مجله علمی - پژوهشی فقه پزشکی

زندگی نباتی گونه‌ای از حیات است که شخص از انجام اعمال ارادی خود ناتوان است و از نظر پزشکی به دلیل آسیب کامل نیم‌کره‌‌های مغز، بازگشت وی به زندگی عادی ممکن نیست. در این حالت صدمات وارد بر فرد می‌تواند شامل چندین جنایت مثل از دست دادن کنترل ادرار، فلج شدن اعضا و... گردد که با توجه به مرگ تلقی نشدن زندگی نباتی از یک سو و اصل عدم تداخل دیات در جنایات از سوی دیگر، بنا بر آرای مشهور فقها و مواد قانونی، فرد مصدوم مستحق چندین دیه نفس می‌گردد.

این دیدگاه در عمل مشکلاتی را در پرونده‌های کیفری به دنبال دارد و این در حالی است که بر اساس برخی آرای فقهی و با موضوع شناسی دقیق‌تر می‌توان در زندگی نباتی به تداخل دیات ملتزم شد.

فلج کردن اعضای بدن يکي از آسیب های جسمی است که در فقه اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. در اين پژوهش بر آن هستیم تا ضمن تعریف فلج عضوی در فقه اسلامی، دیه آن را تعیین کنیم. بررسی انجام شده نشان می دهد که میان دیة فلج کردن عضو با دیة از بین بردن منافع عضو تفاوت وجود داشته و نمی توان آنها را تجمیع ( تداخل دیات) کرد. از این رو پیشنهاد می شود قانون گذار نیز این تفکیک را در قانون مجازات اسلامی مورد لحاظ قرار دهد.

ضرورت پاسداشت جان انسان‌ها ایجاب می‌کند که حقوق کیفری به بیان تعریف و یا ضابطه‌ای دقیق برای جرم قتل عمد همت گمارد؛ امری که قانونگذار در ماده‌ی 290 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392ش. طی سه بند کلی- که معرف دو ضابطه تحقق قتل عمد می باشد- بدان پرداخته است.

ضابطه نخستین تحقق قتل عمد در نظام کیفری ایران، داشتن قصد قتل است بی آنکه کیفیت فعل ارتکابي تأثیری در تحقق این عنوان داشته باشد. اما در ضابطه‌ی دوم که محل مناقشه است، مقنن، کانون توجه خود را، کیفیت فعل ارتکابی دانسته و از این رو، انجام کار به نحوی که نوعاً موجب قتل شود را در عمدی محسوب شدن قتل، همسنگ ضابطه‌ی نخستین قرار داده است. در مورد مفهوم و گستره‌ی «عمل نوعاً کشنده» و مرجع تشخیص نوعاً کشنده بودن عمل، نظرات متفاوتی در نظام کیفری ایران ابراز شده است که بازتاب آن را در آرای ناهمگون دادگاه‌ها و اختلاف‌نظر بین قضات و پزشکان قانونی می‌توان یافت.

از موارد تردید در إعمال قواعد ارث، بحث راجع به «اعضای بدن میّت» است؛ که علی‌رغم اهمیّت فراوان آن، کمتر مورد ارزیابی قرار گرفته است. مقاله حاضر قصد دارد که ضمن ترسیم رابطه انسان با اعضای بدن خویش، به تحلیل ماهیّت اعضای بدن انسان و امکان یا عدم امکان ارث‌بری آن بپردازد. بخشی از این تحلیل مبتنی بر رابطه انسان و اعضای بدن، حول محور «سلطه و استیلاء» بوده و بخش دیگر ناظر بر اثبات مالیّت اعضای بدن و دخول در ترکه و یا عدم امکان ارث‌بری از آن است. در نهایت نیز به این نتیجه نائل می‌گردد که پس از مرگ، ورثه یا اولیای میّت تسلّطی بر تعیین تکلیف اعضای بدن او ندارند؛ و اگرچه می‌توان مالیّت اعضای بدن انسان را اثبات نمود، امّا این اعضاء را نمی‌توان تحت عنوان «ارث» به ورثه قابل انتقال دانست؛ زیرا آنچه به ارث می‌رسد صرفاً اموال و دارایی‌های فرد است که در زمان حیات مالک آنها بوده است؛ امّا اعضای بدن انسان منصرف از ترکه است. با این حال، در ترتّب قواعد ارث بر اعضای بدن، به تبع برخی از اموال ناشی از این اعضاء (مانند دیه قتل و خسارت و جنایت بر میّت) همچنان محلّ تردید وجود خواهد داشت که در انتهای این نوشتار به آن نیز خواهیم پرداخت. 

واژه‌ی ختنه‌ی زنان، واژه‌ای عام است که شامل هر نوع قطع اندام تناسلی زنان می‌گردد: از سبک‌ترین درجه‌ی قطع اندام تناسلی یعنی از قطع غلفه (پوست روی کلیتوریس) تا برداشتن کلی یا جزئی کلیتوریس و لبهای کوچک فرج با یا بدون بریدن لبهای بزرگ فرج. ختنه‌ی زنان از جمله رسوم کهن پیش از اسلام است که دین اسلام با رعایت مسایل عرفی و بکارگیری «شیوه‌ی تدریجی» به تعدیل آن پرداخته است. فقها در بین انواع ختنه فقط برداشتن غلفه (پوست روی کلیتوریس) صرفنظر از نوع حکم آن به لحاظ وجوب، استحباب و مکرمت را جایز دانسته‌اند که از آن تعبیر به ختنه‌ی شرعی (سنت) کرده، ولی از انواع دیگر ختنه‌ها تعبیر به ختنه‌ی غیر شرعی (فرعونی) کرده‌اند.

‌از سوی دیگر، سازمان‌های حقوق بشر و سازمان‌های هم‌سو با آن به وضع قوانین سختگیرانه‌ای بر ضد همه‌ی انواع ختنه پرداخته‌اند که در این میان بعضی از فقهای معاصر اهل سنت و امامیه با این دیدگاه متفق‌القولند.‌ وجود گزارشات ضد و نقیض پزشکی درباره‌ی آثار مثبت و منفی ختنه‌ی زنان و ممنوعیت همه‌ی انواع ختنه از سوی طرفداران دیدگاه مخالف این عمل و نیز عدم توجه به مقاصد شریعت در بیان احکام شرعی ختنه‌ی زنان، پژوهش در این مقاله را ضروری می‌گرداند؛ بدین منظور در این مقاله پس از پرداختن به ماهیت ختنه‌ی زنان، دیدگاه مذاهب فقهی را درباره ی این موضوع بیان می‌کنیم.

اهداف: در پی پاسخ به دو سؤال مهم، مبنی بر چرایی و چیستی بیماری، و چگونگی مراقبت از بیماران به منظور تسکین آلام روحیشان، به مطالعه مدل‌های مراقبت پرستاری جهان پرداخته شد؛ چرا که پرستاری متکفل تشخیص، درمان و مراقبت از عکس‌العمل‌های بیمار به مشکلات سلامت است.

روش: روش‌های شناخت شناسی دیدگاه‌های متفاوت فلسفی ایجاد می‌کنند و دانش و پیش فرض‌های ذهنی نظریه پرداز را شکل داده و به علم و نگره‌های علمی جهت فلسفی می‌دهند. اما هیچ‌یک از مدل‌های مراقبت جهانی از شناخت شناسی وحیانی و فلسفه ادیان ابراهیمی استفاده ننموده و به وجود روح ملکوتی در انسان نپرداخته‌اند؛ لذا بر مبنای شناخت شناسی وحیانی و فلسفه اسلام به تحقیق در بعد ملکوتی عالم و بعد ملکوتی وجود انسان پرداخته و در پنج مرحله تحقیق (در طی 12 سال) مدل مراقبت از بیماران طراحی و اجرا گشت.

یافته‌ها: در دیدگاه فلسفی ادیان ابراهیمی و اسلام عزیز (که مؤید تمام آن‌هاست) عالم بر اساس رحمت آفریده شده و انسان باید تلاش کند تا با رسیدن به مکارم اخلاق، شایسته مقام خلیفه الله گردد. انسان با انتخاب نحوه ارتباطات خود با خدا، مردم، خود و عالم خلقت، سرنوشت خویش را می‌سازد و با رنگ الهی زدن به افکار و نیاتش، رفتار و گفتار صحیح، مکارم اخلاق و قلب سلیم را کسب می‌کند. انسان در هنگام بیماری با تمام ابعاد وجودی خود به بیماری پاسخ داده و گاه در بعد روحی دچار آسیب‌های معنوی می‌شود و سلامت معنوی او نیز در معرض آسیب قرار می‌گیرد. سلامتی که برخورداری از قلب سلیم است، هدف نهایی مراقبت بوده که در پرتو ایمان و تقوی قابل دسترس است و باعث پاسخ سازگار به ابتلائاتی می‌شود که همه به مشیت خداست.

نتیجه‌گیری: کادر درمان باید پاسخ روحی (معنوی) بیمار به بیماری را که می‌تواند به صورت آسیب معنوی بروز کند، شناخته و با تقویت باور عشق، حسن ظن و امید به رحمت خدا کمک کنند تا بیماران در بیماری خود، خیری دیده، با نگرش مثبت به آن بنگرند، از خوف و حزن رهیده و به سکینه قلب (آرامش، امنیت، عشق، امید) و خشنودی از سرنوشت خود برسند. پرستاران می‌توانند با دعوت به مکارم اخلاق، سبب سلامت معنوی بیماران شوند.

به منظور ارزیابی وضعیت سبک مقابله‌ای مذهبی در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور و ارتباط آن با هوش معنوی مطالعه‌ای در بين دانشجويان در حال تحصيل در جريان نيمسال دوم سال تحصيلي 1388-1389 دانشگاه پيام نور مركز اردبيل انجام گرفت و تعداد 400 نفر از دانشجويان به عنوان نمونه‌ي آماري به شيوه‌ي خوشه‌اي تصادفي انتخاب گرديد. نتايج تحليل نشان داد كه: وضعيت هوش معنوي و مؤلفه‌هاي آن شامل تفكر وجودي نقادانه، معناسازي شخصي، هشياري متعالي و بسط حالت هوشياري، هم در بين دانشجويان دختر و هم در بين دانشجويان پسر به طور معني داري بالاتر از حد متوسط است. اما وضعیت پیوند معنوی در نزد دانشجویان پسر در حد متوسط است. از بین دانشجويان مورد مطالعه، 5 درصد داراي سبک مقابله ای منفی و 95 درصد دارای سبک مقابله‌ای مثبت هستند و اما متغیرهای هوش معنوی توان تبیین معنی‌دار سبک‌های مقابله‌ای را ندشتند. پس در حالت کلی می‌توان گفت که اغلب دانشجویان دارای سبک مقابله‌ای مثبت بوده‌اند و پیش‌بینی در جامعه‌ی همگن، اغلب معنی‌دار نمی‌باشد.