مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

اعتياد به عنوان يكي از بحران‌هاي چهارگانه قرن بيست و يكم مي‌باشد كه همه جوامع را درگير كرده است. در حال حاضر با توجه به نرخ رشد سالانه اعتیاد (8%) و رشد جمعيت (زير 3%)، تعداد مصرف‌كنندگان مواد افيوني 6 ميليون نفر برآورد مي‌شود به علاوه شيوع اعتياد در جوانان رو به رشد است به طوري ‌كه سن ابتلا به اعتياد در ايران طي دو دهه اخير به شدت كاهش يافته و به زير 20 سال و گاهي به دوره راهنمايي رسيده است. به منظور مطالعه تاريخچه مواد مخدر و ارزیابی تأثیر پایبندی به اعتقادات اسلامی در گرایش دانشجويان دانشگاه پیام نور اردبیل به مصرف مواد مخدر از طریق پیشرفت تحصیلی از بين تعداد تقريبي 8000 دانشجوي در حال تحصيل در جريان نیم‌سال اول سال تحصيلي 89-1388 دانشگاه پيام نور مركز اردبيل، تعداد 403 نفر از دانشجويان به عنوان نمونه آماري به شيوه خوشه‌ای تصادفي انتخاب گرديد. حجم نمونه بر اساس جدول كرجسي ـ مورگان با احتساب 0/05=α محاسبه گرديد. روش پژوهش از نوع مطالعات توصيفي ـ همبستگي بود. داده‌هاي مورد نياز پژوهش به صورت ميداني با استفاده از پرسشنامه‌هاي زير جمع‌آوري گرديد: 1ـ پرسشنامه التزام عملي به اعتقادات اسلامي با پايايي (0/98=α)، داراي مؤلفه‌هاي التزام عملي به نمازخواندن (0/93=α)، التزام عملي به روزه‌گرفتن (0/94=α)، التزام عملي به احكام شرعي الهي (0/96=α) و التزام عملي به معاشرت با افراد مذهبي (0/92=α)؛ 2ـ پرسشنامه گرايش به مصرف مواد مخدر با پايايي (0/86=α)، داراي مؤلفه‌هاي عوامل خانوادگي (0/67=α)، عوامل اجتماعي ـ محيطي (0/59=α)، دوستان (0/63=α) و ويژگی‌هاي فردي (0/78=α). پيشرفت تحصيلي نيز در قالب معدل ترم قبل و معدل كل از دانشجويان پرسيده شد. داده‌هاي جمع‌آوري‌شده به صورت توصيفي گزارش شد. سپس سؤالات اصلي تحقيق با استفاده از تحليل مسير به صورت استنباطي تحليل گرديد. نتايج تحليل نشان داد كه بين التزام عملي به اعتقادات اسلامي و گرايش دانشجويان نسبت به مصرف مواد مخدر رابطه منفي مستقيم و معني‌دار وجود دارد. مجموع اثرات غير مستقيم التزام عملي به اعتقادات اسلامي بر گرايش دانشجويان نسبت به مصرف مواد مخدر برابر 0/06- بوده كه رقم نسبتاً پاييني است.

مقدمه: صدور گواهی فوت به منزله پذیرش مسؤولیت همه اجزای آن است. به منظور اتخاذ تدابیر بلندمدت در سیاست‌گذاری سلامت، و با توجه به عدم انجام مطالعه‌ای مشابه در سطح استان، هدف از مطالعه حاضر بررسی اشکالات رایج در گواهی‌های فوت صادر‌شده در مرکز آموزشی - درمانی رازی رشت می‌باشد.

روش: در این پژوهش گذشته‌نگر، كليه اطلاعات موجود در برگه گواهی فوت پزشکی در مرکز آموزشی - درمانی رازی رشت در سال 1393 از نظر ثبت و يا عدم ثبت اطلاعات مورد بررسی قرار گرفت و داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS21 و روش‌های آماری مقتضی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

یافته‌ها: در مجموع 172 گواهی فوت مورد بررسی قرار گرفت. بیشترین موارد عدم ثبت اطلاعات در بخش مشخصات عمومی متوفی به ترتیب مرتبط با شماره ملی سرپرست خانوار (4/92%)، وضعیت سواد متوفی (7/72%) و شغل متوفی (1/72%) بود. یک مورد عدم ثبت اطلاعات مرتبط با تاریخ تولد متوفی یافت شد. بیشترین تعداد موارد عدم ثبت اطلاعات در بخش نشانی متوفی مرتبط با آدرس محل فوت متوفی (6/11%) بود. در بخش بارداری زنان، عدم ثبت اطلاعات در 4/24% موارد یافت شد. تفاوت آماری معنی داری در وضعیت ثبت اطلاعات از نظر ثبت شغل، وضعیت سواد، آدرس محل سکونت، آدرس محل فوت و مکان فوت بین پزشکان صادرکننده گواهی یافت شد (000/0، 000/0، 019/0، 000/0، 030/0 = P ، به ترتیب). نگارش علل فوت تنها در 2/26% موارد به طور کامل صحیح بود. نتایج حاکی از وجود تفاوت معنادار از نظر صحت نگارش علل فوت در بین پزشکان صادرکننده گواهی فوت می‌باشد (001/0 = P).

بحث و نتیجه‌گیری: هیچ‌یک از گواهی‌های فوت صادرشده در این مطالعه، به طور کامل یا صحیح تکمیل نشده بودند. همچنین، تفاوت آماری معنی‌داری از نظر وضعیت ثبت شغل، سواد، آدرس محل سکونت، آدرس محل فوت، مکان فوت و نگارش علل فوت بین پزشکان صادرکننده گواهی یافت شد.

مقدمه: دانش جراحی یکی از فرازهای مهم طب سنتی دوره اسلامی است. در میان اندام‌های مختلف، بخش جراحی اندام چشم، به دلیل ظرافت و حساسیت زیاد، نیاز به شناخت، تخصص و تجربه بالینی زیادی داشته است. با بررسی تألیفات در این حوزه، اصول ثابتی قابل ترسیم است که به صورت قوانین مشخص، مورد پذیرش و استفاده اکثر جراحان این دوره قرار داشته است. استخراج این اصول، اولین موضوع و بررسی تکنیک‌های جراحی چشم با روش داغ‌کردن نیز، موضوع دوم این تحقیق است.

روش: روش تحقیق کیفی از نوع تحلیل محتوای متون اصلی دانش جراحی دوره اسلامی است. بر این اساس، آثار برجسته این حوزه بررسی محتوایی شده‌اند و دیدگاه‌های این افراد در زمینه روش داغ‌کردن چشم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در نهایت با روش استقرایی اصول و تکنیک‌های ثابت در این حوزه مشخص شده است.

یافته‌ها: این تحقیق، مؤید این فرضیه است که جراحان دوره اسلامی، شناختی واضح و متمایز از انواع بیماری‌های پدیدآمده در چشم داشته‌اند. در طول این بازه زمانی، اصول و تکنیک‌های رایجی در سرتاسر جهان اسلام، از اندلس در غرب تا هند در شرق رواج داشته است.

بحث و نتیجه‌گیری: تشخیص افتراقی بر اساس معیارهای: شکل ظاهری، محل ظهور، علت بیماری، رعایت اصول احتیاطی در نتیجه تجربه بالینی، زمان‌بندی مناسب جهت درمان به موقع، شناخت تخصصی از انواع داغه‌های مورد نیاز هر بیماری و تکنیک استعمال هر کدام، اصول ضروری این روش درمانی برای هر چشم‌پزشک است. تکنیک‌های جراحان نیز شامل داغ‌کردن با استفاده از داغه سوزنی، زیتونی، هلالی و عدسی شکل بوده است. جراح برای استفاده از هریک از داغه‌ها، تکنیک خاصی را رعایت می‌کرده است تا میزان ریسک آسیب‌دیدگی چشم به حداقل کاهش یابد.

انقلاب مشروطه یکی از تحولات تأثیرگذار در دوران معاصر ایران می‌باشد كه در اوضاع اجتماعی و سیاسی و فرهنگی كشور تأثیر چشمگیری داشت. با آغاز جنبش مشروطیت، این فرصت برای بانوان فراهم آمد که با انتشار نشریه‌های ویژه زنان به طرح برخی مسائل همچون ضرورت توجه به بهداشت فردی و عمومی، به خصوص سلامت مادر و کودک، بپردازند.

توجه به بهداشت و سلامت یکی از ویژگی‌های مدرنیته می‌باشد که در آن زمان، نشریات زنان این مهم را جهت این گروه به عهده داشتند.

مریم عمید سمنانی ملقب به مزین‌السلطنه جزء بانوان ایرانی بود كه دومین نشریه اختصاصی زنان را به نام شکوفه منتشر كرد. این نشریه در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۴ ق./ ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۶ م. در تهران انتشار می‌یافت. این نوشتار بر آن است ضرورت‌های توجه به بهداشت و سلامت جامعه، به ویژه مادر و کودک، را در سال‌های یاد شده و از نگاه نشریه شکوفه بررسی کند.

این بررسی نشان می‌دهد که بیشتر بحث‌های سلامت در این نشریه به سلامت دوران بارداری و زایمان زنان و نیز سلامت کودکان اختصاص داشته است. زنان علاوه بر نگهداری از کودکان، مسؤول مراقبت از سلامت و بهداشت دیگر اعضای خانواده‌ نیز بودند.

از جمله کهن‌ترین باورها و ساخته‌های ذهنی انسان‌ها در طول تاریخ، آن بوده است که اجرام آسمانی (ماه، خورشید، ستارگان، سیارات، شهاب‌سنگ‌ها و دنباله‌دارها) می‌توانند بر سرنوشت یا سلامت و بیماری افراد، تأثیر بگذارند؛ این اعتقادات ـ فارغ از جنبه‌های علمی یا غیر علمی آن‌ها ـ حتی در متون طبی و علمی روزگاران کهن، بازنمودهای فراوانی یافته است که در بررسی کلی، گستره فکری و اعتقادی اقوام باستانی را به نمایش می‌گذارد و حتی، توجیه‌گر بسیاری از عقاید امروزین اقوام مختلف در این‌باره است. در پژوهش حاضر، ضمن بررسی کهن‌ترین رویکردهای اساطیری/ تاریخی درباره باور مذکور، اندیشه‌های مردمان شرق دور (= چین، ختا، مغولان و...) به عنوان یکی از تمدن‌های پرنفوذ ادوار باستانی و تاریخی، مورد توجه قرار گرفته است. برای استناد بیشتر، «تانکسوق‌نامه ایلخانی» به عنوان مهم‌ترین متن ترجمه‌شده از طب چینی در قرن هشتم هجری، مبنای بحث قرار گرفته و نفوذ چنین باوری در طب اهل ختا، بر مبنای مندرجات آن کتاب، بیشتر بررسی شده است.

مقدمه: همه اطّبای طب سنتی ایرانی از گذشته تاکنون بر اين امر اتفاق نظر دارند كه هدف پزشكى، حفظ صحت موجود و اعاده صحت از دست‌رفته به بيمار است، ولى در روش به‏ دست‌‏آوردن و تعلیم دانش مورد نیاز اختلاف نظرهایی داشتند که امروزه نیز به قوت خود باقی است. بررسی آن اختلافات، درس‌هایی جهت استفاده بهینه از طب سنتی در زمان حال در بر خواهد داشت.

روش‌: مطالعه حاضر، مروری است بر مطالب پیرامون رویکردهای طبابت اصحاب طب سنتی که از کتب طب سنتی ایران همچون «هدایه المتعلمین» (ابوبکر ربیع بن احمد اخوینی بخارایی)، «مفتاح الطب و منهاج الطلاب» (ابوالفرج علی ‌بن الحسین ابن هندو)، «ذخیره خوارزمشاهی» (سیداسماعیل جرجانی)، «في فرق الطب للمتعلمين» (جالینوس)، «عيون الأنباء في طبقات الأطباء» (احمد بن قاسم ابن ابی اصیبعه) و چند منبع دیگر اقتباس و بررسی شده است.

یافته‌ها: اطبای گذشته از روش‌هایی مبتنی بر عقل و تجربه برای کسب دانش طب و بکارگیری آن استفاده می‌نمودند و بر اساس اعتقاد به این‌که کدامیک از روش‌های مذکور مهم‌تر یا گاهی تنها راه برای پرداختن به امر طبابت است، در یکی از سه گروه اصحاب تجربه، قیاس و حیل قرار می‌گرفتند. تفاوت دیدگاه‌های این سه گروه توجیه‌کننده راهکارهای مختلفی است که برای تشخیص، انتخاب درمان و کسب دانش طب در پیش می‌گرفتند. تأکید گروهی از اصحاب تجربه صرفاً بر استفاده از تجربیات قبلی، موجب تنگ‌شدن مسیر اجتهاد و اقتباس برای فهم بیماری‌های جدید و بیمارانی که شرایط یا عوارض جدیدی را گزارش می‌کردند، می‌شود. اصرار بر قیاس صرف بدون استفاده از تجربیات قبلی نیز تشخیص و درمان را دچار مشکل می‌نماید. همچنین پرداختن صرف به خود بیماری و نه بیمار ـ آنچنان که اصحاب حیل به آن معتقد بودند ـ راه را برای خطا خصوصاً زیاده‌روی در استعمال اعمال یداوی و داروهای قوی باز می‌کند.

بحث و نتیجه‌گیری: براي شناخت دقیق‌تر حقايق مي‌بايست از روش‌هاي گوناگونی اعم از تجربه، آزمايش و تعقل و استدلال در اسباب بیماری و احوالات بیمار در کنار هم استفاده نمود. همان‌گونه که صناعت پزشكى در طول تاریخ به‌ وسيله قياس و تجربه با هم متوسّع و متکامل گرديده، امروزه نیز هر كه هر دو را به تناسب میزان کارایی‌شان در هر بیمار یا بیماری جدیدی بكار بندد، مى‏تواند به صورت مؤثرتری به تشخیص و درمان بپردازد.

کنترل جمعیت یکی از گزاره‌های جدی جوامع بشری است که در طول تاریخ بشری به ویژه در سالیان گذشته، مکاتب مختلف فکری و دانشمندان درباره این موضوع، نظرات مختلفی را ارائه کرده‌اند. با رجوع به پیشینه تاریخی کنترل جمعیت جمعی از ادیان بشری، تمدن‌‌ها و قوانینی مانند قوانین حمورابی، متفکران قرون وسطی جهت ترقی فرد و جامعه قائل به افرایش جمعیت و جمعی دیگر، مانند حکمای چین باستان (کونفوسیوس) و یونان باستان (افلاطون و ارسطو) قائل به توازن جمعیت (اندازه بهینه جمعیت) بوده‌اند، ولی در این میان مالتوس و طرفدران او بر اساس بینش خاص تجاری، به جمعیت از بعد سیاسی و تجربی نگریسته‌اند، به طوری که توجه مالتوس ارتباط تنگانگی با بعد اقتصادی پیدا کرد. بر اساس این دیدگاه افزایش جمعیت سرباری برای جامعه است. نظریه مالتوس از جهات مختلف به خصوص از جهت عملی مورد نقد و نقض قرار گرفت و تجربه افزایش جمعیت برخی از کشورها همراه رشد اقتصادی آن‌ها مانند انگلستان، ایالات متحده آمریکا، برخی از کشورهای اروپایی و ژاپن دلیل واضحی بر اثبات این مدعاست. پس از بی‌اعتباری نظریه مالتوس، وجود نظریه توازن جمعیت به معنای ایجاد توازن بین کاهش جمعیت ناشی از ترویج دیدگاه کنترل جمعیت در برخی از کشورهای غربی و افزایش طبیعی آن در دیگر کشورها تقویت یافت. بهنیه‌سازی جمعیت نیز در نزد طرفداران این دیدگاه، از جایگاه مهمی برخوردار است و برنامه جهانی کنترل جمعیت نیز در همین راستا صورت می‌پذیرد. دین اسلام اصل را در این موضوع بر افزایش جمعیت قرار داده است، ولی کنترل آن را به طور موقت به قصد ایجاد توازن همه‌جانبه جایز دانسته است که در شرایط مختلف زمانی و مکانی متفاوت است و این بینش تا حدی با دیدگاه مبتنی بر توازن جمعیت همسویی دارد.