نگاهی به جغرافیای تاریخی نام داروهای ترکیبی در کتاب قرابادین صالحی
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 17 (1404),
6 اردیبهشت 2025
,
صفحه 1-21
https://doi.org/10.22037/mhj.v17i1.41010
چکیده
زمینه و هدف: از کتاب «قرابادین صالحی» که همزمان با دوره سلطنت زندیه در ایران تألیف شده، اطلاعات تاریخی ارزشمندی به جای مانده است. برخی از داروهای ذکرشده در این کتاب دارای نام تاریخی، سابقه شناخت و تاریخ ساخت مشخص هستند. هدف این پژوهش، استخراج و دستهبندی داروهای ترکیبی دارای نام و پیشینه تاریخی در کتاب «قرابادین صالحی» است.
روش: پژوهش کیفی حاضر بر اساس نسخه چاپ سنگی طهران از کتاب «قرابادین صالحی»، مربوط به سال ۱۲۸۳ قمری انجام شده است. این نسخه خود برگرفته از پنج نسخه خطی موجود در ایران است که به ترتیب عبارتند از: نسخه موجود در کتابخانه آستان قدس به شماره ۱۰۲۵۶ (کتابت سال ۱۱۹۷ ق.)، نسخه موجود در کتابخانه دانشکده پزشکی تهران به شماره ۲۱۰ (کتابت سال ۱۲۴۰ ق.)، نسخه موجود در کتابخانه دانشکده پزشکی تهران به شماره ۲۰۹ (کتابت سال ۱۲۵۳ ق.)، نسخه موجود در کتابخانه دانشگاه بوعلی همدان به شماره ۲۰ (کتابت سال ۱۲۶۵ ق.) و نسخه موجود در کتابخانه آستان قدس به شماره ۷۸۱۶ (کتابت قرن ۱۳ ق.). در این پژوهش، ابتدا با توجه به مستندات موجود در کتاب، ۲۵ دسته دارویی پربسامد از داروهای مرکب به ترتیب الفبا طبقهبندی شدهاند، سپس دادههای مرتبط با تاریخ پزشکی داروها، همچون تاریخ ساخت و نام سازنده دارو که معرف هویت تاریخی هر دارو هستند، مورد بازخوانی و تحلیل قرار گرفتهاند.
ملاحظات اخلاقی: اصالت نسخه خطی موجود از کتاب «قرابادین صالحی» و نیز حقوق معنوی نویسندگان در نظر گرفته شده است.
یافتهها: اطلاعات تاریخی برجایمانده از نام داروها نشان میدهد که بیشترین کاربرد متعلق به معجونها، حبها، جوارشها و قرصها بوده است، هرچند در سایر انواع داروها نیز پیشینههایی وجود دارد که نشاندهنده پیوند آنها با سازندگانشان است. نتایج بررسیها حاکی از یونانیمآببودن اکثر داروها و سازندگان آنهاست، اما تحلیل تقریبی اطلاعات و تنوع تاریخچه دستههای دارویی نشان میدهد که تمامی سازندگان متعلق به یک منطقه جغرافیایی خاص نبودهاند و به نظر میرسد در ساخت و مصرف داروها، محدودیت مکانی چندانی وجود نداشته است. با این حال، تاریخچه ساخت برخی داروهای ترکیبی شاخص با ویژگیهای دارویی منحصر به فرد را نمیتوان نادیده گرفت. این ویژگیها به وضوح در ابداع دستههای دارویی جدید مشهود است.
نتیجهگیری: «قرابادین صالحی» منبع مطالعاتی مهمی در باب تاریخ پزشکی و تاریخ داروسازی و اطبای سازنده این داروها به شمار میآید.
- تاریخ پزشکی
- طب ایرانی
- داروشناسی
- قرابادین صالحی
- جغرافیای تاریخی
- تحلیل تطبیقی
ارجاع به مقاله
مراجع
Lewin B. The Encyclopaedia of Islam. Netherlands: Brill Publications; 1960. p.344.
Nafisi AA. Farhang-e Nafisi. Tehran: Khayam Publications; 1938-1939. Vol.4 p.263. [Persian]
Heravi MY. Bahr al-Jawahar. Qom: Jalal al-Din Publications; 2008. p.305, 352. [Arabic]
Dehkhoda AA. Dehkhoda Dictionary. Tehran: University of Tehran Press; 1998. [Persian]
Salehi Heravi MS. Gharabadin-e Salehi. Compiled by Mohagheghzadeh A, Badr P, Shamsardakani MR. Tehran: Choogan Publications; 2013. p.413. [Persian]
Pourmahmoud N, Gohari Fakhrabad M. Introducing two remaining Gharabadins from the twelfth century (Gharabadin Kabir and Gharabadin-e Salehi). Social-Cultural Studies of Khorasan. 2019; 13(3): 45-62. [Persian]
Ehsanian H, Mohagheghzadeh A, Ghaffari F. A Study of Qorabadin Salehi's Textology with a View to Medical Education. Tārīkh-i pizishkī, i.e., Medical History. 2022; 14(47): e13. [Persian]
Zare F, Ayati MH, Shams-Ardekani MR, Baghbani M. Pathology of Nomenclature of Compounded Drugs in Persian Medicine Based on Gharabadin-e Salehi, Gharabadin-e Kabir and Gharabadin-e Azam. IJMEHM. 2023; 16(1): 1-15. [Persian]
Baghbani M, Asadi M, Zare F. Effective Components in the Naming of Compound drugs in Qarābādīn-i Sālihī, Qarābādīn-i Kabīr and Qarābādīn-i Aʿẓam. Tārīkh-i pizishkī i.e., Medical History. 2023; 15(48): e16. [Persian]
Baghbani M, Kommar H, Zare F. Greek and Egyptian Physicians' Face in Gharabadin-e Salehi. Tārīkh-i pizishkī i.e., Medical History. 2024; 16: 1-18. [Persian]
Mokhber Dezfouli MR, Shams Ardakani MR, Ghasemlou F, Sadr M. A Comprehensive Catalogue of Medical Manuscripts in the Libraries of Iran. Tehran: Tehran University of Medical Sciences; 2008. p.305. [Persian]
Hakim Momin MM. Tohfa al-Mominin. Qom: Nor-e Vahie; 2011. Vol.2 p.101-103, 116, 179, 193, 202-203, 206, 225, 243, 260, 282, 284. [Persian].
Amid H. Amid Dictionary. Edited by Ghorbanzadeh F. Tehran: Ashja Publications; 1998. [Persian]
Shams Ardekani MR, Baghbani M, Mosaddegh M, Mashayekhi M, Mirabzadeh M. Official Pharmacopoeia of Traditional Medicines and Products of Iran. Tehran: Chogan Publications; 2022. [Persian]
Aqīlī Shirazi MH. Makhzan al-Adviyeh. Kolkata: No Name; 1844. p.56. [Persian]
- چکیده مشاهده شده: 184 بار
- pdf (English) دانلود شده: 69 بار