پژوهشی در بیماریهای دهان و دندان در جراحی دوره اسلامی بر اساس کتاب «العمدة فی الجراحة ابن قف»
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 8 شماره 26 (1395),
23 دی 2017
,
صفحه 225-248
https://doi.org/10.22037/mhj.v8i26.20170
چکیده
در میان شعبههای متعدد طب دوره اسلامی، جراحی نیاز به تخصص، تجربه و دقت بسیار بالایی دارد. هدف از این پژوهش، یافتن اصول و تکنیکهای مورداستفاده ابن قف، یکی از برجستهترین جراحان دوره اسلامی، در کتاب «العمده فی الجراحة» بوده است. این کتاب به نوعی آخرین تألیف روشمند و اصیل در این حوزه بوده که بازتابدهنده میراث شکوهمند جراحان سرزمینهای اسلامی است و بررسی آن شمایی جامع و کلی از اصول و تکنیکهای منحصر به فرد جراحان را به نمایش میگذارد. روش پژوهش نیز توصیفی با تحلیل اطلاعات است. نتایج تحقیق مؤید این نکته است که تکیه بر تجربه شخصی، دقت احتیاطی بالا، شناخت دقیق از ابزارهای جراحی، رعایت تناسب میان میزان درد و رنج فرایند درمانی و ریسک کمتر از اصول اساسی جراحی در این کتاب است. اصول دیگر او نیز تشخیص متمایز و صحیح مکان بیماریها، توصیف ابزارهای تخصصی، رعایت اصول احتیاطی، بخیهزدن، جلوگیری از خونریزی با روش داغکردن غیر مستقیم با آتش (کی بالنار)، روغن (کی بالسمن) یا داغکردن مستقیم یا قرقرهکردن ادویه مرکبه، ضد عفونی و مرهمگزاری، جرمگیری (تراشیدن سطح دندان) و شکستهبندی موضع بدون زخم یا همراه زخم بوده است. تکنیکهای ویژه او نیز شامل شکافزدن عرضی بدون کشط یا با کشطکردن، کشیدن دندان (قلع) با تکنیک شکافتن، قطعکردن با تکنیک کشطکردن، داغکردن مستقیم و غیر مستقیم بوده است.
- ابن قف؛ العمدة فی الجراحه؛ جراحی؛ دهان و دندان؛ دوره اسلامی
ارجاع به مقاله
مراجع
ابن قف، امینالدوله بن یعقوب. العمدة فی الجراحة. دو جلدی، حیدرآباد: فی مجلس دائرهالمعارف العثمانیه الکائنه، (1356 ق.)، جلد اول: 199-194؛ جلد دوم: 255-105.
ابنسینا، حسین بن عبدالله. القانون فی الطب. چهار جلدی، بیروت: دارالإحیای التراث العربی، (1426 ق.)، جلد دوم: 450-431؛ جلد چهارم: 583-177.
علی بن عباس. کامل الصناعة الطبیة. قاهره: بولاق، (1294 ق.)، جلد دوم: 387؛ جلد سوم، 457؛ جلد چهارم: 278-236.
جرجانی، اسماعیل بن حسن. ذخیره خوارزمشاهی. چاپ عکسی از نسخهای خطی. سه جلدی، تهران: چاپ علیاکبر سعیدی سیرجانی، (1355 ش.)، جلد دوم: 369؛ جلد سوم: 143-22.
محمد بن محمدعبدالله. تحفه خانی. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، (1383 ش.)، ص 191.
زهراوی، خلف بن عباس. الجراحة المقالة الثلاثون من التصریف لمن عجز عن التألیف. تحقیق عبدالعزیز ناصرالناص، علی بن سلیمان التویجری. ریاض: مطابع الفرزدق التجاریة، (1422 ق.)، صص 437-107.
ابن هبةالله، سعید. المغنی فی الطب. بیروت: دارالنفائس، (1419 ق.)، صص 107-103.
شاهارزانی. طب أکبری. دو جلدی، جلد اول، قم: مؤسسه احیای طب طبیعی، (1387 ش.)، صص 406-376.
ابن هبل بغدادی، علی بن احمد. المختارات فی الطب. چهار جلدی، حیدرآباد: دائرهالمعارف العثمانیه، (1362 ق.)، جلد اول: 320؛ جلد دوم: 303؛ جلد سوم: 176-171؛ جلد چهارم: 231-208.
ثابت بن قره. الذخیرة فی علم الطب (معالجة الأمراض بالأعشاب). محقق احمد فرید مزیدی. بیروت: دارالکتب العلمیه، (1419 ق.)، ص 91.
رازی، محمد بن زکریا. الحاوی فی الطب. محقق هیثم خلیفة طعیمی. بیست و سه جلدی، جلد اول، بیروت: دارالإحیای التراث العربی، (1422 ق.)، صص 213-110، 476.
زهراوی، خلف بن عباس. التصریف لمن عجز عن التألیف. فرانکفورت: چاپ عکسی از نسخه خطی کتابخانه سلیمانیه استانبول، مجموعه بشیرآغا، شماره 502، چاپ فؤاد سزگین، (1406 ق.)، ص 478.
ابن ازرق، ابراهیم بن عبدالرحمن. تسهیل المنافع فی الطب و الحکمه. دو جلدی، جلد اول، مسقط: عاصمة الثقافة العربیة، (1427 ق.)، صص 236-234.
سجزی، مسعود بن محمد. حقائق أسرار الطب. قم: مؤسسه احیای طب طبیعی، جلالالدین، (1387 ش.)، ص 60.
شعرانی، عبدالوهاب بن احمد. مختصر تذکرة الإمام السویدی فی الطب. مصحح احمد فرید مزیدی. بیروت: دارالکتب العلمیه، (1419 ق.)، ص 91.
بهاءالدوله، بهاءالدین بن میرقوامالدین. خلاصة التجارب (طبع جدید). محقق محمدرضا شمس اردکانی، عبدالعلی محققزاده، پویا فریدی، زهره ابوالحسنزاده. تهران: دانشگاه علوم پزشکی، (1387 ش.)، صص 331-288.
انطاکی، داود بن عمرو. النزهة المبهجة فی تشحیذ الأذهان و تعدیل الأمزجة. أحمدعبدالله عدنان تحقیق المنتفکی الرفاعی. قم: مؤسسه البلاغ، (1420 ق.)، ص 339.
عقیلی علوی شیرازی. قرابادین کبیر. تهران: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران ـ مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، (1387 ش.)، ص 543.
کرمانی، نفیس بن عوض. شرح الأسباب و العلامات. دو جلدی، جلد اول، قم: مؤسسه احیای طب طبیعی، (1387 ش.)، صص 437-435.
ناظم جهان. محمداعظم. اکسیر اعظم. چهار جلدی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، (1387 ش.)، جلد دوم: 45-31؛ جلد چهارم: 602-601.
ابنسینا، حسین بن عبدالله. قانون. ترجمه عبدالرحمن شرفکندی. پنج جلدی، تهران: سروش، (1389 ش.)، جلد اول: 510-279؛ جلد سوم: 350.
ابن هاشم، راشد بن عمیر. فاکهة ابن السبیل. عمان: وزارة التراث القومی و الثقافة. (1405 ق.)، صص جلد اول: 228؛ جلد دوم: 206.
ابننفیس. شرح فصول ابقراط. تصحیح یوسف زیدان. قاهره: نهضة مصر، (2008 م.)، ص 338.
شاهارزانی. مفرح القلوب (شرح قانونچه). تصحیح علیرضا رحیمی ثابت. لاهور: مطبعة إسلامیة، (بیتا)، ص 427.
احمد، شمسالدین. خزائن الملوک. دو جلدی، جلد اول، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، (1387 ش.)، صص 333-274.
ابن قیم جوزیه، محمد بن ابیبکر. الطب النبوی تصحیح محمد کریم راجح، بیروت: دار و مکتبة الهلال، (1983 م.)، ص 233.
غسانی ترکمانی، ملکمظفر. المعتمد فی الأدویة المفردة. تصحیح محمود عمر الدمیاطی. بیروت: دارالکتب العلمیه، (1421 ق.)، صص 133-117.
ابن بیطار، عبدالله بن احمد. الجامع لمفردات الأدویة و الأغذیة. چهار جلدی، جلد دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه، (1412 ق.)، صص 418-377.
ابن جزله، یحیی بن عیسی. منهاج البیان فی ما یستعمله الإنسان. تصحیح محمودمهدی بدوی. قاهره: جامعه الدول العربیه، (1431 ق.)، صص 416-375.
ابنسینا، حسین بن عبدالله. کلیات قانون ابن سینا. ترجمه شیرازی، ملأفتحالله. تحقیق و تصحیح محمدحسین هوشیاری. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، (1386 ش.)، ص 245.
عقیلی علوی شیرازی، سیدمحمدحسین بن محمدهادی. خلاصة الحکمة. سه جلدی، جلد سوم، قم: اسماعیلیان، (1385 ش.)، ص 162.
ناشناس. رسالة فی علاج الاطفال. تصحیح حسینعلی حاجی. قم: نور وحی، (1389 ش.)، ص 178.
قلانسی سمرقندی، محمد بن بهرام. أقرباذین القلانسی. تصحیح محمد زهیر البابا. حلب: معهد التراث العلمی العربی، (1403 ق.)، ص 54.
انطاکی، داود بن عمرو. تذکرة أولی الألباب ـ الجامع للعجب العجاب. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، (بیتا)، ص 177.
بیطار، ابوبکر بن بدر. کامل الصناعتین. تصحیح عبدالرحمن ابریق. دو جلدی، جلد دوم، حلب: منشورات جامعه حلب معهد التراث العلمی العربی، (1413 ق.)، ص 309.
زبیدی، محمد بن محمد. تاج العروس من جواهر القاموس. تصحیح علی شیری. بیروت: دارالفکر، (1414 ق.)، صص 393-10.
ابن منظور، محمد بن مکرم. لسان العرب. پانزده جلدی، جلد هفتم، بیروت: دارالفکر ـ دار صادر، (1414 ق.)، ص 387.
لبدی، عبدالعزیز. القاموس الطبی العربی. عمان: دارالبشیر، (1425 ق.)، ص 934.
هروی، موفق بن علی. الأبنیة عن حقائق الأدویة (روضة الأنس و منفعة النفس). تحقیق و تصحیح احمد بهمنیار. تهران: دانشگاه تهران، (1346 ش.)، صص 205-157.
عطار اسرائیلی، داود بن ابینصر. منهاج الدکان و دستور الأعیان فی أعمال و تراکیب الأدویة النافعة للأبدان. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، (1383 ش.)، صص 598-201.
حریری، عبدالله بن قاسم. نهایة الأفکار و نزهة الأبصار. تصحیح حازم عانی بکری و مصطفی شریف. بغداد: دارالرشید للنشر، (1979 م.)، ص 152.
ابننفیس. الصیدلیة المجربة (الموجز فی الطب). تصحیح محسن عقیل. بیروت: دارالمحجة البیضاء، (1423 ق.)، ص 114.
قطبالدین شیرازی، محمود بن مسعود. فی بیان الحاجة إلی الطب و الأطباء و وصایاهم. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، (1387 ش.)، ص 44.
جرجانی. یادگار. در دانش پزشکی و داروسازی. تصحیح و تحقیق مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی، (1381 ش.)، ص 327.
حکیم، فریدالدین. طب فریدی. تصحیح علیرضا مسعودی. تهران: مؤسسه مطالعات تاريخ پزشكى، طب اسلامى و مكمل ـ دانشگاه علوم پزشكى ايران، (1383 ش.)، ص 171.
حکیم مؤمن. تحفة المؤمنین. دو جلدی، جلد اول، قم: نور وحی، (1390 ش.)، ص 661.
انصاری شیرازی، علی بن حسین. اختیارات بدیعی. تصحیح محمدتقی میر. تهران: شرکت دارویی پخش رازی، (1371 ش.)، ص 345.
ابننفیس. الشامل فی الصناعة الطبیة. بیست و سه جلدی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، (1387 ش.)، جلد دوازدهم: 117؛ جلد بیست و سوم: 373.
بغدادی، عبداللطیف. الطب من الکتاب و السنة. تصحیح مجدی محمد شهاوی. بیروت: عالم الکتب، (1426 ق.)، ص 90.
- چکیده مشاهده شده: 296 بار
- PDF دانلود شده: 187 بار