مروری بر تکامل نظریۀ بینایی در آثار دانشمندان دورۀ اسلامی
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 2 شماره 3 (1389),
30 اردیبهشت 2016
,
صفحه 37-66
https://doi.org/10.22037/mhj.v2i3.12258
چکیده
تمدن اسلامي ـ ایرانی، نه تنها ارثية يونان را از انهدام و فراموشي نجات داد و آن را اسلوب و نظم بخشيد و به اروپا داد، بلكه پايهگذار بسیاری از علوم گرديد که البته آن نیز مدیون ترجمه هایی بود که توسط دانشمندانی چون حنین بن اسحق و ابن ماسویه و دیگران انجام شد. یکی از شاخه های این علوم، فرایند بینایی است که افتخار بسط و توجیه علمی و سپس تکامل آن از آنِ دانشمندان دورۀ اسلامی، بالاخص ابن هیثم است. دانش بينايی و چشم پزشكی در ميان روميان و يونانيان چندان پيشرفته نبود. دانشمندان دورۀ اسلامی آنچه را كه اين دو ملت در اين زمينه میدانستند، گرفتند و به صورتی محدود، ولی موفقيتآميز تكميل كردند. همچنین یکی دیگر از مباحث مطرح در آثار دورۀ اسلامی محوریت دوربینی و نزدیکبینی است که به زعم ایشان، عاملی به نام «روح باصره» توسط مجرای توخالی (عصب مجوّف) خلف چشم به دِماغ (مغز) رسیده و از آنجا دوباره به چشم بازمیگشت. چهار عامل اصلی بود که سبب دوربینی و نزدیکبینی میشد: غلظت بیش از حدّ روح باصره، لطافت و صافی بیش از حدّ آن، کم شدن و سپس زیاد شدن آن... . در این مقاله سعی شده تا با نگاهی به پیدایش فرایند بینایی و طرح آن به صورت ابتدایی در آثار اطبای یونانی و سیر تکامل آن در آثار دورۀ اسلامی، به ارزش کار دانشمندانی چون ابن هیثم پرداخته شود. همچنین عامل بینایی در دوربینی و نزدیک بینی نیز از جمله مباحثی است که به طور علمی اوّل بار در آثار دورۀ اسلامی مطرح و دنبال شده است.
- تاریخ چشم پزشکی؛ یونان؛ دورۀ اسلامی؛ فرایند بینایی؛ نظریۀ دوربینی و نزدیکبینی
ارجاع به مقاله
مراجع
الف) منابع فارسی و عربی
ابن ابیاصيبعه. (1299ق./ 1882م.). عيون الأنباء و طبقات الأطباء. به کوشش آوگوست مولر، قاهره.
ابن سینا، بوعلی، (1405ق. / 1985م.). شفا (طبیعیات)، به کوشش ابراهیم مدکور، قم.
ابن نديم. (1381). الفهرست. ج 1. ترجمة محمدرضا تجدّد. تهران: اساطير و مركز بينالمللي گفتگوي تمدنها.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد، (1367ق. / 1948م.)، افراد المقال فی امر الظلال، حیدرآباد دکن.
الگود، سيريل. (1371). تاريخ پزشكی ايران و سرزمينهای خلافت شرقی. چ 2. ترجمۀ دكتر باهر فرقانی. تهران: اميركبير.
اولیری، دُلیسی. (1355). انتقال علوم یونانی به عالم اسلام. چ 1. ترجمۀ احمد آرام. تهران: جاویدان.
تاجبخش، حسن. (1372ـ1375). تاريخ دامپزشكی و پزشكی ايران. ج 1: پیش از اسلام؛ ج 2: دوران اسلامی). چ 1. تهران: دانشگاه تهران.
جالینوس. (1986م.). فی الاسطقسات علی رأی بقراط، ترجمۀ حنین بن اسحاق، به کوشش محمدسلیم سالم، قاهره.
جرجانی، ابوروح (زرّین دست). نورالعيون. (نسخۀ خطّی مکتوب سدۀ 7). متعلّق به کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. ش 309.
جرجانی، سید اسماعیل بن حسن بن محمدحسینی. (1384ـ1385). أغراض الطبیة والمباحث العلائیة. 2 جلدی. تصحیح و تحقیق دکتر حسن تاج بخش. چ 1. تهران: دانشگاه تهران.
حاجی خليفه، مصطفی بن عبدالله. (بیتا). كشف الظّنون عن اسامی الكتب و الفنون. تصحيح قاسم محمد الرجب. بغداد: منشورات مكتبة المثنی.
دائرة المعارف بزرگ اسلامی. ج2. (1374). زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
دائرة المعارف بزرگ اسلامی. ج7. (1377). زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
دائرة المعارف بزرگ اسلامی. ج15. (1387). زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
دفاع، علی عبدالله. (1382). پزشکان برجسته در عصر تمدن اسلامی. چ 1، ترجمۀ علی احمدی بهنام. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دهخدا، علی اکبر. (1375). لغتنامه (دورۀ جدید 15 جلدی)، تهران: دانشگاه تهران.
دهخدا، علی اکبر. (1352). شرح حال نابغۀ شهیر ایران: ابوریحان بیرونی، تهران: طهوری.
رنان، گالين ا.، (1382). تاريخ علم كمبريج. چ 3. ترجمه حسن افشار. تهران: نشر مرکز.
سزگین، فؤاد. (1380). تاریخ نگارشهای عربی. 4 جلدی. چ 1. به اهتمام خانۀ کتاب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سیاسی، علی اکبر. (1360). روانشناسی پرورشی. تهران: بینا.
شاپوريان، رضا. (1341). «ارزش كتاب المناظر ابن هيثم المصري از نظر روانشناسي گشتالت». «مجله دانشكده ادبيات شيراز». ش7.
شیرازی، منصور بن محمد بن احمد. (1386). تشریح الأبدان. چ 1. تصحیح و تعلیق یوسف بیگباباپور. قم: مجمع ذخائر اسلامی.
طباطبایی، صالح. (1378). ابن هیثم (فیزیکدان اسلامی). چ 1. تهران: روزنه.
علی بن عیسی. تذكرة الكحّالين. ترجمۀ فارسی. سدۀ 10. نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس سنای سابق. شمارۀ 1203.
علی جوادی، محمد؛ احمدي، كامران. (1380). مبانی چشم پزشكی، چ1، تهران: نشر طبيب.
فارابی، ابونصر، (بی تا). الجمع بین رأی الحکیمین، به کوشش البرت نصری نادر، بیروت: دارالمشرق.
فارسی، کمال الدین، (1348ق. / 1929م.). تنقیح المناظر، حیدرآباد دکن.
قفطي. (1371). تاريخالحكماء (ترجمه از قرن يازده). ج1. به كوشش بهين دارايي. تهران: دانشگاه تهران.
لی، آلدومیه. (1371). علوم اسلامی و نقش آن در تحول علمی جهان. ترجمۀ محمدرضا شجاع رضوی و دکتر اسدالله علوی. مشهد: آستان قدس رضوی.
نجمآبادی، محمود. (1375). تاريخ طب در ايران پس از اسلام. تهران: دانشگاه تهران. چ 3.
نظیف بک، مصطفی، (1361ق. / 1942م.). الحسن بن هیثم، قاهره.
نیّر نوری، عبدالحمید. (1377). سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان. 2 جلدی. چ 1. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
هونکه، زیگرید. (بیتا). فرهنگ اسلام در اروپا. ترجمۀ مرتضی رهبانی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ب) منابع لاتین
Sabra, A. l. lbn al–Haytham, in Dictionary of Scientific Biography, vol. Vl.
Lesciences-Arae etson Role cans l’evolution scientifique mondial, Leiden–1966.
- چکیده مشاهده شده: 526 بار
- PDF دانلود شده: 1165 بار