مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

زمینه و هدف: بررسی رابطه مزاج‌های چهارگانه با روان‌رنجوری با میانجی‌گری رجحان دستگاه‌های موسیقی اصیل ایرانی در افراد 30 تا 45 سال بود.

مواد و روش‌ها: روش توصیفی ـ همبستگی است که ۱۱۴ نفر به شیوه نمونه‌گیری در دسترس شامل تمام افراد 30 تا 45 سال سن در هر دو جنس مرد و زن بدون در نظرگرفتن دیگر متغیرها، مانند تحصیلات، شرایط اقتصادی، موقعیت جغرافیایی زندگی و... که از سلامت جسمانی برخوردار بودند، در نظر گرفته شد. داده‌ها با استفاده از پرسشنامه مزاج‌های چهارگانه، پرسشنامه شخصیتی نئو و گوش‌دادن به دستگاه‌های موسیقی اصیل ایرانی که عبارتند از: چهارگاه، نوا و ماهور جمع‌آوری و با استفاده از نرم‌افزار smart pls (Partial Least Square-PLS) (بر اساس رویکرد حداقل مربعات جزئی) برای ارائه مدل و نرم‌افزار SPSS 25 مورد تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها: نتایج نشان داد مزاج (گرم و تر) نسبت با دیگر مزاج‌ها کم‌ترین رابطه را با روان‌رنجورخویی داشته و این مزاج بیشترین علاقمندی خود را به شنیدن دستگاه نوا نشان داده است. در رابطه با مزاج (گرم و خشک) و (سرد و تر) نیز هیچ رابطه معنی‌داری در این مورد یافت نشد، ولی مزاج (گرم و خشک) با دستگاه موسیقی چهارگاه و مزاج (سرد و تر) با داستگاه ماهور رابطه مثبت و معنی‌داری را نشان داد. بیشترین میانگین روان‌رنجوری مربوط به افراد با مزاج (سرد و خشک) است.

ﻧﺘﻴﺠﻪ‌ﮔﻴﺮی: ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪ‌ﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن شد که در تشخیص مزاجی افراد می‌توان علاقمندی به نوع موسیقی خاص در دستگاه‌های موسیقی ایرانی را پیش بینی کرد و احتمال مزاج (سرد و خشک) را برای روان‌رنجوری مورد توجه قرار داد.

زمینه و هدف: در این پژوهش، گذار گفتمانی علم پزشکی ایران، از پروسه سنتی به مدرن در دوره مشروطه تا پایان پهلوی اول را مورد توجه قرار داده‌ایم. هدف از بررسی این موضوع، بررسی تحول علم پزشکی سنتی به مدرن و کاستی‌های این اقدام، به دلیل عدم تلفیق این دو گفتمان می‌باشد و از طرفی اهمیت حفظ سلامت جوامع در طول تاریخ که خود ترقی هر جامعه‌ای را نشان می‌دهد، است. وضعیت سلامت و بهداشت همگانی ایرانی‌ها در دوره مشروطه و پهلوی اول که برهه مورد توجه در این پژوهش می‌باشد، آن‌گونه که بررسی تاریخ اجتماعی به ویژه در حوزه پزشکی جامعه نشان می‌دهد، ابتدا چندان مطلوب نبود، اما به تدریج با توجه حکومت‌ها به ویژه دردوره پهلوی اول روند تحول علم پزشکی و سلامت جامعه را به سمت گفتمان مدرن آن می‌توان شاهد بود.

مواد و روش‌ها: تبیین مراحل تحول گفتمان پزشکی سنتی به مدرن، هدفی است که این پژوهش می‌کوشد با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای، اسناد آرشیوی و مطبوعات این دوره تاریخی به بررسی این جنبه علمی در تاریخ ایران، بپردازد.

ملاحظات اخلاقی: در مراجعه به متون، صداقت و امانتداری در پژوهش، استناد به منابع و انتشار آن‌ها رعایت شده است.

یافته‌ها: اهمیت تحقیق در بررسی این گذار تاریخی در علم پزشکی و نتایجی که در ایران به دنبال آورد، می‌باشد. در واقع شدت بیماری‌ها، به ویژه عارضه‌های واگیردار در سراسر کشور به حدی گسترده بود که همین امر موجب تلنگری برای حاکمان و روشنفکران بود، اگرچه در دوره مشروطه، قوانینی در راستای این امر وضع شد، اما به مرحله اجرایی درنیامد.

نتیجه‌گیری: با آغاز دوره پهلوی اول روند رو به بهبود سلامت و تحولات بزرگی در علم پزشکی به وجود آمد، اما در نتیجه این تحول، به دلیل عدم سازگاری میان دو گفتمان سنتی و مدرن در این علم منجر به حذف یکی و رونق دیگری شد. عرصه گفتمان علم پزشکی مدرن با تکیه بر جایگاه بیماری و بدن به اوج خود خود رسید، اما وجود آمرانگی در تحقق این علم و کنارگذاشتن طب سنتی، عواقبی به دنبال داشت که در دوره‌های بعد نمود پیدا کرد.

زمینه و هدف: نقش و جایگاه پزشکان تاریخ‌نگار یا مورخان پزشک یکی از مؤلفه‌های مهم در توسعه علمی و تمدنی اسپانیای اسلامی است که قابل بررسی و جستجوی بیشتر است. در فرایند توسعه تمدن اسلامی اقشار مختلف اعم از ادیبان، پزشکان، حکیمان، مورخان و... نقش ایفا کرده‌اند. با وجود تحقیقات و بررسی‌هایی که تاکنون درباره پزشکان اندلسی صورت گرفته، لیکن درباره پزشکانی که علاوه بر امر طبابت، تاریخ‌نگار هم بوده‌اند، کم‌تر اطلاعاتی در دست است. پژوهش حاضر با هدف معرفی و تبیین کارکرد اطبای تاریخ‌نگار، می‌کوشد میزان اثرگذاری آن‌ها در توسعه علمی و پیشبرد فرهنگی تمدن اندلس در دوره اسلامی را مشخص و بررسی نماید.

مواد و روش‌ها: این پژوهش بر پایه روش مطالعات مروری و با اتکا به منابع نوشتاری و داده‌های کتابخانه‌ای انجام گرفته است که پس از گردآوری و مطالعه منابع موثق، از جمله الاحاطه فی تاریخ الغرناطه، العبر، مفاتیح العلوم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء و... مطالب بر اساس اهمیت و اعتبار آن‌ها تنظیم و تدوین شده‌اند.

یافته‌ها: نتیجه تحقیق بیانگر آن است که پزشکان وقایع‌نگار، با ثبت گزارش‌های موثق و دقیق از نوآوری‌ها و پویش‌های دانشوران و کوشندگان عرصه علم و فرهنگ در تمدن اندلس، نقش ویژه‌ای در روند توسعه هم‌زمان دانش طب و تاریخ و امکان‌سنجی مقایسه مطالعات میان‌رشته‌ای ایفا کرده‌اند. همچنین آموزش دانش پزشکی به سایر کشورها از جمله فرانسه، پرتغال و... راه پیدا کرد، به گونه‌ای که دانشجویان و علاقمندان علم پزشکی از دانشگاه‌های مونپلیه و پاریس برای فراگیری طبابت نزد استادان مسلمان در شهر قرطبه پایتخت اندلس جمع می‌شدند.

نتیجه‌گیری: بیشتر پزشکان مسلمان در اسپانیای تحت حاکمیت اسلام، ضمن پرداختن به امر طبابت، دستی در نگارش تاریخ داشته‌اند و با دقت بیشتری نسبت به دیگر مورخان، به ثبت و ضبط تحولات علمی و فرهنگی در تمدن اندلس مبادرت کرده‌اند. وجاهت علمی و بینش عالمانه این پزشکان، نگارش تاریخ‌نگارانه آن‌ها را متمایز ساخته و سبب شده تا سیمای راستین تمدن اندلس و شکوفایی فرهنگی آن، به خوبی در متون این اطبای مورخ بازنمود داشته باشد.

تعالیم طب سنتی، در ارتباط مستمر مردم با پزشکان، نقش مؤثری در روش زندگی و سازماندهی محیط مسکونی برای سلامتی داشته است. این تحقیق قصد دارد به واکاوی نقش نظریه مزاج برسلامت انسان و چگونگی اثرگذاری آن بر معماری مسکونی سنتی ایران بپردازد. در بخش گردآوری اطلاعات، تفسیری ـ تاریخی ـ استدلالی با کنکاش در متون طبی کهن است و در بخش تحلیل اطلاعات کیفی است. متون طبی شناخت ویژگی‏های اقلیمی و ارائه مبانی طراحی اقلیمی محیط‏های مسکونی سالم را بخشی از وظایف طبیبان می‏داند. معماری مسکونی سنتی ایران همسو با نظریه مزاج در طب سنتی و منطبق با طبیعت بدن و در نتیجه عالم هستند و هدف از این انطباق رفتاری و ساختاری ایجاد محیطی متناسب با طبیعت انسان برای حفظ اعتدال مزاج و سلامتی پایدار جسم و روان است. تعالیم و تدابیر پزشکان به منظور حفظ سلامت، تعادل مزاج و درمان در چارچوب «سته ضروریه» و «درمان به ضد» به صورت روش زندگی همساز با تغییرات طبیعت و مزاج اقلیم مکان زندگی در غالب «الگوهای رفتاری» (تغییر در خوراک، پوشاک، خواب، فعالیت تا تغییر درمکان زندگی) و«الگوهای ساختاری» (اختیار و تدبیر مسکن) در مقیاس کلان تا خرد بر روش زندگی جمعی و عقاید رایج مردم و تبدیل آن‌ها به قرارگاه رفتاری تأثیرگذار بوده و گذر زمان آن‌ها را به سنت شکل‏گیری محیط‏های مسکونی مبدل ساخته است. در واقع الگوی درست ساختاری برگرفته از تعالیم پزشکان، قابلیت دسترسی به فضاهای آسایشی و سالم را برای ساکنان فراهم می‏نموده، در کنار آن افراد از الگوهای رفتاری برای نیل به تعادل حرارتی استفاده می‏کردند.

زمینه و هدف: التهاب نتیجه تلاش بدن برای حفاظت از خود می‌باشد که این التهاب با مصرف دارو نامحسوس می‌گردد. مصرف طولانی‌مدت داروهای ضد التهاب با عوارض جانبی همچون ناراحتی‌های گوارشی و حتی زخم معده می‌تواند همراه باشد که با مصرف داروهای گیاهی می‌توان با حفظ اثرات درمانی از اثرات جانبی که داروهای شیمیایی دارند، کاست، در نتیجه روز به روز بر تمایل بیماران به مصرف داروهای گیاهی افزوده شده است.

مواد و روش‌ها: در این تحقیق با توجه به شواهد قانع‌کننده‌ای از طب سنتی در خصوص اثرات ضد التهابی گونه گیاهی گزنه بالخص اثر ضد التهابی پروستات وجود داشت. عصاره الکلی گیاه استخراج و با غلظت‌های مختلف با استفاده از آزمون ممانعت از دناتوره‌شدن پروتئین سرم گاوی در 51 درجه سانتی‌گراد خاصیت ضد التهابی آن بررسی گردید. آنالیز داده‌ها ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮم‌افزار SPSS 19 و روش آنالیز واریانس صورت گرفت. p<0/05 ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﺎدار در ﻧﻈﺮ گرفته ﺷﺪ.

ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانتداری در تحلیل، گزارش و انتشار مطالب رعایت گردید.

یافته‌ها: بر اساس نتایج به دست‌آمده عصاره الکلی گیاه گزنه دارای خاصیت ضد التهابی است که میزان فعالیت ضد التهابی آن بر اساس آزمون ممانعت از دناتوره‌شدن پروتئین سرم در غلظت 1000 میکروگرم بر میلی‌لیتر دارای کم‌ترین خاصیت ضد التهابی و در غلظت 100 میکروگرم بر میلی‌لیتر دارای بیشترین خاصیت ضد التهابی بود.

نتیجه‌گیری: نتایج حاصله با دیدگاه طب سنتی منطبق بود و می‌توان از عصاره الکلی گیاه فوق با انجام بررسی‌های بیشتر به عنوان داروی ضد التهاب استفاده نمود.

زمینه و هدف: با توجه به اهمیت یکی از بیماری‌های بسیار مهم مانند تب که در طول هزاران سال در ایران و غیر ایران از امراض اصلی و در زمره بیماری‌های همه‌گیر و طاقت‌فرسا به شمار می‌رفت. پژوهش پیش رو درصدد است تأثیر یکی از داروهای مهم وارداتی و غیر بومی را در رفع این بیماری بررسی کرده و با ذکر تاریخچه این دارو (گنه‌گنه)، میزان شیوع و شیوه‌های استفاده از آن را در ایران دریابد.

مواد و روش‌ها: با مطالعه کتب تاریخی عصر قاجار و سفرنامه‌‌های داخلی که توسط صاحب‌منصبان ایرانی نگاشته شده و اوضاع اجتماعی ایران و شرح حال خویشتن را بیان کرده‌اند و همینطور با رجوع به سفرنامه‌های خارجی در ایران دوران قاجار که شاهد عینی نوع درمانگری ایرانیان و شیوع و کاربرد داروها برای انواع امراض رایج بوده‌اند، این پژوهش سعی دارد با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی اطلاعات موجود در خصوص داروی گنه‌گنه را استخراج و ارائه کند.

یافته‌ها: نتایج حاصله در پی کاوش در منابع و مأخذ بدین قرار است که گرچه ایرانیان برای رفع انواع تب از داروهای خاصی بهره می‌بردند، اما با ورود داروی گنه‌گنه در اواخر سده دوازدهم هجری و کارآمدی آن در رفع تب‌های مزمن (نوبه) این دارو با استقبال ویژه‌ای از سوی مردم مواجه شده و در بین پزشکان ایرانی و خارجی و عموم مردم به صورت خوراکی، مالیدنی و تزریقی به کار گرفته شد و به سبب اهمیت آن، گنه‌گنه در منازل و سفرها به گونه پودرشده و محلول و گاه در کنار دیگر داروها و ادویه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت.

نتیجه‌گیری: در اواخر سده دوازدهم به دلیل بروز و شیوع فراگیر بیماری تب که تحت تأثیر شرایط اقلیمی در ایران بروز می‌کرد، داروی گنه‌گنه (کینین) که از داروهای بومی آمریکای جنوبی بود، در ایران به طور قابل ملاحظه‌ای مورد توجه و بهره‌بری قرار گرفت. بدین‌سان نه‌تنها داروی مذکور به صورت‌های مختلف برای رفع تب‌های مزمن مورد استفاده قرار می‌گرفت، بلکه رغبت به استفاده از این دارو سبب شده بود که حتی در مواردی برای امراض و کسالت‌های دیگر مانند زدودن ضعف مزاج، ناتوانی جنسی و درمان آماس‌های طحال و کبد نیز استفاده از گنه‌گنه به صورت شربت (جوهر گنه‌گنه)، پودر و یا به صورت تزریقی صورت پذیرد.

زمینه و هدف: حرفه پزشکی به دلیل اهمیت خاص خود توجه قانونگذار را به خود جلب کرده و از تصویب نخستین قانون مجازات تاکنون، مقررات کیفری مختلفی در خصوص مورد به تصویب رسیده است. هدف این پژوهش تحلیل تحولات قانونی مقررات مربوط به مسؤولیت پزشک می‌باشد.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه قوانین و شروح مربوطه به صورت هدفمند جستجو و بازیابی شده و مورد مقایسه قرار گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانتداری در گزارش‌دهی، تحلیل و استناد به متون رعایت گردید.

یافته‌ها: مقررات کیفری ایران از ابتدا مشتمل بر پنج موضوع مهم مربوط به پزشک و کادر پزشکی است: اعمال پزشکی به عنوان سبب اباحه مسؤولیت، ضمان طبیب، امتناع از کمک به مصدوم، مباشرت و یا معاونت در سقط جنین، صدور تصدیق‌نامه خلاف واقع و افشای اسرار پزشکی بیماران.

نتیجه‌گیری: عمده مقررات مربوط به مسؤولیت کیفری پزشک در تحولات قوانین کیفری ایران تغییر چندانی نداشته و تقریباً همان احکام در قالب عبارات مشابه تکرار شده است. با این حال، اسلامی‌شدن قانون مجازات پس از پیروزی انقلاب موجب ورود مفاهیم جدیدی مانند ضمان و دیه به قانون و موضوع مسؤولیت پزشک شده است.

زمینه و هدف: گروه پرستاری یکی از گروه‌های عمده در تیم بهداشتی، درمانی می‌باشد که خدمات آنان بسیار تعیین‌کننده و تأثیرگذار است. حرفه پرستاری حرفه‌ای جدید نبوده، بلکه ریشه در قرون گذشته دارد. می‌خواهیم دوباره به آغاز برگردیم و با مرور کلی تاریخ پرستاری در ایران و با استفاده از واقعیت‌های تاریخی، آموزه‌هایی را برای ارتقای پرستاری معاصر در اختیار گیریم.

مواد و روش‌ها: این مطالعه یک مطالعه مروری ـ روایتی می‌باشد که با استفاده از کتب و مقالات چاپ‌شده در زمینه تاریخ پرستاری ایران با جستجو در پایگاه‌های علمی انجام شده است. برای بررسی تحولات پرستاری، از الگو Bryant-Lukosius استفاده شده است که الگویی برای بررسی متون در سیستم‌های بهداشتی می‌باشد. در این مطالعه ابتدا هر دوره تاریخی، معرفی و موارد تاریخی مهم در هر دوره توضیح داده شدند و در نهایت تأثیراتی که این دوره بر مسائل اخیر پرستاری ایران بر جای گذاشته است، مورد بحث و بررسی قرار گرفته شده است.

یافته‌ها: بنا به مقتضیات، پرستاری در ایران فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر نهاده است. پرستاری تجربی در ایران با تأثیر از آموزش پرستاری ایالات متحده امریکا و انگلستان به پرستاری آکادمی تبدیل شد. با شروع انقلاب اسلامی و جنگ و افزایش نیاز، فلسفه و مدل‌های آموزشی پرستاری دچار تغییراتی شد. با اتمام جنگ و تأسیس وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، سازمان نظام پرستاری و هیأت برد پرستاری زمینه‌های رشد حرفه‌ای‌شدن پرستاری در ایران پایه‌ریزی شد، ولی همچنان مسائل مهمی در پرستاری ایران وجود دارد.

نتیجه‌گیری: با توجه به مسائل مطرحی که هم‌اکنون در پرستاری در جریان می‌باشد، باید از تجارب گذشته در جهت پیشرفت و ارتقای کیفیت پرستاری و حرفه‌ای‌شدن پرستاری در ایران استفاده نمود.