بررسی اشعار شاعران قرن ششم هجری در حیطه گیاه دارویی خشخاش
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 14 شماره 47 (1401),
23 ژوئیهٔ 2022
,
صفحه 1-12
https://doi.org/10.22037/mhj.v4i13.37955
چکیده
زمینه و هدف: شعر قرن ششم، «شعر فنی» است. شاعران این دوره سادگی و روانی شعر دورههای قبل را کنار گذاشته و اطلاعات علمی رایج در آن دوره، از قبیل نجوم، کلام، عرفان، موسیقی، طب و به ویژه گیاهان دارویی را در قالب تشبیه و استعارههای دیریاب وارد شعر کردهاند، به نوعی که بدون آشنایی با این علوم نمیتوان مفهوم شعر را درک کرد. اطلاعات طبی و خواص درمانیِ رایج گیاهان، بازتاب گستردهای در شعر این دوره دارد. یکی از این گیاهان دارویی، خشخاش است که از مواد مؤثره آن در طیّ قرون با نامهای مختلف مانند کوکنار، کوک، افیون و تریاک یاد و استفاده شده است. شاعران این دوره، از خاصیّت دارویی و خوابآوری عصاره این گیاه، مضمونآفرینیکرده و طعم و رنگ و خواص آن را دستمایه پند، مدح، تغزّل و عرفان ساختهاند.
روش: این پژوهشکتابخانهای بر آن است که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی بازتاب دارویی افیون و تریاک را از دیوان خاقانی، سنایی، انوری و خمسه نظامی استخراج کند و بر اساس خواص درمانی مندرج در مقالات علمی، کتب معتبر طب سنتی و همچنین کتابهای گیاهان دارویی امروزی، به بررسی و تحلیل بپردازد.
ملاحظات اخلاقی: در این تحقیق جنبههای اخلاقی مطالعه کتابخانهای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.
یافتهها: خواص داروییِ مسکّن، منوّم و پادزهری خشخاش با کاربرد امروزی آن مطابقت دارد.
نتیجهگیری: افیون در قرن ششم کاربرد درمانی داشته و از دو گیاهِ «خشخاش» و «کاهوی وحشی» به دست میآمده است. افیون خشخاش را «کوکنار» و به افیون کاهو «کوک» میگفتند. امروزه خبری از افیون کوک نیست، با این حال کاهو هنوز هم در طب سنتی و کتابهای گیاهان دارویی به عنوان خوابآور شناخته میشود. لفظ «تریاک» نیز در شعر قرن ششم به طور مطلق در معنی پادزهر به کار رفته است.
- شعر فارسی؛ کوکنار؛ افیون؛ تریاک؛ گیاهان دارویی
ارجاع به مقاله
مراجع
Nezami-e Aroozi A. Chahar Maqaleh. Describted by Moi'n M. 9th ed. Tehran: Amir Kabir Publication; 1987. p.47. [Persian]
Shadigoo SH. Review and Analysis of Medicinal Plants From The Perspective of Khaghani. Saadi and Ibn Sina. Medical History Journal. 2020; 12(43): 16-32. [Persian]
Zanjani B, Asaadi M. Manifestation of Medicine in Ancient Literature. Journal of Faculty of Literature and Human Sciences University of Tehran. 2002; 4&5: 117-136. [Persian]
Zargari A. Medicinal Plants. 7th ed. Tehran: Tehran University Publications; 1997. p.121-123. [Persian]
Sanai M. Sanai’s Diwan. Descripted by Modarres-e Razavi MT. 7th ed. Tehran: Sanai Publishing; 2010. p.191, 221, 341, 355, 539, 852. [Persian]
Boromand-e Saeed J. Opium in Wine. Chista. 1987; 43: 259-263. [Persian]
Anooshe H. An Encyclopedia of Persian Literature. Described by Anooshe H. 2nd ed. Tehran: Printing and Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance; 2002. p.113. [Persian]
Poordavood E. Hormazd Nameh. Tehran: Iranshenasi-Center; 1953. p.12-16, 107-109. [Persian]
Sadegi M. Opium. Online. Available at: ttps://www.cgie.org.ir/fa/article/224217. Updated September 29, 2019.
Rudaki AJ. Rudaki’s Diwan. Descripted by Nafisi S. Tehran: Negah Publishing; 1998. [Persian]
Khosrow Qubadiyani N. Nasir Khosrow’s Diwan. Tehran: Tehran the Institute of Islamic Studies McGill University, Tehran Branch; 1978. [Persian]
Nooryan M, Toghyani I. Reflection of the phenomenon of addiction in Saeb's poetry. Journal of the Faculty of Literature and Humanities, University of Isfahan. 2005; 2(41): 167-184. [Persian]
Barzgar-e Khalegi M. Description Khaghani’s Diwan. Tehran: Zavar Publishing; 2019. [Persian]
Attar F. Attar’s Diwan. Descripted by Tafazoli T. Tehran: Elmi Farhangi Publishing; 1989. [Persian]
Khaghani A. Khaghani’s Diwan. Descripted by Sajjadi Z. 12th ed. Tehran: Zavar Publishing; 2020. p.216, 332, 373, 380, 382, 513, 521, 720, 794. [Persian]
Aghili Alavi Khorasani M. Makhzan al-Advieh. Tehran: Enghelab-e Eslami Publishing and Educational Organization; 1992. p.154-155. [Persian]
Kazazi M. Khaqani's difficulties Report. 6th ed. Tehran: Central Publishing; 2010. p.744. [Persian]
Abu Rayhan-e Biruni A. Al-Saydanat fi al-Tebb. Translated by Mozaffarzadeh B. Tehran: Academy of Persian Language and Literature Publishing; 2004. p.253. [Persian]
Nezami E. Khosrow and Shirin. Descripted by Dastjerdi V. 17th ed. Tehran: Ghatreh Publishing; 2018. p.120, 351, 436. [Persian]
Moeini M, Kolahdouzan A. Medical Effects of the Moon Based on Persian Poetry from the 6th to 8th Centuries Concentrating on Azarbaijani Style and New Researches. Medical History Journal. 2019; 10(37): 59-73. [Persian]
Heravi A. Al-Abniye an Haghayegh al-Advieh. Corrected by Bahmanyar A. Tehran: Tehran University; 1967.
Dehkhoda AA. Dehkhoda Dictionary: Dehkhoda Lexicon Institute and International Center for Persian Studies. Online. Available at: https://www.dehkhoda. ut.ac.ir/fa/dictionary/187249. Updated July 30, 1998. Accessed October 30, 2021.
Jorjani S. Zakhire Kharazmshahi. Tehran: Academy of Medical Sciences Publishing; 2004.
Anvari O. Anvari’s Diwan. Descripted by Nafisi S. 2nd ed. Tehran: Negah Publishing; 2016. p.40-42, 130, 203, 436, 577. [Persian]
Sozani M. Sozani’s Diwan. Descripted by Shah Hosseini NA. Tehran: Amir Kabir Publication; 1960. p.37, 222. [Persian]
Zargari A. Medicinal Plants. 6th ed. Tehran: Tehran University Publications; 1996.
Shafiei Kadkani M. Tazyanehaye Solook. 11th ed. Tehran: Agah Publishing; 2012.
Ansari Shirazi A. Ekhtiyarate Badi'i. Descripted by Mir MT. Tehran: Razi Distribution Pharmaceutical Company; 1992.
Nezami E. Nezami's Makhzan al-Asrar. Descripted by Dastjerdi V. 20th ed. Tehran Gaterh Publishing; 2020.
- چکیده مشاهده شده: 335 بار
- PDF دانلود شده: 127 بار