سخن سردبیر


نامه به سردبیر

حسن ابوالقاسمي

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 7 (1390), 30 October 2013, صفحه 7-11
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i7.12237

اولاً شهادت مظهر عدالت و شجاعت و سرسلسله ولايت و امامت، امام علي (ع) را خدمت حضرت ولي‌عصر (ع)، مقام معظم رهبري و تمامي انسان‌هاي عدالتخواه و بخصوص خانواده پرتلاش دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، تسليت مي‌گويم و اميدوارم همگي بيش از پيش توفيق خدمتگزاري به ملت شريف ايران كه با شور و شعور و عشق و علاقه به آن امام هُمام در اين فضاي معنوي به تلاش و سازندگي، اشتغال دارند را داشته باشيم.

بدون شك، روز پزشك يكي از ايام‌الله است، زيرا در بينش توحيدي، خداوند متعال را طبيب مي‌ناميم و طبابت را مهندسي دستگاهي مي‌دانيم كه آفريدگار آن پروردگار قادر متعال است و علاوه برآن مهم‌ترين رسالت پيامبران الهي را پيشگيري از امراض اجتماعي، درمان اينگونه بيماري‌ها و ساماندهي جامعه‌اي سالم، تشكيل مي‌دهد. پس در يوم‌الله اوّل شهريورماه، كه با اين تعبير، تعلق خاصي به ذات اقدس الهي و رسالت انبياء عظام (ع) دارد روز پزشك بر همكاران عزيز پزشك و كليه كساني كه در راستاي حفظ و ارتقاء سلامتي جامعه و بازگرداندن سلامتي به كالبد بيماران، قدم بر مي‌دارند، مبارك باد و همگي سالم و سعادتمند باشند و به مصداق فرمايش آن شاعره عارفه ـ پروين اعتصامي ـ كه فرمود:

      «عافيت از پزشكِ تنها نيست         هم زِ دارو هم از پرستار است»

فرصت را مغتنم شمرده يوم‌الله ششم شهريورماه كه به نام روز داروسازي نام نهاده‌اند را نيز به كليه فارماكولوژيست‌ها و كساني كه در اين عرصه مهم فعاليت دارند تبريك و تهنيت گفته قدردان قداست، شرافت شغلي و زحمات اين عزيزان در راه رسيدن به خودكفايي، بوده و خواهيم بود و مگر پزشكي و درمان، بدون خدمات صادقانه و طاقت‌فرساي پرستاري، مي‌تواند رسالت اصلي خود را به انجام برساند؟! پس هم روز اول شهريور كه روز پزشك است و هم روز ششم شهريور كه روز داروسازي است را بر تكميل­كنندگان فعاليت‌هاي پزشكي و داروسازي يعني پرستاران گرامي نيز تبريك مي‌گويم و سعادت همگي آنان را در راه خدمت به ملت شريف ايران اسلامي كه بدون شك، شايستة خالصانه‌ترين، صادقانه‌ترين و بهترين خدمات هستند، از درگاه احديت، خواهانم.

....

مقاله مروری


كثرت، وسعت و تنوع منابع پزشكي نياكان از يك طرف و تخصص گرايي انسان از طرف ديگر اينگونه ايجاب مي‌كند كه هريك از پژوهشگران و گروه‌هاي تخصصي با سرعت و دقت بالايي در راستاي اهداف تعريف شده خود تلاش كنند و حتي به رقابت بپردازند و در چنين شرايطي فرد يا گروهي موفق خواهد بود كه با سرعت و دقت بيشتري راه صحيح را به درستي بپيمايد. مثلا كسي كه مي‌خواهد با ديد تخصصي بهداشت محيط، در زمينه ديدگاه‌هاي پزشكي نياكان در قانون ابن سينا تحقيق نمايد با عنايت به پراكندگي مطالب ذيربط در دايره المعارف مورد اشاره بايد يك دوره كامل اين كتاب چندهزار صفحه‌اي را از آغاز تا پايان با دقت، مطالعه نموده و نكته برداري كند كه با توجه به جامع نگر بودن اين كتاب و اينكه مجموعه‌اي از دانش بشر در آغاز هزاره دوم ميلادي در زمينه آناتومي، فيزيولوژي، ايمونولوژي، روانپزشكي، پيشگيري، تشخيص... و درمان را يكجا در خود جاي داده است مطالعه كامل آن خارج از حوصله يك نفر با تخصص خاصي نظير بهداشت محيط، بهداشت عمومي، پزشكي اجتماعي، بيماريهاي عفوني... يا جراحي است و حال آنكه اگر همين گنجينه باعظمت را به حافظه رايانه بسپاريم و بانك اطلاعات الكترونيكي تهيه كنيم كه با قابليت جستجوي سريع و دقيق در اختيار پژوهشگران مختلف قرار گيرد بدون شك نظر همگي تأمين خواهد شد و هريك از محققين، موفق به پيدا كردن گم شده خود خواهند گرديد و تشكيل بانك اطلاعاتي بسترهاي پژوهشي پزشكي نياكان و از جمله كتاب رايانه‌اي قانون در طب ابن سينا به سه زبان فارسي، انگليسي و عربي، قدمي است در راه تأمين اين نياز و توليد اين ابزار.

پیشگیری و درمان بیماریهای مفاصل از دیدگاه طب سنتی ایران

محمود خدادوست, محسن ناصری, شمسا شریعت پناهی, محمد كمالی‌نژاد, مجید امتیازی, علی دواتی, عباس هاشمی‌نژاد, منصور كشاورز

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 7 (1390), 30 October 2013, صفحه 35-55
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i7.5179

از آن جا كه در طب نوین، درمان بيماري‌هاي مفاصل بیشتر از نوع نگهدارنده است، برآن شديم تا در اين مطالعه بيماري‌هاي مفاصل را از دیدگاه طب سنتی ایران مورد بررسی قرار دهيم؛ تا شايد بتوانيم راهكار متفاوتی برای پیشگیری و درمان این اختلال ارائه نماييم.

روش كار، از نوع كتابخانه‌اي و به شيوه مروري با بهره‌گيري از منابع طب سنتي ايران و جهان اسلام در قرون مختلف مي‌باشد. بيماريهای مفاصل در طب سنتی ایران تحت عنوان «اوجاع مفاصل» نام برده شده است كه تقسیم بندی‌هاي متعددی از انواع  آن شرح شده است و با توجه به عوامل مستعد كننده و علل بروز هر یك از آنها روش‌های پیشگیری و درمان اختصاصی برای هر یك ارايه شده است. با توجه به علل بيماري‌هاي مفصلي و عوامل مستعدكنندة بروز آن از ديدگاه طب سنتي ايران به نظر مي‌رسد با رعايت اصول شش گانه زندگي (سته ضروريه) بتوانيم تا حدود زيادي از بروز بيماري‌هاي مفاصل جلوگيري كرده و در صورت ایجاد بيماري نيز با روش‌هاي آسان تر، كم عارضه تر و ارزان تر اقدام به درمان كنیم.

نقش ورزش در دوران سالمندی از دیدگاه رازی، حکیم میسری، ابن‌سینا و جرجانی

مجيد خليلي, محمدعلي محجل شجاء, شيوا اسماعيلي پراپري, غلامرضا باطنی

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 7 (1390), 30 October 2013, صفحه 57-76
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i7.5180

دوران سالمندی یک پدیده طبیعی می‌باشد که در آن فعالیت‌های بدنی، روحی و روانی فرد کاهش پیدا کرده و این تغییرات فیزیولوژیک در افراد مختلف یکسان بوده، اما سرعت انجام آن می‌تواند متفاوت باشد. تغییرات بدنی این دوران شامل کاهش و ضعف قدرت بدنی، اندام‌ها، نسوج، کاهش کارایی دستگاه گوارش، کاهش هضم و جذب غذا و... و نیز اختلال و فقدان تعادل روانی، افسردگی، ناامیدی و احساس بیهودگی و نظایر آن می‌باشند. بی‌توجهی و عدم رسیدگی به جسم و روان در این دوران موجب تسریع در پیری زودرس و نهایتاً منجر به مرگ زودرس می‌شود. سالمندی و توجه به بهداشت جسمی و روحی و روانی ایشان از زمان‌های گذشته، به‌ویژه در طب سنتی و طب اسلامی مورد توجه دانشمندان این حوزه بوده و هر کدام برنامه‌های علمی مفصلی براي این دوران تبیین و توصیه نموده‌اند؛ از جمله این دانشمندان، رازی، ابن سینا و جرجانی می‌باشد که در کتب طبی خویش بخش‌های ویژه‌ای برای طب سالمندان خصوصاً بهداشت، ورزش و تحرک سالمندان ملحوظ نموده و دستوراتی را ابراز نموده‌اند. در این مقاله با استفاده از روش مطالعه تاريخي و مروري منابع طبي قديمي و مقالات تهيه شده در اين خصوص، سعی می‌شود دیدگاه هر کدام از این بزرگان را در زمینه دوران سالمندی که در قرون گذشته با استفاده از علم بلیغ و تجربه وزین و ناشی از تلاش طاقت‌فرسای خویش به آن دست یافتند، تبیین نماییم.

بررسي تئوري بينايي در آثار ابن هيثم، رازي، ابن سينا و رفع مشكلات اُپتيكي چشم با عينك هزاره چهارم و سوم قبل از ميلاد و ضرورت تأسيس موزه اُپتيك در ايران

مير غفار صحيحي اسكويي, محمد قاسمي برومند, هاله كنگري, يوسف بيگ بابا پور, محمود عباسی

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 7 (1390), 30 October 2013, صفحه 77-94
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i7.5181

مقدمه: بهتر است پيش از هر چيز، بحث را با اين عبارت «دُليسي اوليري» آغاز كنيم كه ميگويد: «ميان تمدن و بيماري واگير، شباهت‌گونه‌اي وجود دارد. هر دو در نتيجۀ مجاورت و آميزش از مردمي به مردم ديگر انتقال پيدا ميكند، و هر جا كه يكي از اين دو ظاهر ميشود، نخستين فكر و سؤالي كه به خاطر ميرسد، آن است كه: راه سرايت از كجاست؟...».[i] عموماً يونان را بنيانگذار علم در جهان ميدانند، ولي قرنها قبل از آنكه يونان تمدني داشته باشد، در بين‌النهرين و در سرزميني كه اكنون آن را ايران مينامند، علوم مختلف از جمله پزشكي رواج داشته است. تمدني كه امروزه به دستياري اروپاييان در جهان نمود دارد، تمدني است كه يونانيان قديم بنا نهادند، يونانيان نيز مباني اين تمدن را از ملل باستاني مشرق زمين يعني مصر، سوريه، كلده و هند اخذ نموده‌اند.

سابقه و هدف: براي آشنايي با مشكلات اُپتيكي چشم، لازم است پژوهش گسترده‌اي در طول تاريخ صورت گيرد كه ايراني‌ها در دوره‌هاي مختلف تاريخ با مشكلات اُپتيكي چشم از جمله انحرافات بينايي، پيرچشمي، دوربيني و نزديك بيني آشنا و با استفاده از امكاناتي همچون عدسي و عينك براي رفع آن اقدام نموده‌اند. واژه عينك با حضور خود  در ادبيات ايران توانسته تحولات و ابداعاتي كه براي رفع مشكلات اُپتيكي چشمي صورت گرفته را با كمك ادبيات  براي هميشه تاريخ حفظ و آنرا از گزند فراموشي مصون نگه داشته و راه‌هاي تأسيس موزه اُپتيك و علوم بينايي را هموار نمايد.

يافته‌ها: اراده خداوندي بر اين بوده كه بشر در نور و روشنايي قادر به ديدن باشد و به همين دليل هميشه تلاش نموده كه خود را از تاريكي نجات دهد؛ خصوصاً اگر اين تاريكي در ارتباط با بينايي او بوده باشد. با اتكاي به اين مهم مي‌توان گفت در مواجه با تاري ديد، تئوري‌هايي را ارائه و ابداعاتي را بكار گرفته كه او را از تاريكي بينايي نجات داده كه از جمله مي‌توان به ياقوت سرخ اشاره كرد كه از آن بعنوان ذره‌بين، سود جسته است. [ii]

نتيجه: با توجه به وجود عينك استخواني از هزاره چهارم و سوم قبل از ميلاد و چشم مصنوعي در چشم بانويي در شهر سوخته و استفاده از گياه گل عينك براي رفع مشكلات بينايي مي‌توان نتيجه گرفت كه در دوران پيش از تاريخ جهت رفع مشكلات بينايي و زيبايي ظاهر چشم از عينك و چشم مصنوعي سود جسته و در طول تاريخ نيز با استفاده از ذره‌بين و دارو به خوبي توانسته اين مشكلات را رفع نمايد. بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت تمامي اين تحولات صورت گرفته بر اساس تئوري‌هاي بينايي بوده كه بشر براي رفع مشكلات اُپتيكي چشم نخست آنها را ارائه نموده و سپس در پي تحقق اهداف، توانسته بصورت كاربردي آنها را مورد استفاده قرار دهد.


پی نوشت‌ها

[i]- اوليري. چ 2، 1374، ص 1 مقدمه.

[ii] - بيروني. 1374، ص 137.

نقش رؤيا در تشخيص بيماري از ديدگاه بوعلي سينا و ساير حكماي طب سنتي ايران

مينا موحد, اسماعيل ناظم, عليرضا نيكبخت, فرامرز فلاح, محمود مصدق, فرزانه غفاري, اشرف الدين گوشه‌گير, محمد باقر مينايي, حسن نامدار, الهام عمارتكار, رسول چوپاني

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 7 (1390), 30 October 2013, صفحه 95-108
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i7.12235

از ديدگاه بوعلي سينا و ساير حكماي طب سنتي ايران رؤيا به عنوان يكي از علائم تشخيصي مطرح مي‌باشد، به‌طوري كه برخي از خواب‌ها از نظر پزشكي داراي اهميت بوده و در تشخيص مزاج يا بيماري كمك ‌كننده‌اند. محتويات و جزئيات رؤياي فرد مي‌تواند گوياي وضعيت خاص جسمي و رواني وي باشد. در سوءمزاج‌ها و غلبه اخلاط، هر فرد متناسب با خلطي كه در بدنش افزايش يافته خواب‌هايي با رنگ و محتواي متناسب با آن خلط مي‌بيند. به عنوان نمونه در غلبه صفرا، فرد خواب‌هايي با مضمون آتش و رنگ زرد؛ در غلبه خون، خواب‌هايي در ارتباط با خون و خونريزي و به رنگ سرخ؛ در غلبه بلغم خواب‌هايي با محتواي آب و به رنگ سفيد و در غلبه سودا خواب‌هايي با مضمون ترس و وحشت همراه تاريكي و به رنگ سياه مشاهده مي‌كند. آگاهي از محتواي خواب اشخاص با در نظر گرفتن ساير علائم آنها مي‌تواند در تشخيص افتراقي بيماري‌ها كمك‌كننده باشد. همچنين تغيير محتواي خواب در طي درمان نيز مي‌تواند گوياي تغيير وضعيت جسمي و رواني فرد بوده و پزشك را در جهت درمان درست راهنمايي نمايد و در مجموع ابن سينا و ساير پيش‌كسوتان پزشكي نياكان به منظور تشخيص باليني وضعيت سلامت و بيماري، علاوه بر علائم و نشانه‌ها از وضعيت رؤياها نيز استفاده مي‌كرده‌اند.

روش كار در اين مطالعه كتابخانه­اي بوده و از كتاب قانون بوعلي سينا و شروح آن و ساير منابع طب سنتي ايران مربوط به قرون مختلف استفاده شده است.

زمينه: در كليه دانشكده‌هاي پزشكي جهان، مبحث فتق‌هاي شكمي يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي كتابهاي كالبد شناسي و جراحي است، زيرا هر ساله چند صد هزار نفر در معرض اين نوع جراحي قرار مي‌گيرند و جراحي فتق‌هاي جدار قدامي شكم جزو عمل‌هاي روتين بيمارستانهاي عمومي محسوب مي‌شود، معالجه كامل اين بيماران وابسته به شناخت كامل مباني تشريحي و مهارت‌هاي جراحي است. ابن سينا در كتاب مشهور قانون، در اين زمينه مباحث گسترده‌اي را به رشته تحرير در آورده است، لذا هدف اصلي اين مقاله بررسي ديدگاه ابن سينا در موضوع فتق‌هاي جدار قدامي شكم و مقايسه آن با منابع پزشكي جديد است.

روش و ابزار: طي يك بررسي كتابخانه‌اي مطالب مربوط به مبحث  فتق‌هاي ناحيه جدار قدامي شكم از نسخه‌هاي عربي معتبر كتاب قانون و نسخه‌هاي الكترونيك موجود در سايت اينترنتي معاونت تحقيقات و فنآوري وزارت بهداشت را انتخاب نموده و مباني كالبد شناسي، جراحي، آسيب شناسي، نشانه‌شناسي مندرج در اين منابع را با منابع پزشكي عصر جديد، مقايسه و مورد بحث قرار داده‌ايم.

يافته‌ها: نتايج اين مطالعه نشان مي‌دهد كه در كتاب قانون اصول تشريحي، جراحي، آسيب شناسي، نشانه شناسي، داروشناسي فتق، به صورت موشكافانه مورد بررسي قرار گرفته و در آن كتاب، لايه‌هاي پوشاننده شكم، عضلات شكم، صفاق  جداري و احشائي و رابطه صفاق با غلاف پوششي كيسه بيضه، چادر بزرگ، مجراي مغبني و سوراخ عمقي آن، انواع فتق نافي و مغبني، آب آوردن كيسه بيضه، تشخيص افتراقي انواع فتق و روشهاي درماني آنها مورد بحث و برسي قرار گرفته است.

بحث و نتيجه‌گيري: مقايسه يافته هاي حاصل از اين مطالعه با نتايج پژوهش‌هاي عصر حاضر نشان مي‌دهد كه ابن سينا در مورد فتق‌هاي جدار قدامي شكم، همانند كالبد شناسان و جراحان عصر حاضر به اصول و مباني تشريحي فتق مانند: پوشش شكم، عضلات و صفاق و غشا‌ها و پرده‌هاي (فاسياها) جدار قدامي شكم توجه كامل داشته و در كتاب قانون براي اولين بار به سوراخ‌هاي عمقي مجراي مغبني اشاره نموده و آنرا ثقبان ضيقان (دو سوراخ تنگ) ناميده است و در مورد ارتباط چادر بزرگ با فتق نافي، و انواع فتق‌هاي مغبني، فتق نافي و فتق كيسه بيضه و رابطه آب آوردن كيسه بيضه‌ها با غلاف پوششي آن‌ها و نيز رابطه پوشش غلافي با صفاق شكمي، آن چنان بحث نموده است كه حتي بعد از گذشت بيش از يك هزار سال، اصول تشريحي و جراحي آن با منابع معتبر پزشكي عصر حاضر انطباق دارد.

بررسي ترشح Transforming Growth Factor-beta2 از سلول‌هاي سرطاني تخمدان تيمارشده با عصاره‌هاي آبي و الكلي و اسانس گياه دارويي زنيان

فروزان كريمي, مريم مبيني كشه, محمد كمالي‌نژاد, حسين حاتمي, فرزانه لبيبي, حسن دربندي تميجاني, بابك فرخي, حميد سوري

مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی, دوره 3 شماره 7 (1390), 30 October 2013, صفحه 129-160
https://doi.org/10.22037/mhj.v3i7.5183

سابقه و هدف: طبق نتيجه يكي از مطالعات انجام‌شده در كشور، عصاره‌هاي آبي و الكلي بذر گياه Trachyspermum copticum (L.) Link (زنيان) كه بومي ايران، مصر، افغانستان و هندوستان مي‌باشد، بر سلول‌هاي سرطان تخمدان انساني، اثرات سايتوتوكسيك دارند. هدف اين مطالعه، بررسي اثرات غلظتهاي غيركشنده عصاره‌هاي آبي و الكلي، و اسانس بذر گياه فوق بر ترشح فاكتور دگرگوني رشد- بتا- دو (transforming growth factor-beta2) از سلول‌هاي سرطان تخمدان انساني A2780 نوع حساس و مقاوم به درمان با داروي سيس‌پلاتين بود.

روش بررسي: دو نوع سلول سرطان تخمدان انساني (A2780) حساس و مقاوم به درمان با داروي سيس‌پلاتين، تحت تأثير غلظتهاي مختلف از عصاره‌هاي آبي و الكلي بذر گياه زنيان (از 50 الي 7000 ميكروگرم بر ميلي‌ليتر)، قرار داده شدند؛ سپس با استفاده از روش MTT و محاسبه درصد كشندگي عصاره‌ها، تنها غلظتهايي از عصاره‌ها انتخاب شدند كه طي 24 ساعت انكوباسيون، فاقد اثر سايتوتوكسيك بر سلول‌ها بودند. براي مجاورت عصاره آبي با سلول‌هاي حساس، غلظتهاي 50، 100، 200 و 1000 و براي مجاورت با سلول‌هاي مقاوم، غلظتهاي 50، 100، 200 و 2000 ميكروگرم بر ميلي‌ليتر انتخاب شدند. براي مجاورت عصاره الكلي با سلول‌هاي حساس و مقاوم، غلظتهاي 50، 100 و 200 ميكروگرم بر ميلي‌ليتر انتخاب شدند. به علت سايتوتوكسيك ‌بودن اسانس حتي با غلظتهاي بسيار اندك، اين ماده از مطالعه حذف شد. سوپرناتانت محيطهاي كشت با تكنيك الايزا از نظر غلظت TGF-beta2 مورد سنجش قرار گرفت. نتايج، با تست آزمون مقايسه ميانگين‌ها آناليز شدند. مقدار p كمتر از 0/05 معني‌دار تلقي شد.

يافته‌ها: تيمار سلول‌هاي حساس، با غلظت 200 ميكروگرم بر ميلي‌ليتر و همچنين تيمار سلول‌هاي مقاوم با غلظتهاي 50 و 2000 ميكروگرم بر ميلي‌ليتر از عصاره آبي با غلظتهاي TGF-beta2 بسيار كمتري در سوپرناتانت نسبت به ساير غلظتها همراه بود (0/001>p). ولي در اثر تيمار سلول‌ها با غلظتهاي مختلفي از عصاره الكلي، اختلاف معني‌داري در غلظت TGF-beta2 در بين سوپرناتانت‌ها ملاحظه نشد.

نتيجه‌گيري: تيمار سلول‌هاي سرطان تخمدان انساني (A2780، از نوع حساس و مقاوم به سيس‌پلاتين) با غلظتهاي خاصي از عصاره آبي، با غلظت‌هاي بمراتب كمتري از TGF-beta2‌ در سوپرناتانت محيط كشت همراه بود. با توجه به نقش مهم TGF-beta2 در رشد و متاستاز سلول‌هاي سرطاني، مطالعات تكميلي بررسي‌كننده تركيب شيميايي عصاره آبي و سازوكار كمتربودن سطح TGF-beta2 در سوپرناتانت، به روشن‌شدن نوع ارتباط عصاره آبي بذر گياه زنيان با TGF-beta2 و اثرات احتمالي آن در كنترل رشد و متاستاز سلول‌هاي سرطاني تخمدان كمك خواهند كرد.

مقدمه: استفاده از برگ سنا (Cassia Angustifolia) به عنوان يك داروي مسهل در بسياري از منابع مربوط به گياهان دارويي ذكر گرديده است. محل رويش اين گياه نواحي گرم جنوب ايران است. سنا داراي اثرات مسهلي و ملين مي‌باشد و استفاده از آن در درمان يبوست و به منظور تخليه روده قبل از اعمال جراحي در اغلب كتب طب سنتي توصيه شده است. اين مطالعه كارايي، عوارض جانبي و حد تحمل بيماران در دو رژيم آمادگي روده‌اي با استفاده از روغن كرچك و عصاره استاندارد شده گياه سنا را در بيماران سرپايي مراجعه كننده جهت آزمون اوروگرافي ترشحي (I.V.U) بررسي نموده است.

مواد و روشها: 114 بيمار سرپايي مراجعه كننده جهت آزمون اوروگرافي ترشحي به دو گروه تقسيم شده و رژيم آمادگي روده‌اي را با استفاده از 60 ميلي‌ليتر روغن كرچك يا 60 ميلي‌ليتر عصاره استاندارد شده گياه سنا دريافت نمودند (عصاره استاندارد شده گياه سنا توسط يك شركت توليد داروهاي گياهي فرموله گرديد). خصوصيات دموگرافيك از قبيل سن، جنس و سابقه آمادگي روده‌اي در دو گروه ثبت گرديد. پس از مراجعه بيماران و انجام آزمون اوروگرافي ترشحي، امتياز آمادگي روده‌اي بيماران توسط دو متخصص راديولوژي كه از نحوه آمادگي روده‌اي بيماران مطلع نبودند تعيين شد. عوارض جانبي، حد تحمل و مقبوليت دو رژيم آمادگي روده‌اي با استفاده از پرسشنامه‌اي كه در اختيار بيماران قرار مي‌گرفت بررسي گرديد. همچنين فرم رضايت آگاهانه از بيماران اخذ شد.

نتايج: توزيع فراواني، سني و جنسي  بيماران در دو گروه مطابقت مناسبي با يكديگر داشته و تفاوت معني‌دار آماري در اين ميان مشاهده نمي شود. امتياز آمادگي روده‌اي روغن كرچك و عصاره استاندارد شده گياه سنا به ترتيب 0/971  3/97 و  0/917 4/87 مي‌باشد اين نتايج بيانگر آمادگي روده‌اي مناسب رژيم آمادگي با استفاده از عصاره استاندارد شده گياه سنا است. عوارض جانبي (از قبيل تهوع، استفراغ، احساس تشنگي، احساس سيري، احساس ضعف و بي‌خوابي) در رژيم آمادگي روده‌اي با عصاره سنا در مقايسه با رژيم آمادگي روده‌اي روغن كرچك پايين تر است. مقبوليت رژيم آمادگي روده‌اي با عصاره استاندارد شده گياه سنا نيز بالاتر از رژيم آمادگي روده‌اي ديگر است.

بحث: رژيم آمادگي روده اي با استفاده از عصاره استاندارد شده گياه سنا در ايجاد پاك‌شدگي روده‌اي به نحو بارزي مؤثرتر از روغن كرچك عمل نموده و توسط بيماران بخوبي تحمل مي‌شود. ميزان و شدت عوارض جانبي در رژيم آمادگي روده‌اي با روغن كرچك به مراتب بالاتر از عصاره سنا است.