آموزش به وسیله کارگاه و پیگیری افزایش یافتند (P<0.05). کارگاه تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر حساسیت اخلاقی پرستاران دارد که با پیگیری این آموزش می‌توان اثرات آنرا حفظ نمود.

رضایتمندی بیماران یکی از مشخصه‌های اثربخشی بیمارستانی محسوب می‌شود یکی از مهم‌ترين مسائل در بحث رضایتمندی بیماران رعایت منشور حقوق بیمار است. حمایت و اجرای حقوق بیمار توسط پرستاران زمانی محقق می‌شود که آنان آگاهی کافی و لازم را در این زمینه داشته باشند. این مطالعه با هدف «بررسی نیاز آموزشی پرستاران زن در خصوص حقوق بیمار» انجام گرفت.

در این مطالعه توصیفی مقطعی 119 پرستار زن با روش تصادفی انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. جمع‌آوری داده‌ها با پرسشنامه دو قسمتی انجام شد. میزان سطح آگاهی در سه طبقه خوب، متوسط و ضعیف رتبه بندی گردید. پس از تهیه پرسشنامه و تعیین اعتبار محتوا و پایایی بین واحدهای مورد پژوهش توزیع و سپس اطلاعات با نرم‌افزار SPSS ویرایش 15 و آمار توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شد.

سطح آگاهی 60/8 درصد از پرستاران زن در مورد حقوق بیمار خوب بود که با سن (0/004=P) و سابقه کار (0/013=P) ارتباط آماری داشته است. بیشترین(83/1٪) میزان آگاهی پرستاران در حیطه «حق اعلام رضایت شخصی از خاتمه درمان و مراجعه به سایر مراکز» و کمترین (40/3٪) آن نیز در حیطه «حق دریافت اطلاعات ضروری در مورد گروه درمانی، میزان تعرفه و پوشش بیمه‌ای» بود.

در پرستاران با سطح آگاهی پایین و متوسط نیاز است روش‌هایی برای افزایش میزان آگاهی صورت گیرد. با توجه به آگاهی روزافزون بیماران از حقوق خود و برای جلوگیری از چالش‌های احتمالی در روابط بیمار و پرستار نیاز است پرستاران زن با منشور حقوق بیمار آشنایی کاملی پیدا کنند.

مفهوم سلامت باروری به عنوان جزء اصلی سلامت جامعه توسط همه کشورهای منطقه مدیترانه شرقی از جمله ایران مورد پذیرش قرار گرفته است. مباحث حقوقی و اخلاقی سلامت باروری در ایران از جنبه‌های متعددی حائز اهمیت مي‌باشد. طراحی برنامه‌ها و روش‌های جدید مراقبتی و درمانی در حیطه سلامت باروری انتخاب‌های جدیدی را برای زنان واقع در سنین باروری اعم از روش‌های جدید غربالگری و تشخیص و درمان را به ارمغان آورده است و از طرفی دیگر این پیشرفت فناوري مباحث اخلاقی متعددی را برای ارائه‌كنندگان خدمات سلامت باروری، زنان و جامعه برای تطابق با آن مطرح نموده است. یک مطالعه مروری با هدف بررسی سلامت باروری از منظر اخلاق و حقوق انجام گردید که طی آن با جستجو در پایگاه‌های اطلاعاتی SID، IRAN DOC، PUBMED، CINAHL و  MEDSCAPEاز سال 1990 تا 2012 با استفاده از کلید واژگان Reproductive Health، Ethics ،Law تعداد 40 مقاله مرور شدند. به نظر مي‌رسد در ایران علی رغم وجود پیشینه ارزشمند تاریخی و اسلامی در زمینه حقوق و اخلاق پزشکی به تلاش بیشتری در این خصوص نیاز هست. توجه بیشتر به اين مباحث در ارائه خدمات سلامت باروری مي‌تواند سبب ارتقاي کیفیت خدمات شده و علاوه بر تأمین رضایتمندی مددجو و رعایت حقوق مصوب آنان به ارائه‌كنندگان خدمات نیز کمک کند تا در یک چهارچوب اخلاقی و قانونی نظام‌مند خدمات خود را ارائه نمایند.

(Xenotransplantation) كلمه‌اي یونانی است که به انتقال ارگان، بافت و سلول از گونه‌ای به گونه دیگر اطلاق می‌شود (حیوان به انسان). برخی از دلایل توجیه انتقال عضو از حیوان به انسان شامل محدود‌بودن اعضای انسانی قابل پیوند، انتظار طولانی مدت بیماران برای دریافت عضو انسانی و ایجاد آسیب‌های برگشت‌ناپذیر یا مرگ به دلیل تأخیر یا عدم دریافت عضو و نامحدود‌بودن اعضای حیوانات، می‌باشد. از دلایل عدم پذیرش انتقال عضو از حیوان نیز می‌توان به مواردی مثل خطر انتقال بیماری ناشناخته از حیوان به انسان و عدم امکان کنترل بیمار برای پیش‌گیری از انتقال این بیماری‌ها به سایر افراد، عدم پذیرش بیمار توسط اجتماع، احتمال مشکل روحی در بیماری که عضو حیوانی در بدن دارد و در نتیجه کاهش کیفیت زندگی وی و اعتقادات دینی مربوط به مسأله طهارت و نجاست بعضی از حیوانات، اشاره کرد. بنابراین غفلت و بی‌توجهی نسبت به عواقب اخلاقی، حقوقی و اجتماعی ناشی از این نوع پیوندها ممکن است لطمه‌های غیرقابل جبرانی بر جای گذارد.

اتخاذ بسیاری از تصمیمات در اخلاق پزشکی به ویژه در ملاحظات اخلاقی آغاز و پایان حیات به تعریف ما از انسان و جایگاه اخلاقی او بستگی دارد. برای شخص انگاشتن فردی از گونه انسانی ملاک‌های گوناگونی مطرح شده است از جمله: زمان لقاح، لانه‌گزینی در رحم، تکامل سیستم حسی و عصبی، حرکت جنین در رحم مادر، تولد و آگاهی. زمان تبدیل موجود انسانی به شخص در دیدگاه‌های مختلف متفاوت است. در باور ادیان ابراهیمی انسان علاوه بر ابعاد جسمانی دارای جنبه‌های روحانی نیز بوده و با استناد به همین امر مي‌توان شأن اخلاقی او را تعریف نمود. در این دیدگاه شخص انگاری موجود انسانی هم‌زمان با روح‌دارشدن او معنا مي‌یابد، اما روح و نحوه ولوج آن به بدن پديده‌اى غير مادى است. اين سخن به معناى نفى تأثير و ارتباط اين پديده يا تقارن آن با برخى آثار مادى و جسمانى در انسان نيست. پس، اين احتمال وجود دارد كه به جهت ارتباط تنگاتنگ روح با بدن، بتوان بروز تحوّلاتى در جسم را مشخص نمود كه از طريق آن‌ها بتوان زمان ولوج روح را حدس زد يا چنین ادعا کرد که برای روح‌دارشدن جنین رسیدن به حد خاصی از تکامل جسمانی لازم است. در این راستا امکان طرح این پرسش فراهم مي‌آید که گرچه رویکرد فقه اسلامی به مسأله ولوج روح و تعیین زمان حدود 120 روزگی جنین برای وقوع چنین امری، رویکردی عملگرایانه و با توجه به اهمیت حیات انسان در دین اسلام است، اما آیا مي‌توان پس از آنکه جنین از لحاظ فیزیکی کامل شد او را برای پذیرش روح آماده دانست و از آن زمان او را شخص انسانی به حساب آورد و به تبع آن کلیه آثار و تبعات اخلاقی مترتب بر شخص را بر او وارد دانست؟

حقوق يک بيمار عبارت است از وظايفي که تيم پزشکي در قبال او دارند و به مجموع امتياز و توانايي‌‌ها يا مجوزهاي خاص گفته مي‌شود كه قانون به بيمار اعطا كرده است. در پژوهش حاضر، میزان آگاهي بيماران و رضايت آن‌ها را نسبت به رعايت منشور حقوق بيمار در چند بیمارستان خصوصی و دولتی شهر تهران مورد بررسی قرار دادیم. جامعه آماري پژوهش شامل 600 نفر از بیماران مراجعه‌كننده به بیمارستان‌های منتخب شهر تهران و ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه بود. بین «میزان آگاهی» بیماران مراکز درمانی دولتی و خصوصی از مفاد منشور تفاوت معنی‌داري وجود نداشت. ولی در «اجرای مفاد» از نظر دریافت مطلوب خدمات سلامت و احترام به حریم خصوصی بیمار و رعایت اصل رازداری در بیمارستان‌های خصوصی و دولتی تفاوت آماری معنی‌داري وجود داشت. تا زمانی ‌كه بيماران از حقوق و تعهدات متقابل خود مطلع نباشند، خواستار رعايت آن نيز نخواهند بود يا اين‌كه اعتراض خود را به نحو نادرستي ابراز مي‌كنند. در مصاحبه با بیماران، اکثراً وجود گروه‌های مختلف آموزشی مثل دانشجو، اینترنت و... را علتی برای عدم دریافت خدمات سلامتی مطلوب و رعایت رازداری می‌دانند. برای رفع این مشکل، لازم است تیم درمانی به بیمار معرفی شوند.

دیسترس اخلاقی پدیده‌ای شایع در حرفه پرستاری است که می‌تواند زندگی کاری پرستاران را تحت تأثیر قرار داده و تأثیرات متفاوتی را بر کارکنان، بیماران و سازمان‌های بهداشتی داشته باشد. مطالعه توصیفی حاضر جهت بررسی دیسترس اخلاقی در 220 نفر از پرستاران بیمارستان‌های آموزشی شهر بیرجند با استفاده از پرسشنامه دیسترس اخلاقی کورلی صورت گرفته است. این پرسشنامه 21 سؤالی پس از ترجمه مورد روایی و پایایی قرار گرفته و روایی آن به صورت 88 درصد و پایایی آن (آلفای کرونباخ) 93 درصد محاسبه شد. نتایج به دست‌آمده حاکی از آن است که میانگین شدت دیسترس اخلاقی در واحدهای مورد پژوهش 2/25 (ازکل 5-0) و میانگین تکرار آن 2/11 (از کل 5-0) بوده است. بین دیسترس اخلاقی و ویژگی‌های دموگرافیک افراد همانند نوع بخش محل خدمت رابطه معنی‌داری وجود داشته است (0/05>P)، ولی این ارتباط با نوع استخدام و جنس پرستاران معنی‌دار نبوده است (0/05<P). با توجه به بالاتربودن سطح شدت دیسترس اخلاقی در پرستاران توجه هرچه بیشتر در جهت آشنایی آن‌ها با این پدیده و علل پیدایش آن بایستی مورد توجه قرار گیرد.

برای بسیاری از زنان تصمیم گیری در مورد انتخاب روش زایمان کار ساده‌ای نیست و این تصمیم‌گیری تحت تأثیر عوامل بسیاری واقع می شود .مطالعه حاضر یک مطالعه مقطعی با هدف بررسی منابع دریافت اطلاعات به منظور انتخاب روش زایمان در زنان باردار مراجعه کننده به بیمارستان‌های شهر تهران انجام شد. افراد مورد مطالعه 1000 خانم باردار مراجعه کننده به بیمارستان‌های شهرتهران به منظور انجام زایمان بودند. جمع‌آوری اطلاعات از طريق مصاحبه و پرسشنامه انجام گرفت. نتايج مطالعه بيانگر آن بود كه زنان باردار در4/1درصد اطلاعات خود را در ارتباط با روش زایمان از طریق راديو و تلويزيون، 14/7 درصد از كتاب، 42/3 درصد از اطرافيان و 13/3 درصد از پرسنل بهداشتی به دست آورده بودند. همچنين بین شغل (0/001=p)، میزان تحصیلات (0/001=p)، سن مادر (0/001=p)، نوع بیمارستان (0/001=p)، ترس از زایمان طبیعی (0/032=p)روش زایمان (0/001=p) با منبع کسب اطلاعات ارتباط معنی دار آماری وجود دارد. با توجه به وجود ارتباط بين عوامل متفاوت با منابع اطلاعاتي به نظر مي‌رسد ارائه اطلاعات صحيح، از طريق پرسنل بهداشتي مي‌تواند نقش مهمي را در ارتقاء دانش و نگرش مادران در زمینه مذکور داشته باشد.

در بررسی طرح‌های پژوهشی رسیده به معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشكی اصفهان دیده شد كه پژوهشگران، علی‌رغم تمایل به تهیه یك فرم رضایت آگاهانه متناسب، به دلیل عدم وجود یك دستورالعمل و در دسترس نبودن یك فرم نمونه جهت الگوبرداری، بعضاً فرم‌های بسیار مختصر و ناكامل به پروپوزال‌ها ضمیمه می‌نمودند. این كار باعث برگشت پروپوزال و اتلاف وقت می‌شد. لازم بود یک ساختار مناسب برای تهیه فرم رضایت آگاهانه در اختیار پژوهشگران باشد.

برای رفع این مشکل، این تحقیق به روش كتابخانه‌ای و با استفاده از منابع چاپی و الكترونیك، به جستجوی اجزای یک فرم رضایت آگاهانه پرداخته شد. همچنین به منظور تهیه یك فرم نمونه، تارنمای همه دانشگاه‌های علوم پزشكی كشور بررسی شد.

با استفاده از منابع یاد شده و مرور متون مرتبط به ویژه كدهای 26 گانه حفاظت از آزمودنی در پژوهش‌های علوم پزشكی جمهوری اسلامی ایران كلیه اجزاء قابل ذكر در فرم‌های رضایت آگاهانه استخراج شدند. این اجزا در دو دسته با عناوین «مواردی كه لازم است در فرم قید شود» و «مواردی كه بهتر است در فرم قید شود»، مشخص گردید. همچنین دو نمونه فرم رضایت آگاهانه نمونه‌ها هم كه از وب سایت دیگر دانشگاه‌ها به دست آمده بود به عنوان نمونه در ذیل آن دستورالعمل قرار داده شد تا پژوهشگران محترم با توجه به نوع پژوهش خود و با عنایت به فرم‌های نمونه، نسبت به تهیه نمودن فرم متناسب و ضمیمه کردن آن به پروپوزال، اقدام نمایند.

رعایت نكات و آیین‌نامه (كدهای) مصوب اخلاقی در همه انواع پژوهش‌های علوم پزشكی به ویژه پژوهش‌های علوم پزشكی دارای آزمودنی انسانی لازم و ضروری است. بهترین نماد رعایت این اصول اخلاقی گرفتن «رضایت آگاهانه» خوب و جامع از آزمودنی یا ولی قانونی اوست. از میان کدهای مذکور 9 كد - به صورت مستقیم یا غیر مستقیم- به موضوع مهم رضایت آگاهانه مربوط می‌شود.

قاعدتاً هر تحقیق در حیطه علوم پزشكی دارای طراحی منحصر به فرد است و بنابراین به فرم رضایت آگاهانه منحصر به فرد نیاز دارد که باید طراحی و مورد استفاده قرار گیرد. با استفاده از دسته‌بندی انجام شده در این تحقیق محقین خواهند توانست كار تدوین فرم رضایت آگاهانه منحصر به فرد هر تحقیق را خود متقبل شوند تا با اشراف و تسلطی كه بر موضوع و محتوای تحقیق دارند بهترین و مناسب‌ترین فرم رضایت آگاهانه تحقیق را تدوین نمایند.

مقدمه: یکی از اساسی‌ترین حقوق بیماران، دادن رضایت به قبول یک روش معالجه است، همه مراکز مراقبتی ملزم به اخذ رضایت نامه درمانی از بیمار یا قیم وی می‌باشند.رضایت آگاهانه عبارت است از موافقت آزادانه و ابطال‌پذیر فرد واجد صلاحیت مبنی بر مشارکت در تصمیم‌گیری درمانی به دنبال آگاهی از ماهیت،هدف و پیامدهای آن و براساس مطالعات، رضایت آگاهانه و سهیم کردن بیماران در تصمیم‌گیری‌های مربوط به خود می‌تواند به بهبودی آنها سرعت بخشد. پژوهش حاضر با هدف تعیین فرایند میزان آگاهانه بودن رضایت کسب شده ازبیماران تحت عمل جراحی در دانشگاه علوم پزشکی بیرجند می‌باشد.

مواد و روش‌ها: در این پژوهش توصیفی- مقطعی 248 بیمار (رضایت‌دهنده) بخش‌های جراحی بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در سال 1389 به صورت تصادفی ساده وارد مطالعه شدند، داده‌ها از طریق مصاحبه با بیماران بعد از عمل جراحی با استفاده از پرسش‌نامه خود ساخته جمع‌آوری و با آمار توصیفی و استنباطی،تحلیل شد.

یافته‌ها: در 44/9% موارد رضایت از خود بیماران کسب شده بود که در 88% موارد از نوع کتبی بود و زمان اخذ رضایت 57/6% موارد، موقع پذیرش بود.میزان اطلاعات اکثر بیماران هنگام تصمیم‌گیری بالینی و کسب رضایت ضعیف،اما میزان درک وفهم بیماران و مشارکت در تصمیم گیری‌های بالینی و میزان تعامل پزشک با بیماران در حد متوسط بود. میزان درک و فهم بیماران از فرم رضایت‌نامه برحسب بیمارستان و شکل و زمان اخذ رضایت‌نامه معنی دار بود.همچنین میزان مشارکت بیماران در تصمیم‌گیری‌های بالینی بر حسب بیمارستان تفاوت معنی‌داری داشت.

نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج، لازم است راهکارهایی درجهت افزایش میزان اطلاعات بیماران برای درک بهتر فرم رضایت‌نامه و مشارکت در تصمیم گیری‌های بالینی اتخاذ نمود.

با توجه به اینکه حجم عظیمی از سرمایه‌های ملی برخی کشورها صرف ارتقای پژوهش به عنوان یکی از زیرساخت‌های توسعه‌ای می‌گردد. شناخت و ارزیابی جریان پژوهشی هر کشور برای سیاستگذاران و نیز محققان هر کشور امری ضروری است. این بررسی می‌تواند با روش علم سنجی مقالات پژوهشی منتشر شده در نشریات علمی کشورها صورت گیرد. در این اندازه‌گیری کمّی می‌توان، به تعیین فراوانی، نوع، روند، تجزیه و تحلیل پژوهش‌ها و زمینه‌های علاقمندی و فعالیت پژوهشگران پرداخت. از سوی دیگر توسعه اخلاق زیستی در دهه‌های اخیر به واسطه مواجهه جامعه بشری با چالش‌های نوین، امری غیر قابل انکار است. با پیشرفت‌های علمی، سؤالات اخلاقی و نیازهایی که به فراخور تعمیق خودمختاری انسان، روز به روز افزون‌تر می‌گردند به پاسخ های کاربردی نیاز دارند. لذا لزوم بازنگری در تمامی سطوح فعالیت در حوزه اخلاق پزشکی جهت ارائه کارآمدترین پاسخ‌ها به بیشترین پرسش‌ها امری بدیهی می‌نماید. تحقیقات بسیاری در حوزه‌های مختلف اخلاق زیستی در ایران در حال اجراست و ما شاهد تولید و نشر مقالات متنوعی در موضوع اخلاق زیستی و پزشکی در کشور هستیم. شاید مهم‌ترین هدف در ارزیابی پژوهش‌ها و تعیین شاخص‌های دقیق کمی و کیفی در این حوزه، بررسی هماهنگی مطالعات با نیازها و حرکت در راستای برنامه‌های توسعه‌ای کشور باشد. فقدان بانک اطلاعاتی منسجم برای ثبت و طبقه‌بندی مقالات، پایش و ارزیابی و در نتیجه سیاست‌گذاری‌ها را با مشکل مواجه می‌نماید. لذا در چنین شرایطی سوالی که در محافل علمی از سوی علاقمندان و فعالین اخلاق زیستی مطرح می‌شود این است که آیا روند امور پژوهشی و در نتیجه تولید و انتشار مقالات منجر به تولید یا ترویج علم شده است یا خیر؟ چقدر این تولیدات در راستای نیازها بوده است؟ خلأها و نقاط مغفول مرتبط به چه موضوعاتیست؟ و آیا موضوعاتی هست که علیرغم اولویت پایین، مورد بیش توجهی قرار گرفته باشد؟ پاسخ به این پرسش‌ها ما را در تدوین برنامه کلان پژوهشی اخلاق پزشکی، برای رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت این عرصه یاری می نماید....