مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

زمینه و هدف: در حال حاضر میلیون‌ها نفر از مکمل‌های ورزشی به امید داشتن طیف وسیعی از مزایای سلامتی، از قبیل کاهش وزن تا عضله‌سازی استفاده می‌کنند و به طور فزاینده‌ای میزان مصرف مکمل‌ها در میان ورزشکاران در حال افزایش است. مکمل‌های ورزشی نمی‌توانند جایگزین یک رژیم غذایی سالم شوند، اما بسته به نوع و شدت فعالیت ورزشی ممکن است برخی از آنها برای ما مفید باشند. هدف اين مقاله بررسي انواع مكمل‌های ورزشی مورد مصرف ورزشکاران است که فواید و عوارض این مکمل‌ها رو مورد بررسی قرار می‌دهد.

مواد و روش‌ها: در این پژوهش سعی شده است با گرد‌آوری اطلاعات منتشرشده در مجلات علمی در نمایه‌های معتبر لیستی از مکمل‌های ورزشی پرمصرف نزد ورزشکاران ارائه شود.

یافته‌ها: مکمل‌ها باعث می‌شود تمرینات مداوم و فشرده‌تر با ارتقاء بهبود بین جلسات تمرین و افزایش عملکرد رقابتی انجام شود. تحقیقات کامل درخصوص بی‌خطر بودن مصرف مکمل‌ها لازم است انجام شود و اطلاع‌رسانی در این خصوص نیز باید به ورزشکاران مصرف‌کننده آنها انجام شود.

نتیجه‌گیری: طبق بررسی اثرات جانبی مکمل‌ها در این مطالعه بیشتر مکمل‌های شایع مورد مصرف در ورزشکاران تأثیر مؤثری در کاهش وزن و افزایش قدرت و اندازه عضلات دارند؛ لیکن تعدادی از این مکمل‌ها دارای عوارض شایعی همچون عوارض گوارشی مانند تهوع، اسهال و استفراغ و تعداد اندکی با بیماری‌های کلیوی و کبدی همراه می‌باشند. با توجه به گسترش مصرف مکمل‌های ورزشی و آگاهي كم‌مصرف‌كنندگان از عوارض آنها توصيه مي‌شود آموزش ورزشكاران و مربيان در اولويت قرار گرفته و با عنايت به تنوع و تغيير نوع مکمل‌های مصرفي، نسبت به تغيير ساختار آموزشي در زمان مناسب اقدام گردد.

واژگان کلیدی: مکمل‌های ورزشی؛ ورزشکاران؛ اثرات جانبی .

دانش جراحی از شاخه‌های مهم و تخصصی طب دوره اسلامی از قرن سوم تا دوازدهم هجری است. بخش جراحی‌های چشم نیز به دلیل ظرافت و حساسیت زیاد اندام‌هایش، نیاز به شناخت، تخصص و تجربه بالینی زیادی دارد. با بررسی تألیفات در حوزه جراحی‌های چشمی در طب دوره اسلامی، برخی اصول و تکنیک‌های ثابت قابل ترسیم است که به صورت قوانین ثابت مورد پذیرش و استفاده اکثر جراحان چشم‌پزشک بوده است. استخراج این اصول و تکنیک‌ها، هدف اصلی این تحقیق است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و بر اساس جمع‌آوری اطلاعات از متون پایه دانش جراحی اندام چشم است و با روش استقرایی اصول و تکنیک‌های اصلی این دانش در گسترده زمانی مشخص‌شده ترسیم شده است. بر این اساس، اصول مهم چشم‌پزشکان تشخیص افتراقی بر اساس معیارهای: شکل ظاهری، محل ظهور، علت بیماری، رعایت اصول احتیاطی، جلوگیری از خونریزی و بخیه‌زدن و استفاده از داروهای گیاهی مفرده و مرکبه بوده است. در جراحی نیز ابزارشناسی رکن اول و شکاف‌زدن عرضی با روش سَلخ‌کردن و بدون سلخ‌کردن، تکنیک‌های اصلی بوده است. در یک نتیجه‌گیری نهایی باید اذعان کرد که قرن 2 تا 5 قمری دوره درخشان جراحی چشم با تکینک شکافتن بوده است، پس از این دوره همراه با افول همه‌جانبه تمدن اسلامی، این دانش نیز با رکود مواجه گشت و اغلب منابع تنها شرح و تلخیص متون پایه این دانش همچون الحاوی رازی، کامل‌الصناعه علی بن عباس اهوازی، قانون ابن سینا و فصل سی‌ام کتاب التصریف زهراوی است. شاید مهم‌ترین دلیل در این دانش عدم رشد ابزاری و عدم توسعه این دانش از حالت ماکروسکوپیک به میکروسکوپیک بوده است که هم در بعد نظری و هم عملی سیر تکاملی این دانش را تا قرن بیستم و ورود پزشکی نوین به تأخیر انداخته است.

مقدمه: در شرایط كنونی حجم قابل توجهی از جمعیت كشور (29‌%) در مناطق روستایی در حال زندگی و امرار معاش هستند. از آنجایی ‌كه روستاها محل تجمع فقر به شمار می‌آید، لذا توجه سطح سلامت بهداشتی (فردی، خانوادگی و محیطی) در محیط‌های روستایی كشور از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. روستاییان با توجه به دانش بومی پزشكی، از ابتدا از طریق استفاده از گیاهان دارویی، روش‌هایی را برای پیشگیری و درمان اتخاذ می‌كرده‌اند كه با ورود علم پزشكی نوین دچار تحول گردید و از سطح به ‌كارگیری دانش بومی درمان در روستاها كاسته شد، اما در شرایط موجود علی‌رغم پیشرفت‌های علمی پزشكی، به دلیل برخی آسیب‌های شیمیایی داروها، گرایش به استفاده از گیاهان دارویی به عنوان طب سنتی درحال افزایش می‌باشد، لذا این مطالعه با هدف سنجش سطح گرایش به درمان‌های سنتی با گیاهان دارویی در مناطق روستایی دهستان زبرخان است كه در سال‌های اخیر به شكل چشمگیری در حال افزایش می‌باشد، به طوری كه تولید، جمع‌آوری و بسته‌بندی گیاهان دارویی جنبه اقتصادی یافته است.

روش: روش‌شناسی مطالعه بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی بوده كه جمع‌آوری اطلاعات آن با دو شیوه كتابخانه‌ای و پیمایشی و با ابزار پرسشنامه در بین 129 نمونه در 10 روستای منطقه زبرخان نیشابور انجام شده است. برای عملیاتی‌سازی مطالعه، 15 شاخص اصلی مرتبط با مسأله استخراج گردید و از طریق یافته‌های میدانی داده‌ها در سطح نمونه‌ها جمع‌آوری شد، سپس داده‌های جمع‌آوری‌شده از طریق روش‌های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد كه سطح گرایش به مصرف داروهای گیاهی در زنان بیشتر از مردان می‌باشد. همچنین بر اساس آزمون همبستگی بین مؤلفه‌های گرایش به گیاهان دارویی بیانگر عدم رابطه معنی‌دار بین ویژگی‌های فردی از جمله درآمد ماهیانه، وضعیت بیمه و تحصیلات نسبت به گرایش روستاییان می‌باشد. به علاوه نتایج حاصل از آزمون T-TEST حاکی از آن است که برای تمام شاخص‌های گرایش در مجموع حدی بالاتر از میانگین دیده شده است و با توجه به سطح معنی‌داری بین متغیرهایی که گرایش به مصرف را نشان می‌دهند و مصرف داروهای گیاهی ارتباط معنی‌دار وجود دارد.

نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌ها، می‌توان به گرایش بالای روستاییان به استفاده از گیاهان دارویی در درمان تأکید كرد كه از دلایل اصلی آن می‌توان به ترس از عوارض داروها، سطح درآمدهای پایین و... اشاره كرد، لذا با توجه به فراگیرشدن استفاده از گیاهان دارویی، ارائه آموزش‌های لازم جهت آگاهی بخشی در زمینه تهیه، نگهداری و مصرف گیاهان دارویی به مردم روستایی ارائه شود.

مطالعات مربوط به زنان و مسائل گوناگون آنان در تاریخ همواره حائز اهمیت بوده است. با توجه به محرومیت‌های تاریخی زنان ایرانی در ادوار مختلف، کمبود منابع تحقیقی در این زمینه کاملاً محسوس است. این امر به‌ ویژه درباره شیوه معاینه و مداوای بیماری‌های زنان که ارتباط مستقیم با «جسم» زن دارد، بسیار صادق است. هدف از این مقاله بررسی این موضوع در عصر قاجار به‌ ویژه نیمه دوم آن است که به دليل کاربرد همزمان دو مکتب پزشکی سنتی و جدید، نقطه عطفي در تاريخ پزشکي ايران شمرده مي‌شود.

در این پژوهش مروری ـ توصیفی به علت تاریخی‌بودن موضوع با روش کتابخانه‌ای و با مطالعه برخی منابع موجود در عصر قاجار به ‌ویژه سفرنامه‌های سیاحان و پزشکانی که در آن عصر به ایران آمده‌اند، تلاش شده است، بخشی از زوایای تاریک پزشکی ایران روشن شود.

بنا بر يافته‌هاي اين پژوهش، معاينه بيماران زن در عصر قاجار تنگ‌نظرانه بود و برخي بيماري‌هاي شايع زنان نيز درمان می‌شد.

این پژوهش گام کوچکی است در روشن‌کردن وضع درمانی و پزشکی زنان در عصر قاجار که در نوع خود نوآورانه است.

بنابراین هم از دیدگاه تاریخ اجتماعی ایران حائز اهمیت است و هم از منظر تاریخ پزشکی به وضع نیمی از جمعیت کشور می‌پردازد و می‌تواند جرقه‌ای، هرچند کوچک برای پژوهش‌های بزرگ‌تر در هر دو زمینه باشد.

در دوره قاجار رعایت بهداشت اهمیت چندانی نداشت و به طور کلی وضعیت بهداشتی در این دوره نا‌بسامان بود. رعایت‌نکردن بهداشت فردی و همچنین نبود آموزش‌های عمومی در زمینه رعایت اصول اولیه بهداشت، منجر به بروز و شیوع بیماری‌ها می‌شد که برخی از آن‌ها به علت استفاده از آب آلوده بود.

در دوره قاجار استفاده از آب‌های آلوده‌ منجر به ایجاد بیماری‌هایی‌چون وبا، بیماری‌های گوارشی، پیوک و بیماری‌های پوستی‌ می‌شد. در پژوهش حاضر سعی شده است تا تأثیر آب‌های آلوده بر بیماری‌‌ها در دوره ناصری (به عنوان بخشی از دوره قاجار) از منظر سیاحان خارجی مورد مطالعه قرار گیرد.

یافته‌ها نشان می‌دهد که از دیدگاه سفرنامه‌نویسان خارجی کمبود و توزیع نامناسب آب‌ها، ناآگاهی عمومی از اصول بهداشتی، بی‌توجهی دولت مرکزی به بهداشت آب‌ها باعث آلودگی آب‌ها در در دوره ناصری و به تبع آن شیوع بیماری‌ها شده است.

روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از اطلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای صورت پذیرفته است.

حکیم عبدالحمید در سال 1908 میلادی در دهلی به دنیا آمد و در سن چهارده سالگی، عهده دار دواخانه‌ای گشت که از پدرش به یادگار مانده بود. حکیم عبدالحمید با زهد و تقوای کامل خود، تمام هستی و زندگی خود را وقف خدمت به مردم و حفظ ارزش‌های اخلاقی و اندیشه‌های دینی کرد. وی از همان ابتدا دو هدف عمده را دنبال می‌کرد، ابتدا معرفی و اشاعه علمی طب سنتی ایرانی ـ اسلامی و معرفی داروهای طب سنتی در سطح بین‌المللی و دوم ایجاد مؤسسات آموزشی تحقیقی برای تعلیم و تربیت صحیح نسل جدید. در 1964 به تأسیس بنیاد ملی همدرد با هدف مداوای بیماران بی‌بضاعت، توسعه طب سنتی و ارائه خدمات آموزشی و رفاهی به مؤسسات فرهنگی در هندوستان، همت گماشت. ایشان به ویژه نسبت به تعلیم و تربیت حكیمان حاذق عنایت خاص داشت.

همچنین در سال 1376 شمسی، عضویت افتخاری فرهنگستان علوم پزشكی ایران به ایشان اعطا گردید.

سداب گیاهی است بسیار سبزرنگ که گویی غباری کم‌رنگ روی برگ‌های ریز آن نشسته است. این گیاه سبب کم‌شدن نیروی جنسی در مردان و سقط‌شدن جنین می‌شود. همچنین در اعتقاد عوام این گیاه سحر و جادو را دفع می‌کند. در گذشته برای کم‌کردن مضرات شراب و خوشبوکردن و بالابردن کیفیت آن سداب به شراب می‌افزوده‌اند. این خصوصیات و خواص سداب در اشعار سرایندگان پارسی‌زبان کاربرد داشته است. تاکنون تحقیقی درباره کاربرد این گیاه و دسته‌بندی مضمون‌سازی‌ها با آن به صورت مستقل صورت نگرفته است. هر یک از منابع و مراجعی که به بررسی گیاهان در ادبیات فارسی پرداخته‌اند، فقط به ذکر چند شاهد و نمونه شعری اکتفا کرده‌اند. بررسی کاربردهای سداب از منظر پزشکی و گیاه‌شناسی و کاربرد آن در مراسم آیینی روشن می‌کند که این گیاه و کاربردهای آن نزد همه شعرای فارسی‌زبان شناخته‌شده نبوده است. استفاده از آن در شراب و فقاع، رنگ سبز سداب و خواص و ضررهای این گیاه بیشترین زمینه مضمون‌سازی آن نزد شعرا بوده است.

طب سنتی ایران با ریشه‌ای کهن، دانشی آمیخته از هنر و فراست است. یکی از ویژگی‌های پزشکی ایران، استفاده از شعر برای یادگیری سریع و انتقال آسان مفاهیم پزشکی به مردم عامه می‌باشد. در این راستا تاریخ پزشکی ایران از پزشکان برجسته‌ای از جمله حکیم یوسف بن محمد بن یوسف هروی حکایت دارد که کتب طبی منظومی را تدوین نموده‏اند. اغلب آثار طبی او به زبان شعر است. یکی از آثار طبی مهم این حکیم برجسته، منظومه «جامع الفوائد» است.

در این مطالعه مروری کیفی جامعه مورد مطالعه، منظومه‌های طبی فارسی حکیم یوسفی هروی و نمونه مطالعه منظومه «جامع الفوائد» است که پس از رؤیت و استخراج ویژگی‌های آن به تحلیل محتوایی منظومه پرداخته شده است.

منظومه طبی «جامع الفوائد» از جمله پرشمارترین نسخه‌های خطی بعد از قرن دهم هجری قمری است که از لحاظ اهمیت، اختصار، سادگی، مورد توجه مخاطبان بوده است. از ویژگی‌های برجسته آن می‌توان به انتقال مفاهیم پزشکی به صورت موجز و معرفی یکصد و هفتاد و هفت بیماری عضوی شامل: بیماری‌های سر، اعصاب و روان، چشم، گوش و حلق و بینی، زبان و لثه و دندان، ریه، قلب، معده، کبد، روده، مثانه، دیابت، بیماری‌های زنان و مردان، دردهای مفصلی و امراض عمومی بدن، مانند تب‌ها، اورام و غدد، بیماری‌های پوست، و مو، بیماری‌های ناشی از گزش جانوران و بیان معالجات آن‌ها اشاره نمود. با بررسی‌های انجام‌شده در سایر کتب طبی منظوم فارسی بعد از قرن دهم هجری، این منظومه بیماری با عنوان ذیابیطیس ذکر نموده است.

تبیین منظومه‌های طبی فارسی، راهی برای معرفی و مستندسازی آن‌ها است که کماکان باید برای این سرمایه‌های علمی انجام بگیرد. همچنین برای فهم درست مفاهیم و مطالب متون طبی که پیش‌نیاز هر نوع تصحیح، پژوهش، و نگارشی است می‌توان به متون منظوم فارسی پزشکی توجه نمود.