روششناسی محمدبن زکریای رازی در دانش گیاهشناسی
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 6 شماره 18 (1393),
30 شهریور 2017
,
صفحه 11-40
https://doi.org/10.22037/mhj.v6i18.9825
چکیده
مقدمه: گیاهشناسان مسلمان، در آثار خود، به صورت پراکنده و نامنظم، اطلاعات فراوانی ارائه دادهاند. با توجه به اینکه در تمدن اسلامی، رازی، یکی از برجستهترین پیشگامان عرصه دانش گیاهشناسی میباشد، در این مقاله، برای اثبات این فرضیه که گیاهشناسان مسلمان، روشی خاص و منحصر به فرد در مطالعات گیاهشناسی داشتهاند، آثار شاخص او، الحاوی فی الطب، المنصوری فی الطب و منافع الاغذیه مورد مطالعه قرار گرفته است.
روش: روش پژوهش، توصیف تطبیقی با تحلیل نتایج است. در این روش، ابتدا اطلاعات پراکنده در این آثار جمعآوری، سپس طبقات، ریختشناسی و اکولوژی گیاهان ترسیم شده است، نهایتاً با تطبیق این اطلاعات با دانش جدید، روش رازی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت.
یافتهها: روش رازی، بررسی مستقیم یک گیاه در محیط رویشی آن میباشد. او از طریق مشاهده مستقیم و تجربی، توصیف دقیقی از اندامها و زیستگاههای مناسب گیاهان ارائه داده است. ثبت دقیق و منظّم این اطلاعات، تؤام با جزئیات در ذیل هر گیاه، پایان بخش روش علمی او در گیاهشناسی است.
نتیجهگیری: روش رازی قابل تطبیق با روش گیاهشناسی نوین است. روش علمی، معیارهای مشخص توصیفی و اصطلاحات تخصصی آثار او، در متون گیاهشناسی اسلامی، مورد استناد بوده است. تنها نقطه ضعف، عدم پرداختن به مباحث فیزیولوژی گیاهی است.
- رازی؛ گیاهشناسی؛ روششناسی؛ طبقهبندی گیاهی؛ ریختشناسی گیاهی؛ زیستگاههای گیاهی
ارجاع به مقاله
مراجع
ابنربن طبری، ابیحسن علیبن سهل. (1928 م.). فردوس الحکمه فی الطب. تصحیح محمد زبیر صدیقی. برلین. بینا، صص 98-371.
ابنبیطار، عبدالله بن احمد. (1412 ق.). الجامع لمفردات الأدویه و الأغذیه. بیروت: دارالکتب العلمیه، (1): ص 28؛ (2): صص 63-330؛ (3) ص 26؛ (4) صص 513-313.
ابنحمدوش، عبدالرزاق بن محمد. (1418 ق.). کشف الرموز فی بیان الأعشاب. 1 جج. بیروت: دارالفکر، ص 94.
ابنسینا. (1404 ق.). الشفاء (الطبیعیات). تحقیق سعید زاید. قم: مکتبه آیتا... المرعشی، 2، صص 2-31.
ابنسینا. (1370 ش.). قانون در طب. ترجمه عبدالرحمن شرفکندی. تهران: سروش، 2، صص 126-41.
ابنماسویه، یوحنا. (بی تا). کتاب خواصالاغذیه و البقول و الفواکه و اللحوم و الالبان و اعضا الحیوان والابازیر. نسخه خطی، مادرید: کتابخانه ملی (8)601(5 گ، 9 ق).
ابنمیمون. (1940 م.). شرح اسماء العقار. تحقیق ماکس مایرهوف. قاهره: بینا، صص 1-20.
ابننفیس، علی بن حزم. (1387 ش.). الشامل فی الصناعه الطبیه. 21 جج. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، (3) ص 657؛ (11) ص 834؛ (12) ص 98؛ (25) ص 515؛ 30، صص 6-25.
ابنهبل بغدادی، علیبن احمدبن علی. (1362 ق.). المختارت فی الطب. حیدرآباد دکن: دائرهالمعارف العثمانیه، 2، صص 104-19.
اشبیلی، محمدبن خیر. (1995 م.). عمدهالطبیب فی معرفه النبات. 2 جج. بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1، صص 626-40.
انطاکی، داودبن عمر. (بی تا). تذکره أولی الألباب و الجامع للعجب العجاب. بیتا. 1 جج. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، صص 374-105.
اخوانالصفا. (1412 ق.). رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء. بیروت: الدارالاسلامیه، (2) صص 8-160.
بیرونی، ابوریحان. (1383 ش.). الصیدنه فی الطب. ترجمه باقر مظفرزاده. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 1007-196.
تفلیسی، حبیش. (بی تا). تقویمالادویه، نسخه خطی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 74265، صص 58-34.
تنکابنی، سیدمحمدمؤمن. (1386 ش.). تحفهالمؤمنین. تصحیح روجا رحیمی، محمدرضا شمس اردکانی. فاطمه فرجادمند، تهران: شهر، صص 192-34.
جرجانی، اسماعیلبنحسن. (85-1384 ش.). الاغراض الطبیه و آلمباحث آلعلائیه. تهران، دانشگاه تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ: فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، ص 303.
جونز، ب. ساموئل، س. آرلین آ. (1369 ش.). سیستماتیک گیاهی (اصول و روشهای ردهبندی). ترجمه محمدرضا رحیمینژاد. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص 268-3.
حبیشبن اعسم. (بی تا). اصلاح الادویه المسهله. نسخه خطی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره ۱۰-۲۶۵۳۰، ص 151.
حریری، عبداللهبن قاسم. (1979 م.). نهایهالأفکار و نزههالأبصار. 1 جج. بغداد: دارالرشید للنشر، ص 169.
دادگی، فرنبغ. (1380 ش.). بندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس، ص 87.
دیسون، گی. (۱۳۶۷ ش.). ساختار و ردهبندی گیاهان آوندی. ترجمه محمد صانعی شریعتپناهی، حسین لسانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص 288-101.
دهخدا. (1377 ش.). لغتنامه.
دینوری، ابوحنیفه. (۱۹۵۳ م.). النبات. حروف الف ـ ز. اوپسالا: چاپ ب لوین، صص 107-27.
دینوری، ابوحنیفه. (1973 م.). النبات. حروف سی. گردآورده محمد حمیدالله. قاهره: معهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقی، ص 190.
رازی، محمدبن زکریا. (1343 ش.). بهداشت غذایی یا منافعالاغذیه و مضارها. ترجمه سیدعبدالعلی علوی نائینی. تهران: تابان، صص 82-136.
رازی، محمدبن زکریا. (1382 ش). الحاوی. ترجمه فارسی: تنظیم و تحقیق سلیمان افشاریزاده. 21 جج. تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران، 20، صص 274-4؛ 21: صص 418-6.
رازی، محمدبن زکریا. (۱۳۸۶ ش.). المنصوری فی الطب. پژوهش و گزاره حازمبکری صدیقی؛ پژوهش و برگردان محمدابراهیم ذاکر. تهران: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران، صص 202-191.
سمرقندی، نجیبالدین. (بی تا). الادویهالمفرده. نسخه خطی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 6/6098، گ33پ- گ38ر.
عقیلی خراسانی شیرازی، محمدحسین بن محمدهادی. (1375 ش.). مخزنالادویه. طبع قدیم. 1 جج. تهران: کتابفروشی محمودی، صص 900-115.
عطار اسرائیلی، داود بن ابینصر. (1383 ش.). منهاج الدکان و دستور الأعیان فی أعمال و تراکیب الأدویهالنافعهللأبدان. 1 جج. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، صص 28-208.
علیبن عباس اهوازی. (1996 م.). کامل الصناعهالطبیه. فرانکفورت: معهد تاریخالعلوم العربیه و الاسلامیه، ص 208.
غافقی، احمدبن محمدبن خلید. (1386 ش.). منتخب کتاب جامعالمفردات غافقی و ترجمه إنجلیزیه. 1 جج. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، صص 343-220.
غسانی، ابوالقاسمبن محمدبن ابراهیم. (1985 م.). حدیقهالأزهار فی ماهیهالعشب و العقار. 1 جج. بیروت: دارالغرب الاسلامی، صص 136-87.
فارابی، ابونصر. (1996 م.). احصاءالعلوم. بیروت: مکتبهالهلال، ص 74.
طوسی. عجایبنامه. (بی تا). (ویرایش جعفر مدرس صادقی). تهران: نشر مرکز، ص 312.
فخر رازی، محمدبن عمر. (1382 ش.). جامعالعلوم ستینی. مصحح علی آل داود. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، ص 306.
قربانعلی، مهلقا. (۱۳۸۱ ش.). جغرافیای گیاهی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، ص 49.
قزوینی، محمدبن زکریا. (2006 م.). عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات. قاهره: مکتبهالثقافهالدینیه، ص 213.
قمری بخاری، حسن بن نوح. (بی تا). التنویر. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، ص 61.
قهرمان، احمد. (1382 ش.). گیاهشناسی پایه. تهران: دانشگاه تهران، 1، صص 5-74.
مبین، صادق. (۱۳۴۳ ش.). جغرافیای گیاهی: اجتماعات رویشی، خطوط اصلی رویشهای ایران. تهران: دانشگاه تهران، صص 210-144.
مظفریان، ولیالله. (1373 ش.). ردهبندی گیاهی: کتاب اول مورفولوژی تاکزونومی. تهران: دانش امروز، صص 115-1.
موسوینیا، حسین. (1381 ش.). گیاهشناسی عمومی. اهواز: دانشگاه شهید چمران، 1، صص 80-23.
میمندینژاد، محمدجواد. (۱۳۵۴ ش.). اصول نامگذاری و ردهبندی گیاهی. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ، صص 145-15.
ناظمجهان، محمداعظمخان. (بی تا). أسماءالأدویه. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، صص 49-212.
نظامی عروضی سمرقندی. (۱۳۸۱ ش.). چهار مقاله. چهل حکایت [بازنویسی کتاب چهارمقاله اثر نظامی عروضی] تألیف قرن ششم هجری. به کوشش مریم مجیدی، زیر نظر اکبر ایرانی و علیرضا مختارپور، [برای] سازمان ملی جوانان تهران: اهل قلم، ص 22.
نورانی، م. (1384 ش.). دائره المعارف بزرگ طب اسلامی. قم: ارمغان یوسف، 2، ص 625.
هروی، موفقالدین ابومنصورعلی. (1346 ش.). الابنیه عن الحقایق الادویه. تصحیح احمد بهمنیار. تهران: دانشگاه تهران، صص 346-245.
- چکیده مشاهده شده: 1123 بار
- PDF دانلود شده: 1114 بار