مجله اخلاق پزشکی - علمی پژوهشی

برنامه‌ی درسی اخلاق پزشکی یک حوزه‌ی معرفتی و حرفه‌ای میان رشته‌ای است که تمام مؤلفه‌های لازم برای کسب مهارت‌ها و صلاحیت‌های اخلاقی دانشجویان را تبیین می‌کند. هدف از این مطالعه انجام یک مرور نظامند در مورد عناصر و ساختار برنامه درسی اخلاق پزشکی مبتنی بر تجارب بین‌المللی است. در این مطالعه با روشی نظامند براساس یک پروتکل جستجوی چندمرحله‌ای به ارزشیابی مقالات مرتبط با برنامه‌ی درسی اخلاق پزشکی در مطالعات بین‌المللی پرداخته شده است. در تلخیص و ترکیب داده‌های استخراج شده از مقالات، 6 مضمون شناسایی گردید؛ این مضامین عبارتند از:

1. تلفیق رویکرد آموزش نظری و کاربردی

2. اهداف آموزشی چند بعدی

3. انتخاب محتوایی فراگیر

4. سازمان‌دهی ترکیـبی

5. راهبرد آموزش ترکیـبی

6. ارزشیابی جامـع. براساس

یافته‌های این مطالعه، یک رویکرد تلفیقی برای برنامه‌ی درسی اخلاق پزشکی پیشنهاد می‌شود. در این رویکرد ضمن آن‌که به همه‌ی ابعاد و عناصر برنامه‌ی درسی اخلاق پزشکی توجه می‌شود بر ارتباط دوطرفه‌ای بین تمامی عناصر آن تأکید می‌شود.

امروزه با افزایش روز افزون دانش دارویی و مداخلات بالینی، توجه به مسایل اخلاقی در حیطه‌ی کار پرستاری نیز از اهمیت خاصی برخوردار شده است. وجود و افزایش استدلال اخلاقی، مسؤولیت اخلاقی، انتخاب اخلاقی و حساسیت اخلاقی در کار روزانه پرستاران همچون افزایش دانش عملی در حرفه‌ی پرستاری از اهمیت خاصی برخوردار است. پرستار نیز به عنوان يكي از اعضای تيم سلامت، باید به مسایل اخلاقي حرفه‌ی خود آگاه و حساس باشد تا در تصميم‌گيري‌ها به حقوق بيمار خود احترام بگذارد و تأثير مسایل اخلاقي را در حرفه‌ی باليني خود مديريت كند. شواهد حاکی از آن است که عوامل مختلفی بر روی حساسیت اخلاقی تاثیر گذار است. این مطالعه‌ی توصیفی ـ تحلیلی با هدف مقایسه‌ی میزان حساسیت اخلاقی بین دانشجویان و پرستاران و بررسی خصوصیات دموگرافیک بر روی حساسیت اخلاقی، انجام گرفت. اطلاعات این پژوهش با استفاده از برگردان فارسی پرسشنامه‌ی حساسیت اخلاقی (MMSQ) که در سال 2005م. توسط Comrie اصلاح شده است و توسط محقق، فرهنگ‌سازی شده و شامل 28 سؤال و شش رده است جمع‌آوری گردید و سپس اعتبار و اعتماد این پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت. یافته ها نشان دهنده‌ی آن است که با توجه به متفاوت بودن اجزای حساسیت اخلاقی در دو گروه دانشجویان و پرستاران با استفاده از آزمون تی مستقل در نمره‌ی حساسیت اخلاقی دو گروه تفاوت معنی‌داری مشاهده نگردید (P=0.22). با توجه به اینکه پایین بودن حساسیت اخلاقی در پرستاران منجر به تصمیم‌گیری نامناسب در آن‌ها می‌شود نیاز است تا مطالعات بیشتری بر روی این مسأله انجام گیرد و برنامه‌های آموزشی مناسبی برای توسعه‌ی حساسیت اخلاقی در هر دو گروه دانشجویان و پرستاران توصیه گردد.

زمینه: منطق، علم و ابزاری از نوع قاعده و قانون است و هدفش بازداشتن فکر از انحراف و گمراهی است. ارزش و اعتبار نتایج حاصل از فعالیت‌های فکری و علمی را می‌توان به کمک دستورها منطق تعیین کرد. اخلاق پزشکی به عنوان علمی که آمیزه‌ای از علوم انسانی و علوم تجربی است به این ابزارِ کارآمد نیازمند است تا بتواند محکم و استوار به ارائه‌ی تعاریف و استدلالات درست و منطقی بپردازد و از خطا‌های ناخواسته و نادانسته‌ای که گاه عوارض جبران ناپذیری دارند مصون بماند. در این مقاله تلاش شده است تا مخاطبان محترم از طریق آشنایی با علم منطق و شناخت مصادیق آن در اخلاق پزشکی، پیوند و ارتباط این دو مقوله با یکدیگر را ملاحظه نمایند.

روش مطالعه: در این مطالعه‌ی انطباقی تلاش شده است تا با مرورِ اجمالی بعضی از مهم‌ترین مواد سازنده‌ی منطق (مانند مباحثِ الفاظ، کلیِ منطقی، قضایا، احکام، صناعات خمس، حجّت و استدلال)، نمونه‌هایی از مصادیق اخلاق پزشکیِ مرتبط با هر مبحث نیز آورده شود.

یافته‌ها: ردپای منطق در بیشتر مباحث اخلاق پزشکی به صورت پنهان یا آشکار قابل جستجو و شناسایی است. اساسی‌ترین هدف مقالهیی حاضر شناساندنِ کاربرد و جایگاه حرفه‌ای علم منطق در اخلاق پزشکی بوده است؛ در این زمینه می‌توان ادعا کرد که شناختن مجهولات و به کار گرفتن معلومات در اخلاق پزشکی در سایهیی علم منطق، اطمینان‌بخش، همه‌پذیر و مصون از اشتباه خواهد بود. همچنین، معیاریهای متقنِ منطق در شناختن و به کار‌گرفتن صناعات خمس، ضمن منطقی‌کردن گفتار، نوشتار و رفتار فرد،

می‌تواند قدرت تشخیص حق از باطل را نیز در او تقویت کند که خود در اخلاق پزشکی کاربرد بسیاری دارد.

نتیجه‌گیری: زبان منطق می‌تواند زبان مشترک جوامع، دیدگاه‌ها و نگرش‌های متفاوت در اخلاق پزشکی باشد. ادبیات منطق، ادبیات عقل و اندیشه است و چون استعداد بر سر­میز نشاندن صاحبان اندیشه‌ها و نظریه‌های مغایر را دارد می‌تواند در ترسیم نقشه‌ی عملی و رفتاریِ یک نظام اخلاق پزشکیِ جهانی و بین المللی، مفید و مؤثر باشد؛ بنابراین شایسته است با نگاهی جدّی، در ایجاد پیوند و ارتباط این دو علم تلاش شود و نباید از به کار‌گیری کاربردی منطق در فرهنگ علمیِ اخلاق زیستی و اخلاق پزشکیِ جهانی غفلت نمود.

با اینکه HIV/AIDS بیماری تازه شناخته شده‌ای است اما متأسفانه در طی حدود 30 سال براساس برآورد سازمان بهداشت جهانی و UNAIDS بیش از 65 میلیون نفر در جهان به آن مبتلا شده‌اند. ترس و واهمه‌ی جامعه از این بیماری و همچنین عدم آشنایی با راه‌های انتقال و پیشگیری به خصوص موارد احتیاط‌های استاندارد سبب شده است که این قبیل بیماران نه تنها در روند تشخیص، درمان و مراقبت بیماری اخير بلکه در درمان و مراقبت سایر بیماری‌ها نیز مورد بی‌مهری قرار بگیرند و بسیاری از اصول اخلاقی توسط پزشکان، کادر بهداشتي درمانی و حتی سایر افراد جامعه رعایت نگردد. عدم رعایت اصول اخلاقی در بیماران یاد شده علاوه بر این‌که حقوق حقه‌ی این بیماران را پایمال می‌سازد بلکه تبعات سوء اجتماعی و فرهنگی و همچنین سلامتی دربر دارد.

از یک سو رعایت حقوق انسانی مبتلایان به HIV/AIDS به عنوان یک انسان ضروری است و از طرف دیگر عدم توجه به حقوق یاد شده سبب به حاشیه رانده شدن بیماران و زندگی زیرزمینی مبتلایان مي‌گردد. زندگی حاشیه‌ای و اجتماع‌گریز بیماران، سبب دوری و عدم دسترسی مبتلایان به آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی مناسب، خدمات سلامتی و خدمات اجتماعی مي‌شود و در نتيجه توسل به فعالیت‌های غیرقانونی و مخاطره‌آمیز از جمله اعتیاد، فروش مواد مخدر، تن‌فروشی، رفتارهای جنسی غیرمحافظت شده و خارج از چارچوب زندگی زناشویی و... رواج مي‌يابد و این به راحتی زمینه‌ی شیوع و گسترش بیشتر بیماری را فراهم خواهد ساخت. تجارب به دست آمده از مبارزه با  شیوع ایدز در بسیاری از کشورها مؤید این نکته است که ارتقا و حفاظت از حقوق انسانی یک جزء ضروري در پیشگیري از انتقال ایدز و کاهش تأثیرات ایدز است. رعايت اصول اخلاقي، به خصوص اصول مهم اخلاق پزشكي مانند رضایت و استقلال بیمار، منفعت‌رسانی و عدم ایجاد ضرر، رازداري و عدالت، هم براي حفظ کرامت ذاتی افراد آلوده و هم براي نیل به اهداف سلامت عمومی در راستاي کاهش آسیب‌پذیري به عفونت ایدز، کاهش اثرات مضر ایدز بر روي مبتلایان و توانمندسازي افراد و جوامع در مقابله با آن يكي از اصول بنيادين مبارزه با اپيدمي ايدز است .به لحاظ مباحث پیش‌گفته بر آن شدیم تا ضرورت رعایت اصول و موازین اخلاقی را در نزد بیماران آلوده به HIV و همچنین مبتلا به ایدز را در جنبه‌های پیشگیری، مشاوره، تشخیص، مراقبت و درمان، تبیین نماییم.

تعیین جنسیت به‌دلایل غیرپزشکی، سؤالات پیچیده‌ای درباره‌ی با تبعیض جنسی، پندارهای کلیشه‌ای در مورد هویت جنسی، آزادی تولید مثل، تخصیص منابع پزشکی و رعایت ملاحظات اخلاقی مربوط به ابتدایی‌ترین مراحل زندگی انسان بسته به روش به‌کار گرفته شده را مطرح می‌سازد. تعیین جنسیت به‌دلایل غیرپزشکی در فرزند اول، به‌وضوح نشانه‌ای از تبعیض جنسی است اما ارزیابی اخلاقی آن از فرزند دوم، جهت ایجاد تنوع جنسی در خانواده، در صورت عدم ترجیح جنسی نامتناسب در جامعه، متفاوت می‌باشد. در این‌صورت خطرات مطرح شده برای تضعیف موقعیت اجتماعی زنان و نیز نسبت جنسی نامتعادل به‌طور مشهودی کاهش می‌یابد لذا تعیین جنسیت به‌دلایل غیرپزشکی از طریق تشخیص ژنتیکی پیش از کاشت جنین، در جوامعی که ترجیح نامتناسب جنسیتی مطرح نیست با رعایت ملاحظاتی، بلامانع به‌نظر می‌رسد.

حقوق بیماران از مهم‌ترين جلوه‌های حقوق اخلاقي است. در حيطه‌ی ارائه‌ی مراقبت‌درماني، قسمتي از حقوق بيمار برعهده‌ی کادرهای مختلف درمانی است و وظيفه‌ی اساسي پرسنل، ارائه‌ی خدمات مراقبتي به بيماران است. شناخت و رعايت حقوق بيماران توسط پرستاران براي ارتقای كيفيت مراقبت‌ها و افزايش اعتماد و رضايت بيماران از اهميت خاصي برخوردار است. به همین منظور آگاهی از این حقوق برای دانشجویان پرستاری ضروری است. هدف از انجام این پژوهش تعيين آگاهی دانشجویان پرستاری در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در مورد رعايت حقوق مددجويان در ابعاد حقوقي (حق احترام، حق قبول يا امتناع از درمان، حق رازداري، حق مددجويان در پژوهش‌هاي انساني، حق دسترسی به اطلاعات و حق دریافت خدمات بهداشتی) و مقایسه‌ی آگاهی این دو گروه با یکدیگر می‌باشد.

ژن درمانی تکنیکی تجربی است که از ژن‌ها برای درمان یا پیشگیری از بیماری‌ها استفاده می‌کند. در این روش ماده ژنتیکی با کمک یک حامل برای جبران ژن معیوب یا برای تولید یک پروتئین مفید به سلول‌ها وارد می‌شود. گرچه ژن درمانی یک انتخاب امید بخش برای درمان برخی بیماری‌ها می‌باشد این روش پرخطر بوده و هنوز تحت مطالعه می‌باشد تا بی‌خطر بودن و مؤثر بودن آن اثبات شود. ژن درمانی به دو دسته اصلی ژن درمانی سلول‌های سوماتیک و ژرم لاین تقسیم می‌شود. در این میان بخصوص دستکاری ژنتیکی سلول‌های ژرم لاین با اثر بر نسل آینده، همچنین تأثیرات بالینی و اجتماعی، مسائل اخلاقی و بهداشتی عمیقی را به دنبال خواهد داشت که استفاده و نحوه به کارگیری این روش را در آینده تحت تأثیر قرار خواهد داد.

رشد، گسترش و افزايش سرعت و همه‌گيري شبکه‌هاي مقياس وسيع در سال‌هاي اخير موجب تحولي عظيم در جنبه‌هاي مختلف زندگي بشري شده است و تأثير اين فناوري بر علوم، فنون و كسب‌وكار، موجب ظهور حيطه‌هاي جديدي همچون دولت الكترونيك، آموزش الكترونيك و سلامت الكترونيك شده است. سلامت الكترونيك با ايجاد پرونده‌ی الكترونيك سلامت، اطلاعات بهداشت و درمان را تجميع و يكپارچه مي‌كند كه تجميع اين اطلاعات براي ذي‌نفعان گوناگون، مشروط بر حفظ حريم خصوصي بيماران و رعايت محرمانگي، بسيار سودمند است. در كشورهاي پيشرفته، دولت‌ها با اتخاذ سياست‌ها و انجام اقدامات مناسب، ملزومات توسعه سلامت الكترونيكي را فراهم آورده‌اند. در اين مقاله سعي شده‌ است كه با مروري بر چگونگي تأمين حفظ حريم خصوصي در كشورهاي منتخب جهان و بررسي وضعيت فعلي كشور به راهكاري براي تأمين حفظ حريم خصوصي داده‌هاي الكترونيك حوزه سلامت كشور دست يافت.

همگام با تحولات زیست پزشکی، ده‌ها سؤال اخلاقی فراروی ما قرار دارد که برای پرداختن به آنها لازم است بدانیم که رویکرد اخلاقی ما در قبال آنها چیست و با چه دیدگاهی می‌خواهیم به سؤالات اخلاقی در این زمینه پاسخ دهیم....