مجله اخلاق زیستی- علمی پژوهشی

در سطح بین‌المللی سازمان‌های متعددی در راستای حمایت از اخلاق زیستی فعالیت و تلاش می‌نمایند. از جمله مهمترین این تلاش‌ها می‌توان به اقداماتی که در چارچوب سازمان ملل متحد، سازمان بهداشت جهانی و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) انجام می‌شود، اشاره کرد. به‌عنوان مثال، مجمع عمومی سازمان ملل متحد فعالیت‌هایی را در راستای محدود ساختن و ایجاد ممنوعیت در یکی از قلمروهای اخلاق زیستی ـ یعنی شبیه‌سازی ـ انجام داده که درخور توجه است. صدور اعلامیه‌های بین‌المللی از جمله اعلامیه جهانی اخلاق زیستی و حقوق بشر یونسکو که در 19 اکتبر 2005 م. به تصویب سی و سومین کنفرانس عمومی این سازمان رسیده بر نگرانی از چالش‌های ناشی از فناوری‌های نوین و تأثیر فزاینده آن بر درک بشر از زندگی، تأکید می‌نماید. براساس مفاد این اعلامیه مسائل اخلاقی مطرح شده به موجب این پیشرفت‌ها و کاربردهای فناورانه آن باید با توجه کافی به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی بررسی شوند.

تدوین چارچوبی از اصول و مقررات راهنما برای دولت‌ها در امر قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری در حوزه اخلاق زیستی، لزوم رعایت کرامت و منزلت انسانی، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی وی، تضمین احترام به نوع زندگی بشر و آزادی‌های اساسی وی منطبق با نظام بین‌المللی حقوق بشر و به رسمیت شناختن اهمیت آزادی در پژوهش‌های علمی و دستاوردهای ناشی از پیشرفت‌های علوم و فناوری با تأکید بر لزوم پیشبرد این پژوهش‌ها در چارچوب اصول اخلاقی، همگی از اهداف و مقاصد این اعلامیه در ماده یک برشمرده شده‌اند.

....

هدف این مطالعه بررسی نظامند نتایج مقالات به دست آمده از مطالعات تجربی و میدانی انجام شده در خصوص اخلاق سازمانی و موضوعات مدیریت و رهبری در نظام سلامت می‌باشد. مطالعه با جستجوی 909 مقاله از دو پایگاه اطلاعاتیMEDLINE  و CINAHL به دست آمد. در مرحله دوم بعد از به‌کارگیری معیارهای ورود و خروج مقالات، در نهایت 56 مقاله کامل از بین مطالعات کیفی و کمی برای بررسی در این مطالعه انتخاب شدند. تحقیقات پژوهشی گسترده‌ای در بین مطالعات به دست آمده مشاهده نشد. با بررسی مقالات و جمع‌بندی نهایی، اطلاعات زیادی از مقالات استخراج شد. بیشتر مطالعات انجام شده در زمینه بیمارستانی و از سال 1990 به بعد انجام شده بود. تحقیق در زمینه اخلاق سازمانی از سال 2000 به بعد افزایش یافته است. در بیشتر مطالعات، موضوع‌های از نوع تعارضات، چالش‌ها و نگرانی‌های اخلاقی کارکنان و مدیران و تنظیم اولویت‌ها، تعیین ارزش‌ها و باورهای کاری سازمان‌های سلامت مورد بررسی قرار گرفته بود؛ و جوامع مورد پژوهش آنان نیز شامل کارکنان، مدیران سطوح بالا، میانی و پایین سازمان‌های نظام سلامت بودند. بیشتر مطالعات از نوع همبستگی، مقطعی یا توصیفی، و ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات، پرسشنامه یا مصاحبه بود. نتایج حاصل از این مطالعه، توسعه ناکافی اخلاق سازمانی همگام با تغییرات سازمانی و رشد دانش عمومی و لزوم ایجاد و توسعه مفاهیم روشن‌تر و نظریات و تئوری‌های دقیق‌تر و گسترش بیشتر زمینه و دامنه مطالعات در حوزه‌های مورد بررسی اخلاق سازمانی می‌باشد.

تمایز حسن و قبح اخلاقی از غیراخلاقی و شناسایی معیارهای این تمایز از مسائل اخلاق و فلسفه آن است. مکاتب گوناگون در فلسفه اخلاق غرب، پاسخ‌های متنوعی در توضیح این ملاک‌ها داده‌اند. انگیزه‌گرایان، معیار تمایز را نیت و انگیزه و وظیفه‌گرایان، عمل و لذت‌گرایان، لذت دانسته‌اند و از دیدگاه اسلامی سه معیار قابل طرحند حسن و قبح فاعلی (که قائم بر دو عنصر آزادی و اختیار فاعل است) وحسن و قبح فعلی و آثار مثبت یا منفی فردی و اجتماعی عمل. وجدان و فطرت و عقل و سیره عقلا و اصل عدالت از ابزارهای معرفتی شناسایی این معیارهاست.

اصل خودمختاري یکی از اصول چهارگانه اخلاق زيستي است كه براي اولين بار در اعلاميه نورنبرگ و به دنبال جنايات نازي‌هاي آلمان در به‌كارگيري اجباري اسرا براي تحقيق و آزمايش‌هاي خطرناك به‌عنوان يك كد و راهنماي اخلاق در پژوهش و درمان مطرح و سپس در اعلاميه‌هاي تكميلي و بعدي و اسناد بين‌المللي اخلاق زيستي بر آن تأكيد گرديد. این اصل در کنار سایر اصول اخلاق زیستی توسط بيشامپ و چيلدرس ـ دو تن از فلاسفه و نظریه‌پردازان فلسفه غرب ـ منقح گرديد و به‌عنوان اولين اصل از اصول چهارگانه اخلاق زيستي به جهانيان عرضه گرديد تا راهنمايي براي پزشكان و محققان در برخورد با بيماران و آزمودني‌هاي انساني باشد.

از آنجا كه در نظام اسلامي ارتباط وثيقي ميان فقه و اخلاق وجود دارد و اخلاق نشأت گرفته از عقل و وحی و هم‌چنین عقل يكي از منابع فقه است و فقه ناظر بر سرتاسر زندگي انسان و روابط فردي و اجتماعي او است. پس اين اصل اخلاقي نيز جايگاهي در فقه دارد كه اين مقاله به بررسي اصول متناظر با اين اصل،‌ قلمرو و مباني آن در فقه امامیه می‌پردازد.

در ساليان اخير توجه به طراحي مدل‌هايي براساس ایدئولوژی‌های توحيدي در جوامع فزوني يافته است. اسلام دارای این توانایی است تا به‌عنوان زمینه‌ی تئوریک نظریه‌ها مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین این مطالعه با شیوه‌ی جستجوی کتابخانه‌ای در پی آنست که لزوم نظریه‌پردازی در پرستاری براساس رویکرد مکتب تشیع به اسلام را بررسی نماید. براساس جستجوها مشخص شد: 1. ابعاد پرستاري از مسلمانان شناخته نشده است، 2. تفکر اینکه اسلام به‌عنوان یک جهان‌بینی قادر است تا زیرساخت‌های لازم برای نظریه‌پردازی را فراهم آورد وجود ندارد، 3. هيچ مدل مفهومی برای پرستاري براساس اسلام تبيين نشده است. بنابراین لزوم نظریه‌پردازی‌های بین‌رشته‌ای در پرستاری براساس اسلام وجود دارد.

امروزه پیشرفت‌های نوین علوم زيستي چالش‌هاي جديد اخلاقی فراروي اديان مختلف قرار داده است که پرداختن به آنها یکی از ضرورت‌های اساسی است. در این راستا مطالعه تطبیقی ادیان تنها به حیطۀ علوم کلام و تفسیر و حدیث و فقه محدود نمی‌گردد و از این جهت مطالعه آن در حقوق، اقتصاد و جامعه‌شناسی و روانشناسی از اهمیت خاصی برخوردار است. پاسخگویی به ابهامات اخلاقی موجود براساس زبان مشترک اعتقادی از بسیاری از نابسامانی‌ها در حوزه تصمیم‌گیری‌های اخلاقی خواهد کاست. ادیان غیرابراهیمی گستره‌ای وسیع از جغرافیای جهان را به خود اختصاص داده‌اند و به‌طور عمده شامل ادیان ایرانی، هندی و چینی می‌باشند. بررسي مباني اخلاقيات زيستي در اين اديان و مطالعه نکات اشتراک و افتراق آنها به منظور ایجاد زمینه گفتمان اخلاقی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.

امروزه گردشگری سلامت پدیده ای مهم و رو به رشد در جهان به شمار می‌رود. ایران از گذشته یکی از مراکز فعال گردشگری سلامت در منطقه خاورمیانه بوده است. در عین حال همواره نگرانی‌هایی پیرامون جنبه‌های اخلاقی گردشگری سلامت در سطح جهان وجود داشته است. در این مقاله ضمن اشاره به مباحث اخلاقی  مطرح در مورد این موضوع، به بیان وضعیت اخلاقی در سه حوزه گردشگری درمانی در ایران شامل پیوند عضو، سقط جنین درمانی و فناوری‌های کمک باروری پرداخته‌ایم. برای گردآوری اطلاعات؛ پایگاه‌های اطلاعاتی علمی و دانشگاهیSID, Pubmed, Google Scholar, Iranmedex, Magiran ، سامانه قوانین مجلس شورای اسلامی؛ روزنامه‌ها، مقاله‌ها و اخبار آنلاین و صفحات وب مرتبط با موضوع گردشگری‌درمانی در ایران مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های ما نشان می‌دهد که وجود برخی امکانات و مقررات در مواردی باعث افزایش تمایل شهروندان سایر کشورها برای مسافرت به ایران و دریافت خدمات سلامت مورد نظر شده است، اما راهنماهای اخلاقی مدونی برای این حوزه وجود ندارد و پیشنهاد می‌شود چنین راهنماهایی تدوین گردد.

سالهاست که دانشمندان علوم مختلف پيرامون علل مؤثر و چگونگي شکل‌گیری شخصيت انسان به تحقيق و پژوهش پرداخته‌اند. امروزه غالب‌ترين نظريه، نظريه تأثير و تأثر عوامل ژنتيکي و محيطي (G x E) بر يکديگر است. اين نظريه ميزان تأثير هر يک از اين دو عامل را در ظهور رفتار انساني خاصي تحت مطالعه قرار مي‌دهد. پزشکان و مشاوران ژنتيکي در مطالعه يک پرونده خاص به موردي برخوردند که نوزادان پسر در دو خانواده متفاوت در هنگام تولد در زايشگاه با يکديگر جابه‌جا شده بودند و سال‌ها در محيط خانوادگي متفاوتي رشد کرده و تربيت شده بودند. پس از حدود 30 سال براساس نتايج آزمايش ژنتيک مولکولي(DNA fingerprinting)  ده ماركر پدر ـ فرزندي، رابطه وراثتي و بيولوژيك هر يک با خانواده حقيقي خود اثبات مي‌شود. نکته حايز اهميت مشابهت شغلي ميان اين دو فرزند با برادران بیولوژیک خود بود. مشاهده مي‌شود که عامل ژنتيکي در انتخاب شغل به‌عنوان يکي از تظاهرات شخصيتي در اين دو فرد بخصوص، تأثير عمده‌تري نسبت به عامل محيط داشته است. اخلاق زیستی و ژنتیک رفتاری در موارد بسیاری نظیر این مورد هم‌پوشانی دارند که توجه جدی می‌طلبند.