بررسی و مقایسهی بیماری «ذیابیطِس»، درطب سنّتی ایران و بیماری «دیابت»، در طب کلاسیک
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 3 شماره 9 (1390),
28 مرداد 2012
,
صفحه 11-37
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i9.3410
چکیده
دیابت شیرین (Diabetes Mellitus) یک اختلال متابولیک شایع است که ویژگی بارز آن افزایش قند خون (هیپرگلیسمی) است. نشانههای کلاسیک دیابت شیرین شامل پُرادراری (پلی اوری)، پُرنوشی (پلی دیپسی) و کاهش وزن (Weight loss) است. با توجه به اینکه در متون طب سنّتی ایران از این بیماری به نام «ذیابیطس» نام برده شده است که علایمی شبیه به نشانههای کلاسیک دیابت دارد مطالعهای دربارهی این بیماری در طب کلاسیک و طب سنّتی ایران انجام شد. در این تحقیق که یک بررسی در متون است، ده کتاب اصلی و معتبر طب سنّتی ایران بررسی شد. ابتدا مشخصات بیماری ذیابیطس از جمله تعاریف، علل، انواع، علامات، راههای پیشگیری و درمان از این کتب استخراج گردید و سپس جهت بهدست آوردن مطالب علمی مربوط به طب کلاسیک، کتب اصلی طب داخلی بررسی شد و اطلاعات مربوط به مقالات علمی با بررسی برخی از مجلات طب سنّتی ایران و جستوجو از طریق «Google Scholar, Iran medex SID, Pub med» بهدست آمد. طبق بررسی انجام شده در کتب طب سنّتی ایران از نشانههای اصلی بیماری ذیابیطس، تشنگی و نوشیدن زیاد مایعات، دفع زیاد بول، هزال و نحافت بدن (لاغری و کاهش وزن) را میتوان نام برد و دو علت اصلی برای ایجاد این بیماری ذکر شده است که شامل سوء مزاج گرم مفرط کلیهها (شایعترین علت) و سوء مزاج سرد کلیهها یا جمیع بدن (نادرترین علت) میباشد. در طب سنّتی ایران برای پیشگیری و کنترل بیماری بر رعایت تدابیر اصول ششگانه ضروری حیات (ستّهی ضروریه) تأکید فراوانی شده و در درمان این بیماری راهکارهای مختلفی (بر حسب علل سوء مزاجی گرم یا سرد) توصیه شده است که با توجه به بررسی متون کتب طب کلاسیک و مقالات علمی روز، این راهکارهای پیشگیری و درمانی تا حد زیادی مورد تأیید است.
بهطور کلی یافتههای بهدست آمده، نشان دهنده این مطلب است که نه تنها بیماری دیابت و بیماری ذیابیطس از نظر علامت و نشانههای بیماری به هم شباهت دارند بلکه بسیاری از راهکارهای پیشگیری و درمانی توصیه شده در طب کلاسیک و طب سنّتی ایران، برای کنترل این بیماری مشابه است و علاوه بر آن با توجه به وجود نظریهی مزاج در طب سنّتی ایران، برای کنترل این بیماری درمانهای متفاوتی در مزاجهای مختلف، توصیه شده است و مانند طب کلاسیک (بدون درنظر گرفتن مزاج)، درمان یکسان برای همهی افراد انجام نمیگیرد.
- دیابت؛ ذیابیطس؛ طب سنّتی ایران؛ طب کلاسیک؛ ستّهی ضروریه؛ سوء مزاج؛ نظریهی مزاج
ارجاع به مقاله
مراجع
ـ ناصری، محسن، (1370 ﻫ.ش.)، نظام احسن و تحقیق، ماهنامهی دارویی رازی، شمارهی 1، صص50-47
ـ غفاری، فرزانه؛ ناصری، محسن؛ شیرزاد، میثم، (1389 ﻫ.ش.)، بررسی اثرات فارماکولوژیک داروها در کتاب مفردات القانون في الطب، مجلّهی طب سنّتی اسلام و ایران، شمارهی 3، صص202ـ195
ـ قزوینی، لطیف، (1388 ﻫ.ش.)، فواید الطفیّة، تصحیح، پژوهش و ویرایش: انوشیروانی، مجید، تهران: انتشارات المعی، چاپ اول، مقدمه، ص18
ـ عبادیانی، محمّد، (1385 ﻫ.ش.)، راهکارهایی برای صیانت از طب سنّتی ایران، نشریهی تخصصی طب سنّتی و مکمل درمانگر، شمارهی پیاپی 11 و 12، ص5
ـ ولینژادی، علی؛ کریمی، مهرداد؛ شمس اردکانی، محمدرضا؛ بورقی، حمید، (1389ﻫ.ش.)، امکانسنجی انعکاس پتانسیل مفاهیم طب سنّتی ایران در پارادایم بینالمللی نظام زبان واحد پزشکی (یو ام ال اس)، مجلّهی طب سنّتی اسلام و ایران، شمارهی 3، صص235ـ225
- Fauci AS, Braunwald E, kasper DL, hauser SL, longo DL, jameson JL, et al, editors. Harrison 's principles of internal medicine. 17th ed.New York:McGraw - Hill 's Companies; 2008.Vol 2. p.2276.
- World Health Organization. Prevalence of diabetes in the WHO Eastern Mediterranean Region & Prevalence in Islamic Republic of Iran. Available at: http://www.who.int. Accessed April 6, 2009.
ـ رازی، محمّد بن زکریا، (1421 ﻫ. ق.)، الحاوي في الطب. لبنان، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، مجلّد 4، ص 1629
ـ ابوعلی سینا، شیخ الرئیس، (718 ﻫ .ق.)، قانون فی الطب، لبنان - بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، مجلّد 2، ص1420
ـ الاهوازي، علي بن عباس، (1387ﻫ.ش.)، كامل الصّناعة الطّبيّة، تحقیق: مؤسسهی احیای طب طبیعی، تهران: انتشارات جلالالدین، چاپ اول، مجلّد 2، ص481
ـ جرجانی، سیّد اسماعیل، (1385 ﻫ.ش.)، الأغراض الطّبیّة و المباحث العلائیّة، تصحیح و تحقیق: تاجبخش، حسن، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، مجلّد 2، ص746
ـ الاخوینی البخاری، ابوبکر ربیع بن احمد، (1371 ﻫ.ش.)، هدایة المتعلّمین في الطب، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، چاپ دوم، صص 481ـ479
ـ کرمانی، نفیس بن عوض، (1387 ﻫ.ش.)، شرح الأسباب و العلامات، تحقیق: مؤسسهی احیای طب طبیعی، قم: انتشارات جلال الدین، چاپ اول، مجلّد 2، صص 144ـ142
ـ ارزانی، محمّد اکبر، طب اکبری. (بیتا)، تحقیق: مؤسسهی احیای طب طبیعی، قم: انتشارات جلالالدین، چاپ اول، مجلّد 2، ص840
ـ عقیلی خراسانی شیرازی، محمد حسین، (1387ﻫ.ش.)، معالجات، تهران: انتشارات مؤسسهی تاریخ پزشکی طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی ايران، ص726
ـ چشتی، محمّد اعظم خان، (1387 ﻫ.ش.)، اکسیر اعظم، تهران: انتشارات مؤسسهی تاریخ پزشکی طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی ایران، صص454ـ446
ـ عقیلی خراسانی شیرازی، محمد حسین، (1387ﻫ.ش.)، مخزن الأدویه، تصحیح، تحقیق و تحشیه: شمس اردکانی، محمّدرضا؛ رحیمی، روجا؛ فرجادمند؛ فاطمه، تهران: انتشارات راه کمال، صص198، 227، 293، 334، 468 و 682
ـ الهروی، محمد بن یوسف، (1387 ﻫ.ش.)، بحر الجواهر، تحقیق: مؤسسهی احیای طب طبیعی، قم: انتشارات جلالالدین، ص178
ـ ناصری، محسن؛ جعفری، فرهاد؛ علیزاده، مهدی، (1389 ﻫ.ش.) اصول حفظ سلامتی و بهداشت در طب سنّتی ایران، مجلّهی طب سنّتی اسلام و ایران، سال اول، شمارهی 1، صص44ـ39
ـ گیلانی، محمد کاظم، (1388 ﻫ.ش.) حفظ الصحه ناصری، تصحیح و تحقیق: چوپانی، رسول، تهران: انتشارات المعی، ص79
ـ ناصری، محسن؛ رضائیزاده، حسین؛ چوپانی، رسول؛ انوشیروانی، مجید، (1388 ﻫ.ش.) مروری بر کلیات طب سنّتی ایران، تهران: مؤسسه¬ی نشر شهر، چاپ دوم، ص121
ـ عقیلی خراسانی شیرازی، محمد حسین، (1385 ﻫ.ش.) خلاصة الحکمه، تحقیق، تصحیح، ویرایش: ناظم، اسماعیل، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ اول، مجلّد 2، ص793
ـ انوشیروانی، مجید، (1386 ﻫ.ش.): تدابیر فصل تابستان در طب سنّتی ایران، نشریهی تخصصی طب سنتی و مکمل درمانگر، سال چهارم، شماره 14و 15، صص45 و 46
ـ اصغري، مجيد؛ سياهپوش، مرضيه بيگم؛ خدادوست، محمود، (1387 ﻫ.ش.)، گیاهدرمانی (فیتوتراپی)، فصلنامهی عطارنامه، سال سوم، شمارهی 9، صص13ـ8
ـ ناصري، محسن؛ خلج سرشكي، زهرا؛ قوامي، بهناز؛ كمالينژاد، محمّد؛ نادري، غلامعلي؛ فقيهزاده، سقراط، (1389 ﻫ.ش.) اثر عصاره دانه جو بر غلظت گلوكز سرم ناشتاي موش صحرايي ديابتي شده توسط استرپتوزوتوسين، گیاهان دارویی، شمارهی 9، صص66ـ57
ـ شاهدي، محمّد؛ فضيلتي، محمّد، (1386 ﻫ.ش.) اثر استفاده از آرد جو دو سر در نان بر كاهش قند و كلسترول خون، مجلّه¬ی دانشكده¬ی پزشكي اصفهان، شماره¬ی 25، صص 95ـ87
- Henry CJ, Lightowler HJ, Strik CM, Storey M. Glycaemic index values for commercially available potatoes in Great Britain. Br J Nutr. 2005 Dec;94(6):917-21.
- Youssef D, El Abbassi A, Jordan RM, Peiris AN. Fructosamine an underutilized tool in diabetes management:Case report and literature Review. Tenn Med. 2008 Nov;101(11):31-3. Review.
ـ اميني، مسعود؛ مؤيدي، بهجت؛ آني، مسعود؛ يونسي، سارنگ؛ حسينپور، مهرداد، (1379 ﻫ.ش.) مقایسه¬ی فروکتوزآمین و هموگلوبین گلیکوزیله در بیماران دیابتی ناوابسته به انسولین، مجلّه¬ی غدد درونريز و متابوليسم ايران، سال دوم، شمارهی١، صص3ـ1
ـ مهدوی فرد، صفدر؛ جلالی، بمانعلی، (1385 ﻫ.ش.) مقایسه¬ی آزمون فروکتوزآمین با هموگلوبین گلیکوزیله در پایش دیابت، مجلّه¬ی علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین، سال دهم، شمارهی 3، صص85ـ81
- Kramer U, Herder C, Sugiri D, Strassburger K, Schikowski T, Ranft U, et al, editors.Traffic-related air pollution and incident type 2 diabetes: results from the SALIA cohort study. Environ Health Perspect. 2010 Sep;118(9):1273-9.
- Sun Q, Yue P, Deiuliis JA, Lumeng CN, Kampfrath T, Mikolaj MB, et al, editors. Ambient air pollution exaggerates adipose inflammation and insulin resistance in a mouse model of diet-induced obesity. Circulation. 2009 Feb 3;119(4):538-46.
- Marino JS, Xu Y, Hill JW.Central insulin and leptin-mediated autonomic control of glucose homeostasis. Trends Endocrinol Metab. 2011 Jul;22(7):275-85.
- Ramasubbu R.Insulin resistance: a metabolic link between depressive disorder and atherosclerotic vascular diseases. Med Hypotheses. 2002 Nov;59(5):537-51.
- Ferrara CM, Goldberg AP, Ortmeyer HK, Ryan AS.Effects of aerobic and resistive exercise training on glucose disposal and skeletal muscle metabolism in older men. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2006 May;61(5):480-7.
- Ferrara CM, McCrone SH, Brendle D, Ryan AS, Goldberg AP.Metabolic effects of the addition of resistive to aerobic exercise in older men. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2004 Feb;14(1):73-80.
- Chao CY, Wu JS, Yang YC, Shih CC, Wang RH, Lu FH, et al, editors. Sleep duration is a potential risk factor for newly diagnosed type 2 diabetes mellitus. Metabolism. 2011 Jun;60(6):799-804.
- Choi JK, Kim MY, Kim JK, Park JK, Oh SS, Koh SB, et al, editors. Association between Short Sleep Duration and High Incidence of Metabolic Syndrome in Midlife Women. Tohoku J Exp Med. 2011;225(3):187-93.
- Mirkin G. Psyllium Helps to Control Adult-onset Diabetes. Journal of Clinical Nutrition. 2011;70(4): 466-73.
- Singh B. Psyllium as therapeutic and drug delivery agent. Int J Pharm. 2007 Apr 4;334(1-2):1-14.
- Gomathi V, Jayakar B, Kothai R, Ramakrishnan G. Antidiabetic activity of leaves of Spinacia oleracea Linn. in Alloxan induced diabetic rats. J. Chem. Pharm. Res. 2010; 2(4): 266-74.
- Jai kumar N, Loganathan P. Hypogllycemic effect of Spinacia oleracea in alloxan induced diabetic rat. Global journal of biotechnology & biochemistry. 2010; 5(2):87-91.
- Mroziewicz M, Tyndale RF. Pharmacogenetics: a tool for identifying genetic factors in drug dependence and response to treatment. Addict Sci Clin Pract. 2010 Dec;5(2):17-29.
- Roses AD. Pharmacogenetics and drug development: the path to safer and more effective drugs. Nat Rev Genet. 2004 Sep;5(9):645-56.
ـ ناصري، محسن؛ رضائی زاده، حسین؛ طاهری پناه، طیبه؛ ناصری، واحده، نظریه¬ی مزاج در طب سنّتی ایران و تنوع پاسخدهی درمانی بر اساس فارماکوژنتیک، مجلّه¬ی طب سنّتی اسلام و ایران، شماره¬ی3، صص242ـ237
- Shahabi S, Hassan ZM, Mahdavi M, Dezfouli M, Rahvar MT, Naseri M, et al, editors. Hot and Cold natures and some parameters of neuroendocrine and immune systems in traditional Iranian medicine: a preliminary study. J Altern Complement Med. 2008 Mar;14(2):147-56.
- El-Sayed, M.I.K. Effects of Portulaca oleracea L. seeds in treatment of type-2 diabetes mellitus patients as adjunctive and alternative therapy. J Ethnopharmacol. 2011 Sep 1;137(1):643-51.
- Lan S, Fu-er LU. Effects of Portulaca Oleracea on Insulin Resistance in Rats with Type 2 Diabetes Mellitus. CJIM. 2003;9(4): 289-92.
ـ شيخ، نسرين؛ صفري، محمدرضا؛ عراقچيان، مليحه؛ زراعتي، فاطمه، (1382 ﻫ.ش.) اثرات دارچين، سماق و فلفل بر روي واكنش گليكه شدن آلبومين در In vitro، گياهان دارويي، شماره¬ی 2، صص18ـ13
- Giancarlo S, Rosa LM, Nadjafi F, Francesco M. Hypoglycaemic activity of two spices extracts: Rhus coriaria L. and Bunium persicum Boiss. Nat Prod Res. 2006 Jul 20;20(9):882-6.
- Mohammadi S, Montasser Kouhsari S, Monavar Feshani A. Antidiabetic properties of the ethanolic extract of Rhus coriaria fruits in rats. DARU. 2010; 18(4):270-5.
- Jafri MA, Aslam M, Javed K, Singh S. Effect of Punica granatum Linn. (flowers) on blood glucose level in normal and alloxan-induced diabetic rats. J Ethnopharmacol.2000 Jun;70(3):309-14.
- Li Y, Wen S, Kota BP, Peng G, Li GQ, Yamahara J, et al, editors. Punica granatum flower extract, a potent alpha-glucosidase inhibitor, improves postprandial hyperglycemia in Zucker diabetic fatty rats. J Ethnopharmacol. 2005 Jun 3;99(2):239-44.
- Huang TH, Peng G, Kota B, Li G,Yamahara J, Roufogalis B, et al, editors. Anti-diabetic action of Punica granatum flower extract: Activation of PPAR-γ and identification of an active component. Toxicology and Applied Pharmacology.2005; 207:160– 9.
- Bagri P, Ali M, Aeri V, Bhowmik M, Sultana S. Antidiabetic effect of Punica granatum flowers: Effect on hyperlipidemia,pancreatic cells lipid peroxidation and antioxidant enzymes in experimental diabetes. Food and Chemical Toxicology. 2009; 47: 50–4.
- Chung MJ, Cho SY, Haque Bhuiyan MJ, Kim KH, Lee SJ. Anti-diabetic effects of lemon balm (Melissa officinalis) essential oil on glucose-and lipid-regulating enzymes in type 2 diabetic mice. British Journal of Nutrition. 2010; 104:180–188
- Jagtap AG, Patil PB. Antihyperglycemic activity and inhibition of advanced glycation end product formation by Cuminum cyminum in streptozotocin induced diabetic rats. Food and Chemical Toxicology. 2010; 48: 2030–36.
- Dhandapani S, Subramanian VR, Rajagopal S, Namasivayam N. Hypolipidemic effect of Cuminum cyminum L. on alloxan-induced diabetic rats. Pharmacol Res. 2002 Sep;46(3):251-5.
- Willatgamuwa SA, Platel K, Saraswathi G , Srinivasan K. Antidiabetic influence of dietary Cumin seeds in streptozotocin induced diabetic rats. Nutrition Research.1998;18(1):131-42.
- Raju J, Gupta D, Rao AR, Yadava PK, Baquer NZ. Trigonella foenum graecum (fenugreek) seed powder improves glucose homeostasis in alloxan diabetic rat tissues by reversing the altered glycolytic, gluconeogenic and lipogenic enzymes. Molecular and Cellular Biochemistry.2001; 224: 45–51
- Vats V, Grover JK, Rathi SS. Evaluation of anti-hyperglycemic and hypoglycemic effect of Trigonella foenum-graecum Linn, Ocimum sanctum Linn and Pterocarpus marsupium Linn in normal and alloxanized diabetic rats. Journal of Ethnopharmacology. 2002; 79: 95–100.
- Hannan JMA, Ali L, Rokeya B, Khaleque J, Akhter M, Flatt PR, et al, editors. Soluble dietary fibre fraction of Trigonella foenum-graecum (fenugreek)seed improves glucose homeostasis in animal models of type 1 and type 2 diabetes by delaying carbohydrate digestion and absorption, and enhancing insulin action. British Journal of Nutrition. 2007;97:514-21.
- Abdel-Barry JA, Abdel-Hassan IA, Jawad AM, Al-Hakiem MH. Hypoglycaemic effect of aqueous extract of the leaves of Trigonella foenum-graecum in healthy volunteers. East Mediterr Health J. 2000 Jan;6(1):83-8.
- Xue WL, Li XS, Zhang J, Liu YH,Wang ZL, Zhang RJ. Effect of Trigonella foenum-graecum (fenugreek) extract on blood glucose, blood lipid and hemorheological properties in streptozotocin-induced diabetic rats.2007, Asia Pac J Clin Nutr;16 (Suppl 1):422-26.
- چکیده مشاهده شده: 3127 بار
- PDF (English) دانلود شده: 460 بار