مجله اخلاق زیستی- علمی پژوهشی

زمینه و هدف: در نظام بین‌الملل حقوق بشر، حق دریافت و نشر اطلاعات، از جمله حقوق بنیادین بشر برشمرده شده است، ولی مطابق اسناد حقوق بشری این حق، مطلق نبوده و با شرایط، ضوابط و محدودیت‌هایی همراه است. هدف پژوهش حاضر، یافتن شیوه‌های منع سوءاستفاده از حق در جریان آزاد اطلاعات است.

روش: تحقیق حاضر، مطالعه­ای نظری است و با روش تحلیل کیفی محتوا، انجام شده است. روش جمع‏آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‏ای بوده و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات انجام گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: اصل منع سوءاستفاده از حق، خواه به عنوان جزئی از اصل حسن نیت یا قاعده لاضرر و خواه به عنوان اصلی مستقل، محدودکننده جریان آزاد اطلاعات و استثنایی بر حق دریافت و انتشار اطلاعات است. بر این اساس، باید خوانشی مضیق و دقیق از آن ارائه نمود تا نقش مخدوش‌کننده آزادی بیان را ایفا ننماید، چه اینکه طبق یک ضابطه کلی، سوءاستفاده از حق، در مقام تحدید حق دریافت و انتشار اطلاعات زمانی قابل استناد است که مطابق استاندارهای جوامع مردم‌سالار و در قوانین موضوعه آورده شده باشد.

نتیجه‌گیری: نوشتار پیش رو، با توجه به انتزاعی و سیال‌بودن مفهوم سوءاستفاده از حق، ضمن تلاش برای رهیافتی دقیق‌تر به مفهوم اصل یاد شده، معیارهایی چون سوءنیت و عدول از غایت اجتماعی حق را به عنوان ملاک‌های سوءاستفاده از حق دریافت و نشر اطلاعات بررسی نموده و معیار «زیان آگاهانه نامتعارف» را بدین منظور پیشنهاد داده است. از دیدگاه نوشتار حاضر سوءاستفاده از حق دریافت و انتشار اطلاعات تنها هنگامی رخ می‌دهد که یک فرد، سازمان و یا کشور در جریان آزاد اطلاعات با آگاهی کامل به گونه‌ای رفتار نماید که منجر به زیان نامتعارف به دیگران شود.

زمینه و هدف: آرامش از دغدغه‌ها و نیازهای فطری بشری است که اندیشه‌های مختلف راهکارهای متفاوتی در رسیدن به آن ارائه کرده و همچنان محل بحث و نظر است. در این مقاله تلاش شده جایگاه اخلاق در رسیدن به آرامش از نظر عرفای قرن هشتم تا عصر حاضر با تأکید بر حافظ شیرازی بررسی شود.

روش: مقاله حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به انجام رسیده است.

ملاحظات اخلاقی: در این مقاله، اصالت متون، صداقت و امانتداری، رعایت شده است.

یافته‌ها: یافته‌ها بر این امر دلالت دارد که اخلاق بر رسیدن به آرامش تأثیرگذار است. از دیدگاه عرفای قرن هشتم به بعد به ویژه حافظ شیرازی، عناصر فردی اخلاق مانند صبر، ریاضت و قناعت و ابعاد اجتماعی اخلاق مانند تساهل و مدارا، محبت و شفقت، عفو و بخشش، خوی نیکو، صداقت، احسان و نیکوکاری در تحقق آرامش تأثیرگذار است.

نتیجه‌گیری: نتیجه اینکه آرامش موضوعی درونی است که به نفسیات انسانی مرتبط است. اقدام در راستای سوق‌دادن نفس به سمت عناصر فردی و اجتماعی اخلاق است که مایه آرامش می­شود. بنابراین برای رسیدن به آرامش لازم است در تقویت عناصر فردی و اجتماعی اخلاق کوشید. در واقع انسان برای رسیدن به آرامش باید به درون خویشتن مراجعه کرده و با تقویت فضایل اخلاقی خویش به آرامش برسد.

زمینه و هدف: فناوری زیستی ارقام گیاهی از موضوعات مهمی است که دارای ابعاد مختلفی است و در این مقاله تلاش شده به بررسی تأثیر آن بر محیط زیست در پرتو اخلاق زیستی پرداخته شود.

روش: روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی است و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به انجام رسیده است.

ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: فناوری زیستی ارقام گیاهی از طریق تغییرات ژنتیکی بر گونه‌های گیاهی غیر دستکاری ژنتیکی‌شده و تأثیر سوء بر حشرات و کاهش تنوع زیستی بر محیط زیست تأثیرگذار است. تغییرات ژنتیکی باعث آسیب به برخی ارگانیسم‌ها (مانند آفات و حشرات) در اکوسیستم می‌شود و از تنوع زیستی آن‌ها می‌کاهد. فناوری زیستی ارقام گیاهی از منظر اخلاق زیستی مورد توجه قرار گرفته است. سازمان بهداشت جهانی با اقداماتی مانند نحوه برچسب اطلاعات فرآورده‌های اصلاح ژنتیك شده و سازمان خواروبار جهانی با تشکیل کمیسیون کدکس الیمنتاریوس به صورت مشترک با سازمان بهداشت جهانی، تشکیل کنوانسیون بین‌المللی حفظ نباتات و کمیسیون و معاهده بین‌المللی منابع ژنتیک غذا و کشاورزی و نشست‌های تخصصی اخلاق زیستی را در فرایند فناوری زیستی ارقام گیاهی مورد توجه و تأکید قرار داده‌اند.

نتیجه‌گیری: اتخاذ سیاست عادلانه کشاورزی، تقویت تحقیقات، تلاش برای اصلاح نباتات با مشارکت کشاورزان، توسعه بنیان ژنتیکی گیاهان و استفاده گسترده از گیاهان زراعی بومی و شیوه‌های به‌نژادی، مهم‌ترین روش‌ها و سازوکارهای توجه به اخلاق زیستی در فرایند فناوری زیستی ارقام گیاهی است.

زمینه و هدف: از جمله مباحث مهم در رابطه با مسئولیت مدنی ناشی از حوادث ورزشی، اثر رضایت زیان‌دیده در تعیین مسئولیت مدنی و میزان آن است. این مطالعه ضمن توجه به مبانی اخلاقی و حقوقی اعتبار رضایت زیان‌دیده در عملیات ورزشی، به بررسی نقش آن در اعمال قواعد مسئولیت مدنی و جبران خسارات وارده می‌پردازد.

روش: تحقیق حاضر از نوع نظری است و با روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است.

ملاحظات اخلاقی: در این پژوهش جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: رضایت زیان‌دیده نوعی اعلام اراده یکجانبه به شمار می‌رود و اعتبار آن مبتنی بر احترام به اصل استقلال و خودمختاری اشخاص است. از منظر اخلاقی اعتبار رضایت زیان‌دیده در فعالیت‌های ورزشی در پرتو موازنه میان اصول خودمختاری، منع زیان‌رسانی و خیرخواهی، قابل تحلیل است. در حقوق ایران، اگرچه صراحتاً رضایت زیان‌دیده و اثر آن در مسئولیت مدنی مورد توجه قوانین نبوده است، لیکن با استناد به مبانی و قواعد (فقهی و حقوقی) و همچنین برداشت از مفاد قانون می‌توان دریافت که رضایت زیان‌دیده با شرایطی دارای نفوذ بوده و اثر آن رفع یا تخفیف مسئولیت در رابطه با حوادث متعارف در هر رشته ورزشی است.

نتیجه‌گیری: نقش رضایت زیان‌دیده در نظام‌های حقوقی مختلف با توجه به قوانین و ساختارهای اجتماعی و حقوقی متفاوت است. در حقوق داخلی با توجه خلأ قانونی در این رابطه، اصلاح و توسعه قوانین راجع به مسئولیت مدنی در ورزش و از جمله تعیین شرایط و آثار رضایت زیان‌دیده در فعالیت‌های ورزشی و حوادث ناشی از آن پیشنهاد می‌شود.

زمینه و هدف: از مهم‌ترین تبعات فروش تراکم بنا، گسترش شهرنشینی است که می‏تواند آلودگی محیط زیست و سلامت جامعه را تحت تأثیر قرار دهد. بدون تردید اتخاذ سازوکارهای مناسب در زمینه حفاظت از محیط زیست و شهرسازی پایدار، برای سامان‌بخشیدن به این حوزه می‏تواند گامی مهم جهت رسیدن به توسعه پایدار باشد. هدف این مقاله بررسی اثر فروش تراکم بنا بر محیط زیست و سلامت افراد جامعه در کلان‏شهرهای ایران است.

روش: روش پژوهش حاضر توصیفی ـ تحلیلی است و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‏ای انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق، شهرهای بزرگ کشور ایران است که داده‌های مربوط به متغیر‏های منتخب موجود به صورت سالیانه از سال 1365 الی 1398 از آمار ارائه‌شده در سایت‏های اطلاع‌رسانی بانک مرکزی، مرکز آمار و بانک جهانی جمع‏آوری گردید. با استفاده از روش رگرسیون‌گام ‏‌به‌ گام‌، وضعیت آلودگی هوا متأثر از تراکم بنا و اثر آن بر مخارج بخش سلامت مورد ارزیابی قرار گرفت.

ملاحظات اخلاقی: در نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: با برآورد مدل رگرسیونی عوامل مؤثر بر انتشار دی‏کسیدکربن و مخارج بخش سلامت، نتایج نشان داد که شاخص تراکم بنا (FB) با ضریب 5565014/0 در حد 2 درصد معنادار و دارای رابطه مثبت با آلودگی هوا می‏باشد و انتشار دی‏کسید کربن با ضریب 848257/8 نشان‏دهنده وجود رابطه مثبت و معناداری با مخارج بخش سلامت است.

نتیجه‌گیری: با افزایش تراکم بنا، هزینه‌های بخش سلامت و درمان به واسطه افزایش آلودگی‏های ناشی از کاهش کیفیت محیط زیست، افزایش می‏یابد. با درک اهمیت کیفیت محیط زیست و سلامت جامعه، تصمیم‌گیری در این حوزه نیاز به بازنگری سیاستگذاران کشور و متصدیان امر مسکن در کلان‏شهرهای ایران دارد.

زمینه و هدف: در جهان امروز، بسیاری از بحث‌ها و گفتگوها درباره حقوق فرهنگی و حقوق همبستگی صورت گرفته‌اند، اما توجه کافی به ارتباط این دو حق مهم مبذول نشده است. حقوق فرهنگی و حقوق همبستگی پیوندهای بسیاری دارند، به گونه‌ای که می‌توان بیان داشت که وابستگی متقابلی میان این دو حقوق وجود دارد. به ‌عبارت ‌دیگر تحقق بسیاری از مصادیق این حقوق بدون توجه به دیگری تحقق‌پذیر نخواهد بود.

روش: این پژوهش با رویکرد نظری و به شیوه توصیفی ـ تحلیلی به انجام رسیده است.

ملاحظات اخلاقی: اصول اخلاقی پژوهش، از قبیل امانتداری، صداقت و اصالت متن در جریان نگارش این پژوهش مد نظر قرار گرفته است.

یافته‌ها: حقوق فرهنگی و حقوق همبستگی، به یکدیگر وابستگی متقابل دارند و بیشترین سطح تعامل حقوق فرهنگی و حقوق همبستگی رعایت موازین حقوق بشر و حق تعیین سرنوشت مردم است که مورد تأیید هر دو گروه حقوق است.

نتیجه‌گیری: حقوق فرهنگی، به منظور تحقق و اجرای بهتر حقوق همبستگی، مبنایی قوی را فراهم می‌کند. این حقوق، شامل مجموعه اصول و استانداردهایی است که به حفاظت و توسعه فرهنگ‌ها، هویت‌ها و ارزش‌های فرهنگی جوامع می‌پردازد. با توجه به ارتباط متقابل میان حقوق فرهنگی و حقوق همبستگی، توسعه و اجرای بهتر حقوق فرهنگی می‌تواند به تحقق و تداوم حقوق همبستگی مساعدت نماید. آموزش محیط ‌زیست، با افزایش آگاهی و مشارکت افراد در حفاظت از محیط زیست، همبستگی اجتماعی را تقویت کرده و به توسعه پایدار کمک می‌کند. آموزش صلح نیز، با ارتقای فرهنگ صلح و حل ‌و فصل مسائل در جامعه، می‌تواند به فراهم‌کردن شرایط همبستگی و تعامل مسالمت‌آمیز بین افراد و اجتماعات کمک کند.

زمینه و هدف: یکی از جنبه‌های اعجاز قرآن کریم، اعجاز ادبی و بیانی این کتاب آسمانی است. مفسران و ادیبان مسلمان هر یك به وُسع خود كوشیده‌اند پرده از اسرار بلاغت قرآن بردارند، اما حاصل تلاش ایشان در برابر فصاحت و بلاغت بی‌نظیر و ژرفای بی‌حد کتاب وحی ناچیز بوده است. محققان معاصر به بلاغت سنتی ایراداتی گرفته‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به غفلت از بافت و شركت‌ندادن مسائلی چون اقتضای حال متنی و غیر متنی و پیش‌فرض‌های مخاطب در تحلیل متن و نیز ناكارآمدی روش‌ها، تكراری‌‌بودن تحلیل‌ها و ایستایی نظریه‌های بلاغت سنتی اشاره کرد. به همین علت، برای نشان‌دادن جلوه‌های جدیدی از اعجاز قرآن، نیازمند نظریه‌های جدید نقد ادبیات خواهیم بود كه از جهاتی نظام‌مندتر، خلاقانه‌تر و مؤثرتر از بلاغت سنتی‌اند. از طرفی واژه اخلاق به طور مستقیم در قرآن دیده نمی‌شود، اما آیات بسیاری بر مسائل اخلاقی تأکید دارد. مطالعه پیش رو با هدف بررسی همگرایی فرم و ساختار با محتوا در سور عتاق با نظرداشت رویکردهای اخلاقی در قرآن به انجام رسید.

روش: این تحقیق از نوع نظری است و روش تحقیق به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و با مراجعه به اسناد،کتب و مقالات صورت گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: در تحقیق حاضر، اصل امانتداری، صداقت، بی‌طرفی و اصالت اثر رعایت شده است.

یافته‌ها: رابطه متقابل فرم و محتوا یکی از اصول اولیه هم در سبک‌شناسی مدرن غربی و هم در بلاغت اسلامی است. طبق این اصل، فرم و محتوای متن نه دو عنصر مجزا، بلکه دو جنبه از پدیده‌ای واحدند که همان «متن» است. به بیان دیگر هیچ دو متنی هیچ‌گاه تأثیری یكسان بر مخاطب نمی‌گذارند و با توجه به كاركرد متفاوتی كه در بافت‌های گوناگون پیدا می‌كنند، هیچ‌گاه هم‌‌معنا (مترادف) نخواهند بود. این ویژگی، یعنی درهم‌تنیدگی فرم و محتوا یا لفظ و معنای آن بیش از هر متن دیگری در قرآن كریم جلوه یافته است، لذا به درستی گفته‌اند که: «هندسه كلمات در قرآن بی‌نظیر است». نگاه قرآن به آموزه‌های اخلاقی جزو بی‌نظیرترین عبارات در تحلیل فرم و محتوا است و سور عتاق یکی از اعجازهای رهنمود‌های اخلاقی در میان سوره‌های قرآن است.

نتیجه‌گیری: آنچه می‌توان به عنوان نتیجه حاصله مطرح كرد، این است که واژه به تنهایی نمی‌تواند اثری در بیان معنا و حسن ترتیب عبارات داشته باشد، بلکه حسنِ نظم و بلاغت اسلوب از ترکیب جملات با یکدیگر و ترکیب آن‌ها با معنایشان حاصل می‌شود. بنابراین نظم، مفهوم مرکبی است که علاوه بر اینکه دربرگیرنده علم نقد و نحو و بلاغت بوده، دربردارنده عناصری چون تعلیق، اسناد، ساختار، ترتیب و معانی نحو می‌باشد. 

زمینه و هدف: زمینه مدل تصمیم‌گیری بر مبنای اخلاقی زیستی در صنعت پوشاک، درک و بررسی تأثیرات اخلاقی فرایندها و تصمیمات مرتبط با طراحی، تولید، توزیع و مصرف پوشاک است. این مدل تلاش می‌کند تا به شرکت‌ها و سازمان‌های مرتبط با صنعت پوشاک کمک نماید تا تصمیمات خود را با ملاحظه جوانب اخلاقی بگیرند و عواقب اخلاقی اقدامات خود را در نظر داشته باشند.

روش: پژوهش حاضر از نظر نوع، کاربردی است و در آن از روش آمیخته اکتشافی استفاده شده است، در بخش کیفی از استراتژی تحلیل مضمون بهره‌گیری شد. جامعه آماری بخش کیفی شامل 14 نفر از خبرگان دانشگاهی و صنعت پوشاک بود که به روش غیر احتمالی هدفمند انتخاب شدند. در بین جامعه آماری از تعداد 300 پرسشنامه توزیع‌شده تعداد 288 عدد از آن‌ها قابل استفاده شده است. در این پژوهش از ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده گردید. تحلیل داده‌های کیفی از طریق کدگذاری سه‌مرحله‌ای باز، محوری و گزینشی و نرم‌افزار Maxqda 20 و در بخش کمی از طریق تحلیل عاملی تأیید و نرم‌افزار Smart Pls3 انجام شد.

ملاحظات اخلاقی: پس از اخذ اجازه از خبرگان دانشگاهی، صنعت پوشاک و بیان اهداف برای شرکت‌کنندگان، رضایت آن‌ها کسب و درباره محرمانگی اطلاعات به آن‌ها اطمینان خاطر داده شد.

یافته‌ها: نتایج تحقیق حاضر منجر به شناسایی 6 طبقه راهبرد (سیاستگذاری حاكمیتی، توانمندسازی فضای كسب ‌و كار)، عوامل مداخله‌گر (روابط اجتماعی، سیاست‌های حكومتی)، پیامدها (توسعه پایدار در كشور، افزایش توان و قدرت فروشندگان و تولیدكنندگان، ارتقای سطح كیفی و كمی مشتریان)، عوامل زمینه‎ای (عوامل فردی و محیطی)، عوامل علّی (عوامل درون و برون‌فردی) و تصمیم‌گیری اخلاقی مصرف‌كننده (حمایت از تولید ملی، رویكردهای تصمیم‌گیری اخلاقی، پرهیز از اسراف و تجمل‌گرایی، اخلاق كاربردی زیست‌محیطی) گردید. این یافته‌ها نیز در مرحله کمی مورد تأیید قرار گرفتند.

نتیجه‌گیری: ضروری است كه تمامی واحدهای اجتماعی در كشور از سطح فردی تا اركان حكومت بر لزوم تصمیم‌گیری اخلاقی تمركز نمایند تا این موضوع در مصرف‌‌كنندگان نیز منعكس شود. 

زمینه و هدف: اخلاق زیستی از موضوعات مهمی است که از جهات مختلف اخلاقی، حقوقی و پزشکی مورد بحث و نظر است. هدف مقاله حاضر بررسی عناصر حقوقی و اخلاقی تأثیرگذار در شکل‌گیری اخلاق زیستی است. به عبارتی هدف مقاله بررسی این موضوع مهم است که اخلاق زیستی از چه عناصر حقوقی و اخلاقی تشکیل شده است.

روش: مقاله مورد اشاره توصیفی ـ تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای استفاده ‌شده است.

ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها: تعامل اخلاق و حقوق در قاعده‌مندساختن پیشرفت‌های پزشکی نوین باعث شکل‌گیری مفهوم اخلاق زیستی شده است. پیشرفت در علم ژنتیک و فناوری‎ پیشرفت‌های پزشکی از یکسو و ضرورت اهتمام به رهنمودهای اخلاقی و اوامر قانونی از سوی دیگر، منجر به توسعه اصول اخلاق زیستی گردیده‌ است. اخلاق زیستی از سوءاستفاده‌های احتمالی و عواقب نامطلوب برای‌ تمامیت، شأن، منزلت و حقوق انسان پیشگیری می‌کند و رعایت آن‌ می‌تواند تضمین نماید که پیشرفت علم و فناوری در خدمت بشریت‌ قرار گیرد و حقوق بشر، منزلت انسان و آزادی‌های اساسی او را نقض نکند.

نتیجه‌گیری: نتیجه‌ اینکه علم ژنتیك به عنوان دانشی كه موجب تغییر و خلق پدیده‌های جانوری و انسانی می‌شود و دارای آثار مهمی در ادامه حیات‌ بشر است، بایستی به گونه‌ای كه هم دربرگیرنده دغدغه‌های اخلاقی و دینی باشد و هم موجبات حفاظت از موازین حقوق ‌بشری را فراهم آورد، مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد تا سبب پیشرفت جنبه‌های مثبت این دانش و بهبود زندگی بشر شود. 

زمینه و هدف: ورشکسته در قوانین ایران به تاجری گفته می‌شود که توان پرداخت دیون خود را ندارد و نمی‌تواند به تعهدات خود عمل کند. ورشکستگی در سه نوع ورشکستگی عادی، ورشکستگی به تقصیر و ورشکستگی به تقلب تحقق می­یابد که نیازمند بررسی در قانون تجارت ایران است. هدف از مطالعه حاضر بررسی ابعاد حکم ورشکستگی در حقوق ایران با توجه به لایحه جدید قانون تجارت و همراه با مطالعه تطبیقی در حقوق انگلستان و آمریکا بود.

روش: این تحقیق از نوع نظری است و روش تحقیق با استفاده از شیوه توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات صورت گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: در تحقیق حاضر، اصل امانتداری، صداقت، بی‌طرفی و اصالت اثر رعایت شده است.

یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد تاجر ورشکسته از تاریخ صدور حکم از مداخله در تمام اموال خود ممنوع شده است. در کشور انگلستان شرکت‌های متوقف، ورشکسته نمی‌شوند و روش معادل ورشکستگی در مورد آن­ها اعمال می­شود.

نتیجه‌گیری: در 53 ایالت آمریکا که به شکل فدرال اداره می‌شوند، قوانین ورشکستگی به دلیل استفاده از نظام حل تعارض متفاوت است که به علت فدرال‌بودن یکی از نظام‌های پیشرو در مورد قواعد حل تعارض در این زمینه به شمار می­رود. بر اساس حقوق کامن‌لا در کشور انگلستان شرکت‌های متوقف ورشکست نمی‌شوند و روش معادل ورشکستگی در مورد آن‌ها تصفیه و انحلال آن­ها است. مقررات ورشکستگی در حقوق کامن‌لای انگلستان برخلاف حقوق ایران تنها مخصوص تجار نبوده و افراد غیر تاجر و شرکت‌های مدنی را هم دربر می‌گیرد. 

زمینه و هدف: مجموعه بناهای تاریخی شهر بسطام در استان سمنان، فراهم آورده‌ای از چندین یادمان تاریخی و سازه معماری است که از چنان اهمیت و ماندگاری برخوردار است که در طول قرون متمادی، توجه حکومتگران ایران به مرمت و کمال‌بخشی آن را باعث شده است. به همین دلیل، آثار گوناگون این مجموعه، نشان دوره‌های سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجاری را بر پیشانی دارند. در این بین، بناهای دو دوره ایلخانی و تیموری از ممیزات و شاخصه‌های ویژه‌ای بهره‌مندند و باعث شهرت و اعتبار مجموعه مذکور شده‌اند. با نگرشی تاریخی ـ فرهنگی، هدف این پژوهش بررسی تقارن دو سازه اصلی فرهنگی ـ مذهبی هسته مرکزی بسطام و تأثیر آن در توسعه کالبدی مجموعه تاریخی آن است.

روش: این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد پژوهش کتابخانه‌ای ـ میدانی، بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که نقش زیربنایی یادمان‌های مذهبی در توسعه کالبدی هسته مرکزی مجموعه تاریخی بسطام چگونه بوده است؟

ملاحظات اخلاقی: در تحقیق حاضر، اصل امانتداری، صداقت، بی‌طرفی و اصالت اثر رعایت شده است.

یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که صومعه و مسجد متعلق به عارف نامی، بایزید بسطامی، به مثابه هسته زیربنایی در توسعه فضای یادمانی مرکز شهر بسطام، نقش ایفا کرده و با اعتباربخشی بقعه امامزاده محمد به این دو بنای اولیه، زمینه گسترش حیطه ساخت و سازهای بعدی فراهم شده است.

نتیجه‌گیری: تغییر شکل ماهرانه عبادتگاه صوفیانه به مسجد و بقعه متبرکه، موجب افزایش اعتبار و مرکزیت‌گرایی فضای کالبدی هسته مرکزی شهر بسطام شد و با نظارت حکومتی طی قرون 8 و 9 قمری، به گسترش مجموعه یاری رساند.