مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

مقدمه: بدن انسان در دوران بارداری دستخوش تغییرات بسیاری می‌گردد، از جمله یبوست که دومین شکایت گوارشی شایع در بین زنان باردار است. از آنجایی که بروز یبوست عوارض متعددی را در مادر و جنین به همراه دارد، همچنین مصرف بسیاری از داروها در دوران بارداری ممنوعیت دارد، لذا تنظیم برنامه غذایی روزانه و نحوه زندگی برای مقابله با این مشکل، ضروری است. طب سنتی ایرانی دارای رویکرد جامعی به دوران بارداری است. بنابراین جهت تنظیم یک برنامه مدون برای مادر باردار و مادری که قصد بارداری دارد، به منظور جلوگیری از ایجاد یبوست و درمان آن می‌توان از منابع طب سنتی استفاده نمود و استفاده از این تجربیات را در کنار دستاوردهای طب نوین غنیمت دانست.

روش: در این مطالعه مروری و کتابخانه‌ای، کتب مرجع و مهم طب سنتی و مقالات جدید مورد بررسی قرار گرفت و یافته‌های دانشمندان طب نوین با یافته‌های حکمای طب سنتی به طور اجمالی مقایسه شدند.

یافته‌ها: ابتدا به مفهوم یبوست و علل ایجاد یا تشدید آن پرداخته، سپس یبوست در بارداری و درمان آن را به‌طور خاص مورد بررسی قرار گرفت.

نتیجه‌گیری: با توجه به دقت نظر اندیشمندان طب سنتی ایران در مراقبت‌های دوران بارداری و توجه به دفع فضولات به عنوان یك اصل حفظ سلامتی، شاید امروزه بتوان در مباحث بهداشت بارداری و تحقیقات مربوط به این دوران از یافته‌های حکما استفاده کرد و زیربنای تحقیقات را بر گفته‌ها و تجربیات آنان پایه‌گذاری کرد.

مقدمه: بیماری صرع یکی از جدی‌ترین اختلالات عصبی است که اغلب اوقات به دلیل مزمن‌بودن نیاز به درمان طولانی مدت دارد. در حال حاضر علی‌رغم فراوانی انواع داروهای ضد صرع، عوارض ناشی از این داروها و محدودیت مصرف آن‌ها باعث عدم دستیابی به اثر درمانی مطلوب می‌شود. با توجه به افزایش تمایل بیماران به طب سنتی و مکمل، استفاده از درمان‌های رایج صرع در متون طب سنتی ایران که سابقه چند هزار ساله دارد، می‌تواند راه‌کار مناسبی در پیش روی این بیماران قرار دهد. در این مقاله به بررسی درمان‌های متنوع طب سنتی و طب نوین پرداخته می‌شود تا با تلفیقی از این دو روش، راه‌کار مناسبی در پیش روی بیماران قرار داده شود.

روش: این تحقیق یک بررسی متون (کتابخانه‌ای) است و حاصل کار بر روی متون معتبر طب سنتی ایران می‏باشد که مطالب مربوط به صرع و درمان‌های آن به تفکیک بیان شده است. از طرفی مقالات و تحقیقات جدید نیز مورد بررسی خواهند گرفت.

یافته‌ها: حکمای طب سنتی ایران برای درمان صرع رعایت اصول حفظ‌الصحه را ضروری می‌دانند. ابتدا اصلاح سبک زندگی و استفاده از تدابیر غذایی مناسب را توصیه می‏کنند، سپس استفاده از داروهای مفرد و مرکب به اشکال خوراکی و موضعی را تجویز نموده و در نهایت از اعمال یداوی مانند فصد، حجامت، ماساژ و انواع روغن‎‌مالی‌ها استفاده می‌کنند، در حالی که در طب نوین اغلب از درمان‌های خوراکی و گاهی نیز از درمان‌های الکتریکی و جراحی استفاده می‏شود.

نتیجه‌گیری: استفاده از انواع روش‌های خوراکی و موضعی داروهایی با منشأ طبیعی در کنار داروهای رایج در درمان صرع می‌تواند به عنوان یک درمان مکمل مد نظر قرار گیرد و این امر نیاز به مطالعات بالینی بیشتری دارد.

سرطان در کشورهای صنعتی، دومین و در ایران سومین علت مرگ و میر محسوب می‏شود. بنابراین توجه به روش‏های پیشگیری و درمان سرطان با توجه به روند فزاینده بروز و بار بیماری یکی از اولویت‏های پژوهشی تمام جوامع به شمار می‏رود.

این مطالعه یك بررسی مروری تحلیلی بر اساس منابع طب سنتی ایران درباره تعریف سرطان، سبب‏شناسی، علامات و کلیات درمان آن می‌باشد.

از دیدگاه حکمای طب ایرانی سرطان نوعی ورم است که به سبب تغییرات اخلاط بدن ایجاد می‏شود و طی آن اخلاط بدن در اثر افزایش غیر طبیعی حرارت بدن (احتراق)، به ماده سودای غیر طبیعی تغییر ماهیت می‏دهد و در نتیجه عدم دفع و پاک‌سازی این مواد و تجمع آن در بخش‏هایی از بدن ورم سرطانی بروز می‏کند.

پدیده احتراق و سوختن اخلاط در بدن از دیدگاه حکمای طب سنتی ایران نقطه آغازین شروع بیماری است و بر اساس همین بینش راه‌کارهای پیشگیرانه و درمانی ارائه شده است. به عنوان مثال یکی از مهم‏ترین توصیه‏ها، اجتناب از اقدامات مهیج بیماری است و اصول درمان بر پاک‌سازی بدن از عامل مسبب، تقویت و اصلاح مزاج استوار است.

مقدمه: شکایات عضلانی ـ اسکلتی مسؤول بیش از20% کل ویزیت‌های سرپایی در ایالات متحده هستند. 22% (46 میلیون نفر) از جمعیت ایالت متحده به آرتریتی مبتلا هستند که توسط پزشک تشخیص داده شده و 19 میلیون نفر از آنان محدودیت قابل توجهی در عملکردشان دارند. در طب سنتی ایران وجع مفاصل عبارت است از دردی که در پیوندها (مفاصل) اعضا حادث گردد. درمان در طب سنتی ایران بر اساس قطع سبب بوده و علاوه بر داروهای متنوع، دستورات غذایی و تدابیر زندگی را نیز دربر می‌گیرد. با توجه به شیوع بالای درد ‌مفاصل و ناتوانی ناشی از آن، راهکارهای درمانی مطرح‌شده در طب سنتی ایران طی این مقاله جمع‌آوری گردید.

روش‌: این مطالعه از نوع مروری ـ کتابخانه‌ای است که محتوای آن با استفاده از نرم‌افزار کتابخانه جامع طب نور از متون اصلی طب سنتی ایران (از قرن دوم تا قرن چهاردهم هجری قمری) جمع‌آوری شده است.

یافته‌ها: به ‌طور کلی درمان وجع مفاصل شامل قطع سبب، دفع خلط یا ماده (در صورت وجود)، تبدیل مزاج و تقویت عضو برای جلوگیری از عود و قبول ریزش ماده است. در این مقاله درمان‌ها در قالب چهار دسته کلی عنوان شده که عبارتند از: تدابیر، دستورات‌غذایی (توصیه‌ها و پرهیزها)، دستورات‌دارویی (خوراکی و موضعی)، اعمال یداوی. اساس درمان در وجع ساده سرد بر تبدیل مزاج با داروهای گرم است. در وجع بلغمی و سوداوی منضج و مسهل بلغم و سودا تجویز شده و تبدیل مزاج انجام می‌شود. در وجع ریحی نیز داروهای کاسرالریاح (شکننده ریح) تجویز شده و از تولید بیشتر ریح جلوگیری می‌شود.

نتیجه‌گیری: یکی از مهم‌ترین علل درد مفاصل سبک زندگی ناسالم است. پیشگیری از بیماری نیز با اصلاح سبک‌زندگی مرتبط است. بسیاری از تدابیر ذکرشده در این مقاله مرتبط با تغییر سبک زندگی بوده و اجرای آن‌ها آسان و تنها مستلزم اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی می‌باشد. اکثر درمان‌های ذکرشده نیز آسان، کم‌عارضه‌ و ارزان بوده و می‌توانند نیاز به مصرف داروهای شیمیای و پرعارضه را کاهش دهند.

مفهوم افسردگی در متون طب سنتی ایران از واژه‌های مختلفی برداشت می‏شود. تبیین دقیق مفاهیم این لغات برای تشخیص و درمان صحیح‏تر اختلالات افسردگی ضروری است. در این مطالعه مروری کیفی، پنج واژه‏ مرتبط با افسردگی یعنی جزع، حزن، خبث نفس، غم و کرب با استفاده از متون و لغت‌نامه‌های طب سنتی ایران، فرهنگ‌های لغت مرجع دوره تمدن اسلامی و کتاب‌های متأخرین مورد تجزیه و تحلیل محتوایی قرار گرفته‏اند. نتایج به دست‌آمده بیانگر آن است که غم به عنوان منشأ سایر حالات روانی، احساس فشرده‌شدن قلب و خواستن چیزی مربوط به گذشته است که امکان رسیدن به آن وجود ندارد. حزن حالتی است که به دنبال از دست‌رفتن امر مورد علاقه به وجود آمده و تدریجاً تشدید می‏شود. جزع مرحله شدیدتری از حزن است که فرد با قطع امید از مطلوب بی‏صبر شده و اعمالی مانند سیلی‌زدن به صورت و فریادکشیدن را انجام می‏دهد. کرب، غم ازدیاد یابنده‏ای است که سبب احساس فشار بر قفسه سینه می‏شود. خبث نفس نیز احساس ناراحتی درونی و گرفتگی خلق بدون علت

واضح می‏باشد. ضمناً «تعاریف لغوی» واژه‌های معادل افسردگی غالباً دربردارنده توصیف حالت روانی مرتبط با هر یک از واژگان کلیدی هستند، اما‌ «تعاریف طبی» آن‌ها غالباً مبین اثرات فیزیولوژیک این حالت‌ها بر بدن می‏باشند.

مقدمه: تحولات دانش پزشکی در عصر جدید معلول پیشرفت علوم فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی و متعاقب آن تکنولوژی‌های نوین است. به مدد این علوم اگرچه مکانیسم‌های بیوشیمیایی و متابولیسم مواد، ژنتیک، نشانگرهای بیماری و پاتوفیزیولوژی بیماری‌ها دقیق‌تر شناسایی شده‌اند، ولی در شناخت سبب و علت بیماری‌ها و متعاقباً درمان درست و مؤثر بیماری‌ها توفیق کم‌تری حاصل شده است. گسست بین بیومدیسین و ریشه‌های اصلی آن، یعنی آنچه که آن را طب سنتی یا مکمل می‌نامند، عامل بروز نابسامانی و عدم توفیق علوم نوین طبی در ارائه درمان ایمن و کارآمد است، چنانکه امروزه بیماران و ارائه‌کنندگان خدمات بهداشتی در سراسر جهان خواستار سیستم‌های طب سنتی هستند. هدف این مطالعه بررسی چالش‌های ناشی از بی‌توجهی به طب نیاکان و معرفی طب تلفیقی به عنوان راهکار مناسب در ارتقای سلامتی جامعه است.

روش: این مقاله با بررسی کتب طب سنتی، فلسفه طب و آینده‌نگری در پزشکی و مقالات هر دو دیدگاه طب سنتی و علوم نوین طبی به بررسی نقاط قوت و نقاط ضعف دو دیدگاه طبی در حوزه پیشگیری و درمان می‌پردازد.

یافته‌ها: کنترل بیماری‌های واگیردار بیش از این‌که معلول علوم نوین طبی باشد، ناشی از بهبود تغذیه، بهداشت محیط، کنترل موالید و بهبود سطح ایمنی در افراد جامعه است. این در حالی است که سازمان‌های علمی مختلف ناظر بر ابعاد سلامتی و بهداشت نظیر سازمان جهانی بهداشت در دهه‌های اخیر به فکر تعیین روش‌های جایگزین و تکمیل‌کننده مناسب از میان روش‌های درمانی و بهداشتی در طب سنتی جوامع مختلف افتاده‌اند. این روش‌های درمانی طب سنتی حتی با اثربخشی بیشتر و ایمن‌تر طب مکمل یا جایگزین نامیده می‌شوند، ولی از آنجا که مکاتب طبی سنتی با اقبال عمومی مردم در دنیا رو به رو شده‌اند و در مطالعات متعدد اثربخشی آن‌ها ثابت شده است، امروزه از واژه طب تلفیقی استفاده می‌شود که رد پای آن در مرکز ملی سلامت (طب) مکمل و تلفیقی آمریکا[i] دیده می‌شود.

نتیجه‌گیری: طب تلفیقی این فرصت را برای دانشمندان و کارگزاران سلامت جامعه فراهم می‌کند تا با نگرشی عمیق‌تر به شناخت بیماری‌ها، اسباب و علل و مکانیسم‌های ایجاد بیماری بپردازند و در آن صورت روش‌های مؤثرتر، ارزان‌تر و ایمن‌تری برای پیشگیری و درمان بیماری‌ها ارائه نمایند.

افسردگی بیماری شایعی است که باعث ایجاد ناتوانی در مبتلایان می‌شود. درمان‌های رایج دارای عوارض جانبی مختلفی بوده و مبتلایان دچار عود بیماری می‌شوند. اجرای برنامه‌های پیشگیری، باعث کاهش شیوع افسردگی می‌شود. غم که یکی از اعراض نفسانی مهم بوده و در طب سنتی، حرکت تدریجی روح به داخل توصیف شده است، از معیارهای اصلی افسردگی می‌باشد. در این مطالعه که یک بررسی کتابخانه‌ای و مروری می‌باشد، به بررسی روش‌های پیشگیری از افسردگی بر اساس اصول حفظ سلامتی ذکرشده در طب سنتی ایران می‌پردازیم. کتب معتبر طب سنتی ایران و پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف مورد جستجو قرار گرفتند. هوای معتدل و صاف باعث بهبود عملکرد قلب و مغز می‌شود. غذاهای آماده و تغذیه نامناسب رابطه مستقیمی با افسردگی داشته، استفاده از مفرحات باعث درمان افسردگی می‌شود. ورزش در حد متوسط، دفع مواد زائد، عملکرد جنسی مناسب و خواب خوب و در حد نیاز از عوامل مهم پیشگیری از افسردگی هستند. تأکید طب سنتی ایران بر نقش پیشگیری، باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد.

مقدمه: درد زایمان و استرس ناشی از آن، سبب گرایش روزافزون به زایمان از طریق سزارین شده است. با اتخاذ تدابیری در جهت کاهش درد‎‎‎‎های زایمان، می‌توان به تسهیل زایمان کمک و گرایش به زایمان طبیعی را بیشتر کرد. اطبا و حکیمان طب سنتی ایران برای کاهش درد زایمان تدابیر و درمان‌هایی توصیه نموده‌اند.

روش: در این مطالعه که با روش کتابخانه‌ای و بررسی متون انجام شده است، مفردات دارویی مؤثر در خروج جنین از رحم (طبیعی و غیر طبیعی) در 9 کتاب مرجع (المنصوری فی الطب، قانون فی الطب، الابنیه عن حقایق الادویه، ذخیره خوارزمشاهی، مختصر تذکره الامام سویدی، تحفه المؤمنین، طب اکبری، مخزن الادویه و اکسیر اعظم) مورد بررسی قرار گرفت. این کار در 8 مرحله شامل یافتن واژگان کلیدی، جستجو در منابع، تهیه لیست واحد، دسته‌بندی، خروج مفردات در ترکیبات، جمع‌بندی، نمره‌دهی و مرتب‌کردن انجام شد.

یافته‌ها: 80 مفرده دارویی (تک دارو) یافت شد. 6 مفرده مهم (جندبیدستر، سم حمار، حجرالمغناطیس، زعفران، جاوشیر و حلتیت) بیشترین نمره را کسب نمودند. 51 مفرده در درمان عسر ولادت، 27 مفرده در خروج جنین، 1 مفرده در درمان کاهش درد زایمان و 1 مفرده در تسریع زایمان کاربرد داشته است.

نتیجه‌گیری: اگرچه نتیجه این کار الزاماً به معنی بهترین مفردات در این زمینه نیست، ولی می‌تواند به این معنا باشد که این مفردات از قرن 3 تا 13 هجری، بیشترین استفاده را در تسهیل خروج جنین از رحم (زایمان یا خروج جنین مرده) داشته‌اند. لیست مفردات دارویی حاصل‌شده در این مطالعه می‌تواند مبنای انجام مطالعات آزمایشگاهی و بالینی قرار گیرد.