مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

زمینه و هدف: مطالعه در تاریخ علوم دوره اسلامی و آگاهی از پیشرفت‌های مسلمانان در شاخه‌های متعدد علمی اهمیت به سزایی دارد. یکی از شاخه‌های مترقی علمی در دوره اسلامی چشم‌پزشکی است. در همین راستا، هدف مقاله حاضر بررسی روش‌های درمان در چشم‌پزشکی دوره اسلامی با تأکید بر روش‌های درمانی رازی، عمار موصلی، زهراوی، ابن سینا و جرجانی به عنوان برخی از پزشکان و چشم‌پزشکان برجسته این دوره است.

روش: مقاله حاضر توصیفی و از روش کتابخانه‌ای استفاده‌ شده است.

ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متن، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: روش‌های درمان بیماری‌های مختلف چشم، بسته به نوع بیماری متفاوت بوده است. در برخی بیماری‌ها تلاش می‌شده با تصحیح تغذیه و عادات رفتاری، بیماری درمان شود. در برخی بیماری‌ها از روش دارودرمانی استفاده می‌شده است. به عنوان مثال برای درمان بیماری گل‌مژه، پماد تهیه‌شده از مخلوط سکبینج استعمال می‌شده است و در برخی بیماری‌ها مانند آب‌مروارید چنانچه روش‌های تغذیه و درمان طبی درمانگر نشود، جراحی صورت می‌گرفته است.

نتیجه‌گیری: درمان و جراحی بیماری‌های چشم در دوره اسلامی جدا از طب عمومی، یک رشته تخصصی محسوب می‌شد. پزشکان دوره اسلامی در مسیر شناخت و درمان بیماری‌های چشم همت فراوان گماشتند؛ تلاش آن‌ها به مطالعه و ترجمه آثار پزشکان یونانی محدود نگشت و دستاوردهایی در درمان بیماری‌های چشم، از جمله جراحی آب‌مروارید به همراه داشت.

زمینه و هدف: سانسور و خودسانسوری در اندیشه و ادبیات ایران، به واسطه پیشینه تفکر پدرسالاری به هزاران سال پیش می‌رسد که در دوره قاجار و مشروطیت، وجوه رسمی و نظام‌یافته‌تری به خود گرفت و در نهایت در دوره پهلوی اول، به یکی از ساحت‌های زیسته حکومت تبدیل شد.

روش: این این تحقیق از نوع نظری بوده، ‌روش تحقیق به صورت توصیفی ـ تحلیلی می‏باشد و روش جمع‏آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‏ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد، در این دوره از همه شیوه‌های اعمال سانسور استفاده شده است؛ اعم از آشکار، قانونی: تصویب قانون ممیزی، تأسیس اداره پرورش افکار...، غیر قانونی: ترورها و تبعیدها و حبس‌های بی‌محاکمه، غیر آشکار: استفاده از دستگاه تبلیغات رضاشاهی در سیستم آموزشی و رسانه‌های ملی و استفاده از قدرت تلقین.

نتیجه‌گیری: سانسور به عنوان عامل برون‌متنی در دوره پهلوی اول، موجب تغییر جهان‌بینی شاعران و نویسندگان و سوق‌یافتن آن‌ها به شعر اجتماعی و ادبیات متعهد، ظهور جریان‌های منحط شعری، گسترش روی‌آوری ادبا و فضلا به تحقیقات ادبی و تاریخی بی‌خطر شد. خودسانسوری به عنوان عاملی درون‌متنی، متحول‌شدن فرم شعری و شکل‌گیری قالب شعر نو (آزاد)، استفاده از زبان سمبلیک به ویژه نمادگرایی طبیعی (مانند بسامد نماد شب) برای بیان مفاهیم عمیق اجتماعی، توجه به ارزش‌های انسانی در شعر و تقویت بُعد اندیشگی به موازات بُعد عاطفی را سبب شد.

زمینه و هدف: پذیرش عمومی جامعه نسبت به محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی تا حد زیادی ریشه در عقاید مذهبی دارد. با این وجود تاکنون رویکرد ادیان مختلف و اثرگذاری آن بر تصمیم مصرف‌کنندگان محصولات تراریخته مورد نقد و بررسی قرار نگرفته است.

روش: این تحقیق از نوع نظری بوده، ‌روش تحقیق به صورت توصیفی ـ تحلیلی می‌باشد و روش جمع‏آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‏ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: در میان ادیان بیشترین مخالفت در بین مسیحیان مشاهده می‌شود، اما در دیدگاه یهودیان نظر مساعدتری پیرامون محصولات تراریخته وجود دارد. در عین حال اکثر فقیهان و صاحب‌نظران دنیای اسلام خصوصاً فقهای شیعه در برخورد و مواجهه با فناوری‌های زیستی و مهندسی ژنتیک، رویکردی مبتنی بر جواز و اباحه را در پیش گرفتند.

نتیجه‌گیری: از بررسی رویکرد ادیان توحیدی در این خصوص می‌توان مدعی شد که علیرغم مخالفت منتقدان تولید و عرضه محصولات تراریخته، در بسیاری از نقاط جهان، محققان و اندیشمندان دینی بسیاری به حمایت از بیوتکنولوژی برای اصلاح و تولید مواد غذایی پرداخته‌اند. تأثیر دیدگاه‌های مذهبی بر سیاستگذاری و قانونگذاری در زمینه محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی منجر به توسعه تولید و عرضه این‌گونه محصولات در کشورهایی شده است که اکثریت جمعیتی آن‌ها متعلق به مکتب تشیع یا دین یهودیت است.

زمینه و هدف: عربان از آغاز ورود به ایران با مقاومت سرسختانه ایرانیان رو به رو شدند؛ تقریباً بیشتر شهرهای ایران به جنگ (اصطلاح فقهی: فتح العنوه) گشوده شدند، حتی بعد از عدم توان مقابله با عربان، باز هم اسلام را نپذیرفتند، بلکه به جای اسلام آوردن حاضر به پرداخت جزیه شدند. هدف از این پژوهش پی‌بردن بر چگونگی تغییر کیش و پذیرش دین جدید در میان مردم ایالت جبال است که بیانگر نمونه ایست از برخورد تمام ایرانیان.

روش: این تحقیق از نوع نظری بوده، روش تحقیق به صورت توصیفی ـ تحلیلی می‏باشد و روش جمع‏آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‏ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: پس از منازعات و کشمکش‌های طولانی که چندین سده به طول انجامید، کم‌کم ستیزها جای خود را به همزیستی داد. ایالت جبال در دوران فتوح از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده است، زیرا این ایالت همجوار پایتخت اداری ساسانیان (ایالت فارس) بوده و نیز شهرهای مهم ایران، مانند نهاوند، همدان، اصفهان و ری در آن قرار داشتند. این ناحیه همچنین مرکز ارتباط شرق و غرب ایران به عراق بوده و مهم‌ترین و آخرین جنگ ایرانیان هم، در این ایالت رخ داده است.

نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش، چگونگی جنگ‌ها و منازعات و نیز همزیستی و پذیرش دین جدید را در میان مردم ایالت جبال نشان خواهد داد که بیانگر و نمونه‌ای است از برخورد تمام ایرانیان.

زمینه و هدف: تفاوت در شرایط فرهنگی و سیاسی جامعه اسلامی در دو دوره حیات اشعریان قم و آل نوبخت عراق، ضرورت‌های متفاوتی ایجاد کرد که در تکاپوهای فرهنگی این دو خاندان تأثیرگذار بوده است. در همین راستا، هدف پژوهش حاضر، سنجش تطبیقی عملکرد نوبختیان و اشعریان در عرصه حدیث و کلام است.

روش: این نوشتار به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است.

ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: از نتایج این تحقیق می‌توان به نقش کلیدی خاندان اشعری در جمع‌آوری و تدوین کتب حدیث و نقش خاندان نوبختی در تکوین مبانی علم کلام توسط متکلمان شیعی این خاندان اشاره نمود.

نتیجه‌گیری: علم حدیث و کلام از مهم‌ترین معارف فکری تشیع در کنار علم فقه و اخلاق هستند هر یک از این علوم به مقتضای شرایط فرهنگی حاکم بر تحولات فرهنگی جهان اسلام سیر پویایی و تکوین خود را طی نموده‌اند. علم حدیث در قرون سه و چهار قمری وامدار حمایت خاندان اشعری در قم بوده، چنانچه علم کلام شیعه، در ادوار بعدی متأثر از حمایت خاندان ذی‌نفوذ نوبختی در دستگاه خلافت عباسی بوده است که به واسطه مجادله فکری با سایر جریان‌ها حاصل شده است. هر دو این خاندان‌ها با حمایت‌های معنوی خود موجبات رشد علم حدیث و کلام شیعه را فراهم نمودند.

زمینه و هدف: ویرایش ژن، مجموعه‌ایی از فناوری است که به دانشمندان توانایی تغییر در ژنتیک را می‌دهد و به دو روش تغییر در سلول‌های بدن و تغییر در سلول جنین ایجاد می‌شود، چنانچه ویرایش ژن در جهت درمان باشد، می‌تواند جنبه مثبت را نمایان کند، اما ویرایش ژن در جهت تغییر ژن و عقیم‌سازی یا تغییر جنسیت می‌تواند حاکی از جنبه منفی باشد. ویرایش ژن از نظر اخلاقی و حقوق بین‌الملل و سیاست جنایی مورد تحلیل قرار گرفته است. در نهایت چنانچه برای درمان ویرایش ژن استفاده شود، مورد حمایت اخلاق و حقوق بین‌الملل قرار می‌گیرد و چنانچه برای سوءاستفاده و اصلاح ژن انسانی باشد، مورد نکوهش حقوق بین‌الملل و سیاست جنایی می‌باشد. هدف از این پژوهش بیان سیر پذیرش ویرایش ژن در حقوق کیفری و سازمان بهداشت جهانی می‌باشد.

روش: این تحقیق از نوع نظری بوده و روش تحقیق به صورت توصیفی ـ تحلیلی است. جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای است و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: در تحقیق حاضر، اصل امانتداری، صداقت، بی‌طرفی و اصالت اثر رعایت شده است.

یافته‌ها: یافته‌ها حاکی از آن است که از نظر حقوق داخلی، بین‌الملل و سازمان بهداشت جهانی ویرایش و ویرایش ژن پذیرفته شده است و در بُعد جهانی خواهان نظارت بر اجرای صحیح ویرایش ژن هستند. به همین منظور قوانینی نیز تدوین شده است.

نتیجه‌گیری: از منظر حقوق داخلی، مقررهای در حوزه ویرایش ژن تدوین نشده است، ولیکن موضوع تغییر ژن در ایران در حال انجام است. از نظر حقوق بین‌الملل و سازمان بهداشت جهانی قوانینی تدوین شده است که نشان‌دهنده سیر تطور ویرایش ژن و پذیرش آن در بُعد جهانی می‌باشد.

زمینه و هدف: اختلافات میان ایران افغانستان در زمینه آب هیرمند باگذشت بیش از یک سده هنوز لاینحل باقی ‌مانده است. مطالعه رژیم حقوقی رودخانه هیرمند در دوره پهلوی اول و دوم می‌تواند زمینه مساعدی برای درک دقیق‌تری از اختلافات موجود میان ایران و افغانستان ارائه کند. بر همین اساس، هدف مقاله حاضر بررسی تطبیقی رژیم حقوقی رودخانه هیرمند در دوره پهلوی اول و دوم و تبیین توافقات صورت‌گرفته در این دوره به عنوان مبنای حل اختلافات کنونی و ارائه راهکار برای رفع اختلافات است.

روش: مقاله حاضر توصیفی ـ تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای استفاده ‌شده است. به همین منظور با مطالعه اسناد به روش کتابخانه‌ای تلاش شده رژیم حقوقی حاکم بر هیرمند تبیین شود.

ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متن، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: در دوره پهلوی اول، معاهده‌ای منصفانه و با حق‌آبه نصف، نصف در سال 1317 با افغانستان منعقد شد که متأسفانه با اشغال ایران به سرانجام نرسید، اما در عصر پهلوی دوم معاهده آبی 1351 بین ایران و افغانستان منعقد شد که به مراتب نسبت به معاهده 1317 از حق‌آبه ایران کاسته شد و به 22 متر مکعب در ثانیه اکتفا شد که حتی آن نیز در سال‌های بعد از طرف دولت افغانستان تا به امروز به بهانه‌های مختلف رعایت نشده است.

نتیجه‌گیری: با توجه به وضعیت نامساعد آب در استان سیستان و بلوچستان لازم است از سازوکارهای بین‌المللی بر مبنای معاهده آبی 1351 برای احقاق حق‌آبه ایران استفاده شود.