جایگاه «ماءالعسل» در درمان بیماریهای ریه از دیدگاه طب سنتی ایران
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 7 شماره 23 (1394),
17 December 2015
,
صفحه 29-50
https://doi.org/10.22037/mhj.v7i23.10802
چکیده
مقدمه: در اغلب تمدنهای گذشته عسل هم به عنوان غذا و هم به عنوان دارو شناخته شده بود. در کتابهای مذهبی مانند انجیل و قرآن هم به فواید درمانی عسل اشاره شده است. حکمای طب سنتی با توجه به دانشی که درباره فواید عسل داشتند، از آن به عنوان دارو در درمان بیماریها به شکلهای مختلفی استفاده میکردند. شایعترین روشی که در کتب طب سنتی ایران ثبت شده، استفاده از عسل به شکل ماءالعسل است. در این مقاله سعی شده است نقش ماءالعسل در درمان بیماریهای ریه از دیدگاه طب سنتی ایران بررسی شده و در حد امکان با یافتههای طب رایج مقایسه شود.
روش: در این مقاله که یک مطالعه مروری توصیفی است، با استفاده از نرمافزار کتابخانه جامع سنتی و اسلامی طب نور و جستجوی کلیدواژه ماءالقراطن و ماءالعسل، در متون اصلی طب سنتی ایران، از قرن دوم تا قرن چهاردهم، اجزا، روش تهیه و خواص درمانی مربوط به آن جمعآوری شد. تحقیقات جدید نیز با استفاده از موتورهای جستجوی science direct ، google scholar ، pubmed و scopus بررسی و با کلیدواژههای hydromel ، maulasl ، honeywater ، honey ، cough ، asthma ، respiratory disease مطالب مربوط به اثرات عسل در درمان بیماریهای ریه جمعآوری شد.
یافتهها: ماءالعسل که یک لغت عربی است، در زبان فارسی «آب انگبين»، در زبان رومى «مليطيون» و به يونانى «ماءالقراطن» نام دارد. برای تهیه ماءالعسل روشهای مختلفی در کتابهای مختلف توصیه شده، اما ماده مشترکی که در تمام آنها بکار رفته آب و عسل است که به نسبتهای مختلفی با هم مخلوط شده و با آتش ملایم جوشانده میشود تا مقدار معینی از آن باقی بماند. آنچه در منابع مختلف با یکدیگر متفاوت است، میزان آب و عسل مصرفی و افزودنیهایی است که بسته به کاربرد دارو، معمولاً برای تقویت اثر ماءالعسل، به آن اضافه میشده است. علاوه بر کاربردهای کلی در متون طب سنتی، مانند مقوی، جالی، منضج و مقطع بلغمبودن، ماءالعسل به طور ویژه در بیماریهای خاص از جمله حمیات، بیماریهای سرد معده، قولنج، بیماریهای کلیه و ریه مؤثر بوده است. ماءالعسل کاربرد ویژهای در درمان بیماریهای ریه داشته و در ذاتالریه، ذاتالجنب، سرفه، خرخر، تنگی نفس، خشونت ریه وگرفتگی صدا بکار میرفته است.
بحث و نتیجهگیری: اگرچه در موتورهای جستجوی فوق درباره اثر ماءالعسل در درمان بیماریهای ریه کارآزمایی بالینی یافت نشد تا نقش آن در درمان بیماریها را تأیید کند، اما در تحقیقات جدید فواید درمان بیماریهای تنفسی با عسل به خصوص درمان تنگی نفس، تسکین سرفه کودکان و بهبود خواب آنها ثابت شده است. از آنجایی که عسل جزء اصلی و به اصطلاح عمود، در ترکیب ماءالعسل است؛ تحقیقات مربوط به تأثیر عسل در درمان بیماریهای تنفسی نیز نباید کماهمیت تلقی شود. با توجه به اثرات درمانی ماءالعسل که در متون طب سنتی آمده و بررسی تحقیقات جدیدی که اثرات آنتیباکتریال عسل و تأثیر آن به خصوص بر تسکین سرفه شبانه و آلرژی را نشان میدهد. همچنین با توجه به کمبودن عوارض آن در بیماران، به نظر میرسد عسل با شکل دارویی ماءالعسل میتواند در درمان بیماران تنفسی کمککننده باشد. البته لازم است آزمایشات و تحقیقات بالینی در این زمینه انجام شود. نظرات و توصیههای حکمای طب سنتی ایران درباره طرز تهیه، کاربردها و نحوه استفاده از این ترکیب دارویی میتواند بسیار راهگشا باشد. در ضمن فرمولاسیونهای مختلفی از ماءالعسل ساده و مرکب در منابع طب سنتی وجود دارد. در بعضی از آنها بر اساس نوع بیماری، ترکیب جدیدی از مفردات با میزانهای متفاوت به آب و عسل اضافه شده تا کاربردهای ویژهای به ماءالعسل مرکب بدهد. بنا بر این تحقیق درباره مفرداتی که در این نسخهها بکار رفته است و بررسی اثر آنها بر بیماران تنفسی نیز در مراحل بعدی تحقیقات باید مد نظر باشد.
- ماءالعسل؛ طب سنتی ایران؛ عسل؛ سرفه
ارجاع به مقاله
مراجع
Bogdanov S, Jurendic T, Sieber R, Gallmann P. Honey for nutrition and health: a review. J Am Coll Nutr. 2008; 27 (6): 677-89.
Eteraf Oskouei T, Najafi M. Traditional and Modern Uses of Natural Honey in Human Diseases: A Review. Iran J Basic Med Sci. 2013; 16: 731-42.
Proverb (24, 13). The Holy Bible. Authorized King James Version. Oxford University Press, New York. 1972.
قرآن کریم: سوره یونس: آیه 57؛ سوره اسراء: آیه 82؛ سوره فصلت: آیه 44؛ سوره نحل: آیه 69.
ابوريحان بيرونى، محمد بن احمد. الصیدنه فی الطب (داروشناسى در پزشكى). ترجمه باقر مظفرزاده، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه نشر آثار، (1383 ش.)، ص 720.
چغمینی، محمود بن محمد. متن و ترجمه كتاب قانونچه في الطب. ترجمه اسماعيل ناظم، تهران: نشر آبژ، (1389 ش.)، صص 7-346.
عقیلی علوی شیرازی، سيدمحمد حسين بن محمد هادى. (قرن 12). خلاصةالحكمة. جلد سوم، چاپ اول، قم: اسماعيليان، (1385 ش.)، ص 284.
ابن سينا، حسین بن عبدالله. (قرن 4 و 5). القانون فی الطب (طبع بیروت). جلد سوم و چهارم، چاپ اول، بيروت: دار احيای التراث العربي، (1426 ق.)، صص 605-30.
جرجانی، اسماعيل بن حسن. یادگار در دانش پزشكى و داروسازى. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی، (1381 ش.)، صص 366-38.
ناظم جهان، محمد اعظم. اكسير اعظم. جلد اول، چاپ دوم، تهران: دانشگاه علوم پزشكى ايران، مؤسسه مطالعات تاريخ پزشكى، طب اسلامى و مكمل، (1387 ش.)، ص 166.
عقيلى علوى شيرازى، سيدمحمد حسين بن محمد هادى. (قرن 12). قرابادین کبیر. چاپ اول، تهران: دانشگاه علوم پزشکی تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، (1191-1096).
حكيم مؤمن، سيدمحمد مؤمن بن محمد زمان. تحفةالمؤمنين (تحفه حکیم مؤمن). جلد اول و دوم، چاپ اول، قم: نور وحی، (1390 ش.)، صص 765-218.
شاه ارزانى، ميرمحمداكبر بن محمد. طب اكبرى. جلد اول، چاپ اول، قم: جلالالدين، (1387 ش.)، صص 82-468.
حسينى شفائى، مظفر بن محمد. قرابادين (شفايى ـ طبع جديد). تصحیح یوسف بیگ باباپور، ص 308.
يوسفى هروى، يوسف بن محمد. طب یوسفی (جامعالفواید). چاپ اول، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، (1382 ش.)، ص 24.
ناظم جهان، محمد اعظم. اكسير اعظم. جلد چهارم، چاپ دوم، تهران: دانشگاه علوم پزشكى ايران، مؤسسه مطالعات تاريخ پزشكى، طب اسلامى و مكمل، (1387 ش.)، صص 5-104.
انصارى شيرازى، على بن حسين. اختیارات بدیعی. چاپ اول، تهران: شرکت دارویی پخش رازی، (1371 ش.)، ص 407.
يوسفى هروى، يوسف بن محمد. ریاض الادویه. چاپ اول، تهران: المعی، (1391 ش.)، ص 156.
جرجانى، اسماعيل بن حسن. (قرن 4 و 5). ذخيره خوارزمشاهى. جلد اول و دوم، چاپ اول، قم: مؤسسه احيای طب طبيعى، (1391 ش.)، جلد اول، صص 837؛ جلد دوم، صص 87-429.
Hart AM. Evidence-based diagnosis and management of acute bronchitis. The Nurse practitioner. 2014; 39 (9): 32-9.
عقيلى علوى شيرازى، سيدمحمد حسين بن محمد هادى. (قرن 12). مخزن الادویه ـ فرهنگنامه داروهای پزشکی سنتی. چاپ اول، تهران: مؤسسه انتشارات باورداران، (1380 ش.)، صص 788-244.
Irwin RS CF, French CL. Chronic cough: the spectrum and frequency of causes, key components of the diagnostic evaluation, and outcome of specific therapy. Am Rev Respir Dis. 141 )3(.
یونانی، طولوزان. اسرار الاطباء (مجربات ایلات چغتایی). ترجمه میرزاشهابالدین ثاقب، چاپ اول، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، (1383 ش.)، ص 57.
ناظم جهان، محمد اعظم. اكسير اعظم. جلد دوم، چاپ دوم، تهران: دانشگاه علوم پزشكى ايران، مؤسسه مطالعات تاريخ پزشكى، طب اسلامى و مكمل، (1387 ش.)، صص 229-116.
سلطاني، ابوالقاسم. تنگی نفسها و بیماری آسم در طب سنتی ایران. مجله طب سنتي اسلام و ايران. (1389 ش.)، دوره اول، شماره سوم، صص 15-203.
بهاءالدوله، بهاءالدين بن مير قوام الدين. خلاصةالتجارب. چاپ اول، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، (1382 ش.)، ص 86.
Dworkin JP. Laryngitis: types, causes, and treatments. Otolaryngol Clin North Am. 2008; 41 (2): 419-36.
Raeessi MA, Aslani J, Raeessi N, Gharaie H, Karimi Zarchi AA, Raeessi F. Honey plus coffee versus systemic steroid in the treatment of persistent post-infectious cough: a randomised controlled trial. Primary Care Respiratory Journal: Journal of the General Practice Airways Group. 2013; 22 (3): 325-30.
Cohen HA, Rozen J, Kristal H, Laks Y, Berkovitch M, Uziel Y. Effect of honey on nocturnal cough and sleep quality: a double-blind, randomized, placebo-controlled study. Pediatrics. 2012; 130 (3): 465-71.
Paul IM, Beiler J, McMonagle A, Shaffer ML, Duda L, Berlin CM. Effect of honey, dextromethorphan, and no treatment on nocturnal cough and sleep quality for coughing children and their parents. Arch Pediatr Adolesc Med. 2007; 161 (12): 1140-6.
Shadkam MN, Mozaffari Khosravi H, Mozayan MR. A comparison of the effect of honey, dextromethorphan, and diphenhydramine on nightly cough and sleep quality in children and their parents. J Altern Complement Med. 2010; 16 (7): 787-93.
Oduwole O, Meremikwu MM, Oyo Ita A, Udoh EE. Honey for acute cough in children. Cochrane Database Syst Rev. 2012; 3:CD007094.
Thamboo A, Philpott C, Javer A, Clark A. Single-blind study of manuka honey in allergic fungal rhinosinusitis. J Otolaryngol Head Neck Surg. 2011; 40 (3): 238-43.
- چکیده مشاهده شده: 9696 بار
- PDF دانلود شده: 47511 بار