• ثبت‌نام
  • ورود
  • فارسی
    • English

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

  • صفحه اصلی
  • درباره
    • درباره‌ی مجله
    • تیم سردبیری
    • نمایه نامه ها
  • موارد ضروری
    • فرم تعهد نامه
    • فرمت مقالات
    • دریافت کد ارکید
  • ارزیابی مقالات
  • کمیته بین‌المللی اخلاق نشر
    • اقدامات کمیته بین المللی اخلاق نشر COPE
  • ارسال مقاله/ راهنمای نویسندگان
  • بیانیه حق نشر
  • شماره جاری
  • بایگانی‌ها
  • اطلاعات تماس
  • اطلاعیه‌ها
جستجوی پیشرفته
  1. صفحه اصلی
  2. بایگانی‌ها
  3. دوره 7 شماره 24 (1394): فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ پزشکی، پاییز 1394
  4. مقاله پژوهشی

دوره 7 شماره 24 (1394)

ژوئیهٔ 2017

اصول و تکنیک‌های شکافتن چشم در جراحی دوره اسلامی (از قرن دوم تا دوازدهم هجری)

  • SE

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 7 شماره 24 (1394), 5 ژوئیهٔ 2017 , صفحه 69-108
https://doi.org/10.22037/mhj.v7i24.17763 چاپ شده: 2017-07-05

  • مقاله
  • دانلود
  • ارجاع
  • مراجع
  • آمار
  • اشتراک

چکیده

دانش جراحی از شاخه‌های مهم و تخصصی طب دوره اسلامی از قرن سوم تا دوازدهم هجری است. بخش جراحی‌های چشم نیز به دلیل ظرافت و حساسیت زیاد اندام‌هایش، نیاز به شناخت، تخصص و تجربه بالینی زیادی دارد. با بررسی تألیفات در حوزه جراحی‌های چشمی در طب دوره اسلامی، برخی اصول و تکنیک‌های ثابت قابل ترسیم است که به صورت قوانین ثابت مورد پذیرش و استفاده اکثر جراحان چشم‌پزشک بوده است. استخراج این اصول و تکنیک‌ها، هدف اصلی این تحقیق است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و بر اساس جمع‌آوری اطلاعات از متون پایه دانش جراحی اندام چشم است و با روش استقرایی اصول و تکنیک‌های اصلی این دانش در گسترده زمانی مشخص‌شده ترسیم شده است. بر این اساس، اصول مهم چشم‌پزشکان تشخیص افتراقی بر اساس معیارهای: شکل ظاهری، محل ظهور، علت بیماری، رعایت اصول احتیاطی، جلوگیری از خونریزی و بخیه‌زدن و استفاده از داروهای گیاهی مفرده و مرکبه بوده است. در جراحی نیز ابزارشناسی رکن اول و شکاف‌زدن عرضی با روش سَلخ‌کردن و بدون سلخ‌کردن، تکنیک‌های اصلی بوده است. در یک نتیجه‌گیری نهایی باید اذعان کرد که قرن 2 تا 5 قمری دوره درخشان جراحی چشم با تکینک شکافتن بوده است، پس از این دوره همراه با افول همه‌جانبه تمدن اسلامی، این دانش نیز با رکود مواجه گشت و اغلب منابع تنها شرح و تلخیص متون پایه این دانش همچون الحاوی رازی، کامل‌الصناعه علی بن عباس اهوازی، قانون ابن سینا و فصل سی‌ام کتاب التصریف زهراوی است. شاید مهم‌ترین دلیل در این دانش عدم رشد ابزاری و عدم توسعه این دانش از حالت ماکروسکوپیک به میکروسکوپیک بوده است که هم در بعد نظری و هم عملی سیر تکاملی این دانش را تا قرن بیستم و ورود پزشکی نوین به تأخیر انداخته است.

کلمات کلیدی:
  • چشم‌پزشکی؛ جراحی؛ دوره اسلامی؛ شکافتن؛ اصول؛ تکنیک
  • PDF

ارجاع به مقاله

شریعت‌پناهی س. (2017). اصول و تکنیک‌های شکافتن چشم در جراحی دوره اسلامی (از قرن دوم تا دوازدهم هجری). مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, 7(24), 69–108. https://doi.org/10.22037/mhj.v7i24.17763
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.acm-sig-proceedings##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.acs-nano##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.apa##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.associacao-brasileira-de-normas-tecnicas##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.chicago-author-date##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.harvard-cite-them-right##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.ieee##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.modern-language-association##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.turabian-fullnote-bibliography##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.style.vancouver##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.download.ris##
  • ##plugins.generic.citationStyleLanguage.download.bibtex##

مراجع

منابع فارسی:

آقسرایی، جمال‌الدین. (1387 ش.). شرح أقسرائی. مصحح مقدمه از محمدمهدی اصفهانی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، دو جلدی، جلد دوم، ص280.

احمد، شمس‌الدین. (1387 ش.). خزائن الملوک. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، دوجلدی، جلد اول: صص 336-39؛ جلد دوم: صص 56-53.

انصاری شیرازی، علی بن حسین. (1371 ش.). اختیارات بدیعی. مصحح محمدتقی میر، تهران: شرکت دارویی پخش رازی، ص 240.

بهاءالدوله، بهاءالدین بن میرقوام‌الدین. (بی‌تا). خلاصة التجارب. محقق محمدرضا شمس اردکانی، عبدالعلی محقق‌زاده، پویا فریدی و زهره ابوالحسن‌زاده، تهران: دانشگاه علوم پزشکی، ص 239.

تنکابنی، محمدمؤمن بن محمدحسین. (1387 ش.). تذکرة العلاج. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، ص 235.

تنکابنی، محمدمؤمن بن محمدحسین. (1390 ش.). تحفة المؤمنین. قم: مؤسسه احیای طب طبیعی، موضوع: مبانی طب، مفردات دارویی، داروسازی و صنعت، اصطلاحات، دو جلدی، جلد دوم، صص 262-261.

جرجانی، اسماعیل بن حسن. (1345 ش.). الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، صص 315-311.

جرجانی، اسماعیل بن حسن. (1355‍ ش.). ذخیرة خوارزمشاهی. چاپ عکسی از نسخه‌ای خطی، تهران: چاپ علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، سه جلدی، جلد دوم، صص 861-233.

جرجانی، اسماعیل بن حسن. (1381 ش.). یادگار در دانش پزشکی و داروسازی. مصحح مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی، صص 226-2.

چغمینی، محمود بن محمد. (1389 ش.). قانونچه فی الطب. مترجم اسماعیل ناظم، تهران: نشر آبژ، ص 338.

حسینی شفائی، مظفر بن محمد. (بی‌تا). قرابادین. مصحح یوسف بیگ‌باباپور و محمد (عارف) موسوی‌نژاد، ص 315.

رازی، محمد بن زکریا. (1388 ش.). خواص الأشیاء. مترجم محمد بن زکریا رازی، مصحح یوسف بیگ باباپور و کاوه عباسی، قم: مجمع ذخائر اسلامی، صص 123-111.

رازی، محمد بن زکریا. (1419 ق.). من لا یحضره الطبیب. محقق محمدامین الضناوی، قاهره: دار رکابی للنشر، ص 58.

محمدباقر بن محمود طبیب. (1387 ش.). رساله کحالی. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، صص 62-39.

زهراوی، خلف بن عباس. (1374‍ ش.). التصریف لمن عجز عن التألیف. مترجم احمد آرام و مهدی محقق، تهران: صص 108-66.

دهخدا، علی‌اکبر. (1361 ش.). لغت‌نامه دهخدا. تهران: دهخدا.

شاه‌ارزانی، ميرمحمداكبر بن محمد. (1387 ش.). طب أکبری. قم: مؤسسه احیای طب طبیعی، دو جلدی، جلد اول: صص 316-198؛ جلد دوم: 1350-1228.

شاه‌ارزانی، ميرمحمداكبر بن محمد. (1380 ش.). میزان الطب. محقق هادی نصیری، قم: مؤسسه فرهنگی سماء، صص 66-64.

عقیلی علوی شیرازی، سیدمحمدحسین بن محمدهادی. (1385 ش.). خلاصة الحکمة. قم: اسماعیلیان، سه جلدی، جلد سوم، صص 422-212.

عقیلی علوی شیرازی، سیدمحمدحسین بن محمدهادی. (بی‌تا). قرابادین کبیر. تهران: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، صص 1207-531.

علی‌خان، محمدصادق. (1323 ق.). مخازن التعلیم. دهلی: مطبع فاروقی، ص 305.

فلمنکی، شلیمر. (1387 ش.). جلاء العیون. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، صص 40-23.

قادری، سیدابوالقاسم قدرت‌الله. (1387 ش.). فصول الأعراض (شرح کتاب حدود الأمراض حکیم ارزانی). تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، صص 48-27.

قمری بخاری، حسن بن نوح. (1387 ش.). التنویر. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، ص 56.

گیلانی، علی. (1387 ش.). مجربات حکیم علی گیلانی. مصحح علی‌رضا مسعودی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، ص 48-10.

محقق، مهدی. (1384 ش.). مقدمه ترجمه فارسی التصریف. تهران: ن‍ج‍م‍ن‌ آث‍ار و م‍ف‍اخ‍ر ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌، ص 38.

محمد بن محمد، عبدالله. (1383 ش.). تحفه خانی. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، صص 605-198.

ناظم جهان. محمد اعظم. (1387 ش.). اکسیر اعظم. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، چهار جلدی، جلد اول، صص 445-376.

یوسفی هروی، محمد بن یوسف. (1387 ش.). بحرالجواهر (معجم الطب الطبیعی). قم: مؤسسه احیای طب طبیعی، قم: جلال‌الدین، صص 215-79.

یوسفی هروی، محمد بن یوسف. (1391 ش.). ریاض الادویه. محقق سیدمحمد نظری، تهران: المعی، صص 185-116.

یونانی، طولوزان. (1383 ش.). اسرار الاطباء یا مجربات ایلات چغتایی. مترجم میرزاشهاب‌الدین ثاقب، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، ص 104.

منابع عربی:

ابن ابی اصیبعه، احمد بن قاسم. (2001 م.). عیون الأنباء فی طبقات الأطباء. مصحح عامر نجار، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب، دو جلدی، جلد اول، ص 234.

ابن ازرق، ابراهیم بن عبد الرحمن. (1427 ق.). تسهیل المنافع فی الطب و الحکمة. مسقط: عاصمة الثقافة العربیة، دو جلدی، جلد اول، ص 208.

ابن‌زهر، عبدالملک. (1403 ق.). التیسیر فی المداواة و التدبیر. محقق میشیل الخوری، دمشق: دارالفکر، دو جلدی، جلد اول، صص 53-48.

ابن سلوم حلبی، صالح بن نصرالله. (1388 ش.). غایة الإتقان فی تدبیر بدن الإنسان. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، ص 146.

ابن سینا، حسين بن عبدالله‏. (1426 ق.). القانون فی الطب. بیروت: دار الإحیای التراث العربی، جهار جلدی، جلد دوم: صص 385-369؛ جلد سوم: ص 245.

ابن فاتک، مبشر. (1387 ش.). مختار الحکم و محاسن الکلم. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، ص 124.

ابن نفیس، علی‌بن‌ابی‌الحزم. (1423 ق.). الصیدلیة المجربة (الموجز فی الطب). مصحح محسن عقیل، بیروت: دار المحجة البیضاء، ص 208.

ابن نفیس، علی‌بن‌ابی‌الحزم. (1414 ق.). المهذب فی‌الکحل المجرب. رباط: چاپ محمد ظافر وفائی و محمد رواس قلعه‌جی، صص 388-269.

ابن هاشم، راشد بن عمیر. (1405 ق.). فاکهة ابن السبیل. عمان: وزارة التراث القومی و الثقافة، دو جلدی، جلد اول، صص 189-188.

ابن هبة‌الله، سعید. (1419 ق.). المغنی فی الطب. بیروت: دار النفائس، صص 81-65.

ابن هبل بغدادی، علی بن احمد. (1362 ق.). المختارات فی الطب. حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیة، چهار جلدی، جلد سوم، صص 121-86.

ازدی، عبدالله بن محمد. (1387 ش.). الماء. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، سه جلدی، جلد اول، ص 108.

اسرائیلی، اسحاق بن سلیمان. (1412 ق.). الأغذیة و الأدویة. مصحح محمد صباح. بیروت: مؤسسه عزالدین، ص 221.

انطاکی، داود بن عمرو. (بی‌تا). تذکرة أولی الألباب ـ الجامع للعجب العجاب. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ص 177.

انطاکی، داود بن عمرو. (1415 ق.). بغیة المحتاج فی المجرب من العلاج. بیروت: دارالفکر، صص 63-62.

انطاکی، داود بن عمرو. (1424 ق.). المفید فی الطب، ثلاث رسائل طبیة لداود الأنطاکی. مصحح احمد فرید مزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیه، ص 159.

انطاکی، داود بن عمرو. (1420 ق.). النزهة المبهجة فی تشحیذ الأذهان و تعدیل الأمزجة. محقق أحمد عبدالله عدنان و المنتفکی الرفاعی، قم: مؤسسه البلاغ، ص 307.

بیطار، ابوبکر بن بدر. (1413 ق.). کامل الصناعتین. مصحح عبدالرحمن ابریق، حلب: منشورات جامعه حلب معهد التراث العلمی العربی، چند جلدی؟؟؟، جلد اول: ص 243؛ جلد دوم: ص 68.

تهانوی، محمدعلی. (1996 م.). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. مترجم جورج زیناتی، مصحح دحروج عبدالله علی الخالدی، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون، دو جلدیف، جلد اول، صص137-388.

جالینوس. (1390 ش.). جوامع کتاب جالینوس فی الأمراض الحادثة فی العین (شش رساله کهن پزشکی). مصحح یوسف بیگ باباپور، قم: مجمع ذخائر اسلامی، صص 84-83.

حلبی، خلیفه بن ابی‌ المحاسن. (1415 ق.). الکافی فی الکحل. محقق محمد ظافر وفائی و محمد رواس قلعه‌جی، بیروت: المنظمه‌الاسلامیه للتربیه والعلوم‌الثقافه (ایسسکو)‏‫، صص 307-121.

حموی، صلاح‌الدین بن یوسف کحال. (1407 ق.). نورالعیون و جامع الفنون. ریاض: مرکز الملک فیصل للبحوث و دراسات الإسلامیه، صص 430-162.

حنین بن اسحاق. (1390 ش.). الشعر مقالات فی العین. محقق ماکس مایرهوف، قاهره: بی‌نا، صص 137-132.

رازی، محمد بن زکریا. (1412 ق.). تقاسیم العلل (کتاب التقسیم و التشجیر). مصحح صبحی محمود حمامی، حلب: منشورات جامعه حلب معهد التراث العلمی العربی، صص 134-130.

رازی، محمد بن زکریا. (1422 ق.). الحاوی فی الطب. محقق هیثم خلیفة طعیمی. بیروت: دار الإحیای التراث العربی، بیست و سه جلدی، جلد اول، صص 272-202.

رازی، محمد بن زکریا. (1984 م.). منافع الأغذیة و دفع مضارها. مصحح حسین حموی، دمشق: دار الکتاب العربی، ص 59.

رازی، محمد بن زکریا. (1387 ش.). المنصوری فی الطب. مترجم محمدابراهیم ذاکر، مصحح: حازم بکری صدیقی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی تهران، ص 259.

زهراوی، خلف بن عباس. (1406 ق.). التصریف لمن عجز عن‌التألیف. فرانکفورت: چاپ عکسی از نسخه خطی کتابخانه سلیمانیه استانبول، مجموعه بشیرآغا، ش 502، چاپ فؤاد سزگین، صص 433-403.

زهراوی، خلف بن عباس. (1422 ق.). الجراحة، المقالة الثلاثون من التصریف لمن عجز عن التألیف. محقق عبدالعزیز ناصر الناص و علی بن سلیمان التویجری، ریاض: مطابع الفرزدق التجاریه، صص 249-177.

سامرایی، عبدالرزاق. (1416 ق.). طب العیون: دراسة تاریخیة مقارنة. بیروت: دارالفکر، ص 90.

شطشاط، علی بن حسین. (1999 م.). تاریخ الجراحة فی الطب العربی. بنغازی: ج‍ام‍ع‍ه‌ ق‍ازی‍ون‍س‌، صص 262.

شعرانی، عبدالوهاب بن احمد. (1419 ق.). مختصر تذکرة الإمام السویدی فی الطب. مصحح احمد فرید مزیدی، بیروت: دارالکتب العلمیه، ص 51.

عطار اسرائیلی، داود بن ابی‌نصر. (1383 ش.). منهاج الدکان و دستور الأعیان فی أعمال و تراکیب الأدویة النافعة للأبدان. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، ص 116.

اهوازی، علی بن عباس. (1294 ق.). کامل الصناعة الطبیة. قاهره: بولاق، چهار جلدی، جلد دوم: صص 385-383؛ جلد سوم: ص 295؛ جلد چهارم: ص 245.

کحال، علی بن عیسی. (1383 ق.). تذکرةالکحالین. حیدرآباد دکن: چاپ غوث محیی‌الدین قادری شرفی، صص 291-101.

عیسی بک، أحمد. (1343 ق.). آلات الطب و الجراحة و الکحالة عند العرب. مجله المجمع اللغة العربیة به دمشق. شماره پنجاه و چهارم. جلد پنجم، صص 257-226.

غافقی، محمد بن قسوم بن اسلم. (1987 م.). المرشد فی طب العین. بیروت: بی‌نا، صص 440-340.

طبری، أبوالحسن أحمد بن محمد. (1419 ق.). المعالجات البقراطیه، أمراض العین و معالجات‌ها. مصحح محمد رواس قلعه‌جی و محمد ظافر وفائی، لندن: مؤسسه الفرقان للتراث الإسلامی، صص 218-66.

کرمانی، نفیس بن عوض. (1387 ش.). شرح الأسباب و العلامات. قم: مؤسسه احیای طب طبیعی، دو جلدی، جلد اول: صص 365-246؛ جلد دوم: صص 458-425.

کشکری، یعقوب. (1405 ق.). کناش فی الطب. فرانکفورت: چاپ عکسی از نسخه خطی کتابخانه سلیمانیه استانبول، مجموعه ایاصوفیه، ش 3716، صص 110-43.

کعدان، عبدالناصر. (1999 م.). الجراحة عند الزهراوی. حلب: دانشگاه علوم پزشكى ايران‏، صص 85-58.

  • چکیده مشاهده شده: 1040 بار
  • PDF دانلود شده: 389 بار

آمار دانلود

  • لینکدین
  • تویتر
  • فیسبوک
  • گوگل پلاس
  • تلگرام

اطلاعات

  • برای خوانندگان
  • برای نویسندگان
  • برای کتابداران

زبان

  • فارسی
  • English
  • صفحه اصلی
  • بایگانی
  • ارسال مقاله
  • درباره‌ی مجله
  • تیم سردبیری
  • اطلاعات تماس

مجله تاریخ پزشکی دارای رتبه علمی پژوهشی از کميسيون نشريات علوم پزشکی کشور (http://journalportal.research.ac.ir/)، وابسته به مرکز تحقيقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی بوده و به صورت پیوسته منتشر می شود. این مجله، یک مجله‌ الکترونيکی است که به زبان فارسی به همراه چکيده انگليسی با دسترسی آزاد (open access) چاپ می شود.

قدرت یافته از OJSPlus