مجله اخلاق پزشکی - علمی پژوهشی

راهيابي به ژرفاي ماهيت انسان يكي از مهم‌ترين دغدغه‌ها و نيازهاي اساسي همه عصرهاست كه نه تنها عرصه شناخت انسان از خويشتن را به‌گونه‌اي جدي متأثر مي‌سازد كه عرصه شناخت جهان بزرگ هستي و آفرينشگر بي‌مثال آن را نيز در ذهن و ضمير جستجوگر آدمي روشنايي مي‌بخشد. دين آسماني از آن جهت كه پيام هدايتگر خداوند مهربان به آدميان و برگرفته از درياي بي‌كران علوم خداوندي است، همواره به‌عنوان منبع اصيل، جامع و مطمئن در پاسخگويي به نيازهاي معرفتي و معيشتي انسان‌ها، مورد توجه انديشمندان جهان قرار داشته است. بررسي قرآن كريم نشان مي‌دهد كه خداوند تأكيد زيادي بر سلامتي بندگان خود دارد و چون افراد سالم توانايي رسيدن به كمال را دارند و جامعه سالم از افراد سالم تشكيل مي‌شود از اين رو بر آن شده تا گريزي كوتاه بر قرآن بزنيم و پژوهشي مختصر در رابطه با بهداشت و طب در قرآن كريم داشته باشيم. مقاله‌اي كه پيش روي شماست متشكل از چند موضوع است ابتدا: طب را در لغت و در اصطلاح تعريف كرده و سپس به بيان اهميت طب در قرآن و روايات پرداخته، آنگاه چند آيه پزشكي قرآن را به‌عنوان شاهد مثال بيان كرده است. البته اين نكته را يادآور شويم به دليل در دسترس نبودن منابع اصيل علمي و محدود بودن مكان‌ها و كتبي كه در اين رابطه است نتوانسته‌ايم آن طور كه شايسته است به بررسي اين موضوع بپردازيم. به همين دليل امكان دارد بعضي از مطالب مطرح شده در اين مقاله از نظر علمي دليل موجهي نداشته باشد.

بهداشت و پاكيزگي در فرهنگ اسلامي از اهميت ويژه‌اي برخوردار بوده و اين‌ پاكيزگي‌ نه‌ تنها رعايت‌ نكات ‌بهداشتي‌ و دوري‌ از آلودگي‌ فردي‌ بلكه‌ تمام‌ جنبه‌هاي‌ زندگي‌ انساني‌ و آلودگي‌هاي‌ محيط‌ زيست‌ را نيز شامل‌ مي‌شود. بنابراين‌، جلوگيري‌ از آلودگي‌ها كه‌ امروزه‌ جزء اهداف‌ بهداشت‌ محيط‌ است‌، از قرن‌ها پيش‌، از وظائـف‌ فرد با ايمان‌ بوده ‌است‌. تمام‌ اين‌ اعمال‌ همراه‌ با دعايي‌ است‌ تا عمل‌ به‌ ياد خدا انجام‌ شود و عبادت‌ محسوب‌گردد. در اين مطالعه آيات قرآني و روايات مرتبط با بهداشت فردي و محيط مورد بررسي قرار گرفته است. روش‌ها: مطالعه توصيفي كتابخانه‌اي با استفاده از منابع در دسترس شامل قرآن و تفاسير و كتاب‌هاي معتبر حديث بحارالانوار، نهج‌البلاغه، خصال، صحيفه سجاديه، اصول كافي، مجمع‌البيان و ساير نشريات موجود فيش‌برداري و جمع‌بندي شده است. نتايج: آيات قرآن و همچنين احاديث مربوط به بهداشت فردي، به تفكيك دهان‌ و دندان‌، مو و ناخـن،‌ لباس و بهداشت محيط به‌صورت موضوعي آب، مسـكن، زبـاله، مـواد غذايـي و محيط‌ زيست‌ ارائه شده است. بحث امروز در راستاي‌ احياء‌ تفكر ديني‌، مباني‌ اعتقادي‌ و عملي‌ بهداشتي فرهنگ‌ غني اسلامي‌ مي‌تواند به‌عنوان يكي‌ از عوامل‌ بسيار مهم‌ و تأثیرگذار در اقدامات‌ اجتماعي‌ نقش مؤثري داشته باشد و در افزايش آگاهي، آموزش بهداشت و بهبود فرهنگ بهداشتي ‌سرلوحة‌ تلاش‌هاي‌ فرهنگي‌ قرار گيرد.

از آنجايي كه در دين مبين اسلام تأكيدات زيادي بر آیين همسرداري و زندگي زناشویي شده است، اما با اين حال هنوز تعداد بسياري از انسان‌ها اعم از مسلمان و غيرمسلمان با آيين همسرداري آشنايي ندارند. يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي زندگي زناشویی مربوط به روابط جنسي زوجين مي‌باشد، رابطه‌اي كه آشنايي با آن مي‌تواند به حل بسياري از مشكلات جسمي و روحي ختم گردد و بي‌توجهي به آن منجر به بروز بسياري از بيماري‌هاي جسمي و روحي شود. از اين رو پژوهشگر سعي دارد تا براي اثبات علمي بودن اعجاز قرآن به بررسي  نقش بهداشت در روابط جنسي زندگي زناشویي از ديدگاه قرآن و طب (پزشكي) بپردازد. همچنين در پايان، اين مقاله بنابر مسائل ذكر شده در بخش روابط جنسي زوجين، با ديدگاهي كاملاً علمي به  بررسي دلايل نهي اكيد قرآن از فحشاء، كه شامل زنا و لواط مي‌باشد مي‌پردازد.

زمينه و هدف: قرآن كريم به عنوان مهمترين ركن معارف اسلامي عليرغم اينكه قانون اساسي دين اسلام بوده و كمتر وارد جزئيات شده است طي چند آيه مسأله شير مادر را مطرح فرموده است. در اين مقاله سعي شده كه فوائد شير مادر از جنبه طب پيشگيري مورد بحث قرار گيرد.

مواد و روش‌ها: با مراجعه به منابع و بانك‌هاي اطلاعاتي مختلف همانند Ovid, Cochran, Medline  كليه مقالات چاپ شده در دسترس در رابطه با اثرات شير مادر در پيشگيري از بيماري‌ها مورد بررسي قرارگرفت.

نتايج: در مقالات گوناگون شير مادر از زواياي مختلف اعم از تركيب شير در طي زمان‌ها و شرايط مختلف، ميزان ترشّح با توجه به نيازهاي كودك، تأثیر طول مدت شيردهي بر آينده كودك و مادر و همچنين اثرات آن بر بيماري‌هاي عفوني و غيرعفوني و مسائل مختلف ديگر مورد تحقيق واقع شد كه در مجموع مي‌توان آنها را در دو دسته كلي تأثیر شير مادر بر كودك وتأثیر آن بر مادر تقسيم‌بندي كرد كه در تمامي مقالات بر تأثیرات مثبت شير مادر اشاره گرديده است.

نتيجه‌گيري: شير مادر غذاي كامل، بي‌رقيب و مناسب براي تمامي كودكان در شرايط مختلف و روش پيشگيري مناسبي براي شايع‌ترين بيماري‌هاي واگير منجر به مرگ در كودكي و بيماري‌هاي غيرواگير منجر به مرگ در بزرگسالي مي‌باشد.

طب سنتي پايه‌گذار طب نوين موجود، قدمتي چندين هزار ساله و سابقه‌اي ديرينه به قدمت عمر بشر دارد و چينيان از حدود 300 سال قبل از ميلاد سنگ نوشته‌هایي در مورد طب سنتي دارند.

عليرغم اينكه طب جديد امروزه جهان شمول مي‌باشد ولي در هر جاي آن ردپایي از طب سنتي مشاهده مي‌شود به خصوص اينكه داروها اكثراً ريشه گياهي دارند.

انسان‌هاي متفكر و فيلسوف به‌عنوان پزشك، پيش‌كسوتان اين طب بوده‌اند و با آمدن اديان الهي، پيام‌آوران اين اديان خود جايگاه طبيب را نيز داشته‌اند.

قرآن كه كامل‌ترين راهنماي بشريت و علي‌الخصوص مسلمين مي‌باشد در چندين مورد از سلامتي و درمان به عنوان «شفا» ياد كرده است. درمان جزئي از شفا و جهت گرفتن شفا مهمترين شرطش داشتن ايمان و اعتقاد راسخ به دين مبين اسلام و قرآن است و اين اساس طب نبوي يا طب اسلامي مي‌باشد. چرا كه ارتباط تنگاتنگي بين روح و جسم آدمي از نگاه ديني وجود دارد. در علوم پزشكي جديد هم داشتن اعتقاد به درمان و بهبودي (شفا) و پزشك، جزء اصول اوليه درمان توصيه مي‌شود. كما اينكه بقراط مي‌گويد: پزشكان بايستي بيماران را از نيروي دروني خودشان آگاه نمايند تا آنها از درد رهایي يابند. اين نيروي دروني چيزي به جز اعتقاد و ايمان نيست.

لذا به قرآن ايمان واقعي داشته باشيم كه شفادهنده هر دردي است و دارو و پزشك تنها وسيله اين شفا مي‌باشند و داشتن باورهاي مذهبي قوي مي‌تواند منجر به كاهش مرگ و مير بيماران و بالا بردن ميزان سلامت جامعه باشد.

با استفاده از معني ظاهري آيه سوم سوره قيامت و تفسير آيه در تفسير نمونه و همچنين نتايج پژوهش‌ها و نظرات دانشمندان برجسته و صاحب نام جهاني در حوزه علوم ژنتيك مولكولي و مولكولار بيولوژي با استفاده از پايگاه علمي[i] PubMed  به‌عنوان يكي از جامع‌ترين پايگاه‌هاي اطلاعات علمي ـ پژوهشي در زمينه علوم پزشكي، مطالعه‌اي تطبيقي و مفهومي در مورد معني آيه سوم سوره قيامت و تفسير آيه فوق با يافته‌هاي علمي ـ پژوهشي ظريف در حوزه علوم ژنتيك مولكولي و مولكولاربيولوژي انجام گرديد. به نظر مي‌رسد كه مفهوم احياء مجدد سرانگشتان دست مردگان كه در آيه سوم سوره قيامت مورد تأكيد قرار گرفته است؛ از مفهوم ظاهري و تصور خام مربوط به شكل‌گيري مجدد انگشتان بسيار فراتر رفته و عمق و ژرفاي حيرت‌انگيزي پيدا مي‌نمايد و با توجه به وجود سلسله اسباب و علل در جهان آفرينش به عنوان مجاري ظهور اراده و قدرت الهي، در احياء مجدد انگشتان دست مردگان اسباب و علل ژنتيكي و كروموزمي شكل‌دهنده به اين انگشتان نيز با ظرايف و پيچيدگي‌هاي حيرت‌آور خود به‌صورت مجدد و با قدرت الهي احياء مي‌شوند و اين قسمت اخير است كه ظرافت، عمق و گستردگي مفهوم احياء مجدد را به نحو بارز و برجسته‌اي آشكار مي‌سازد و بر عظمت قدرت پروردگاري گواهي مي‌دهد.

پی‌نوشت‌ها

[i]- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez

قرآن كتاب هدايت است كه از طرف پروردگار عالميان براي بشر توسط رسول مكرم (ص) اسلام فرستاده شده است. در بطن هر كدام از آيات الهي قرآن، حقايقي از مشيت‌هاي الهي نهاده شده است كه پي بردن به آن براي انسان به سادگي امكان‌پذير نمي‌باشد. استفاده از ابزارهايي مانند علم، هر چند كمك بسيار زيادي براي فهم و درك اين حقايق خواهد نموده است، اما بي‌شك اين وسيله به تنهايي قدرت و توان كافي براي پي بردن به ذات اصلي و آشنا شدن با رموز آن حقيقت را ندارد. يكي از دستورات اكيد قرآن كريم در خصوص حرمت مجامعت با همسر حائض مي‌باشد. به‌طوري كه در آيه 222 سوره بقره بر دوري جستن از زن حائض تاكيد شده است. ﴿وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُواْ النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىَ يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ﴾. در شرايط فيزيولوژيك ايجاد شده در زن حائض، دلائل بسيار زيادي، علاوه بر آنچه قرآن كريم مي‌فرمايد، در جهت حرمت و دوري جستن از آميزش وجود دارد كه تاكيد قرآن بسيار بجا و مهم مي‌باشد. با بررسي‌هاي علمي و مطالعات انجام شده مشخص شده است كه در اين شرايط انجام آميزش جنسي نه تنها موجب اذيت و آزار زنان (حتي مردان) مي‌شود، بلكه امكان بروز آلودگي و بيماري در دستگاه تناسلي زن و مرد و همچنين ايجاد ناهنجاري‌هاي روحي ـ رواني در زنان به دليل تغييرات هورموني ايجاد شده در زن مي‌گردد. بنابراين دستور قاطع قرآن كريم بر جلوگيري از مجامعت در هنگام حائض بودن زن، امري بسيار عالمانه و تخصصي و مطابق با آخرين يافته‌هاي علمي روز مي‌باشد. هرچند آنچه كه ما از قرآن مي‌فهميم تنها بخش ناچيزي است از كل حقيقتي كه شارع حكيم براي بندگانش در نظر گرفته است.

دعا يك فرآيند شفابخش است كه در سال‌هاي اخير تأثیر آن و نحوه‌هاي مختلف برگزاري آن در درمان بيماري‌ها به‌طور جدي توسط پژوهشگران مورد توجه قرار گرفته است. هدف اين مطالعه تعيين رويكردهاي موجود به دعا در متون اسلامي و مقالات و مستندات پزشكي روز مي‌باشد.

روش‌ها: براي اين مطالعه، مقالات موجود درpub med  با كليدواژهintercessory prayer مورد جست‌و‌جو قرار گرفت. در عين حال، متون اسلامي همچون قرآن كريم، صحيفه سجاديه و مفاتيح‌الجنان جست‌و‌جو شد و حالات و آدابي كه براي دعا وارد شده است بررسي شد.

يافته‌ها: يكي از نكات جالبي كه در ادعيه ما به چشم مي‌خورد اشاره به گذاشتن دست در موضع بيماري و دعا خواندن بر آن است. مكانيسم تأثیر اين روش در تكنيك‌هاي جديد دعا درماني به اثبات رسيده است. ضمناً مضامين موجود در ادعيه ما به بيمار يادآوري مي‌كنند بيماري و حتي مرگ آخر و نهايت زندگي نيست. اين امر براي انسان معتقد، نوعي ابزار حمايتي براي برخورد و تحمل با بيمار فراهم مي‌آورد.

افزايش علاقه و توجه دانشمندان علوم پزشكي به بررسي اثر دعا در درمان بيماري‌ها از يك سو حاكي از دردمندي جسم و روح بشر است و از طرف ديگر اعتراف پژوهشگران علوم پزشكي را مي‌رساند كه بي‌توجهي به چنين فرصت و امكاني يعني استفاده از دعا و روحانيت براي درمان بيماري‌ها را بيش از اين پذيرفتني نمي‌بينند.

 بحث در مورد مرحله ﴿ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً ءَاخَرَ﴾ سوره مباركه مؤمنون، ﴿نَفَخَ فِيهِ مِن رُوحِهِ﴾ سوره مباركه سجده مي‌باشد، كه در چه مرحله از رشد جنين، روي مي‌دهد و اصطلاحاً به عنوان «ولوج روح» نيز مشهور شده است. مرحله انشاء يا برقرار شدن «ولوج روح» براي اكثريت پزشكان متخصص زنان و نيز داخلي و ساير همكاران محترم به درستي شناخته شده نيست. با بررسي و دقت در آيات مربوطه از سوره‌هاي مباركه (مؤمنون و سجده) مي‌توان اين گونه استنباط كرد كه پس از ﴿انشاناه خلقا آخر﴾ كه جنين شكل كاملي پيدا مي‌كند ﴿ثم سواه ونفخ فيه من روحه﴾ دميدن (روحي از خداوند) در او انجام مي‌شود. و چنين به نظر مي‌رسد كه زمان چهار ماه يا شانزده هفته بعنوان زمان «انشاناه خلقاً آخر»  «و نفخ فيه من روحه» كه اصطلاحاً به (ولوج روح) مشهور شده است، زمان مناسبي باشد و از نظر پزشكي قانوني نيز رسيدگي و كامل شدن جنين بعد از تشكيل استخوان پاشنه پا، هفته شانزده تا بیست حاملگي مي‌باشد.

برخورداري از امنيت غذايي و غذاي سالم و كافي ابتدايي ترين حق از حقوق هر انساني است كه متاسفانه در جهان امروز بسياري از آن بي‌بهره‌اند. با توجه به اينكه بر دامنه اين بحران در دهه‌هاي پيش رو افزوده خواهد شد، در اين مقاله سعي شده است تا نگاه قرآن كريم به مفهوم امنيت غذايي مورد واكاوي قرار گيرد. براي نيل به اين هدف ابتدا، تعريف «امنيت غذايي» در مجامع معتبر علمي غرب آورده شده است و سپس با بررسي آيات قرآني مرتبط با مفاهيم تغذيه وكشاورزي تلاش گرديده است تا تعريفي براساس آيات قرآن براي آن ارائه گردد. تعريف قرآني ارائه شده در اين مقاله از اين قرار است: «توليد آگاهانه و مدبرانه انواع غذاهاي طيب و حلال در جامعه اسلامي بدون وابستگي به غيرمسلمانان و توزيع عادلانه آن به طوري كه تمام افراد جامعه، دسترسي دائم به غذا داشته و از تأمين آن در آينده نيز مطمئن باشند و از آن بدون اسراف مصرف كنند.»

شايد بتوان اين تعريف را به نظام اقتصادي نيز تعميم داد با اين بيان كه نظام اقتصاد اسلامي برمبناي توليد مدبرانه، توزيع عادلانه و مصرف بدون اسراف بنيان نهاده شده است.

خداي را شاكريم كه ما را از رهروان قرآن قرار داد و او را سپاس مي­گوييم كه نعمت بهره­مندي از آيات نوراني قرآنش را به ما عطا فرمود و بر درگاهش سجده عبوديت مي­سایيم كه قرآن را كتاب شفا قرار داد،[1] كتابي كه در بردارنده­ي هر خرد و کلاني است[2] و شفادهنده هر درد لاعلاجی.[3] قرآن -  معجزه­ی جاوید پیامبر گرامی اسلام (ص) - فانوس نجات جویندگان حقیقت و مشعل هدایت پویندگان معرفت است....

1- «وَ نُنَزِّلُ مِنَ القُرَآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحمَةٌ لِلمُؤمِنینَ وَ لا یَزِیدُ الظَّالِمینَ إِلّا خَسَاراً» سوره مبارکه اسراء، آیه کریمه 82

2- «وَ لا رَطبٍ وَ لا یَابِسٍ إلا فِی کِتَابٍ مُبینٍ» سوره مبارکه أنعام، آیه کریمه 59

3- « وَ شِفَاءٌ لِمَا فِی الصُّدُور» سوره مبارکه یونس، آیه کریمه 57