جستاري پيرامون جايگاه زنان در تاريخ پزشكي با رويكردي بر دورهي قاجار
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 2 شماره 4 (1389),
29 اردیبهشت 2016
,
صفحه 85-117
https://doi.org/10.22037/mhj.v2i4.12245
چکیده
تاريخ پزشکی ايران عصر قاجار در اواسط قرن نوزدهم ميلادي دستخوش تحولات بسياری شد. آموزش علم طب به صورت کلاسيک در ايران وجود نداشت؛ اولين مؤسسهی آموزشی جديد دارالفنون نام داشت. و اين برای نخستين بار بود که چنین مدرسهای در ایران داير گرديد. با ايجاد رشتهي پزشکی و دعوت از متخصصين خارجی بهويژه اتريشیها، تاريخ پزشکی ایران در مسير دیگری قرار گرفت.
بيشک زن در طول تاريخ چند هزار سالهي اين سرزمين وظايف مهمي را بهعهده داشته است که از جمله ميتوان به تربيت و پرورش نسلهاي آيندهساز کشور، اشاره نمود. عليرغم نقش مهمي که زنان در جنبههاي گوناگون تاريخ بهویژه در عرصهی اجتماعی برعهده داشتهاند متأسفانه در منابع دست اول، کمتر به آن توجه شده است. يکي از حوزههاي اجتماعي که زنان بهطور فعال و چشمگير از ديرباز در آن ظاهر شده و از اين رهگذر بر بسياري از حوادث تاريخي تأثيرگذار بودهاند، حوزهي طب و طبابت است. به گفتهي برخي از پژوهشگران تاريخ تمدن، حرفهي طبابت از حوزههایی بوده که ابتدا زنان به دلايل خاص در آن وارد شده و در زمينهي شناخت بيماريها و داروهاي گياهي، حرف اول را زدهاند. هر چند که در سدههای بعد اين وظيفهي زنان تخصصيتر شده و به حوزههاي دیگر که در اختيار مردان بود، وارد شده است؛ ولي هيچگاه به کلي نتوانست از هنرورزي زنان دور بماند. شايد مهمترين شاخهي طب که تا سدههای متمادی بهصورت انحصاري در اختيار زنان باقي ماند، مسایل مربوط به مامايي بوده است.
- قاجار؛ زنان؛ طبابت؛ مامايي
ارجاع به مقاله
مراجع
الف) منابع فارسی
اشپولر، برتولد. (1386). تاريخ ايران در قرون نخستين اسلامي (مترجم: مريم مير احمدي). ج دوم. چ پنجم. تهران: شركت انتشارات علمي و فرهنگي.
الگود، سيريل. (1352). تاريخ پزشكي ايران از دورهي باستان تا سال 1934م. (مترجم: محسن جاويدان). تهران: اقبال.
الگود، سيريل. (1356). تاريخ پزشكي ايران و سرزمينهاي خلافت شرقي (مترجم باهر فرقاني). تهران: اميركبير.
الگود، سيريل. (1357). طب در دورهي صفويه (مترجم: محسن جاويدان). تهران: دانشگاه تهران.
گيرشمن، رومن. (1381). ايران از آغاز تا اسلام (مترجم: محمد معين). چ 14. تهران: انتشارات علمي و فرهنگي.
بیشوپ، ایزابلا. (1375). از بیستون تا زردکوه بختیاری (مترجم: مهراب امیری). تهران: انتشارات انزان.
بياني، شيرين. (1380). دين و دولت در عهد ساساني. تهران: انتشارات جامي.
پناهي، فرشته. (1385). زن ايراني در سفرنامهها. چ دوم. تهران: جاجرمي.
پولاک، ياکوب ادوارد. (1368). سفرنامه پولاک «ايران و ايرانيان» (مترجم: کيکاووس جهانداري). چ دوم. تهران: انتشارات خوارزمي.
تاج بخش، حسن. (1379). تاريخ بيمارستانهاي ايران (از آغاز تا عصر حاضر). تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
تاجبخش، حسن. (1372). تاريخ دامپزشكي و پزشكي ايران. جلد دوم. تهران: انتشارات سازمان دامپزشكي كشور با همكاري انتشارات دانشگاه تهران.
جويني، عطاملک. (1362). تاريخ جهانگشاي (به همت منصور ثروت). تهران: انتشارات اميرکبير.
حجازي، بنفشه. (1384). زنان ترانه؛ بررسي حضور زن در ترانهها و اشعار عاميانه ايران. تهران: قصیدهسرا.
دورانت، ويل و آريل. (1358). تاريخ تمدن. (مترجم: احمدآرام). ج اول. مشرقزمين گاهواره تمدن. تهران: نشر اقبال.
روستايي، محسن. (1382). تاريخ طب و طبابت (از عهدقاجار تا پايان عصر رضاشاه) به روايت اسناد. ج اول. تهران: اسناد و كتابخانه ملي ايران.
ريد، ئولين. (1363). انسان در عصر توحش (مترجم: محمود عنايت). تهران:انتشارات هاشمي.
سرمدي، محمدتقي. (1379). پژوهشي در تاريخ پزشكي و درمان جهان از آغاز تا عصر حاضر. ج 5. تهران: انتشارات سرمدي.
سرمدي، محمدتقي. (1384). دايرة المعارف پژوهشي در تاريخ پزشكي و درمان جهان از آغاز تا عصر حاضر. ج 12. تهران: سرمدي.
سرنا، کارلا. (1363). مردم و ديدنيهاي ايران «سفرنامه کارلا سرنا». غلامرضا سميعي. تهران: نشر نو.
سفرنامه شاردن. (1362). بخش اصفهان (مترجم: حسين عريضي با مقدمه علي دهباشي). تهران: انتشارات نگاه.
شميم، علي اصغر. (1384). ايران در دورهي سلطنت قاجار. چاپ يازدهم. تهران: مدبر.
طالبوف، عبدالرحيم. (1356). مسالك المحسنين. تهران: شبگير.
عینالسلطنه، قهرمان میرزا. (1374). روزنامه خاطرات عینالسلطنه (به کوشش: مسعود سالور و ایرج افشار). ج اول. تهران: انتشارات اساطیر.
فضلالله همداني، خواجه رشيدالدين. (1338). جامع التواريخ (به کوشش بهمن کريمي). تهران: انتشارات شرکت نسبي حاج محمد حسين اقبال و شرکا.
کهون، لارنس. (1381). متنهايی برگزيده از مدرنيسم تا پست مدرنيسم (مترجم: عبدالکريم رشيديان). چ 3. تهران: نشر نی.
كثيري، مسعود. (1388). درآمدي بر پيشينهي پزشكي اصفهان. اصفهان: دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني اصفهان.
محمدي، محمد هادي؛ قاييني، زهره. (1384). تاريخ ادبيات كودكان ايران؛ ادبيات كودكان در روزگار نو (1340ـ1300). ج 3. تهران: چيستا.
مقدم گلمحمدي، محمد. (1389). مروري بر پيشينهی زنان ايران در دوران تاريخ. ج اول. تهران: اقبال.
مهرآبادي، ميترا. (1386). زن ايراني به روايت سفرنامه نويسان فرنگي. چ دوم. تهران: آفرينش.
نجمآبادي، محمود. (1371). تاريخ طب در ايران قبل از اسلام. ج اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نيرواسطي، حكيم. (1353). تاريخ روابط پزشكي ايران و پاكستان. تهران: انتشارات مركز تحقيقات فارسي ايران و پاكستان.
وطندوست، غلامرضا؛ شيپری، مريم؛ توکلی، مريم. (1385). بررسی موقعيت زن ايرانی در نشريات مشروطه. تهران: مؤسسه تحقيقات و توسعه علوم انسانی.
وهوسه، بابن. (1363). سفرنامه جنوب«boo ایران، محمد محسن خان اعتمادالسلطنه. تهران: دنیای کتاب.
هينتس، والتر. (1377). تشكيل دولت ملّي در ايران. چ سوم. تهران: خوارزمي.
ب) نشريات
شكوفه به انضمام دانش: نخستين روزنامه و مجله زنان در ايران. (1377). تهران: اسناد وكتابخانه ملّي ايران.
نشريهي «زبان زنان»، شماره 36. 14 ذيقعده 1338 (27 ژوئيه 1920) و شمارهي 36 ؛ 14 ذيقعده 1338 هـ .ق ( 27 ژوئيه 1920م.).
- چکیده مشاهده شده: 780 بار
- PDF دانلود شده: 1185 بار