بررسی عوامل مؤثر بر روابط ایران و چین و تأثیر آن بر مبادلات محصولات طبی ـ دارویی در عصر باستان
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 7 شماره 22 (1394),
29 January 2017
,
صفحه 31-72
https://doi.org/10.22037/mhj.v7i22.16018
چکیده
کشور چین در دنیای باستان به سبب حجم انبوه کالاهای تولیدی و محصولاتش، نیاز به وجود صادرات به غرب را اجتنابناپذیر میدید و در این بین مهمترین سرزمینی که در غرب چین واقع شده و از لحاظ سیاسی و علمی و همچنین از جنبه محصولات کشاورزی و تنوع محصولات از سطح بالایی برخوردار بود، کشور ایران بود. بنابراین دو کشور منافع خویش را در پیوند با یکدیگر میدانستند. بر این اساس پرسش مطرح این خواهد بود که روابط بین ایران و چین در عهد باستان از چه اهمیتی برخوردار بوده، چگونه میسر میگردید و چه عواملی در رونق این روابط و به ویژه تبادلات علوم پزشکی بین ایران و چین دخیل بود؟ همچنین این روابط چه نقشی در وضعیت علوم پزشکی و دارویی ایرانیان و چینیان ایفا نمود؟ در پاسخ این پرسشها، با رجوع به منابع و گزارشهای تاریخی و با در پیشگرفتن روشی توصیفی ـ تحلیلی متوجه میگردیم که راههای ارتباطی زیادی چین را به ممالک غربی وصل میکرد که مهمترین آنها از قلمرو ایرانیان میگذشت و ایران به عنوان پل ارتباطی در دریافت کالاهای شرقی و نیز ارسال محصولات بازرگانی ممالک غربی و محصولات ایرانی به شرق و به ویژه چین که در انتهای جاده مهم ابریشم قرار داشت، به ایفای نقشی مؤثر میپرداخت و مهم آنکه از کالاهای اساسی و پرطرفدار که از این راههای ارتباطی گذر مینمود، نباتات و گیاهانی بودند که کاربردی غذایی و دارویی داشته و از چنان درجه اعتبار و کثرتی برخوردار بودند که نام برخی از راههای مهم به نام این مواد دارویی و بهداشتی خوانده میشد. همچنین یکی از عوامل توجه ایرانیان به علوم دیگر ملل و به ویژه دستاوردهای طبی چینیان، باور به یک ایدئولوژی بود که در دوران ساسانیان شکل گرفت و طبق آن، چنین پنداشته میشد که علوم ملل مختلف از کتب مقدس ایرانیان «اوستا» برگرفته شده است و این تفکر، تسامح و اشتیاق ایرانیان در اخذ و اقتباس از علوم چینیان را موجب گردید.
- ایران و چین؛ راههای ارتباطی؛ پزشکی؛ محصولات دارویی ـ بهداشتی
ارجاع به مقاله
مراجع
منابع فارسی:
ابن اسفندیار، بهاءالدین. (1366 ش.). تاریخ طبرستان. مصحح عباس اقبال، تهران: انتشارات خاور، ص 29.
ابن بطوطه، محمد بن عبدالله. (1376 ش.). سفرنامه. مترجم محمدعلی موحد، تهران: انتشارات آگه، چاپ ششم،ص 20.
ابن بلخي. (1363 ش.). فارسنامه. مصحح گاي لسترنج ونيكلسوف، تهران: دنياي كتاب، ص 49.
ابن ندیم، محمد بن اسحق. (1381 ش.). الفهرست. مترجم رضا تجدد، تهران: ابن سینا، ص436. 437-436، 22-23
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد. (1370 ش.). الصیدنه فی الطب. مصحح دکتر عباس زریاب، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ص 63.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد. (1386 ش.). آثار الباقیه. مترجم اكبر داناسرشت، تهران: انتشارات امیركبیر، ص 302.
آذری، علاءالدین. (1367 ش.). تاریخ روابط ایران و چین. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، صص 47-46.
امام اهوازی، سیدمحمدعلی. (1379 ش.). تاریخ خوزستان. تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی، ص 337.
آموزگار، ژاله. (1374 ش.). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی دانشگاهها، صص 45-44.
ايناسترانتسيف، كنستانتين. (1384 ش.). تحقیقاتی درباره ساسانیان. مترجم كاظم كاظمزاده، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ص 65.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم. (1352 ش.). اژدهای هفتسر. تهران: بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ص 228.
بروسیوس، ماریا. (1388 ش.). ایران باستان. مترجم عیسی عبدی، تهران: نشر ماهی، صص 115، 117، 164، 167.
بریان، پییر. (1383 ش.). امپراتوری هخامنشی. مترجم ناهید فروغان، تهران: نشر و پژوهش فرزانروز، نشر قطره، دو جلدی، جلد اول، ص 413.
بلوا، فرانسوا دو. (1382 ش.). برزوی طبیب و منشأ کلیله و دمنه. مترجم صادق سجادی، تهران: انتشارات طهوری، صص 143-142.
بهار، مهرداد. (1376 ش.). از اسطوره تا تاریخ. تهران: نشر چشمه، صص 218-215.
بولنوا، لوس. (1383 ش.). راه ابریشم. مترجم ملک ناصر نوبان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، صص 205-204.
بویل، جی.ا. (1368 ش.). تاریخ ایران (کمبریج). مترجم حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، ص 650.
بینا. (1354 ش.). نامه تنسر. مصحح مجتبی مینوی، تهران: انتشارات خوارزمی، ص 56.
بینا. (1367 ش.). روایت پهلوی. متنی به زبان فارسی میانه، مترجم مهشید میرفخرایی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، صص 83-81.
بینا. (1372 ش.) ارداویرافنامه. مصحح فیلیپ ژینیو، مترجم ژاله آموزگار، تهران: انتشارات معین، ص 39.
پاول تاد، لوئیس. کوپر، کنت اس. وود، کلارنس. سن، راوسورن. (1342 ش.). سیر تکاملی تمدن. مترجم هاشم رضی و مجید رضی، تهران: آسیا، ص 240.
پیگولوسكایا، نينا ويكتوروونا. (1367 ش.). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. مترجم عنایتالله رضا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص 355.
تشکری، عباس. (1356 ش.). ایران به روایت چین باستان. تهران: مؤسسه روابط بینالمللی، ص 64.
تفضلی، احمد. (1376 ش.). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. تهران: سخن، ص 65.
تفضلی، احمد. (1384 ش.). كرتیر و سیاست اتحاد دین و دولت در دوره ساسانی. ویراستار ملیحه كرباسیان و محمد كریمی زنجانی، تهران: نشر اختران، ص 38.
تقیزاده، حسن. (30-1328 ش.). تاریخ عربستان و قوم عرب در اوان شهور اسلام و قبل از آن. تهران: دانشکده معقول و منقول، مجموعه سخنرانیهای تقیزاده در دانشکده معقول و منقول، دو جلدی، جلد اول، ص 19.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملك. (1385 ش.). شاهنامه ثعالبی. مترجم محمود هدایت، تهران: نشر اساطیر، ص 192.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل. (1368 ش.). غرر اخبار ملوک الفریس و سیرهم. مترجم محمد فضائلی، تهران: نشر نقره، ص 203.
الجاحظ، ابوعثمان عمر بن بحر. (1328 ش.). التاج. مترجم حبیبالله نوبخت، تهران: چاپ تابان، صص 196-195.
جرالد، فیتز. (1367 ش.). تاریخ فرهنگ چین. مترجم اسماعیل دولتشاهی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ص 219.
جرجی، زیدان. (1369 ش.). تاریخ تمدن اسلامی. مترجم علی جواهركلام، تهران: امیركبیر، چاپ هفتم، ص 602.
جویی، لیان. (1973 م.). رساله دوستی دیرینه چین و ایران. پکن: انتشارات مؤسسه نشریات زبانهای خارجی، صص 5-4.
جی جاماسب آسانا، دستور منوچهر. (1371 ش.). متون پهلوی «خسرو قبادان و ریدکی». گزارش سعید عریان، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ص 76.
خوجوئه. (1363 ش.). قرنفل، جوزبویا، فلفل، دارچین: سرگذشت ادویه. پیام یونسکو. شماره یکصد و هفتادم، صص 21-20.
دادگی، فرنبغ. (1378 ش.). بندهش. گزارش مهرداد بهار، تهران: توس، ص 183.
دانیل، گلین. (1363 ش.). تمدنهای اولیه و باستانشناسی خاستگاه آن. مترجم هایده معیری، تهران: نشر مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ص 112.
دریایی، تورج. (1383 ش.). شاهنشاهی ساسانی. مترجم مرتضی ثاقبفر، تهران: ققنوس، ص 42.
دهخدا، علیاکبر. (1348 ش.). لغتنامه دهخدا. زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سیدجعفر شهیدی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، صص 585-291.
دوبواز، نیلسون. (1342 ش.). تاریخ سیاسی اشکانیان «پارت». مترجم علیاصغر حکمت، تهران: انتشارات ابن سینا با همکاری انتشارات فرانکلین، ص 30.
دوشن گیمن، ژاکوب. (1381 ش.). «دین زرتشت»، تاریخ ایران از سلوكیان تا فروپاشی ساسانیان. مترجم حسن انوشه، تهران: نشر امیركبیر، ص 306.
دیاكونوف، میخائیل. (.1387 ش.). اشكانیان. مترجم كریم كشاورز، تهران: انتشارات پیام، ص 38.
ریچی، ماتیو. (1387 ش.). چیننامه. مترجم محمد زمان، مصحح لو جین، با پیشگفتار مظفر بختیار، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، صص 25-12.
زرینكوب، عبدالحسین. (1364 ش.). تاریخ مردم ایران. تهران: امیركبیر، دو جلدی، جلد اول، ص 276.
سامی، علی. (1388). تمدن ساسانی. شیراز: چاپخانه فولادوند، دو جلدی، جلد اول، صص 102، 202.
سایکس، سرپرسی. (1368 ش.). تاریخ ایران. مترجم سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب، ص 455.
شهروینی، مهربان. (1381 ش.). دانشگاه گندی شاپور در گهواره تاریخ. تهران: پورشاد، چاپ اول، ص 92.
طبری، ابوجعفرمحمد. (1384 ش.). تاریخ الرسل و الملوك. مترجم صادق نشات، تهران: نشر علمی و فرهنگی، ص 78.
طبری، محمد بن جریر. (1375 ش.). تاریخ طبری. مترجم ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر، شانزده جلدی، جلد چهارم، ص 1651.
عطایی، امید. (1386 ش.). پیامبر آریایی ریشههای ایرانی در کیشهای جهانی. تهران: انتشارات عطایی، ص 379.
فانگ ژن، کونگ. (۱۳۷۲ ش.). واژههایی از گاهشماری ایرانی در چین باستان. مترجم محمد باقری، مجله تحقیقات اسلامی. سال هشتم، شماره اول و دوم، صص 144-139.
فرای، ریچارد. (1368 ش.). میراث باستانی ایران. مترجم مسعود رجبنیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص 71، 76.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386 ش.). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، صص 196، 320.
قفطی، ابوالحسن علی بن یوسف. (1371 ش.). تاریخ الحکماء قفطی. به کوشش بهین دارائی، تهران: دانشگاه تهران، ص 288.
کالج، مالکوم. (1374 ش.). پارتیان. مترجم مسعود رجبنیا، تهران: دنیای کتاب، ص 81.
کاویانی پویا، حمید. (1393 ش.). تاریخ پزشکی ایران باستان. تهران: نشر المعی، صص 60، 214-64، 275-220، 375-373.
کریستن سن، آرتور. (1379 ش.). ایران در زمان ساسانیان. مترجم رشید یاسمی، دنیای کتاب، صص 191، 615-613.
کوائچی، هاندا. (1350 ش.). مذاهب ایرانی در چین (از خلال منابع چینی). مجله بررسیهای تاریخی. سال ششم، شماره سوم، ص 160.
کویاجی، سر جی سی. (1353 ش.). آیینها و افسانههای ایران و چین. مترجم جلیل دوستخواه، تهران: کتابهای جیبی، صص 5-2.
گزنفون. (1383 ش.). کوروشنامه. مترجم رضا مشایخی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص 234.
گوتاس، دیمتری. (1381 ش.). تفکر یونانی، فرهنگ عربی. مترجم محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص 60-57.
گوتشمید، آلفرد فن. (2536 شاهنشاهی). تاریخ ایران و ممالک همجوار آن از زمان اسکندر تا انقراض اشکانیان. مترجم کیکاووس جهانداری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ص 14.
گیرشمن، رومن. (1385 ش.). ایران از آغاز تا اسلام. مترجم محمود بهفروزی، تهران: انتشارات جامی، صص 332-231.
لسترنج، گای. (1386 ش.). جغرافیای تاریخی، سرزمینهای خلافت شرقی. مترجم محمود عرفان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، صص 256، 315-314.
مجیدزاده، یوسف. (1366 ش.). سنگ لاجورد و جاده بزرگ خراسان. مجله باستانشناسی و تاریخ. سال اول، شماره دوم، ص 12.
مسعودی، علی بن حسین. (1370 ش.). مروج الذهب و معادن الجوهر. مترجم ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، دو جلدی، جلد اول، ص 224.
مشکور، محمدجواد. (1348 ش.). خطها و زبانهای ایران باستان به روایت حمزه اصفهانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. نامه ایران باستان (مجموعه مقالات)، به اهتمام سیدمیرمحمد صادق و نادره جلالی، ص 571.
مقدسى، ابوعبدالله محمد بن احمد. (1361 ش.). أحسن التقاسیم فى معرفه الأقالیم. مترجم علینقى منزوى، تهران: شركت مؤلفان و مترجمان ایران، ص 633.
نجمآبادی، محمود. (1371 ش.). تاریخ طب در ایران قبل از اسلام. تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم، صص 419، 423.
نفیسی، سعید. (1387 ش.). تمدن ساسانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، صص 179-58.
واتسن، ویلیام. (1373 ش.). «ایران و چین»، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان. پژوهش دانشگاه کمبریج، مترجم حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، هفت جلدی، جلد سوم، قسمت اول، صص 65، 663، 666.
ورستاندیک، آندره. (1386 ش.). تاریخ امپراتوری اشکانیان. مترجم محمود بهفروزی، تهران: جامی، صص 138-137.
ویسهوفر، یوزف. (1377 ش.). ایران باستان، از 550 پیش از میلاد تا 650 پس از میلاد. مترجم مرتضی ثاقب فر، تهران: ققنوس، صص 219-188.
یارشاطر، احسان. (1383 ش.). تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی. مترجم حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر، هفت جلدی، جلد سوم، قسمت اول، چاپ چهارم، ص 716.
یعقوبی، ابن واضح (احمد بن ابی یعقوب). (1342 ش.). تاریخ یعقوبی. مترجم محمدابراهیم آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، دو جلدی، جلد اول، چاپ ششم، صص 225-146.
منابع عربی:
یاقوت حموی، شهابالدین. (1362 ش.). برگزیده مشترک یاقوت حموی. مترجم محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات امیرکبیر، ص 56.
یاقوت حموی، شهابالدین. (بیتا). معجم البلدان. بیروت: دارالفکر، ص 180.
منابع انگلیسی:
Adhami, HR. Mesgarpour, B. Farsam, H. )2007(. Herbal Medicine in Iran. Herbal Gram Journal. 74: 34.
Alam, H. )1990). CAMPHOR, Encyclopaedia Iranica. Edited by Ehsan Yarshater, Landon and New York: Routledge and kegan, Vol.4, 743.
Chin, T. (2013). The invention of the silk roud, Published by: The University of Chicago Press. Chicago Journal. 40(1): 195.
Christian, D. (2000). Silk Roads or steppe roads. Journal of World History. 1: 1-26.
Curtin, PD. (1984). Cross-Cultrural Trade in World History. Cambridge: Cambridge University press, 94-103.
Daryee, T. (2003). The persain Gulf trade in late antiquity. Journal of World History. 14(1): 1-16.
Farrokhnia, R. Sharaki, F. (2010). Social organization reconstruction of ancient Iranian traditional medical system. Asian Social Science. 6(8): 188-196.
Foltz, R. (2013). Silk Road and migration, The Encyclopedia of Global Human Migration. Edited by Immanuel Ness. USA: Blackwell Publishing, 489, 490.
Kevin, H. (1997). The silk roud: the link between tha cassical worlds and ancient China. The Classical Bulletin. 73(2): 119.
Laufer, B. (1919). Sino-Iranica, Chinese contributions to the history of civilization in ancient Iran with special reference to the history of cultivated plants and products Chicago. Chicago: University of California Libraries, 387.
Samuel, L. (1991). Manicheism in Chinese Turkestan and China, Encyclopaedia Iranica. by;E.Yarshater, London and New York: Routledge and kegan, Vol.5, 478-481.
Schafer, EH. (1951). Iranian Merchants in Tang Dynasty Tales. California: University of California Pubications in Semitic Philology, Vol.11, 403-422.
Shahbazi, S. (2003). Gondesapur the History, Encyclopedia Iranica. Translated by Ehsan Yarshater, London and New York: Routledge and Kegan, Vol.11, 131.
Shaki, M. (1981). The Denkard Account of the History of the Zoroastrian Scriptures. Journal of the Czechoslovak Oriental Institute. 49: 119.
Whitehouse, D. (1973 a). Chinese Stoneware from Sirāf : The Earliest Finds. South Asian Archaeology Londres: Duckworth, 225-241.
- چکیده مشاهده شده: 994 بار
- PDF دانلود شده: 1824 بار