مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی

چکیده

گزارة واژة قولنج يا کوليک در گذر روزگار به درازاي تاريخ پزشکي دچار دگرگوني‌هايي گسترده شده است. چندين سده مفهوم آن بر يک بيماري آمده است که پيامدهاي بنيادين آن درد شکم و بندآمدن و رانده‌نشدن پس‌مانده‌هاي گوارشي (پيخال) از روده‌ها مي‌باشد. ولي امروزه آن را تنها بر دردهاي شکمي با اندازه‌هاي گوناگون نام‌گذاري مي‌کنند که در برگيرندة فتق بسته و آماس‌هاي گوناگون شکمي و التهاب روده‌ بزرگ و بسته‌ شدن و گره‌‌خوردگي‌هاي رودة کوچک است.‌ در این گفتار کوشش بر آن است تا به گونه‌ای کوتاه به بررسی و سنجش بیماری قولنج از دیدگاه رازی و پورسینا پرداخته شود و هم‌نوایی و اختلاف گفتگوهایشان، نازک‌بینانه گزارش شود؛ بنابرین هنگامی که کتاب قولنج رازی و رسالة قولنج پورسینا، زیر ذره‌بین برده شود، بی‌گمان نخستین پرسش این است که چگونه اين بزرگان پزشکی ایرانی توانسته‌اند، پايه‌های تشخيص بالينی بيماری قولنج را اين چنين بنگارند؛ که در پزشکی جهان امروزین استواری و ارزش خود را هنوز نگاهداشته است. ایشان انگیزه‌های گوناگون پیدایش بیماری قولنج را به گستردگی بازگو می‌کنند. پورسینا بیش از هشتاد انگیزه را برای رخداد آن یاد می‌کند. ایشان افزون بر یادکرد نشانه‌های این بیماری، نازک‌بینانه و بسیار زیبا به تشخیص افتراقی آن از درد گرده و یا سنگ گرده و پیشابدان و از دل‌پیچ زردابی و از زخم روده (سحج) می‌پردازند. هر کدامشان گونه‌های قولنج را در دسته‌بندی متفاوت با یکدیگر ولی نزدیک به هم بازگو می‌کند که با بیش هزار سال اختلاف با ما بسیار شگفت‌انگیز است. در پایان به درمان با داروهای تکی و ترکیبی هر کدام از گونه‌ها می‌پردازند و نیز راه‌های پیشگیری از پدیدآمدن آن را به گستردگی می‌نگارند.