سخن سردبیر


سخن سردبیر

محمود عباسی

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 8 (1390), 22 February 2014, صفحه 7-9
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i8.5807

با وجودی‌که آموزش یکی از مهمترین مباحث در تربیت آینده‌سازان جامعه است و دانشگاهها و مراکز علمی به منظور نیل به این هدف اصلی تأسیس گردیده‌اند اما تاکنون آنگونه که بایسته و شایسته است مسائل اخلاقی این حوزه مورد توجه قرارنگرفته است. توجه به نکات اخلاقی و آگاهی از روش‌ها و اهداف تعلیم و تربیت به خصوص تربیت اخلاقی مستلزم شناخت آراء مربیان و فیلسوفان بزرگ به ویژه فیلسوفان مسلمان است. در این میان نظرات و آراء ابن‌سینا درباره تعلیم و تربیت اسلامی جایگاهی والا دارد تا جایی که برخی معتقدند که او اولین دانشمند مسلمانی است که درباره تعلیم و تربیت اظهارنظر نموده است. ابن سینا نسبت به تعلیم و تربیت نگرشی جامع داشته و درباره تعلیم و تربیت و اصول آن کتابی به نام تدابیر المنازل را نیز تألیف نموده است.

تجربه نشان داده است که اقتباس مسائل فرهنگی و اجتماعی از غرب نمی‌تواند کارگشای مسائل آموزشی و اخلاقی در جامعه ما باشد. بنابراین نسل جدید فیلسوفان اسلامی باید از نظامی پیروی کنند که ارزش‌های سنتی را مطابق با نیازهای جوامع اسلامی مدرن به روز کنند.

در آموزه‌های دینی از اخلاق حرفه‌ای نیز بسیار نام برده شده است نظام اخلاقی دینی متکی بر وحی بوده و از ضمانت اجرای قوی درونی و همیشگی با اعتقاد به وجود خداوند برخوردار است. این نظام با برخورداری از الگوهای همچون ائمه اطهار که همواره، حتی در شرایط نامساعد نیز بر تعهدات اخلاقی خویش پایداری نموده‌اند، امکان رشد اخلاقی را برای پیروان خویش مهیا نموده‌اند. براین اساس توجه بیش از پیش به آموزه‌های دینی جهت احیای اخلاق حرفه‌ای با بکاربستن اخلاق نبوی از مواردی است که نیازمند توجه جدی است. الگوسازی اخلاقی به خصوص در نسل جوان از جمله مواردی است که نباید مورد غفلت واقع شود و با توجه به اندیشه غنی اسلامی اینگونه الگوها به وفور قابل دسترس هستند.

....

مقاله مروری


بایسته‌های اخلاقی در آموزش پزشکی

مهرزاد کیانی, محمود عباسی, اردشیر شیخ آزادی, انوشه صفر چراتی, شبنم بزمی

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 8 (1390), 22 February 2014, صفحه 11-36
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i8.5770

در کشور ما تا کنون کدهای اخلاقی مشخصی در حیطه آموزش و خصوصاً آموزش پزشکی تعریف نشده است و حتی نکات اخلاقی مورد توجه در امر آموزش پزشکی نیز به صورت مدون در منابع اخلاقی و آموزشی و حتی کتب پزشکی به چشم نمی‌خورد. در این مطالعه هدف آن بوده است که با بررسی مقالات و منابع اخلاق پزشکی، آموزش پزشکی، حقوقی و فقهی موجود در زمینه اخلاق در آموزش خصوصاً در حیطه علوم پزشکی راهکارهای عملی و کاربردی مناسب در این عرصه ارائه گردد.

سه عرصه مهم در زمینه اخلاق در آموزش پزشکی شامل: 1- ارتباط دانشجویان با بیماران 2- ارتباط اساتید با دانشجویان 3- ارتباط دانشجویان با اساتید، همکاران و کارکنان بخش‌های آموزشی. در این تقسیم بندی منظور از دانشجوی پزشکی دانشجویان دوره‌های گوناگون آموزشی شامل دوره‌های کارآموزی، کارورزی و دستیاری تخصصی و فوق تخصصی است البته موارد کلی آن قابل بسط به دانشجویان سایر رشته‌ها نیز می‌باشد. رعایت نکات اخلاق در آموزش نه تنها به تربیت پزشکانی که موازین اخلاقی را رعایت می‌کنند منجر می‌گردد بلکه به گونه‌ای مؤثر باعث حفظ حقوق بیماران و مراعات اصول اخلاقی در هنگام ارتباط با آنان می‌شود. در این مقاله در هر یک از 3 عنوان اصلی قید شده، موارد شاخص اساسی و کاربردی که بایسته‌های رعایت موازین اخلاقی در آموزش هستند استخراج و ارائه گردیده‌اند.

اخلاق حرفه‌ای در آموزه‌های دینی

علی‌اصغر هدایتی, راضیه برجعلی‌زاده, ندا اله بداشتی

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 8 (1390), 22 February 2014, صفحه 37-63
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i8.5781

اخلاق، علمى است كه سرچشمه‏هاى اكتساب صفات نيك و راه مبارزه با صفات بد و آثار هر يك را در فرد و جامعه مورد بررسى قرار مى‏دهد.

بى‏شك، بحث‌هاى اخلاقى از زمانى كه انسان گام بر روى زمين گذارد آغاز شد. از حضرت آدم عليه السلام تا ساير پيامبران الهى يكى پس از ديگرى به تهذيب نفوس و تكميل اخلاق كه خمير مايه سعادت انسان‌ها است پرداختند، اما بزرگ‌ترين معلم اخلاق، پيامبر اسلام (ص) می‌باشد كه با شعار «انما بعثت لا تمم مكارم الاخلاق‏» مبعوث شد و خداوند درباره او فرموده است: «وانك لعلى خلق عظيم» اخلاق تو بسيار عظيم و شايسته است قطعا اخلاق نبوی را باید اخلاق قدسی و الهی بشماریم. ازجمله شاخص‌های مهم تمدن اسلامی، نقش محوری اخلاق و معنویات است. جُرجی زیدان، نویسنده مسیحی لبنانی می‌نویسد: از همان ابتدا، مسلمانان با تاکید بر اخلاقیات و معنویات، به آیین اسلام رسمیت و اهمیت دادند و تمدن اسلامی را بر پایه اخلاق و معنویت پایه ریزی کردند.

یک نظام اخلاقی دینی مبتنی بر این ویژگی‌های منحصر به فرد است: اتکا بر وحی، برخورداری از ضمانت اجرایی قوی درونی و همیشگی با اعتقاد به وجود خداوند و باور به معاد» در بردارنده همه عرصه‌های حیات، به دوربودن از سختگیری‌های طاقت‌فرسا، گستردگی منابع اخلاقی اسلامی، قابلیت تطبیق آن با شرایط زمانی و مكانی مختلف، برخورداری از الگوهای اخلاقی چون ائمه اطهار (ع) كه در بدترین شرایط تاریخی بر تعهدات اخلاقی خویش پایداری كرده‌اند و امکان رشد اخلاقی برای همه انسان‌ها به طور مساوی.

مسأله مورد مطالعه در این مقاله، بررسی نقش اخلاق در آموزه‌های دینی، با اشاره به ویژگی‌ها و شاخص‌های آن با استناد به ارزش‌های نهفته در مکتب منبعث از وحی الهی و اخلاق نبوی با بهره‌گیری از شیوه مروری و کتابخانه ای می‌باشد. نتایج مطالعه نیز نشان از ضرورت توجه بیش از پیش به آموزه‌های دینی جهت احیای اخلاق حرفه‌ای و شکوه میراث تمدنی گذشته با بکار بستن اخلاق نبوی دارد و این مهم در گرو ایجاد اخلاق حرفه‌ای در تمامی سازمان‌ها و حرف می‌باشد. الگوسازی اخلاقی به خصوص برای نسل جوان نیز از جمله بایسته‌هایی است که نباید مورد غفلت واقع شود.

ملاحظات اخلاقی در پژوهش‌های آموزشی

لیلا افشار, مریم حسینی, محمود عباسی

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 8 (1390), 22 February 2014, صفحه 65-91
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i8.5783

زمينه: پژوهش گامی است که پژوهشگر برای شفاف کردن مسأله‌ای مبهم بر می‌دارد تا پاسخی دقیق و منطقی برای حل آن پیدا کند. اخلاق پژوهش، شاخه‌اي از اخلاق حرفه‌اي است و به اصول اخلاقي كه پژوهش را از آغاز تا پايان كار هدايت مي‌كنند، مي‌‌پردازد. از آنجایی که هدف اخلاقی مهم آموزش بهبود زندگی افراد، جوامع و جامعه، می‌باشد، ملاحظات اخلاقی باید در مرکز پژوهش‌های آموزشی، قرار گیرد، زیرا پژوهش نيازمند پايبندي پژوهشگر به اصول و ارزش‌هاي والاي انساني و اخلاقي است؛ چراكه فقدان باور و اعتقاد پژوهشگر به اصول اخلاقي و انساني موجب استفاده وي از هرگونه ابزار اخلاقي و غيراخلاقي در جهت رسيدن به اهداف مورد نظر خويش و همچنين استفاده‌هاي بايسته و نبايسته از نتايج و دستاوردهاي تحقيقات علمي‌اش خواهد شد. هدف اين مقاله مروري تبیین ملاحظات اخلاقی در پژوهش‌های آموزشی است.

روش كار: در این مقاله مروری برای پیشنهاد ملاحظات اخلاقی در زمینه پژوهش‌های آموزشی، متون مرتبط با ملاحظات اخلاقی در پژوهش‌های آموزشی که در طی سال‌های 1999 تا 2013 منتشر شده‌اند و با استفاده از کلمات کلیدی ملاحظات اخلاقی، پژوهش آموزشی، راهنمای اخلاقی در منابع کتابخانه‌ای و پایگاه‌های اطلاعاتی همچون Eric, Medline و موتورهای جستجو نظیر Google Scholar جستجو و مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

نتیجه‌گیری: پس از بررسی اخلاق در حوزه پژوهش‌های آموزشی در سه بعد ارتباط با مشارکت کنندگان، طراحی، اجرا و انتشار نتایج و فرد پژوهشگر، بر طبق یافته‌های ما لزوم وضع دستورالعمل‌هاي حرفه‌اي و در صورت لزوم وضع قوانين و مقررات بيش از پيش براي جلوگيري از انحرافات احتمالي در مسير پژوهش ضروري به نظر مي‌سد. پژوهش‌ها باید زير نظر كميته‌هاي اخلاق پژوهش (كه از سوي دانشگاه‌ها، مؤسسات و نهادهاي مرتبط با حوزه پژوهش‌های آموزشی ايجاد شده‌اند)، انجام گیرند و این انجمن‌ها باید پژوهشگران آموزشی را ملزم به رعایت دستوالعمل‌ها نمایند. در پايان، ايجاد چنين کمیته‌هايي به منظور سر و سامان دادن به وضعيت اخلاق پژوهش در ايران نيز پيشنهاد مي‌شود.

کدهاي اخلاقي در آموزش آنلاين

ملاحت نيک روان مفرد

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 8 (1390), 22 February 2014, صفحه 93-118
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i8.5782

کدهای اخلاقي و رفتاري در آموزش شامل ارزش‌ها و اهداف حرفه‌اي هستند که دستورالعمل‌هايي را براي مربيان در رابطه با عملکردشان ارائه مي‌دهد. آموزش آنلاين نيز گونه خاصي از رويکردهاي آموزشي بوده، ريشه در ارتباطات مبتني بر کامپيوتر دارد. از آن جايي که اين نوع آموزش به صورت تشکيل کلاس‌هاي مجازي و از طريق شبکه اينترنتي صورت مي‌گيرد، چالش‌هاي اخلاقي خاص خود را داشته،‌ نيازمند ارائه کدهاي اخلاقي در رابطه با عملکرد سيستم آموزشي، مربيان، کارمندان و دانشجويان است. به طور خلاصه کدهاي اخلاقي در آموزش آنلاين شامل: قابليت دسترسي يکسان به اينترنت، بر خورداري از صداقت دانشگاهي، الزام به حفظ حريم خصوصي و محرمانه ماندن اطلاعات افراد، الزام به اجتناب از تقلب در جستجوي آکادميک، الزام به رعايت کپي رايت و استفاده منصفانه از منابع و الزام به اجتناب از تخلفات اخلاقي هستند. هدف از مقاله حاضر، توضيح درباره اين کدهاي اخلاقي در آموزش آنلاين است. 

مروری بر روش‌های ارزشیابی حرفه‌ای‌گری پزشکی

سمیه اکبری فارمد

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 8 (1390), 22 February 2014, صفحه 119-139
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i8.5784

دانشگاه‌های علوم پزشکی مسؤولیت تعلیم و تربیت پزشکانی را به عهده دارند که پس از دانش آموختگی بتوانند با انجام وظایف حرفه‌ای خود و پایبندی به اصول مشخصی که این حرفه ایجاب می‌نماید، در راه ارتقای سلامت جامعه تلاش نمایند.

پزشک فارغ التحصیل باید توانمندی‌هایی را کسب نموده باشد تا بتواند به جامعه خدماتی را ارائه دهد و یکی از این توانمندی‌ها، حرفه‌ای‌گری می‌باشد که یکی از مشکل‌ترین حیطه‌‌ها از نظر ارزشیابی و سنجش می‌باشد و با توجه به اینکه وابسته به زمینه می‌باشد، آنقدر پیچیده است که نمی‌توان با یک ابزار ساده به راحتی آن را مورد سنجش قرار داد.

علی‌رغم اینکه در 20 سال گذشته توجه شایانی به ارزشیابی حرفه‌ای‌گری معطوف گردیده است و پژوهش‌های تجربی فراوانی در زمینه ارزشیابی آن در محیط‌های بالینی انجام شده است، متأسفانه هنوز مسأله ارزشیابی آن به صورت یک موضوع بغرنج مطرح است و گرچه رويكردهاي زيادي براي ارزشيابي حرفه‌اي‌گری در درست بررسي است، هنوز هيچ اندازه‌گيري معتبر و پايايي براي اندازه‌گيري آن وجود ندارد و با وجود اینکه توافق کلی بر ارزشیابی حرفه‌ای‌گری وجود دارد اما در مورد اینکه چگونه مورد ارزشیابی قرار گیرد هنوز توافق نظر کلی وجود ندارد. با اين حال بايد گفت اطلاعات مفيدي در اثر مشاهده در طول زمان مي‌توان به دست آورد.

این مقاله سعی دارد روش‌های ارزشیابی که تا کنون مورد استفاده قرار گرفته است را در اختیار علاقمندان قرار دهد تا شاید بتواند در جهت تدوین ابزاری مناسب جهت ارزشیابی حرفه‌‌ای‌گری، گامی برداشته تا ان شاءا... دیگر شاهد تضییع آشکار و بدون قبح حقوق بیماران نباشیم.

بررسی تعلیم و تربیت اخلاقی از دیدگاه ابن سینا (یک مقاله مروری)

سلیمه خلیلی, لیلا افشار, محمود عباسی

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 8 (1390), 22 February 2014, صفحه 141-172
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i8.5785

تعلیم و تربیت امری پیچیده، پردامنه و وقت‌گیر است. برای اقدام به این کار خطیر اولین گام، تعیین اهدافی است که قصد داریم به آن‌ها برسیم و رسیدن به این اهداف مستلزم استفاده از روش‌ها است. آگاهی از روش‌ها و اهداف تعلیم و تربیت به خصوص تربیت اخلاقی مستلزم شناخت آراء مربیان و فیلسوفان بزرگ، به ویژه اسلامی است. از این رو هدف پژوهش حاضر بررسی تعلیم و تربیت اخلاقی از دیدگاه ابن سینا می‌باشد. روش مورد استفاده در این تحقیق کیفی و از نوع تحلیل محتوا است. منابع تحقیق شامل کتاب‌ها، پایان نامه‌ها، مجلات، مقالات و پژوهش‌ها و تحقیقات مرتبط با موضوع می‌باشد. ابن سینا مهمترین و اصلی‌ترین هدف تعلیم و تربیت را رسیدن فرد و جامعه به سعادت و کمال می‌داند. کسب اعتدال و میانه‌روی و کسب فضائل اخلاقی نیز از مهمترین اهداف تربیت اخلاقی این فیلسوف بزرگ است. در این پژوهش تلاش شده است تا با تحقیق در اندیشه‌های این اندیشمند گرانمایه، به اهمیت اخلاق و تربیت اخلاقی از نظر وی پرداخته و روش‌های تربیت اخلاقی، مراحل تعلیم و تربیت، متون و مواد آموزشی، ویژگی‌های یک معلم خوب و شیوه‌های تعلیم و تربیت و.... از منظر ایشان بیان شود و در آخر نیز به یک جمع بندی اجمالی خواهیم پرداخت.

مقدمه: از نیمسال دوم سال تحصیلی 90-89، درس جدیدی در مقطع کارشناسی رشته پرستاری دانشگاه علوم پزشکی ایلام تحت عنوان اخلاق و مقررات حرفه‌ای در پرستاری، ارائه گردید. هدف از این مطالعه بررسی نظرات دانشجویان راجع به درس مذکور بوده است.

روش: در یک مطالعه توصیفی، نظرات 81 دانشجوی مقطع کارشناسی رشته پرستاری که درس مذکور را گذرانده بودند با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته مورد بررسی قرار گرفت. جمع آوری اطلاعات از مرداد ماه 90 تا بهمن ماه 91 در 4 گروه انجام گردید.

نتایج: یافته‌ها نشان داد که 4/85% شرکت کنندگان ضرورت وجود درس، 4/73% سازماندهی، 74/7% سودمندی ادراک شده، 82/7% سودمندی احتمالی و 81% تناسب آن با وظایف پرستار را بسیار زیاد گزارش کرده بودند. 81/4% پیشنهاد کرده بودند که بخش تاریخچه و سیر تحولات اخلاق پزشکی حذف یا تعدیل شود، 70/7% شرکت کنندگان، بهترین زمان ارائه درس را ترم ششم و پیش از ورود به عرصه، دانسته بودند و 88% افزایش میزان ساعت به 2 واحد را پیشنهاد،76% امتحان ایستگاهی مبتنی بر سناریو را برای ارزشیابی مناسب، 90/7% الگوی اخلاق بودن را شرط لازم استاد و به ترتیب80% و 28% آنها لزوم تدریس مباحث حقوقی و اخلاقی را توسط استاد حقوق و رشته اخلاق لازم دانسته بودند.

نتیجه گیری: درس مذکور از نظر ضرورت، تناسب، سازماندهی و سودمندی متناسب با نیازهای یادگیری دانشجویان پرستاری بوده است، توانمندسازی اساتید، استفاده از روش‌های دانشجو محور در تدریس، استفاده از اساتید متعهد و ابجاد برنامه درسی مشابه در سرفصل رشته مذکور توصیه می‌شود.