مجله اخلاق پزشکی - علمی پژوهشی

مقدمه: در قرن چهارم هجري علما، بزرگان، فلاسفه، فقها، ادبا، شعرا و نويسندگان بسياري در آسمان علم و ادب و پزشكي و بهداشت ايران باستان و بلكه جهان اسلام، درخشيدند كه با تلاش شبانه‌روزي آنان علوم و ادبيات دنياي اسلام از دستبرد حوادث ايام، محفوظ ماند و موجبات رشد و شكوفايي و نوآوري‌هاي علوم اسلامي را فراهم نمود و ابن سينا تنها يكي از آنها و در عين حال گل سرسبد آنان را تشكيل مي‌داد.

انسان والايي كه در سايه تلاش، پشتكار، پايداري و شكيبايي و توكل به خداوند، مدارج عاليه كمال را طي كرد و در زمينه تاليف دايرة‌المعارف قانون در طب، علاوه بر گردآوري اندوخته‌هاي مكتوب ملل مختلف كه بسياري از اين آثار در كتابخانه‌هاي كاخ‌هاي شاهان، محبوس گرديده بود، تجربيات پزشكي ايران باستان و بويژه دانشمندان دانشگاه جندي شاپور و تجربيات شخصي خود را نيز بر آن افزود و كتاب قانون را با بهره‌گيري از سبك ادبيات توحيدي و علم برخاسته از ايمان خود به رشته تحرير درآورد.

وي اثري را خلق كرد كه به منزله ريشه و اساس طب نوين محسوب مي‌شود و از تكامل آن ديدگاه‌هاي زيربنايي بهداشتي و طب رايج، پا به عرصه وجود گذاشته، كتابي كه هرچند در سايه پيشرفت‌هاي علمي و توليد ابزار پژوهش، بسياري از مطالب آن با مطالب و شيوه‌هاي جديد پزشكي و بهداشت جايگزين شده است ولي همچنان بسياري از پيام‌هاي بهداشت گرايي و پژوهش‌محوري و خداجويي آن با شادابي و پويايي هرچه تمامتر، بر تارك منابع پزشكي و بهداشت جهان مي‌درخشد.

هدف: آشنايي بيشتر با راه و روش ابن سينا و كشف رمز موفقيت او و اقتباس از شيوه‌هاي موثر و مفيد وي به منظور كسب موفقيت‌هاي آموزشي ـ پژوهشي و استفاده از اين رهاوردها به منظور حفظ و ارتقاء سلامتي انسانها مي‌باشد.

نوع مطالعه: اين مطالعه از نوع كتابخانه‌اي است و به منظور ارتقاي دقت يافته‌ها حتي‌الامكان از ابزار جديد نسخه‌هاي الكترونيكي منابع موجود كه داراي قابليت جستجوي سريع و دقيق هستند استفاده گرديده است.

يافته‌ها: شامل سبك نگارشي ادبيات توحيدي، بهداشت گرايي و پژوهش‌محوري و احتراز ابن سينا از پوچ‌گرايي و نسبت دادن بيماري‌ها به حلول شياطين و اجنه و امثال آن‌ها است و علاوه بر آن نكات پويا و حركت‌آفريني در خصوص درمان بعضي از بيماري‌ها نظير هاري، جذام، سل و امثال اينها در اين اثر نفيس به چشم مي‌خورد كه مي‌توان آنها را به عنوان فرضيه‌‌هاي قابل اثبات يا نفي، در نظر گرفت و پس از آزمون‌هاي لازم، به عنوان شيوه‌هاي پشتيبان و مكمل روش‌هاي درماني رايج و يا حتي به عنوان ره‌آوردهاي نويني مورد بهره‌برداري قرار داد.

نتيجه‌گيري: لازم است نسل دانشجوي فعلي در قالب درس فرهنگ و تمدن اسلام و ايران، با افكار توحيدي و حركت آفرين دانشمنداني همچون ابن سينا و نقش فرهنگ ايراني در تكامل فرهنگ و تمدن اسلامي آشنا شوند و در آينده‌اي نه چندان دور، جاي خالي امثال ابن سينا را پر كنند.

کرامت ذاتی یکی از اوصاف عالیه انسانی و از جمله حقوق بنیادین همه ابنای بشر است که هیچ شرطی آن را مشروط و هیچ قیدی آن را مقید نمی‌سازد. در آموزه‌های ادیان الهی و به ویژه در مکتب حیات‌بخش اسلام در این خصوص مباحث نافع و کثیری وجود دارد که می‌توان شمّه‌ای از آن را بدین نحو تنزل داد که بشر به لحاظ دمیدن روح الهی در او حائز مقامی بی‌بدیل شده است و بالتّبع، حصول بدین مقام منیع، تالی تلو کثیری برای او به ارمغان داشته است که البته این کرامت ذاتی، در عین حق بودن، وظیفه صیانت از آن در زمره تکالیف مهم مسلمانان و بلکه عالمیان است. کرامت ذاتی بشر قاعده‌ای است جهانشمول و فطری که عموم هیچ عام و اطلاق هیچ مطلقی توان تخصیص و تقیید آن را ندارد. لزوم مراعات این مهم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز منعکس شده است و جهت بسط شمول این قاعده در عرصه بین‌المللی، لزوم صیانت از کرامت انسانی در اسنادی نظیر اعلامیه جهانی حقوق بشر، اعلامیه ژنوم انسانی، اعلامیه هلسینکی، اعلامیه بین‌المللی اخلاق زیستی و حقوق بشر یونسکو و امثال آن تصریح و متبلور شده است.

انسان براساس فلسفه به شناخت خود، هستی و ارزش‌های پیرامون خود پرداخته، تصمیمات و رفتارهای فردی را براساس آن شکل می‌دهد. فلسفه، اعتقادات و ارزش‌ها، روش ارتباط افراد را با یکدیگر تعیین می‌نماید و مجموعه اعتقادات و ارزش‌هایی است که رفتار فرد را هدایت کرده و شکل می‌دهد. بحث فلسفه و ضرورت آگاهی از ابعاد آن در روابط، رفتارها و تصمیمات اخلاقی ما از آنجا ظهور می‌نماید که در علوم پزشکی، پزشکان و پرستاران به عنوان ارائه دهندگان خدمات بهداشتی ـ درمانی در روابط خود با انسان سروکاردارند. تصمیم صحیح، فعالیت و رفتار مناسب تیم درمانی ـ مراقبتی در برابر مددجویان به عنوان یک انسان حائز اهمیت است. مقاله حاضر یک مقاله مروری است با هدف تأثیر فلسفه بر روابط انسانی (ارائه دهندگان خدمات بهداشتی ـ درمانی و مددجویان) مطابق اصول اخلاقی پله گرینو و توماسمو که براساس مدل بهبود روابط شکل گرفته است. فلسفه اخلاقی پزشکی جایگزین از فلسفه انسان‌گرایی مارتین بابر منشأ گرفته شده و توسط تئوری اخلاق پله گرینو و توماسمو مورد توجه قرار گرفته است. در این فلسفه مراقبت و درمان پزشکی یک تعامل دوطرفه بین بیمار و تیم مراقبتی ایجاد می‌نماید که ابعاد جسمی و درونی دو گروه را درگیر می‌نماید. مرکز این فلسفه را ارتباطات و هدف مراقبت بهداشتی را بهبود روابط تشکیل می‌دهد. محقق با بررسی فلسفه ارتباطی مارتین بابر و فلسفه اخلاقی پله گرینو و توماسمو به ارائه مدل در زمینه برقراری ارتباط بین ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و مددجویان پرداخته و راهی مطمئن جهت برقراری این ارتباط پیشنهاد می‌نماید. امروزه با پیشرفت تکنولوژی توجه و ارتباط متخصصین بالینی به تجهیزات و امکانات پزشکی بیش از توجه آنها به روابط انسانی است. چگونگی برقراری یک ارتباط صحیح و ارتباط تعامل‌گونه با منیت و هستی فرد مناسب‌ترین روش ارتباطی بین پزشک و پرستار با مددجویان می‌باشد و ارتباط سطحی بین این دو در طولانی مدت منجر به فرسودگی شغلی پرسنل و نارضایتی بیمار می‌‌گردد.

اخلاق پزشکی نوین، دانشی میان رشته‌ای است و امروزه جزئی از برنامه‌های درسی بسیاری از دانشکده‌های پزشکی شده است. هویت برنامه درسی اخلاق پزشکی را مفاهيم زيربنايي اين علم و مبانی اعتقادی و ارزشی جامعه شکل می‌دهد و نمی‌توان برنامه درسی اخلاق پزشکی را مستقل از مبانی و اصول اعتقادی، فرهنگی و ارزشی جامعه تدوین کرد. لذا این مطالعه به منظور شناخت عمیق‌تر و واقعی‌تر ابهامات و چالش‌های موجود در هویت برنامه درسی اخلاق پزشکی انجام شد. این مطالعه یک پژوهش کیفی است که داده‌های آن از طریق مصاحبه نيمه ‌ساختارمند با 14 نفر از اساتید اخلاق پزشکی دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران در سال 1389 جمع‌آوری و با رویکرد تحلیل محتوای مایرینگ، تجزیه و تحلیل شدند. نتایج این مطالعه، حکایت از بی‌هویتی برنامه درسی اخلاق پزشکی دارد. مضامینی که بیانگر فقدان هویت بومی و اسلامی برنامه درسی اخلاق پزشکی است عبارتند از: 1ـ اخلاق پزشکی سکولار 2ـ نظام اخلاق اسلامی      3ـ قلمروی اخلاق پزشکی. در واقع حلقه مفقوده برنامه درسی اخلاق پزشکی نداشتن هویت بومی و اسلامی است و به همین دلیل است که مباحث اخلاق پزشکی بطور پراکنده و بدون مبنای مشخصی در برنامه درسی اخلاق پزشکی گنجانده شده است و همواره آموزش اخلاق پزشکی با سردرگمی مواجه بوده و مروج فرهنگ سکولار شده است.

از آنجایی که در طب جدید تعیین مرز دقیقی بین مرگ و زندگی به چالشی مهم تبدیل شده است، به دنبال آن حقوق و قوانین انسانی مربوطه، به طور مداوم مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند. جوامع علمی و پیشرو موظف به تدوین و ترویج استانداردهایی شدند که جامعه بشری را برای حفظ کرامت و شأن افراد حتی در شرایط مرگ و احتضار یاری کند. با رشد و توسعه اندیشه بشر، تعریف حیات و زیستن، از توان فرد برای رفع نیازهای اولیه و سطح زیستی خود، به برخورداری از سطح قابل قبولی از کیفیت زندگی و سطوح روانی و اجتماعی و فرهنگی سوق یافته است. لذا ضروری به نظر می‌رسد که ارائه خدمات بهداشتی و پزشکی نیز مورد باز تعریف قرار گیرد و تنها بازگرداندن به زندگی، متبادر کننده ایفای وظیفه و نقش پزشکی نباشد، بلکه احترام به خواست بیمار در راستای خاتمه زندگی‌اش نیز به عنوان نوعی خدمات خطیر پزشکی مورد توجه و مداقه قرار گیرد. در این راستا لازم است «دستور عدم احیا» مورد بازبینی قرار گیرد و به عنوان یک انتخاب اخلاقی در خدمات پزشکی به بیماران تلقی شود.

مقدمه و هدف: تقاضا برای ظرفیت‌سازی اخلاق سازمانی در سازمان‌های ارائه کننده خدمات سلامت به ویژه توسط مدیران این بخش‌ها رو به رشد است. مددجویان، ارائه‌کنندگان خدمات و سیاست‌گذاران امر سلامت نیاز به یک راهنمای جدید عملکرد اخلاقی به منظور راهنمایی آنان در شرایط دشوار نظام ارائه خدمات سلامت دارند. اصول اخلاقی پایه‌ای برای مقابله با سوء عملکرد در حیطه پزشکی و یا سهل‌انگاری و غفلت کارکنان است. در سراسر دنیا کارکنان نظام سلامت به طور مداوم در معرض مباحث پیچیده اخلاقی قرار دارند. برخورداری از مهارت ارتباطی، اجرای برنامه‌های آموزش مداوم، وجود کمیته اخلاق، بررسی و ارائه گزارش‌هایی از سوء رفتار وعملکرد و یا سهل‌انگاری و نیز تلاش در جهت رفع این نقایص ضروری است. از آنجا که هرگونه سوء عملکرد حرفه‌ای نظیر غفلت، سهل‌انگاری، خطا، اشتباه و نقض حقوق مددجو ممکن است آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیر جسمانی، روانی، اجتماعی و اقتصادی را به دنبال داشته باشد لذا لازم است نظام بررسی این تخلفات کارآمد بوده که این مطالعه با هدف تعیین ویژگی‌های نظام کارآمد بررسی تخلفات حرفه‌ای اخلاق‌گرا در ارائه خدمات سلامت باروری طراحی گردید.

روش مطالعه: این مطالعه از نوع توصیفی ـ اکتشافی بوده که به روش دلفی انجام گرفت. جامعه پژوهش را 45 نفر از ارائه‌ کنندگان خدمات سلامت باروری شامل متخصصین زنان و مامایی، متخصصین سلامت باروری، متخصصین حقوق و اخلاق پزشکی، متخصصین حوزه علوم انسانی تشکیل می‌دادند. ابزار گردآوری داده‌ها سؤالات باز پاسخ بود که از طریق پست الکترونیک و یا مراجعه حضوری به شرکت کنندگان در پژوهش داده شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از آنالیز محتوا و به روش کدگذاری باز انجام شد. سپس در مراحل کمی دلفی پس از محاسبه صدک‌ها و میانگین‌ها اجماع حاصل گردید.

نتایج: مفاهیم گردآوری شده شامل تبیین تخلف (توجه به وجود مظاهر فساد اداری نظیر تبلیغ، توصیه، سفارش، تبعیض، دریافت هدیه، وجه نقد)، پاسخ مثبت به تقاضاهای نابجا، توجه به نقض حقوق انسانی و حقوق سلامت باروری مددجو (نظیر توهین به مددجو، تحقیر، عدم اطلاع‌رسانی و یا اطلاع‌رسانی نامناسب، نقض رازداری و حقیقت‌گویی)، عملکرد خارج از محدوده قوانین و دستورالعمل‌ها و موازین شرعی، عملکرد خارج از محدوده شرح وظایف شغلی، عدم گزارش تخلف درون سازمانی و برون‌سازمانی، عدم ارائه گزارش صادقانه و عادلانه، عدم پاسخگویی در قبال انجام تخلف، عدم تبعیت از احکام صادره، سوگیری و تهدید در گزارش تخلفات و یا عدم مشارکت در ارائه گزارش، عدم رعایت حقوق متقابل ارائه کننده خدمات و مددجو بود که در درون مایه‌های عدالت محوری، قانون‌گرایی، رعایت حقوق مددجو، رعایت حقوق ارائه‌کننده خدمات، پاسخگویی، فرآیند بررسی، گزارش تخلف دسته‌بندی شدند.

بحث و نتیجه‌گیری: تشکیل شبکه‌ای برای تقویت ارائه خدمات سلامت باروری و جنسی در ایران از سوی وزارت بهداشت، اهمیت مباحث سلامت باروری از جنبه‌های مختلف ونیز وجود انتخاب‌های جدید برای زنان اعم از روش‌های جدید غربالگری و تشخیص و درمان به موازات پیشرفت دانش و فناوری، مباحث اخلاقی متعددی را برای ارائه‌کنندگان خدمات سلامت باروری، مددجویان و جامعه مطرح نموده است. در دسترس بودن نظام بررسی تخلفات حرفه‌ای کارآمد، به روز و اخلاق‌گرا در ارائه خدمات سلامت باروری که طیف وسیعی از مددجویان را دربر می‌گیرد یک راهنمای کلیدی برای شناسایی و تعیین تخلف، تصمیم‌گیری عادلانه و رعایت حقوق متقابل مددجو و ارائه‌کننده خدمات محسوب می‌شود.

پیشرفت ساختارهای سازمانی و توسعه بوروکراتیک در سازمان‌های بزرگ و درگیر شدن انسان در افزایش ضروری این کارایی در سازمان‌ها، به منظور ایجاد تمهیدات برای آسایش انسان در ارتباط با محیط و دیگر انسان‌ها، موضوع بسیار مهمی در حیطه مدیریت گردیده است. گرچه انسان عنصر اصلی مورد توجه در ارتباط با روابط کار و سازمان در رفتار سازمانی شناخته شده است، ولی این شناسایی و بحث در زمینه ارتباط انسان با این سازمان‌ها محدود گردیده است تا جایی که در شاخه‌های علوم انسانی چون روانشناسی، جامعه‌شناسی و حقوق نیز بیشترین توجه از این دیدگاه به انسان معطوف می‌باشد لیکن واقعیت آنست که در مدیریت سازمانی، خودفراموشی در انسان مورد توجه مناسب قرار نگرفته است و توجه کمتری در این‌باره به عمل آمده است. جدایی انسان از سرمایه‌های انسانی خود و اجتناب از مدیریت ارزش‌های اخلاقی خویش او را از اثربخشی بهینه دور ساخته است.

در این مقاله ضمن بررسی تحلیلی دیدگاه برخی اندیشمندان در زمینه بهبود اثربخشی سرمایه‌های انسانی با تمرکز بر مدیریت ارزش‌های اخلاقی، خودفراموشی انسان از دیدگاه فرهنگ و عرفان اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است، به امید آنکه درآمدی به منظور تحقیقات گسترده‌تر پیرامون این موضوع باارزش باشد.

زمينه: پرداخت مقداري از حق‌العلاج در ازاي ارجاع بيمار به پزشك، آزمایشگاه يا مراكز درماني، كم و بيش در جامعه پزشكي ما ديده مي‌شود، این پدیده سهم‌خواری (fee splitting) خوانده می‌شود، عليرغم اينكه در مجلات علمي بين‌المللي و محافل پزشكي خارج از كشور اين پديده مورد نقد و بررسي قرار گرفته است ولي در محافل و نشريات پزشكي داخل كشور كمتر به آن توجه شده است.

روش: متون پزشكي خارجي و مواضع انجمن‌هاي پزشكي در زمينه فوق مورد بررسي قرار گرفت. مباني حقوقي پديده «حق حساب» در امر ارجاع پزشكي نيز جستجو شد سپس تحليل موضوع به صورت نتايج و بحث ارائه شد.

يافته‌ها: نوشته‌هاي معتبر پزشكي و بسياري از انجمن‌هاي پزشكي با اخذ دستمزد در مقابل ارجاع بيمار مخالف هستند و آن را غيرموجه و غيرقانوني مي‌دانند. در اغلب كشورها قوانين مدون بر عليه اين پديده وجود دارد. در داخل کشور نیز این پدیده مخالف قانون شناخته شده است، افراد سرشناسي بر عليه اين پديده موضع‌گيري قاطع بيان كرده‌اند و تأكيد شده است كه در حرفه پزشكي دريافت وجه و هرگونه درآمد فقط از طريق ارائه خدمات مشخص و مستقیم پزشكي به بيمار جايز است. اما در عمل اشکال مختلف سهم‌خواری در جامعه پزشکی ما دیده می‌شود و برخورد آگاهانه و فعالی با آن در انجمن‌های پزشکی و گردهمایی‌های داخلی وجود ندارد.

نتيجه‌گيري: وجود اين پديده برخلاف موازین حقوق بیماران و حرفه پزشکی است و باعث تخريب روابط سالم پزشكي، صدمه به بيمار و جلوگيري از توسعه علمي ـ اخلاقي در جامعه پزشكي مي‌شود. لازم است انجمن‌های پزشکی مواضع علمی در این مورد داشته باشند و نیز در جریان آموزش دانشجویان و دستیاران نمود داشته باشد.

محمدبن زكرياي رازي، طبق اسناد موجود، در ششم شهريور 244 هجري شمسي در ري كه يكي از بلاد پهناور ايران بوده است متولد گرديده و زادروز پربركت او به نام «روز داروسازي»، نامگذاري شده است....