مجله اخلاق زیستی- علمی پژوهشی

پیشرفت روزافزون دانش بشر و فناوری‌های نوین به ویژه در زمینه پزشکی و زیستگاه انسان بحران‌هایی را در پی داشته که بالطبع سلامت جسمی و روحی انسان‌ها را مورد تهدید و هجمه قرار داده است. از این رو وجود اخلاق و تدوین اصولی اخلاقی و تعیین بایدها و نبایدهایی همگام با اجرای این فناوری‌ها بسیار ضروری می‌نماید. مکاتب مختلف اخلاقی در طول تاریخ با رویکردهای متفاوت و هر کدام به دنبال ناکام یافتن دیگری در مرحله عمل با انگیزه اصلاح رفتار انسان‌ها به وجود آمده‌اند و مورد اقبال گروهی و ادبار گروهی دیگر قرار گرفتند. پیروان این مکاتب نیز در عصر تکنولوژی تلاش نمودند با ارائه اصولی به بهبود زندگی بشر و جلوگیری از آسیب دیدن او در پیچ و خم‌های تمدن و پیشرفت تکنولوژی کمک نموده و کرامت و ارزش‌های انسانی را حفظ نمایند و در هر حال مراحل و مراتبی از اخلاق را بیان کردند. اما در هیچ یک از این مکاتب اثری از ضمانت اجرای اخلاق و پشتوانه‌ای برای رفتار اخلاقی انسان‌ها دیده نمی‌شود و این مسأله با توجه به دو گانه بودن غرایز انسان و به خصوص غریزه حب ذات در او که گاهی عقل انسان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد نقیصه و خلأای جبران ناپذیر است.

....

اخلاق در آموزش عالی مفهومی چند بعدی است و منشاء اثر بخشی در آن می‌باشد، به همین دلیل مورد توجه بسیاری از دانشگاه‌ها قرار گرفته است. تنوع تحقیقات در زمینه اخلاق حرفه‌ای پژوهشگران و مسؤولین را با متغیرها و ابعاد بسیاری در این خصوص مواجه کرده، ولي به ندرت ديدگاه‌ها و تجارب کارکنان در مورد عوامل اثرگذار بر اخلاق حرفه‌ای مورد بررسي و توصیف قرار گرفته است. لذا انجام پژوهشی که با نگرشی جامع مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای، متغیرها و روابط آنها را روشن نماید ضروری به نظر می‌رسد. مقاله حاضر در دو بخش به این مهم می‌پردازد: بخش اول به تبیین مؤلفه‌های مؤثر در اخلاق حرفه‌ای بر اساس تجارب، ديدگاه‌ها و ادراکات اطلاع‌رسان‌های تاثیرگذار اختصاص دارد و بخش دوم با بهره‌گیری از مدل سیستمی، رابطه بین متغیرهای ارائه شده در نظام آموزش عالی را نشان می‌دهد. این پژوهش به روش کیفی گرندد تئوری[i] در دانشگاه‌های شهید باهنر، علوم پزشکی، پیام نور و آزاد کرمان انجام شده است.

روش اجرا: در اين پژوهش به تحليل محتواي مصاحبه‌هاي 37 اطلاع‌رسان تأثیرگذار که به شکل تئوریک[ii] و مورد مصاحبه عميق نيمه‌ساختاري قرار گرفتند پرداخته شد. تحليل داده‌ها از طريق درون مايه‌اي و مقایسه مداوم همزمان با جمع‌آوری داده‌ها انجام گرفت و پس از غوطه‌وري و تحليل داده‌ها حدود 395 کد اوليه استخراج و نهایتاً تعامل نمادین بین عوامل مشخص شد.

يافته‌ها: يافته‌هاي اين مطالعه مؤيد وجود 5 درون مايه سايه‌باني شامل: 1- عوامل اخلاق فردي (استانداردهای اخلاق فردی، اعتقاد قلبی، خودکنترلی و وجدان) 2- عوامل مديريتي (نقش الگویی مدیران، رفتار خیرخواهانه و مشارکت در تصمیم‌گیری) 3- عوامل سازماني (گزینش و بکارگیری، برنامه‌های راهبردی اخلاق و فرهنگ سازمانی) 4- عوامل اخلاق شغلی (اخلاق آموزشی، اخلاق پژوهشی و اخلاق ارتباطی) 5- عوامل فرا سازمانی (فرهنگ، شرایط سیاسی، اعتماد عمومی و شرایط اقتصادی) و 17 درون مايه فرعي بود و در آخر روابط بین متغیرها از طریق مدل سیستمی که فرایند اخلاق حرفه‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد نشان داده شد.

نتيجه‌گيري: نتايج اين تحقيق عوامل مؤثر بر اخلاق حرفه‌ای در آموزش عالی را مشخص مي‌نمايد. نکته قابل توجه اينکه مشارکت کنندگان تأکید زيادي بر درون مايه‌هاي فردی مانند وجدان کاری و نظارت الهی داشتند. همچنین مشخص شد توجه به عوامل راهبردی، نهادینه سازی و اعتماد عمومی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

پی‌نوشت‌ها

[i]. Grounded theory

2.Theoretical

پرستاران در جایگاه ارائه خدمت، فعالیت‌های خود را بر اساس ارزش‌های مشترکی بنا می‌نهندکه معمولاً این ارزش‌ها در کدهای اخلاق حرفه‌ای منعکس می‌گردد. از آنجایی که بیماران محوری‌ترین عنصر در مؤسسات سلامت می‌باشند، پژوهش حاضر با هدف تعيين ميزان رعايت كدهاي اخلاق حرفه‌اي پرستاران از ديدگاه ایشان انجام گردیده است تا زمینه برای توصیف وضعیت موجود و برنامه‌ریزی بهتر در جهت ارتقاء رعایت این کدها بیش از پیش فراهم گردد. در این پژوهش توصیفی- مقطعی 210 نفر از بيماران بيمارستان‌هاي دانشگاه علوم پزشكي جهرم شرکت داشتند كه به روش سهميه‌اي انتخاب شدند. ابزار گردآوري اطلاعات، پرسشنامه پژوهشگر ساخته روا و پایایی بود كه به بررسي ميزان رعايت كدهاي اخلاق حرفه‌اي پرستاران از دیدگاه بیماران در دو حیطه ارائه خدمات بالینی و تعهد حرفه‌ای بر اساس طیف لیکرت (همیشه -4 تا هرگز-) مي‌پرداخت. میانگین میزان رعایت کدهای اخلاق حرفه‌ای توسط پرستاران، 18/92±78/67 درصد گزارش شد. بیشترین میانگین رعایت مربوط به كد: «احترام به حریم خصوصی بیمار» با میانگین 2/99±3/69 (از کل 0 تا 4) و کمترین میانگین رعایت مربوط به كد: «گزارش اعتراض بیمار به مسئول بخش» با میانگین 1/35±2/76 (از کل 0 تا 4) بود. با توجه به رعایت خوب کدهای حرفه‌ای پرستاران به نظر می‌رسد حفظ و ارتقاء وضعیت موجود و شناسایی علل بروز برخی کاستی‌ها در رعایت معدودی از کدهای اخلاق حرفه‌ای می‌بایست مد نظرمسؤولین ذیربط قرار گیرد.

پایه و اساس فرهنگ هر سازمانی ارزش‌های آن سازمان می‌‌باشد و زیربنای همه ارزش‌ها در سازمان ارزش‌های اخلاقی است. این ارزش‌ها به استقرار و حفظ استانداردهایی کمک می‌‌کند که می‌‌تواند بر هدایت افراد به سوی اقداماتی که برای سازمان مطلوب است تأثیر بگذارد. امروزه رعایت اخلاق و حفظ ارزش‌های اخلاقی به صورت یکی از مهم‌ترین پدیده‌هایی درآمده است که در بیشتر سازمان‌ها مورد توجه قرار می‌‌گیرد. به دلیل وجود خلاء در زمینه بررسی وضعیت محیط اخلاقی در بیمارستان‌ها، انجام پژوهشی در این خصوص ضروری به نظر می‌‌رسد. این مطالعه توصیفی و مقطعی در سال 1392 در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و ایران انجام شد که از بین آنها 4 بیمارستان جنرال انتخاب شدند و 180 نفر از پرستاران و شاغلین مرتبط پاسخ‌دهندگان به پرسشنامه پژوهش بودند. برای این کار پرسشنامه ارزش‌های اخلاقی لاول ترجمه الوانی پس از تأیید روایی و پایایی مورد استفاده قرار گرفت. 170 نفر به پرسشنامه‌ها پاسخ دادند که 69 درصد آنها مؤنث با می‌انگین سنی 36 سال و می‌انگین سابقه کاری 5/12 سال بودند. می‌انگین کل وضعیت ارزش‌های اخلاقی 33/25 از مجموع 45 به دست آمد که طبق دستورالعمل تفسیر پرسشنامه در مرز بین متوسط تا نسبتاً ضعیف قرار دارد. با توجه به وضعیت نه چندان مطلوب ارزش‌های اخلاقی در این بیمارستان‌ها، مسئولین نظام سلامت کشور باید به مثلث آموزش (اخلاق در بیمارستان‌ها)، نگرش راهبردی (اخلاق در نظام سلامت) و جبران عادلانه خدمات به عنوان کلید بهبود و توسعه اخلاق در نظام سلامت توجه ویژه داشته باشند.

نظرسنجی حاضر با هدف بررسی آگاهي شهروندان 18 سال و بالاتر تهرانی دربارة «جایگاه روابط خویشاوندی و صلة‌رحم در تعاملات خانوادگی روزمره» اجرا شده است. جامعه آماری ساکنین شهر تهران بوده و نمونه‌های این طرح از بین شماره تلفن‌های مناطق 22 گانة شهرداری شهر تهران به صورت تصادفی و متناسب با جمعیت هر منطقه (با استفاده از روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای) انتخاب شده است. اين پژوهش با حجم نمونة 400‌ نفری انجام شده و براي تحليل داده‌ها از روش آمارهاي توصيفي و استنباطي استفاده به عمل آمده است.

یافته‌های تحقیق نشان دادند که 65/6 درصد از پاسخگویان از طریق ديدار چهره به چهره، 26/1 درصد به صورت تلفنی، 6 درصد از طریق پيامک و 1 درصد از طریق ارسال نامه و ايميل با یکدیگر در ارتباط هستند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که 31/6 درصد از پاسخگویان حداقل هفته‌ای یکبار، 23/6 درصد هفته‌ای چند بار، 22/3 درصد هر روز، 3/14 درصد ماهانه، 5/5 درصد هرچند ماه یک‌بار و 2 درصد سالانه به دیدار فامیل درجه یک‌شان می‌روند. همچنین 0/3 درصد اصلاً به دیدار فامیل درجه یک نمی‌روند و 0/5 درصد از پاسخگویان زمان دیدارشان مشخص نیست.

نتایج به دست‌آمده حاکی از این است که 95/5 درصد از پاسخگویان معتقدند که میزان صله رحم و روابط و دید و بازدیدهای خانوادگی در جامعه کمتر شده است. 40/8 درصد از پاسخگویان علل کاهش صله رحم در جامعه را مشکلات اقتصادی و گرانی می‌دانند. 18/9 درصد گرفتاری و مشکلات زیاد مردم، 12/6 درصد نداشتن وقت و مشغلة کاری زیاد، 9/9 درصد چشم و هم چشمی، حسادت، تجمل‌گرایی و زیاده‌خواهی مردم، 6/8 درصد پیشرفت فناوری و مدرن شدن زندگی و افزایش ارتباطات پیامکی، 3 درصد کم‌شدن محبت میان مردم، 2/2 درصد طولانی شدن راه‌ها و ترافیک و 1/9 درصد دوری مردم از اسلام و کمرنگ‌شدن عقاید دینی را از عوامل اصلی کاهش روابط خویشاوندی بیان کرده‌اند.

نتایج نشان داد که از بین 65 درصد پاسخگویانی که گفته‌اند صله رحم را از طریق دیدار چهره به چهره انجام می‌دهند، اکثریت آنها یعنی 33/6 درصد روزهای تعطیل را برای این کار انتخاب می‌کنند. نتايج تحليل رگرسيون دربارۀ عوامل مؤثر بر میزان عمل به صله رحم نشان مي‌دهد که ضریب همبستگی چندگانه میزان عمل به صله رحم با ترکیب خطی متغیرهای برخورداری از حمایت اجتماعی و نگرش مثبت نسبت به صله رحم معادل 0/23 است.

«اميد» در «تربيت» و «سلامت رواني» انسان نقش مهمي بر عهده دارد. از نظر قرآن «رجا» (اميد) انبساط سرور در دل به جهت امر محبوب است؛ در صورتي كه انسان بسياري از اسباب رسيدن به محبوب را تحصيل كرده باشد و به آرامش قلبي برسد.

هدف از اين مقاله بيان كاركردهاي تربيتي اميد و نقش آن در سلامت و بهداشت روان است. لذا به روش توصيفي ـ تحليلي با رويكردي قرآني ـ روايي، مباني و عوامل ايجاد اميد را بررسي و نتيجه‌گیری می‌کند که از نظر قرآن «اميد» به واسطه دو رويكرد شناختي و رفتاري حاصل مي‌شود. انسان از «خودشناسي» به «خداشناسي» رسيده و اين باعث «خودباوري» و «خدامحوري» مي‌گردد. شخص تكيه به هست نماي هستي دارد و اگر آن را با رويكردهاي رفتاري مثل عمل صالح همراه نمايد، به اميدي پايدار دست يازيده است.

از نگاه قرآن «اميد» در بُعد تربيتي عامل تحرك و باعث عمل مي‌باشد كه بازده كار را بالا برده، باعث تقويت قدرت صبر، حس شادكامي، كارايي، كارداني و... مي‌گردد كه همه اينها سلامت رواني انسان را به همراه دارد.

رفتاري كه ما آدميان با حيوانات داريم موضوع شاخه‌اي از اخلاق كاربردي ‌است كه آن را اخلاق حيوانات مي‌نامند. در اخلاق حيوانات رويكردهاي گوناگوني وجود دارد: رويكرد تحليلي، رويكرد قاره‌اي، رويكرد پراگماتيستي و رويكرد الاهياتي. از سوي ديگر فيلسوفان اخلاق نظريه‌هاي كلاسيك اخلاق را در اين حوزه به كار گرفته و در خصوص حيوانات موضع گيري كرده‌اند. در يك تقسيم بندي كلي اين نظريات در دو دسته جاي مي‌گيرند: (1) نظريه‌هاي مستقيم (2) نظريه‌هاي غير مستقيم. ذيل نظريه‌هاي غير مستقيم، نظريه‌هاي كانتي و قرارداد اجتماعي قرار مي‌گيرند و نظريه‌هاي مستقيم خود به دو دسته تقسيم مي‌شوند: نظريه‌هاي قائل به برابري انسان و حيوانات و نظريه‌هاي قائل به عدم برابري. پژوهشگر حوزه اخلاق حيوانات با آگاهي از رويكردها و نظريه‌هاي موجود، آن‌ها را در موضوعات جزيي‌تر اين حوزه -همچون آزمايش بر روي حيوانات، استفاده از آن‌ها در باغ وحش‌ها و سيرك‌ها و ...- به كار خواهد برد. نوشتار حاضر در پي آن است كه چارچوب‌هاي اصلي شاخه‌ اخلاق حيوانات را به اجمال معرفي و پيشنهادي در مورد بهترين رويكرد براي جامعه ايران ارايه نمايد.