مقایسه رویکرد ابن سینا و حکیم ارزانی در دستهبندی و درمان بیماریهای چشم
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 17 (1404),
6 اردیبهشت 2025
,
صفحه 1-14
https://doi.org/10.22037/mhj.v17i.46866
چکیده
زمینه و هدف: بیماریهای چشم در تمام دورههای تاریخی مورد توجه بوده و کتب معتبر بسیاری در زمینه چشمپزشکی به صورت مستقل و غیر مستقل تدوین شده است. از آنجایی که امروزه دو کتاب «قانون فی الطب» تألیف ابن سینا در قرن چهارم و پنجم قمری و کتاب «طب اکبری» نوشته حکیم محمد ارزانی در قرن دوازدهم مرجع بسیاری از متخصصان طب ایرانی است، این مطالعه به مقایسه دستهبندی بیماریهای چشم در این دو اثر پرداخته است.
روش: این پژوهش به روش مروری کتابخانهای انجام شد. در گام نخست، واژگان کلیدی مانند چشمپزشکی، کحل، کحالی و بصر در نسخ مختلف «قانون فی الطب» و «طب اکبری» جستجو شد، سپس پایگاههای اطلاعاتی SID، Magiran و Google Scholar با واژگان کلیدی Ophthalmology، Eye Disorders، Eye Diseases و قانون فی الطب و طب اکبری بررسی شدند تا مطالعات مشابه پیشین مرتبط با موضوع شناسایی گردند.
ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانتداری در استفاده از منابع تاریخی در این پژوهش رعایت شده است.
یافتهها: ابن سینا برای درمان بیماریها، بر یافتن سبب تأکید داشته و درمانهای متناسب با ویژگیهای اختصاصی هر بیماری را بر اساس سبب مربوط به آن تفکیک کرده است. وی درکتاب سوم «قانون فی الطب» ابتدا در بخشی مستقل به تشریح چشم و سپس به معرفی بیماریهای چشم پرداخته است. ابن سینا بیماریها را با ذکر نام، نشانهها، درمان و داروی مناسب به صورت دستهبندیشده معرفی کرده است. نقاط قوت این بخش بیان مترادفهای یونانی بیماریها، معرفی بیماریهای مشارکتی چشم و پرداختن به اصول حفظالصحه چشم است. حکیم محمد ارزانی نیز در دستهبندی بیماریهای چشم، با بیانی روانتر و سادهتر و حذف موارد غیر ضروری، به بیان بیماریهای چشم و درمان آن پرداخته است. وی ابتدا بیماریهای باطنی را در ده فصل بیان میکند و سپس به بیماریهای ظاهری میپردازد. حکیم ارزانی در ابتدای هر فصل، مقدمه کوتاهی از تشریح بخش مربوطه ارائه میدهد و سپس انواع بیماری و علت و درمان را تشریح مینماید.
نتیجهگیری: این بررسی نشان میدهد که انسجام و اصول منطقی روش ابن سینا در معرفی چشم و بیماریهای آن، در کتب ادوار بعدی، از جمله طب اکبری تداوم یافته است. با این تفاوت که طب اکبری به صورت خلاصهتر و جمعبندیشدهتر، برای استفاده در بالین (حوزه عملی درمان) کاربردیتر است.
- چشم پزشکی
- ابن سینا
- قانون فی الطب
- حکیم ارزانی
- طب اکبری
- طب ایرانی
ارجاع به مقاله
مراجع
Elgood C. Medicine in the Safavid era. Translated by Javidan M. Tehran: Tehran University of Medical Sciences; 1978. p.68. [Persian]
Ghasemi E, Nori A. Ophthalmology in the Islamic era. Qom: Tavanmandan and the Disability Cultural Center; 2018. p.16-17. [Persian]
Savage-Smith E. Eye diseases and their treatment methods in the Islamic era. Translated by Bagheri M. Islamic World Encyclopedia. 2001; 12: 6-12. [Persian]
Moosavi SJ, Keramati Y, Ahmadi M. Medical Knowledge in the Safawid Era: Survey and Statistical Analysis. Tārīkh-ipizishkī, i.e., Medical History. 2023; 15(48): e19. [Persian]
Alhooii Nazari Z. History of Muslim ophthalmology until the fifth century AH. History of Islam and Iran. 2012; 21(12): 23-49. [Persian]
Shariat Panahi SM. Surgical principles and techniques with the cauterize methods in ophthalmology in Islamic period (from 3-12 AH). Medical History. 2014; 6(20): 11-45. [Persian]
Beig Babapur Y. A Review to History of Ophthalmology in Islamic era with an introduction of a worthy book of ophthalmologic library of Teymoor Pasha (Cairo: written on 592 AD). Tārīkh-i pizishkī. 2010;1(1):91-130. [Persian]
Montazer al-Ghaem A, Najjaran M, Alizadeh Moghaddam B. The role and position of Hunayn Ibn Ishaq and Avicenna in the evolution of ophthalmology. The History of Islamic Culture and Civilization. 2021; 12(45): 151-172. [Persian]
Taheri AR, Sharafkhah M. A Review of the Treatment of Medical Prescriptions in some Medical and Literary Works. Tārīkh-i pizishkī, i.e., Medical History. 2024; 16: e4. [Persian]
Bahador Rostami A. Ophthalmological treatment methods in the Islamic period; a case study of the works of Razi, Ammar Mouseli, Zahravi, ibn Sina and Jurjani. Tārīkh-i Pizishkī (Medical History). 2022; 14(Special Issue on Culture, History and Civilization): 1-13. [Persian]
Talebi S, Naseri M, Baghizade A, Dehparvar N, Khosravi SA. Role of food restriction in disease treatment from the Persian and modern medicine viewpoints. Medical History. 2017; 9(31): 85-4. [Persian]
Avicenna. Al-Qanun fi al-Tib (The Canon of Medicine). Beirut: Där Ihyä al-Turäth al-Arabī; 2005. Vol.2 p.334-338, 344, 347, 349, 353-359, 365, 372-374, 378. [Arabic]
Arzani M. Tab Akbari. Qom: Institute of Revival of Natural Medicine; 2008. p.165-169. [Persian]
Pormann P, Savage-Smith E. Medieval Islamic medicine. Translated by Behzadian Nezhad GH. Tehran: Andisheh Gallery; 2022. p.338. [Persian]
Elgood C. Medical History of Persia and the Eastern Caliphate. From the Earliest Times until the Year A.D. 1932. Cambridge: Cambridge University Press; 2010. p.80, 307, 365.
Tabatabaei SM, Sabetkish N, Tabatabaei SMA. Ophthalmology in Persian medicine. Journal of Medical Ethics and History of Medicine. 2014; 7: 19.
- چکیده مشاهده شده: 27 بار
- pdf (English) دانلود شده: 22 بار