مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

مقدمه: درد مفاصل یکی از شایع‌ترین علل مراجعه بیماران به مراکز درمانی می‌باشد که علل متعددی برای آن مطرح شده است. از جمله این علل عبارتند از تغییرات تخریب‌کننده غضروف و استخوان و التهاب ساختمان‌های خارج غضروفی مانند لیگامان‌ها، کپسول مفصلی و تاندون. تلاش‌های فراوان دارویی و غیر دارویی رایج، اگرچه در تسکین موقتی درد و کاهش علائم موضعی کمک شایانی نموده، لیکن نتایج آن برای بیماران و پزشکان راضی‌کننده نیست. اغلب درمان‌های دارویی شامل داروهای ضد التهاب استروئیدی و غیر استروئیدی، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و داروهای مؤثر در جلوگیری دژنراسیون غضروف هستند. دیدگاه طب سنتی ایران در مورد سبب‌شناسی و روش‌های درمانی درد مفاصل قدری متفاوت با طب رایج است. در این مطالعه مروری، مهم‌ترین داروهای تسکین‌دهنده درد مفاصل با رویکرد درد مفصل مزمن و مادی، در منابع طب سنتی ایران، استخراج و رتبه‌بندی شده است.

روش: با توجه به هدف مطالعه که استخراج داروهای مؤثر در تسکین درد مفاصل بود، جستجو با واژه کلیدی «تسکین‌دهنده درد مفاصل» در نسخه الکترونیکی پنج منبع معتبر از یک بازه زمانی یک‌هزارساله انجام شد. منابع مورد بررسی عبارت بودند از قانون در طب، اختیارات بدیعی، تحفه حکیم مؤمن، الحاوی و مخزن الادویه. تمام داروهایی که اثر مسکن درد مفاصل برای آن‌ها ذکر شده بود، به صورت جداگانه استخراج و سپس با توجه به توصیه حکما از آن دارو، نمرات 1 تا 5 به هر مفرده تعلق گرفت. امتیاز هر دارو از پنج منبع محاسبه و سپس جمع و در نهایت رتبه‌بندی صورت گرفت.

یافته‌ها: مفردات با خواص تحلیل ماده و تسکینی، پس از جمع امتیازات و رتبه‌بندی، به ترتیب شبت، حلتیت، اشق، حنظل، سداب، زرنباد و سقمونیا مشخص شدند.

نتیجه‌گیری: از آنجا که غالب دردهای مزمن مفاصل، با نوعی سوء مزاج مادی همراه هستند و تحلیل ماده می‌تواند در کاهش درد هم مؤثر باشد، استفاده از مفرده‌هایی که دارای خواص تحلیل ماده و تسکینی می‌باشند، بسیار مؤثر است. در منابع طب سنتی ایران، درمان کلی‌نگر، اولین قدم در مواجهه با بیمار مبتلا به درد مفاصل است، لیکن برای تکمیل درمان یا تسکین سریع‌تر می‌توان از داروهای موضعی مسکن درد نیز استفاده کرد. اثرات ادعایی می‌بایست در مطالعات بالینی مورد ارزیابی قرار گیرند.

مقدمه: انزال زودرس که در طب سنتی ایران «سرعت انزال» نامیده می‌شود، به معنای انزال زودتر از یک دقیقه از زمان شروع دخول، عدم توانایی در به تأخیرانداختن انزال و اضطراب و رنجش به هنگام مقاربت و با شیوعی از 3/2 تا 30 درصد است. هدف از این تحقیق، مقایسه علل انزال زودرس از دیدگاه طب سنتی ایران با طب رایج و استفاده از آن برای درک مفهوم دقیق‌تری از پاتوفیزیولوژی و درمان بیماری است.

روش: این مطالعه با مراجعه به منابع مرجع در طب رایج و طب سنتی ایران انجام شده و جمع‌آوری اطلاعات بر اساس مرور هدفمند کتب است. علل انزال زودرس با جستجوی کلمات کلیدی Premature Ejaculation، Sexual Disorders، انزال زودرس و سرعت انزال در پایگاه‌های داده‌ای معتبر علمی و کتب طب سنتی به دست آمد، سپس نتایج در جدول قرار گرفته و تشابهات و تمایز آن‌ها مشخص گردید.

یافته‌ها: علل مورد بحث در دو حوزه طب سنتی و رایج در نگاه اول متفاوت به نظر می‌رسد، اما مقایسه دقیق‌تر اشتراکات قابل توجهی را نشان می‌دهد. هر دو حیطه پزشکی رایج و طب سنتی به بیماری‌های قلبی، کبدی، معدی، کلیوی، نورولوژیک و سایکولوژیک به عنوان عاملی برای اختلالات جنسی و انزال زودرس اشاره کرده‌اند. علل مربوط به آلت تناسلی مردانه، اختلالات متابولیک، علل فیزیولوژیک، بافت‌شناختی و علل مربوط به گنادهای جنسی به زبان متفاوتی در هر دو حیطه طبی مطرح شده است. طب رایج اختصاصاً به علل هورمونی اشاره کرده است. طب سنتی نیز اختصاصاً به علائم مرتبط با مایع منی پرداخته و یک تقسیم‌بندی سه گانه مرتبط را مطرح کرده است.

نتیجه‌گیری: این بررسی به یک دسته‌بندی چهارده‌گانه رسید که در هشت مورد مطابقت از لحاظ لفظ و معنا، چهار مورد مطابقت در معنا، یک مورد قابل تطبیق، یک مورد مطابق با درجه‌بندی متفاوت در علائم و بیماری‌شناسی منتهی گردید.

زندگی انسان، نیازمند سلامت و شادابی است و این سلامت، خود در گرو محیط زیست، بهداشت و مسائل متعدد دیگری است. تا قبل از ظهور علوم جدید و از جمله پزشکی نوین، طب (تجربی، عامیانه) مسؤولیت درمان و بهداشت اکثر جوامع را به عهده داشته است.

در ایران اواخر دوره قاجاریه و در آستانه شروع حکومت پهلوی، تحولی عمده در این زمینه به وقوع پیوست که همانا همراهی و همپوشانی دو شیوه طب تجربی و طب جدید در کنار یکدیگر بوده است. در همین راستا در اغلب شهرهای ایران و از جمله شهرستان فیروزآباد، علی‌رغم شیوع بعضی از بیماری‌های مسری خطرناک و یا اتفاقات منجر به آسیب برای مردم که خارج از حیطه عملکرد طب تجربی قرار داشته‌اند، اما فروشندگان گیاهان دارویی (عطاران) و سایر همکاران آن‌ها به مداوا و درمان بیماری‌ها مشغول بودند.

اگرچه ضعف تشخیص و کمبود امکانات پزشکی، نتایج مطلوب را به وجود نمی‌آورد، اما تلاش‌های دست‌اندرکاران این گروه قابل توجه بوده است، زیرا با توجه به اوضاع جامعه، تسلط خرافات و عدم آموزش فعالان طب تجربی (عطاران)، بعضی از روش‌های ابداعی آنان در التیام درد بیماران مؤثر واقع می‌گشت، اگرچه در این میان طول درمان بیماری بعضی از شهروندان افزایش یافته و یا خطراتی جانی آنان را تهدید می‌کرد.

در این مقاله سعی شده است تا بر اساس اوضاع اجتماعی، شیوه‌های درمانی، داروها و روش‌های تجربی از تأثیرات و نتایج آن در سلامت مردم فیروزآباد اطلاع حاصل گردد.

مقدمه: بی‌اختیاری استرسی ادرار، ریزش ادرار به دنبال هر گونه زورزدن، سرفه و عطسه بوده، از معضلات بهداشتی وسیع دنیا با تبعات منفی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانی است. هدف این مطالعه، تبیین بی‌اختیاری ادراری استرسی زنان و دستیابی به روش‌های پیشگیری از بی‌اختیاری مذکور در طب ایرانی و مقایسه آن با طب رایج است.

روش: با مطالعه کتابخانه‌ای، علل ایجاد بی‌اختیاری استرسی ادراری زنان و راه‌های پیشگیری از آن در منابع و مقالات طب آلوپاتی و ارتباط علل مذکور با مکانیسم‌های ایجاد این نوع بی‌اختیاری ادراری در کتب مرجع طب ایرانی بررسی شد، سپس به تجزیه تحلیل محتوایی دیدگاه طب سنتی ایران در تبیین بی‌‌اختیاری ادراری استرسی زنان و راه‌های پیشگیری از آن با تأکید بر کنترل اسباب ایجاد آن پرداخته، یافته‌ها با نتایج مطالعات جدید مقایسه گردید.

یافته‌ها: در سیر تاریخی و منابع مکتوب گذشته، گزارشاتی درباره بی‌اختیاری ادرار یافته شد. با توجه به علائم بیماری و ریسک فاکتورهای بی‌اختیاری استرسی ادراری در طب آلوپاتی، این نوع بی‌اختیاری، برخی انواع سلس‌البول و تقطیرالبول که در اثر سردی، رطوبت و ضعف مثانه ایجاد شده‌اند را شامل می‌شود. بر این اساس، ریسک فاکتورهای ایجاد یا تشدید بی‌اختیاری ادراری خانم‌ها، باعث پرولاپس ارگان‌های لگنی و ضعف لگن است که عامل مهم ایجاد بی‌اختیاری استرسی می‌باشد. ضعف یا شلی ارگان‌های لگنی و از جمله گردن مثانه، باعث ضعف قوه نگه‌دارنده ادرار توسط مثانه (ضعف ماسکه مثانه) می‌شود. بوعلی‌سینا و سایر حکمای طب ایرانی، رطوبت و سردی را عامل ضعف قوه نگهداری ادرار توسط مثانه می‌دانند. پیشگیری از افزایش غیر عادی رطوبت و سردی در بدن و ناحیه لگن و مثانه می‌تواند باعث پیشگیری از ایجاد بی‌اختیاری مذکور گردد. این پیشگیری شامل مواردی مانند دستورات سبک زندگی در جهت حفظ صحت کل بدن و حفظ سلامت اعضای مجاور مثانه می‌باشد و شامل رعایت قوانین خوردن و آشامیدن، ورزش، وزن مناسب، خواب و بیداری، استحمام، مکان نشسستن می‌باشد.

نتیجه‌گیری: در زمینه علل ایجاد بی‌اختیاری استرسی ادراری زنان و پیشگیری از آن در طب آلوپاتی و طب سنتی ایرانی مشترکات قابل ملاحظه‌ای هست. با این‌حال توصیه‌های طب سنتی در پیشگیری و اصلاح سبک زندگی بیماران جامعیت و گستردگی چشمگیری دارد و می‌تواند زمینه‌ساز تهیه برنامه‌ای مدون در این حیطه باشد. امید که استفاده از طب سنتی ایران در تهیه برنامه مدون آموزش جنس مؤنث از کودکی به ویژه در مراکز بهداشتی و درمانی و سایر مراکزی که زنان و مادران از گروه‌های هدف آن‌ها می‌باشند، در پیشگیری و کنترل این بیماری راه‌گشا باشد.

نیاز مردم به پزشک، پرستار، بیمارستان و لوازم پزشکی از نیازهای اولیه و ضروری هر جامعه است و بهبود وضعیت درمانی می‌تواند موجب جلب توجه به بانیان این امور گردد. با توجه به این جایگاه است که امور درمانی یکی از ابزارهای نیرومند تبلیغاتی در مراکز میسیونری بود. در دوره قاجاریه و پس از انقلاب صنعتی در اروپا و گسترش دانش و تسهیل آمد و شد، اروپاییان به ایران مسافرت کردند. ارتباط نزدیک با اقشار گوناگون مردم در همه کشورها مورد توجه مبلغان مذهبی بوده است. این امر یکی از عواملی بود که مبلغان مذهبی سعی می‌کردند به تأسیس مراکز درمانی در ایران بپردازند. زنان راهبه نیز در این فعالیت‌های مذهبی سهیم بودند. در واقع نیاز به حضور آن‌ها به عنوان مبلغ در جوامع شرقی خاصه جوامع مسلمان برای پیشبرد مقاصد تبلیغی بیش از سایر نواحی جهان احساس می‌شد و همین امر از جمله عواملی است که در قرن 19 م./ 13 ق. به شروع فعالیت زنان مبلغ در سرزمین‌های شرقی انجامید. زنان راهبه از جمله گروه‌هایی بودند که به امور دندانپزشکی و مامایی و پرستاری پرداختند.

این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است. در زمینه یافته‌های تحقیق می‌توان گفت: مبلغان مذهبی، نقش مهمی در گسترش پزشکی دوره قاجار داشته‌اند.

این امر با توجه به نیاز زمانه و استقبال پادشاهان و مردم از پزشکان با گستردگی همراه بوده است. هدف از این پژوهش، روشن‌شدن بحث‌های تاریخ پزشکی ایران و تأثیراتی که اروپاییان بر تاریخ پزشکی ایران داشتند و همچنین رابطه مذهب و علم پزشکی است.

مقدمه: برای شناخت احوال اعضا بدن و آنچه به آن‌ها عارض می‌شود، حتماً لازم است تا اطلاعاتی از تشریح عضو داشته باشیم. حکما نیز شناخت اجزای چشم را جهت درمان بیماری‌های چشم ضروری می‌دانستند. از طرف دیگر مقایسه تطبیقی تشریح بر طبق منابع طب سنتی با طب نوین علاوه بر یادآوری عظمت حکما و طبیان طب سنتی و دقت و تلاش وافر آن‌ها جهت شناخت بدن، به استفاده بیشتر طبیبان در استفاده از منابع طب سنتی و رویکرد عمیق‌تر به آن‌ها در جهت حمایت از بیمار و درمان بیماری کمک می‌کند. چشم از دیدگاه طب سنتی دارای لایه‌های متعدی است که شامل طبقات و رطوبات می‌باشد. هدف از این مطالعه مقایسه تطبیقی موقعیت و کارکرد هر یک از این لایه‌ها از منظر طب سنتی و طب نوین است.

روش: این مقاله حاصل یک مطالعه مروری توصیفی بر روی کتب طب سنتی از قرن سوم تا سیزدهم هجری قمری می‌باشد که به بررسی توصیفات تشریحی و عملکردی لایه‌های چشم و مقایسه آن با طب نوین می‌پردازد.

یافته‌ها: در منابع طب سنتی، ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ چشم ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮﺍﺭ گرفته و لایه‌های چشم به طبقات و رطوبات متعددی تقسیم شده است. در تشریح چشم به منشأ هر یک از لایه‌ها و موقعیت آن‌ها در بین لایه‌های دیگر پرداخته شده است. همچنین عملکرد و منفعت و تغذیه هر یک از لایه‌ها در کتب مختلف، توصیف شده است.

نتیجه‌گیری: در مقایسه تطبیقی منابع طب سنتی در تشریح و عملکرد چشم، شباهت‌ها و تفاوت‌های متعددی با توضیحات موجود در منابع طب نوین به چشم می‌خورد که در بعضی موارد در تشریح و در بعضی موارد در توضیح کارکردی اجزای چشم می‌باشد.

پس از امضای سند مشروطیت موضوعاتی نظیر تأسیس مدارس جدید، انتشار مطبوعات، تأسیس بیمارستان و... مورد توجه مشروطه‌خواهان و عده زیادی از مردم قرار گرفت. با تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی بر اساس اصل قانون اساسی و تصویب قانون شهرداری در اولین دوره مجلس شورای ملی مقدمات برخی از خواسته‌های مردم از جمله تأسیس بیمارستان در شهر تبریز نیز، مهیا شد و با شدت‌گرفتن نبرد بین آزادی‌خواهان و ارتجاعیون در این شهر،‌ نیاز به تأسیس و راه‌اندازی بیمارستان در شهر ضرورت و اهمیت فوق‌العاده‌ای یافت.

این پژوهش با انجام مطالعات كتابخانه‌ای و جمع‌آوری تصاویر قدیمی باقی‌مانده از آن مریض‌خانه، به ارائه و جمع‌آوری اطلاعات بیشتری در خصوص جزئیاتی نظیر چگونگی تأسیس، ساختمان و محل قرارگیری، تشکیلات اداری و نحوه اداره، تأمین هزینه بیمارستان، دوره فعالیت و... می‌پردازد.

مریض‌خانه ملی تبریز (25 تختخوابی) با تلاش‌های انجمن ایالتی آذربایجان و همت خیرین در ذیقعده سال 1326 ق. فعالیت خود را آغاز و به مداوا و نگهداری رایگان مجروحین با توجه به دریافت مقرری ماهیانه می‌پردازد. این روند تا حمله روس‌ها به شهر تبریز در سال 1330 ق. ادامه داشته است، از آن تاریخ با انتصاب مدیر روسی جهت بیمارستان از سوی آن‌ها تا سال 1333 ق. علی‌رغم دریافت بودجه مقرر، از ارائه خدمات رایگان به بیماران اجتناب می‌کند. به همین دلیل با تلاش‌های رییس معارف و حفظ‌الصحه ایالتی تبریز بیمارستان منحل و مقدمه تأسیس بیمارستان عمومی جدیدی به نام احمدیه در این شهر می‌شود.

در میان شعبه‌های متعدد طب دوره اسلامی، جراحی نیاز به تخصص، تجربه و دقت بسیار بالایی دارد. هدف از این پژوهش، یافتن اصول و تکنیک‌های مورداستفاده ابن قف، یکی از برجسته‌ترین جراحان دوره اسلامی، در کتاب «العمده فی الجراحة» بوده است. این کتاب به نوعی آخرین تألیف روشمند و اصیل در این حوزه بوده که بازتاب‌دهنده میراث شکوهمند جراحان سرزمین‌های اسلامی است و بررسی آن شمایی جامع و کلی از اصول و تکنیک‌های منحصر به فرد جراحان را به نمایش می‌گذارد. روش پژوهش نیز توصیفی با تحلیل اطلاعات است. نتایج تحقیق مؤید این نکته است که تکیه بر تجربه شخصی، دقت احتیاطی بالا، شناخت دقیق از ابزارهای جراحی، رعایت تناسب میان میزان درد و رنج فرایند درمانی و ریسک کم‌تر از اصول اساسی جراحی در این کتاب است. اصول دیگر او نیز تشخیص متمایز و صحیح مکان بیماری‌ها، توصیف ابزارهای تخصصی، رعایت اصول احتیاطی، بخیه‌زدن، جلوگیری از خونریزی با روش داغ‌کردن غیر مستقیم با آتش (کی بالنار)، روغن (کی بالسمن) یا داغ‌کردن مستقیم یا قرقره‌کردن ادویه مرکبه، ضد عفونی و مرهم‌گزاری، جرم‌گیری (تراشیدن سطح دندان) و شکسته‌بندی موضع بدون زخم یا همراه زخم بوده است. تکنیک‌های ویژه او نیز شامل شکاف‌زدن عرضی بدون کشط یا با کشط‌کردن، کشیدن دندان (قلع) با تکنیک شکافتن، قطع‌کردن با تکنیک کشط‌کردن، داغ‌کردن مستقیم و غیر مستقیم بوده است.