مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

مقدمه: آمادگی سرویکس یکی از مراحل اصلی در شروع زایمان است و برای موفقیت در شروع یا القای زایمان اهمیت بسیاری دارد. دانه اسپند به دلیل داشتن مشتقاتی مانند وسی سین ـ وسی سینون باعث تحریک انقباضات رحمی و نیز به دلیل داشتن ترکیبی به نام هارمان باعث آزادشدن نیتریک اکساید که جزء واسطه‌های رسیده‌شدن سرویکس است باعث آماده‌سازی دهانه رحم می‌شود. این پژوهش با هدف تعیین تأثیر دود اسپند بر آمادگی سرویکس شروع و سرانجام زایمان انجام گردید.

روش: در این کارآزمایی بالینی تصادفی، 204 زن باردار با سن حاملگی 41-40 هفته مراجعه‌کننده به زایشگاه بیمارستان شهید معرفی‌زاده شادگان انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه مداخله و کنترل قرار گرفتند. واحدهای پژوهش از نظر آمادگی سرویکس و شروع زایمان 48 و 72 ساعت بعد و زمان بستری پیگیری شدند. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه اطلاعات فردی و مامایی، فرم مشاهده و معاینه، ثبت روزانه و پیگیری بود که جهت اعتبار آن از اعتبار محتوا و براي بررسي پایایی ابزار از مشاهده هم‌زمان استفاده شد. همبستگي بين مشاهدات با استفاده از شاخص كاپا برای چهار زمان مراجعه افراد شرکت‌کننده در مطالعه که بدین ترتیب: k4=0.92، k3=0.90، k2=1 و k1=0.86 بود. اطلاعات با استفاده از آزمون من‌ویتنی ـ مجذورکای دو ـ دقیق فیشر با SPSS 18 تجزیه و تحلیل شد.

یافته‌ها: میزان آمادگی سرویکس در شروع مطالعه یکسان و تغییرات در 48 ساعت اول و 72-49 ساعت پس از شروع مطالعه و زمان بستری بین دو گروه اختلاف معنی‌داری داشت (p<0.001). زمان شروع زایمان در دو گروه مداخله و کنترل طول مرحله اول و دوم زایمان، میزان نیاز به استفاده از اکسی‌توسین ومسکن، آپگار دقیقه اول و پنجم نوزادان، آغشتگی مایع آمنیون به مکونیوم، وضعیت قلب جنین، میزان رضایت مادران از شرکت در مطالعه در دو گروه مداخله و کنترل تفاوت معنی‌داری داشت (p<0.001).

بحث و نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که دود اسپند می‌تواند باعث آمادگی سرویکس و شروع زایمان گردد و عارضه خاصی برای استفاده از آن مشاهده نگردید.

نفخ شکم یکی از شایع‌ترین شکایات عمومی و از جمله شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی محسوب می‌شود. با توجه به اثرات متناقص درمان‌های ارائه‌شده جهت درمان نفخ در طب رایج و اهمیت تجارب سنتی در ساخت داروهای مؤثر، این مقاله به معرفی مفردات مؤثر بر نفخ شکم از دیدگاه طب سنتی ایران پرداخته است.

این تحقیق یک مطالعه کتابخانه‌ای و بر اساس بررسی متون طب سنتی می‌باشد. در این مطالعه مفردات دارویی مؤثر در درمان نفخ شکم در شش کتاب مرجع داروشناسی طب سنتی (الابنیه عن حقایق الادویه، قانون فی الطب، اختیارات بدیعی، تذکره داوود انطاکی، تحفه حکیم مؤمن، مخزن الادویه) جستجو شد. این کار در ده مرحله (یافتن کلیدواژه، یافتن مفرده، جستجو در منابع، تهیه لیست واحد، یافتن مترادف‌ها، دسته‌بندی، بازبینی، خروج مفردات از ترکیبات، جمع‌بندی، نمره‌دهی، مرتب‌سازی) انجام شد. در پایان این مراحل، بر حسب نمره کسب‌شده، 302 مفرده داروییِ مطرح در درمان نفخ شکم یافت شد. بیشترین نمره کسب‌شده (امتیاز 10) برای سه مفرده (اگیر ترکی، زنیان، سیاه‌دانه) در درمان نفخ شکم به‌ دست آمد و بیشترین تعداد مفردات مؤثر بر نفخ، در کتاب مخزن الادویه می‌باشد. لیست مفردات دارویی حاصل‌شده در این مطالعه می‌تواند مبنای انجام مطالعات بالینی برای ساخت داروهای جدید در درمان نفخ شکم قرار گیرد.

مقدمه: خشکی چشم یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه بیماران به چشم‌پزشک می‌باشد که باعث افزایش ریسک بیماری‌های چشم و علائم پردردسر در فعالیت‌های مختلف فرد می‌شود. درمان‌های اولیه در بهترین حالت یک بهبوددهنده علامتی سطحی و گذراست و در برطرف‌کردن آسیب‌های سطح چشم و التهاب که بیشتر مبتلایان به خشکی چشم از آن رنج می‌برند، ناتوان است. از طرف دیگر افزایش شیوع این بیماری به دنبال استفاده از لنزهای تماسی و اعمال جراحی روی قرنیه مانند لازیک، اهمیت درمان و پیشگیری از بروز بیشتر آن را دوچندان کرده است. خشکی چشم در منابع طب سنتی تحت عنوان «خشونت القرنیه» مورد بحث قرار گرفته است. هدف از این مطالعه بررسی دیدگاه این مکتب در مورد خشکی چشم و درمان‌های آن می‌باشد.

روش: در این مطالعه‌ مروری، منابع طب سنتی مانند طب اكبرى، نور العيون و جامع الفنون، تذكرة الكحالين، أمراض العين و معالجاتها، الأغراض الطبية و المباحث العلائية، طب العيون، القانون في الطب، اكسير اعظم و شرح الاسباب و منابع طب نوین از کتب معتبر چشم‌پزشکی و موتورهای جستجو مانند Google Scholar ، Pubmed در مورد خشکی چشم و درمان‌های ارائه‌شده مورد بررسی قرار گرفته است.

یافته‌ها: «خشونت القرنیه» یکی از انواع بیماری‌های قرنیه می‌باشد. در این بیماری، خشکی قرنیه، ریزش اخلاط غیر طبیعی (تیز و شور) و مصرف داروهای پرحدت، باعث از بین‌رفتن رطوبت قرنیه و ایجاد ناهمواری در سطح آن می‌شوند که در نتیجه باعث از بین‌رفتن شفافیت قرنیه و اختلال در عبور نور از آن شده و منجر به بروز علامت‌هایی مثل احساس حرکت جسمی زبر و خشن در هنگام پلک‌زدن می‌شود. درمان‌های ارائه‌شده شامل درمان‌های موضعی (قطره و ضمادهای چشمی)، دستورات غذایی خاص و پاکسازی خلط مسبب می‌باشد.

بحث و نتیجه‌گیری: با توجه به دستاوردهای علمی حکمای طب سنتی در زمینه خشکی چشم و درمان‌های متنوع آن، امید است به راهکارهای مناسبی جهت ارزیابی و درمان خشکی چشم برسیم.

مقدمه: اضطراب از شایع‌ترین اختلالات روانی در جامعه محسوب می‏شود. در متون طب سنتی ایران مفهوم اضطراب از واژه‏های مختلفی برداشت می‏شود. تبیین دقیق مفاهیم این لغات برای تشخیص و درمان صحیح‏تر این اختلالات ضروری است.

روش‌: در این مطالعه مروری کیفی، شش واژه‏ مرتبط با اضطراب یعنی «جبن»، «خوف»، «فزع»، «قلق»، «وسواس» و «همّ» با استفاده از متون و لغت‌نامه‏های طب سنتی ایران، فرهنگ‌های لغت معتبر مرجع و کاربردی دوره تمدن اسلامی و کتاب‌های متأخرین مورد تجزیه و تحلیل محتوایی قرار گرفته‏اند.

یافته‌ها: در این بخش مفاهیم و تعاریف هر واژه کلیدی با رعایت توالی زمانیِ کتب و منابع مورد استفاده، در قالب جداول مجزا تنظیم شد.

بحث و نتيجه‌گيری: نتایج حاصله بیانگر آن است که «همّ»، فکر و تلاش برای برطرف‌کردن مسأله‏ای ناخوشایند و به دست‌آوردن چیزی خوشایند است. «خوف» ترس از مسأله ناخوشایندی است که محتمل است در آینده رخ دهد. «فزع» مرحله شدیدتری از ترس است که فرد قادر به دفع عامل خطر نیست و بی‌تاب و بی‌قرار می‌شود. «قلق» مرحله شدیدتری از فزع است که فرد شدیداً بی‌قرار است. «جبن» حالتی است ذاتی که فرد از چیزهایی که سایرین از آن‌ها نمی‌ترسند، می‌ترسد و نهایتاً آنچه که از عمل شرّ در نفس واقع می‌شود، وسواس نامیده شده است. ضمناً تعاریف لغوی واژه‏های معادل اضطراب غالباً دربردارنده توصیف حالت روانی مرتبط با هر یک از واژگان کلیدی هستند، اما‌ تعاریف طبی آن‌ها غالباً مبین اثرات فیزیولوژیک این حالت‌ها بر بدن می‏باشند.

مقدمه: سلامت جنسی از عوامل اساسی و مهم در پایداری زندگی زناشویی است. شیوع قابل توجه اختلالات عملکرد جنسی از یکسو و تأثیر انکارناپذیر آن بر بیماری‌های فردی، اختلافات خانوادگی و مشکلات اجتماعی، که منجر به افزایش طلاق در اجتماع شده است از سوی دیگر، ضرورت بهره‏مندی از تدابیر مناسب جهت پیشگیری از این اختلالات را روشن می‏سازد. طب سنتی ایران به عنوان یک طب کل‌نگر، دارای تدابیر مشخصی در این حوزه می‏باشد. هدف از این مطالعه بررسی تدابیر سلامت جنسی از دیدگاه طب سنتی ایران است.

روش: در این مطالعه مروری ـ توصیفی، متون معتبر طب سنتی از قبیل کامل‌الصناعه الطبیه، قانون ابن سینا، حفظ‏الصحه‏ ناصری و... پیرامون مسائل جنسی، مورد بررسی قرار گرفته و تدابیر سلامت جنسی به صورت دسته‌بندی‌شده ارائه گردیده است.

یافته‏ها: بررسی منابع طب سنتی در حوزه تدابیر جنسی، نشان از اهمیت رابطه جنسی متعادل در سلامت روانی و جسمی افراد دارد و انجام صحیح آن‏ را، طبق تدابیر مطرح، منجر به افزایش نیروی جسمانی و رفع بیماری‌های روانی می‏داند. از جمله تدابیر جنسی، می‏توان به توصیه انجام مقاربت، تنها در صورت ایجاد اشتیاق واقعی و در اوقات مناسب آن و اجتناب از مقاربت در اوقات نامناسبی که در منابع آمده، اشاره کرد. از دیگر تدابیر در این حوزه، تفاوت مقدار مناسب مقاربت هر مزاج با توجه به قوت بدن، سن و فصل، شناخت آنچه به آمیزش جنسی کمک می‏کند و استفاده از ترکیبات مؤثر در تقویت قوای جنسی می‏باشد.

بحث و نتیجه‌گیری: آموزش تدابیر سلامت جنسی طب سنتی ایران، شاید بتواند گام مؤثری در جهت ارتقای سلامت افراد جامعه و استحکام خانواده‏ها بردارد و باعث کاهش بروز طلاق به عنوان یکی از معضلات اجتماعی گردد.

مغز در طب سنتی به دماغ معروف و عملکردهای متعددی دارد. در طب سنتی افعال دماغی محصول عملکرد بطون مغز هستند. روح حیوانی در بطون دماغی تبدیل به روح نفسانی می‌گردد و روح نفسانی منشأ حس، حرکت، تفکر، توهم و حافظه است. در طب سنتی، بطن‌های طرفی، معادل بطون مقدم، بطن سوم، معادل بطن اوسط و بطن چهارم، معادل بطن مؤخر می‌باشد. دماغ به دو جزء مقدم و مؤخر تقسیم که جزء مقدم شامل بطون مقدم، حاوی (بطن‌های طرفی و لب‌های پنج‌گانه فرونتال، پاریتال، اکسیپیتال، تمپورال و اینسولا) بطن اوسط، حاوی (بطن سوم و سیستم لیمبیک، تالاموس، هیپوتالاموس و پونز) و جزء مؤخر از بطن مؤخر دماغ که منطبق با مخچه می‌باشد، تشکیل یافته است. با توجه به افعال بسیار مهم بطون دماغی در طب سنتی، به نظر می‌رسد تجاویف این بطون، صرفاً مد نظر نبوده، بلکه بافت مغزی پیرامونی این بطون نیز نقش اساسی در عملکرد آن داشته باشند. سایر اجزای دماغی به عنوان مسالک ورودی و خروجی بطون دماغی بوده، به گونه‌ای که وجود هر اختلال یا سده‌ای در بطن، مجاری یا جوهر دماغ می‌تواند منجر به بروز بیماری‌هایی همچون سردرد، صرع، سکته و... گردد.

مقدمه: صرع اختلال متناوب و ناگهانی سیستم عصبی ناشی از تخلیه هم‌زمان در تعدادی از نورون‌های مغزی است که منجر به اختلال حسی و از بین‌رفتن هوشیاری و حرکات تشنجی می‌شود. در حال حاضر شایع‌ترین داروهای مورد استفاده در درمان صرع، کاربامازپین و والپروات سدیم است که با وجود عوارض جانبی متعدد تنها 70‌% موارد صرع را کنترل می‌کند. این امر لزوم به ‌کارگیری درمان‌های کارآمدتر را ضروری می‌سازد. در طب سنتی ایران به مقوله صرع و درمان‌های آن توجه گسترده‌ای شده است. در این مطالعه مفردات مؤثر در صرع مورد بررسی قرار می‏گیرد.

روش: این تحقیق یک مطالعه کتابخانه‌ای و بررسی متون می‌باشد. در این مطالعه مفردات دارویی مؤثر در درمان صرع در 5 کتاب مرجع داروشناسی طب سنتی شامل «الابنیه عن حقایق‌الادویه»، «القانون فی الطب»، «تذکره داوود انطاکی»، «تحفه حکیم مؤمن» و «مخزن‌الادویه» جستجو شد. این مطالعه در چند مرحله (یافتن واژگان کلیدی، جستجو در منابع، تهیه لیست واحد، یافتن مترادفات، دسته‌بندی، جمع‌بندی و امتیاز‌دهی، مرتب‌سازی بر حسب امتیاز کسب‌شده) انجام شد.

یافته‌ها: تعداد 81 مفرده دارویی مطرح در درمان صرع یافت شد که 66 مفرده منشأ گیاهی، 10 مفرده منشأ حیوانی و 5 مفرده منشأ معدنی دارند. این مفردات به ‌ترتیب امتیاز کسب‌شده در جدولی مرتب شدند. اثربخشی تعدادی از این گیاهان مانند سیاه‌دانه، انیسون، فندق هندی، هلیله سیاه، بادرنجبویه، انغوزه، اسطوخدوس و سداب در مطالعات حیوانی یا انسانی به اثبات رسیده است.

بحث و نتیجه‌گیری: لیست مفردات دارویی حاصل‌شده در این مطالعه می‌تواند زمینه‌ساز انجام مطالعات بالینی آینده برای ساخت داروهای جدید و مؤثر با منشأ طبیعی در درمان صرع باشد.

فرآیند گردش آب و دفع فضولات بدن از طریق کلیه‌ها، در طب سنتی ایران جایگاهی ویژه و تخصصی دارد. داروهای مدر در طب سنتی عمدتاً جهت دفع بخشی از فضولات و مواد زائد موجود در عروق و یا بافت‌ها به کمک آب و سیستم ادراری، به کار می‌روند، بدین صورت که این داروها ضمن گسیل‌داشتن بخشی از مواد زائد (به ویژه مواد زائد رقیق مائی) به سوی سیستم ادراری و با دفع این فضولات، به کنترل و یا درمان بیماری‌ها کمک می‌کنند.

برخلاف داروهای دیورتیک در طب نوین که عمدتاً مسؤول دفع آب از بدن و کمک به کنترل بیماری‌هایی همچون نارسایی احتمالی قلب آسیت، ادم ریوی، ادم اندام‌ها و فشار خون بالا بوده و تبعاتی همچون برهم‌زدن تعادل الکترولیت‌ها را به دنبال دارد، داروهای مدر طب سنتی برخلاف داروهای دیورتیک در طب نوین، به تناسب نوع ماده زائد بدن، انتخاب شده و هر دارو در دفع نوع خاصی از مواد زائد تأثیر بیشتری می‌گذارد.

این مطالعه، یک مطالعه کتابخانه‌ای بوده که در آن مفهوم داروهای مدر، موارد تجویز و احتیاطات استفاده از آن‌ها بر مبنای منابع طب سنتی ایران بیان شده و مکانیسم اثر آن‌ها با داروهای دیورتیک مورد استفاده در طب رایج مورد مقایسه قرار گرفته است. نتایج این مطالعه می‌تواند بینش خواننده را با گستره عملکرد داروهای مدر توسعه داده و به پزشکان در تجویز بهینه داروهای گیاهی مدر کمک نماید.