مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

زمینه و هدف: حاملگی کاذب با اصطلاح امید بیهوده، بارداری دروغین و یا رجا در طب ایرانی، بیماری نادری است که فرد توهم بارداری دارد، در حالی‌ که عملاً چنین نیست. هدف تحقیق حاضر، سیری تحلیلی بر دیدگاه حکیم ابوعلی سینا در شناخت و درمان رجا است.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه مروری و کتابخانه‌ای، آرا و نظرات ایشان با استفاده از کتاب «القانون فی الطب» در باب این بیماری، از زوایایی تشخیصی و درمانی، مورد بررسی قرار گرفت. جهت تجزیه‌ و تحلیل و نیز مقایسه اطلاعات موجود با سایر محققین، واژه‌های حاملگی دروغین، حاملگی کاذب، شبه‌حاملگی، ابن سینا، طب ایرانی، عصر باستان، در پایگاه‌ها و بانک‌های اطلاعاتی SID، PubMed، Scopus، Science Direct، Magiran، Irandoc، IranMedex، UpToDate، Google Scholar جستجو و مستندات علمی جمع‌بندی شد.

یافته‌ها: تعریف روشن از حاملگی کاذب و ارائه روش‌های تشخیص افتراقی و تبیین دلایل ایجاد آن از ویژگی‌های خاص این نوشتار است. ارائه تجویزهای درمانی شامل داروهای محلل و ملین به صورت ضماد، نطولات، کمادات، نشاندن در آبزن و داروهای سقط‌آور از جمله آن‌ها است. اکثر داروهای تجویزی، دارای طبیعت گرم و خشک هستند که برای تعدیل مزاج و رفع سوء مزاج ایجادشده در رحم مفید می‌باشند.

نتیجه‌گیری: ابن سینا در مقایسه با حکمای قبل از خود تشخیص افتراقی حاملگی مولار از حاملگی کاذب علل و درمان آن را به وضوح بیان کرده است. نوآوری و خلاقیت در معاینه، تشخیص و بهره‌مندی از درمان‌های هدفمند از ویژگی‌های منحصر به ‌فرد ایشان در درمان این بیماری است که تحقیقات عمیق‌تر در این راستا را طلب می‌کند.

زمینه و هدف: در این پژوهش عملکرد دستگاه‌های متولی بهداشت عمومی فارس در دوران پهلوی اول مورد بررسی قرار گرفته است. بهداری و بلدیه (شهرداری) دو نهادی بودند که در این زمینه مسؤولیت قانونی داشتند. به منظور تأمین سلامت عمومی همکاری میان آن‌ها ضروری بود. دو سازمان به تدریج روند تکاملی خود را در فارس توسعه دادند. طبیعی است آن‌ها مشکلات زیادی را پیش رو داشته‌اند.

مواد و روش‌ها: این مقاله، بر اساس مستندات و منابع آرشیوی، به بررسی تحلیلی عملکرد آن‌ها پرداخته شده است. بسیاری از یافته‌های این پژوهش بر مبنای اسناد و یافته‌های درجه اول است. صحیه به عنوان نهاد اصلی مسؤول در زمینه بهداشت و درمان موضوع محوری مقاله را تشکیل می‌دهد. بلدیه و صحیه چندی بعد به شهرداری و بهداری تغییر نام دادند. بهداری‌ها و شهرداری در برخی موارد وظایف مشابهی داشتند. هر گونه کشمکش در مسؤولیت‌های این دو نهاد می‌توانست سلامت عمومی را تهدید کند. در این مقاله به رابطه این دو سازمان محلی با هم و پیامد اقدامات آنان بر سلامتی مردم توجه ویژه شده است.

ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانت‌داری در تحلیل، گزارش و انتشار مطالب رعایت گردید.

یافته‌ها: این پژوهش نشان می‌دهد: 1ـ میزان شیوع بیماری‌های واگیردار و مرگ و میر ناشی از آن کاهش یافت؛ 2ـ به دلیل کمبود اعتبارات مالی، در ریشه‌کنی و کنترل بیماری مسری موفقیت کامل حاصل نگردید؛ 3ـ بیشتر نقاط فارس چندان بهره‌ای از تحولات صورت گرفته نبردند و وضع بهداشت و درمان آن‌ها با تغییر محسوسی مواجه نشد. با این‌ حال دستاوردهای به دست‌آمده در حوضه بهداشت و درمان فارس نیز مورد توجه پژوهشگران در این مقاله بوده است.

نتیجه‌گیری: در دوره مورد بحث تحولات زیادی در ساختار اداری بهداری و شهرداری‌ها صورت گرفته که منجر به بهبود در فضای بهداشتی جامعه شد. با وجود بهبود در وضعیت بهداشتی جامعه، وضعیت بهداشتی فارس در دوره پهلوی اول به طور بنیادین متحول نشد.

زمینه و هدف: شهرستان اشنویه که در استان آذربایجان غربی واقع شده است، مردمانش با زبان کردی سورانی صحبت می‌کنند. به دلیل سنتی‌بودن بافت شهر باور‌های سنتی و کهن در میان مردم به قوت زیادی پا بر جا است، یکی از این سنت‌های کهن، طب عامیانه و شفاهی است. با توجه به این‌که در این شهرستان تاریخ شفاهی حفظ‌الصحه زنان باردار برجسته و قابل تأمل است، در این پژوهش با انتخاب زنانی آگاه، به بررسی و کاوش راه‌های پیشگیری و درمان در زنان حامله و نوزدان تازه متولدشده در این شهرستان پرداخته شده است.

مواد و روش‌ها: برای فهم بهتر مسائل و تفکیک آن‌ها از همدیگر، سؤاللات تحقیق در سه بخش دوران قبل از تولد، تولد و بعد از تولد دسته‌بندی شدند. در این بین به موارد زیر اشاره شده است: شیوه تشخیص بارداری، راه‌های تشخیص جنسیت، تشخیص قرارگیری غیر طبیعی کودک در شکم و درمان آن، مراقبت و تغذیه دوران حاملگی و همچنین بیماری‌های نوزاد مانند گوش‌درد، شکم‌درد، ملاج، سوریژه، له‌مه‌‌یی، فرچک که وتن و زردی به طور اجمالی اشاره شده است.

یافته‌ها: در این تحقیق مشخص شد که شیوه تشخیص بارداری و راه‌های تشخیص جنسیت در طب عامیانه شهرستان اشنویه در حین کاربردی‌بودن آمیخته با خرافات و همچنین عقاید اشتباه است، ولی در سایر موراد خصوصاً تغذیه دوران حاملگی و بیماری‌های دوران نوزادی مواردی را اشاره کردند که در زمان حاضر نیز بسیار کاربردی و عملی هستند.

نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به دست‌ آمده، مشخص شد که حفظ‌الصحه زنان باردار شهرستان اشنویه در مراحل مختلف قبل از تولد، حین تولد، و بعد از تولد در پیشگیری و درمان مثمر ثمر بوده است. طب سنتی اشنویه ضمن این‌که شباهت‌هایی که به طب سنتی سایر مناطق ایران و هچنین سایر مناطق کردنشین دارد، تفاوت‌هایی هم دارد. این تفاوت‌ها موجب تمایز طب سنتی این منطقه شده است. این تفاوت بیشتر به علت یکسان‌نبودن محل زندگی و همچنین نوع دیدگاه آن‌ها به بعضی از بیماری‌ها و شاید مهم‌تر از آن‌ها دسترسی به موادی برای رفع و درمان بیماری‌های بازمی‌گردد. آنچه در مورد علمی‌بودن و تأثیرگذاربودن این روش‌ها باید تحقیقات بیشتری انجام گردد.

زمینه و هدف: کدو با نام علمی Cucurbita pepo L. متعلق به خانواده کدو (Cucurbitaceae) بوده که در نواحی مختلف دنیا کشت داده می‌شود و بیشترین تولید آن توسط کشورهای چین، هند، اوکراین، مصر و ایالات‌متحده آمریکا صورت می‌گیرد. این گیاه یکی از خوراکی‌هایی است که در قرآن از آن یاد شده و در طب سنتی و رایج نیز از آن برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. این مطالعه با هدف بررسی جایگاه کدو در قرآن، احادیث نقل‌شده از پیامبر و امامان و طب سنتی ایرانی و نیز خواص تغذیه‌ای و درمانی آن بر طبق آخرین تحقیقات علمی انجام گرفت.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه مروری قرآن مجید و تفاسیر آن، احادیث و روایات اسلامی، کتب طب سنتی و گیاهان دارویی مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین از پایگاه‌های Science Direct، PubMed، SID، Google Scholar وISC استفاده گردید. جستجو در این پایگاه‌ها با استفاده از واژگان کلیدی کدو، قرآن، حدیث، طب، بیماری، Cucurbita Pepo، Cucurbitaceae، Pumpkin، Medicinal، Holy Quran و مابین سال‌های 2000 تا 2017 صورت گرفت.

یافته‌ها: نتایج این مطالعه نشان داد که علاوه بر این‌که در قرآن و احادیث و روایت به استفاده از کدو توصیه شده است، در طب سنتی ایرانی از آن برای دفع کرم‌ها، درمان یرقان، زخم‌ها، سوختگی‌ها، تب، دل‌پیچه، مالیخولیا، هذیان‌گویی، اسهال شدید، رفع بی‌خوابی، سردرد و انسداد مجاری ادراری استفاده می‌شود. از دیدگاه طب رایج، کدو دارای خواص ضد باکتریایی، ضد ویروسی، ضد کرم، آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی بوده و باعث شادابی، نشاط، افزایش بهره هوشی، کاهش افسردگی، تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی، کبد چرب، دیابت و سرطان می‌گردد.

نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که توصیه‌های موجود در آیات قرآنی، احادیث پیامبر و امامان و طب سنتی ایران در مورد مصرف گیاهانی نظیر کدو نه‌تنها از روی آگاهی بوده، بلکه بر پایه اصول و منطق علمی بیان شده‌اند که این توصیه‌ها در جهت بهبود سلامتی و افزایش طول عمر انسان می‌باشند و بایستی دقت و تعمق بیشتری را در این منابع به ‌خصوص در مورد دستورات تغذیه‌ای آن‌ها داشت.

زمینه و هدف: با توجه به شیوع بالای درد سیاتیک ازکارافتادگی و غیبت از محل کار، هزینه‌های سنگین درمانی، عوارض جانبی درمان‌های دارویی و جراحی در طب کلاسیک بر آن شدیم با مطالعه در منابع طب ایرانی و پژوهش‌های جدید یک روش درمانی مؤثر، کم‌عارضه و کم‌هزینه را به جامعه پزشکی معرفی نماییم. این بررسی بر اساس دیدگاه طب ایرانی نسبت به اسباب و علائم و علاج (فیزیوپاتولوژی، اتیولوژی، سمیولوژی و درمان) بیماری‌ها که همان طب اخلاطی است، طراحی شده است.

مواد و روش‌ها: این مطالعه یک مطالعه کیفی است که طی یک مدل هیبرید در سه مرحله انجام می‌گیرد: 1ـ مرحله تئوریک؛ 2ـ مرحله میدانی؛ 3ـ مرحله ترکیبی (جمع‌بندی).

یافته‌ها: درد سیاتیک از دردهای شایع و ناتوان‌کننده است که در طب رایج درمان قطعی، مؤثر و بدون عارضه‌ای برای آن وجود ندارد، لیکن با توجه به اسباب و علل (فیزیوپاتولوژی و اتیولوژی) آن از دیدگاه طب ایرانی که همان غلبه اخلاط و سوء مزاج‌های حاصله به علاوه ضعف مفصل می‌باشد و در اکثر موارد با ریزش ماده در عضو بیماری به وجود می‌آید، درمان‌های متعددی به تناسب علل آن معرفی شده است.

نتیجه‌گیری: بر اساس آموزه‌های طب ایرانی و با توجه به نتایج پژوهش‌های جدید درمان بیماری سیاتیک بر اساس عامل مسبب بیماری متفاوت بوده و در انواع آن روند درمانی بر اساس رفع علت ایجادکننده بیماری، دفع خلط غالب، تعدیل مزاج و تقویت عضو می‌باشد، و یکی از روش‌های درمانی که در اکثر موارد بر آن تأکید شده است، انجام فصد در درمان و حتی گاهی در پیشگیری می‌باشد.

زمینه و هدف: سکته مغزی پس از انفارکتوس میوکارد و سرطان از اصلی‌ترین علت مرگ و میر در سراسر جهان محسوب می‌شود. هدف مطالعه پیش رو توصیف و تبیین بیماری به نام سکته در طب سنتی ایرانی می‌باشد.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه کیفی که شامل دو بخش تئوریک و میدانی می‌باشد، منابع معتبر طب سنتی مانند کتاب الماء تألیف عبدالله بن محمد الأزدی، بحرالجواهر تألیف محمد بن یوسف الهروی، القانون فی الطب تألیف ابن سینا، ذخیره خوارزمشاهی تألیف سیداسماعیل جرجانی، طب اکبری تألیف علی‌اکبر ارزانی، معالجات عقیلی و خلاصه‌الحکمه تألیف عقیلی خراسانی و اکسیر اعظم تألیف محمد اعظم خان چشتی به همراه برخی از منابع طب نوین شامل هاریسون، گایتون، آمینوف و مقالات معتبر علمی مندرج در ذیل عناوین سکته، خدر، فالج، لقوه و صرع مورد بررسی قرار گرفتند. به علاوه، در مقالات از واژگان کلیدی سکته مغزی، طب ایرانی، Traditional Medicine، Thrombosis Herbal Medicine و Stroke در بازه زمانی1900 تا 2018 در پایگاه‌های اطلاعاتی SID، Google Scholar، PubMed و Scopus استفاده شد. تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها به شکل آنالیز محتوا از نوع استقرایی انجام شد.

یافته‌ها: از دیدگاه طب ایرانی، سکته به دنبال انسداد مسیر حس و حرکت و مجاری مغز ایجاد می‌شود. دو عامل امتلایی و انقباضی می‌توانند منجر به بروز سکته گردند.

نتیجه‌گیری: علت سکته مغزی در طب سنتی ایرانی، انسداد تام و کامل در جریان روح نفسانی است و در طب رایج علت را به کاهش خون‌رسانی نسبت می‌دهند. در طب سنتی ایرانی، علت سکته یک انسداد است و این انسداد در منابع طب ایرانی حتماً معادل سدشدن کامل فیزیکی نیست، بلکه می‌تواند معادل کندی و یا ایستایی حرکت باشد.

زمینه و هدف: پروژه فوکو را می‌توان تبارشناسی سوژه مدرن نامید و کتاب تاریخ جنون یکی از مهم‌ترین آثار او در این زمینه است. آنچه در این کتاب به طور برجسته‌ای خود را نمایان می‌سازد، تأکید فوکو بر «عمل مشاهده» و تکنیک‌های آن در شکل‌گیری سوژه به منزله ابژه‌ای برای شناخت می‌باشد. با تأمل در این کتاب می‌توان دو نوع مشاهده را از هم متمایز کرد که ما آن‌ها را مشاهده بازتابی (Reflective) و مشاهده نافذ (Penetrative) می‌نامیم. در این مقاله می‌کوشیم اولاً به بررسی مشاهده بازتابی و ویژگی‌هایش بپردازیم؛ ثانیاً نشان می‌دهیم که چه شرایط اجتماعی در قرون هیجدهم و نوزدهم میلادی سبب شد تا این شیوه مشاهده دیوانگان رنگ ببازد و به تدریج مشاهده بدیلی ـ مشاهده نافذ ـ جایگزین آن شود؛ ثالثاً با تشریح تکنیک‌های مشاهده نافذ، ویژگی‌هایی این نوع مشاهده را بررسی می‌کنیم و نشان می‌دهیم که چگونه این شیوه مشاهده سبب پیدایش روانشناسی و روانپزشکی در قرن نوزدهم میلادی شد.

مواد و روش‌ها: این پژوهش به روش کتابخانه‌ای با تکیه بر کتاب بسیار مهم تاریخ جنون اثر میشل فوکو ـ مورخ، جامعه‌شناس و فیلسوف فرانسوی معاصر ـ و شارحین و ناقدین او انجام گرفته است.

یافته‌ها: در مشاهده بازتابی مشاهده‌گر با دیدن دیوانگان با آن‌ها همنوا می‌شود و تجربه او از این وضعیت، تجربه‌ای از وضعیتی انسانی است. حال آنکه در مشاهده نافذ مشاهدهِ مشاهده‌گر در دیوانه متوقف می‌شود و مشاهده‌گر دیوانه را همچون ابژه‌ای می‌بیند که اولاً قصد دارد تا طبیعت دیوانگی او را بشناسد؛ ثانیاً می‌خواهد او را درمان کند.

نتیجه‌گیری: در واقع مشاهده نافذ مشاهده‌ای ابژه‌ساز است و به دلیل همین ویژگی‌اش معرفت‌ساز نیز هست. بدین گونه با تأسیس آسایشگاه روانی در قرن نوزدهم حقیقت انسان به منزله سوژه توانست به ابژه دانشی علمی ـ روانپزشکی ـ بدل شود.

زمینه و هدف: با وجود پیشرفت‌های پزشکی تشخیص و درمان دیسمنوره یکی از معضلات مراقبت‌های بهداشتی محسوب می‌گردد و تاکنون پروتکل تلفیقی دانش طب سنتی ایران و طب رایج برای تشخیص و درمان دیسمنوره ارائه نشده است، لذا در این مطالعه به بررسی این پروتکل‌ها پرداخته می‌شود.

مواد و روش‌ها:‌ برای تدوین این دو پروتکل از سه روش مرور نقلی، کیفی و اجماع صاحب‌نظران استفاده شد. در این راستا، جستجو در 19 منبع طب سنتی ایران و همچنین دو کتاب مرجع ژنیکولوژی و 4 پایگاه‌ اطلاعاتی انجام شد.

یافته‌ها: یافته‌ها در سه بخش مروری بر تبیین دیسمنوره از دیدگاه طب سنتی ایران و طب رایج، پروتکل تشخیص دیسمنوره و پروتکل درمان گام ‌به‌ گام دیسمنوره اولیه بیان ‌شد. پروتکل تشخیص دیسمنوره از هر دو دیدگاه طب سنتی ایران و طب رایج می‌تواند راه‌گشای تشخیص علت موارد ناشناخته دیسمنوره اولیه باشد. از سوی دیگر درمان‌های دیسمنوره اولیه در طب رایج تنها اثر تسکینی داشته و با عدم پاسخ به درمان همراه هستند، در حالی‌ که مکتب طب سنتی ایران دارای روش‌های متعدد، متنوع و گام به گام در درمان دیسمنوره اولیه می‌باشد که این درمان‌ها علاوه بر اثر تسکینی دارای اثر درمانی نیز هستند.

نتیجه‌گیری: توصیه می‌شود در بررسی علل و درمان دیسمنوره اولیه دیدگاه طب سنتی ایران در کنار دیدگاه طب رایج در نظر گرفته شود.