مبانی نظری طب حکمت بنیان با نگرشی به سوابق آن در تاریخ و ادبیات علم طب در ایران
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
.
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
.
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
جامعترین مفهوم معرفتی قرآن، کلمه حکمت است. مصداق مطلق خیر کثیر در قرآن، به تعبیر شریف این کتاب آسمانی، حکمت است: يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ(بقره 269) خداوند به هرکه بخواهد حکمت میدهد و به هرکه این عطیه را بخشید بدو خیر کثیر اعطا نموده است. اما این معنا که به نظر میرسد از عطایای خاص خداوند به پیامبران است خاص پیامبران نیست و به غیر آنها نیز عطا شده است منجمله لقمان. دقیقاً از همین روست که ابنعربی در باب 371 فتوحات مکیه اشاره میکند با ختم نبوت باب وحی بسته شد اما باب حکمت تا ابدالآباد مفتوح است و گشوده.
لیک نکتة بسیار مهم در ادراک مفهوم حکمت (در قرآن) تأکید و درک کامل این معناست که حکمت، ایده و مفهوم صرف نیست بلکه معنایی است ناگسسته با عمل یا به عبارت دارای پیوندی وثیق با ظهور و تحقق معنا در عمل.
در این مقاله چنین مفهومی از حکمت مورد توجه و تأکید قرار گرفته است. همان مفهومی که به عنوان عقبه نظری دوران طلایی تمدن اسلامی امکان ظهور تمدن را در فرهنگ اسلامی سبب گردید. ذکر مصداقی در معماری اسلامی ایرانی تحت عنوان «رون» و ارائه شاهد مثال آن از قرآن و نیز نسبت هر دو با سلامتی انسان، تصویر دقیق حکمت است. یعنی ایدهای که منجر به تحقق و ساختار در حیات انسان میگردد و یا عملی که منتج از ایده و معنا است.
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
یکی از عوامل مهمی که می تواند ریشه بعضی از مسائل ومشکلات زندگی فردی واجتماعی انسان را توضیح دهد ، اختلال و عدم توازن در تعامل و توجه بین عرصه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان است .از جمله موضوعاتی که در این رابطه می تواند مورد توجه قرار گیرد، توسعه وتعمیق اجتناب ناپذیراطلاعات و دانش جدید در عرصه های مختلف زندگی انسان است که موجب تخصص گرایی افراطی گردیده است ، با توسعه تخصص ها و رشد نامتوازن آن ها ونبودن ظرفیت های مدیریتی متناسب برای هم افزایی بین این تخصص ها ، از یک طرف وتاثیرات متقابل زیر نظام های سامانه کلی نظام اجتماعی روی یکدیگر، موجب شده است، یک سلسله آسیب هایی درتعامل وکارکردهای نظام سلامت و نظام فرهنگی جامعه بوجود آید .
اگر «حکمت به معنای علم با ارزشی است که توام با عمل باشد » یا«دانشی است که آدمی به کمک آن افعالش را از روی تدبیر و اتقان انجام میدهد»،یا«به معناى رسیدن به حقیقت به وسیله علم و عقل است.» می توان هرنوع تدبیر برای کاهش آسیب های تخصص گرایی در نظام سلامت وافزایش آثار مثبت این پدیده را در تحولات فرهنگ عمومی، بخشی از کاربرد حکمت در تعامل نظام سلامت و فرهنگ عمومی دانست.
شناسایی و چاره اندیشی برای کاهش یا بر طرف کردن این اختلالات وناهماهنگی ها، می تواند. نقش موثری در افزایش کارایی نظام سلامت جامعه داشته باشد.
در این مقاله با تشریح کارکرد فرهنگ در تسریع پیشرفت جامعه و نسبت آن با تحولات نظام سلامت با توضیح تعدادی از عوامل فرهنگی تخریب کننده کارایی و اثربخشی نظام سلامت، به شناخت عالمانه تر اختلالات تخصص گرایی افراطی و لزوم تقویت مبانی فکری و بینشی جامعه پزشکی و پرستاری کشور می پردازیم و در ادامه به عنوان ابزاری برای کاهش این نواقص، تلاش شده است با تشریح رابطه دین، فرهنگ با نظام سلامت، گامی هرچند مقدماتی در شناخت این تعاملات برداشته شود و برای ادامه مطالعات پیشنهاداتی عرضه شود.
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
پیشینه و هدف: طب حکمت بنیان گرچه قدمتی صدها ساله دارد؛ ولی بهخاطر وقفه در پرداختن به آن، نیازمند بازبینی، تبیین و تحلیل بیشتر آن همینطور بهروز کردن روشها و رویکردها است. این مطالعه ضمن معرفی مبانی تحقیق در طب حکمت بنیان، به روشهای کاربردی در آن توجه میکند و ضرورت آشنایی و توجه به روششناسی پژوهش آن تحلیل میشود.
روش کار: تمامی اسناد معتبر در موجود و در دسترس مرتبط با استفاده از جستجوی کتابخانهای و اینترنتی مشخص و مطالعه شدند. متون علمی مرتبط با روششناسی تحقیق در مطالعات کمی و کیفی موردتوجه قرار گرفتند و با عنایت به مطالعات تجربی حکمایی چون ابوعلی سینا، جرجانی و رازی مقایسهای عمیق بین روششناسی تحقیق در عصر حاضر با روشهای به کار گرفته شده حکمای پیشین انجام شد.
یافتهها: حکمای نامآور ایرانی از روشهای متعددی برای اثبات اثرات درمانی خود استفاده میکردهاند و علاوه بر روشهای عقلی و قیاسی، از روشهای تجربی نیز برای شناخت کیفیت داروها و چگونگی تأثیر آنها بهره میبردهاند. آنها اغلب شاخصهای تحقیق که امروز مورد تأیید و تأکید پژوهشگران است را رعایت میکردهاند. در مطالعات طب حکمت بنیان، باتوجهبه ماهیت چندوجهی آن برخلاف تحقیقات طب نوین، نیازمند تحقیق چندرشتهای، بینرشتهای و میانرشتهای هستند.
نتیجهگیری: برای تبیین زوایای مختلف طب حکمت بنیان و استقرار آن در مسیر درست نیازمند تحقیقات گسترده در این موضوع هستیم. مطالعات فرارشتهای میتواند به افزایش عمق، وسعت و ادغام آرای محققان در تبیین طب حکمت بنیان مؤثر باشد. آموزش روشهای تحقیق در طب حکمت بنیان برای دانشجویان، دانشپژوهان و افرادی که علاقهمند به تحقیق و شناخت زوایای مختلف آن هستند ضروری است.
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
«حکمت» به معناي اتقان و استواري در عمل و بازداشتن از كجروي است و نوعي حالت و ويژگي درک و تشخيص است که فرد به وسيله آن ميتواند حق و واقعيت را درک کند و مانع از فساد شود و کار را محکم و استوار انجام دهد. در واقع، «حکمت» يک حالت نفساني و صفت روحي است نه رفتار خارجي و بيروني. در «حكمت» دو عنصر علم و عمل نهفته است كه هر دو از بالاترين درجه صحت و سلامت برخوردار هستند. پس اگر انسان عالم باشد اما آنجا كه بايد عمل كند عمل نكند يا اهل عمل باشد اما اصول علم خود را نداند «حكيم» نيست.
«حکمت» میتواند از سه طریق به یاری «طب» آید: 1ـ تعریف مبانی طب و سازماندهی طب 2ـ اندیشهورزی عمیق پیرامون مسایل مهم و اساسی علوم سلامت و طب 3ـ کسب مهارت شناختی. از این رو، در قديم به «طبیب» از آن جهت «حکيم» ميگفتند که «طبیب» علاوه بر آگاهي از دانش طبی داراي معرفت عمیق بوده و در رفتار خويش با بيماران نيز نهايت مدارا و خوشرفتاري را از خود نشان ميداده است به همين جهت از جايگاه و احترام خاصي در جامعه برخوردار بوده است. گرچه در قرن اخير شاهد جدايي كامل «پزشكي» از «حکمت» بودهايم و از رواج استعمال اين کلمه و اطلاق «حکيم» در پزشکي كاسته شده ولي ضروري به نظر ميرسد كه دگرباره واژهي «حكمت» در پزشكي احيا گردد.
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
.
«طب حکمی ایران»، و «طب حکمتبنیان» دو عبارتی هستند که گرچه دقیقاً با همین الفاظ در متون طبی حکیمان بزرگ پیشینهای ندارند اما نگارنده، آن دو را در طی پانزده تا ده سال پیش با نظر به زندگی و آثار مکتوب حکیمان متبحّری همچون علیبنعباس اهوازی، ابوعبدالله حسین سینا، محمدبنزکریای رازی، ابن نفیس قرشی، سیداسماعیل جرجانی، و قطبالدین شیرازی پدید آورده و آن دو نام یعنی «طب حکمی ایران»، و «طب حکمتبنیان» را بنا به اِخبارشان از ماهیت و تبار معرفتی طب، و شمول آنها بر شبکۀ دانش/روشهای عقلی و تجربی حکیمان و طبیبان، در قیاس با نامهای دیگری که در طی پنج دهۀ گذشته به مکتب طبی حکیمان نسبت داده شده، ترجیح داده است و از این دو نام تعبیری دارد که مؤکداً به ساختار جامع دانش طبی فیلسوفپزشکان کهن، و روش آنان در شناخت احوال تنی و روانی انسان، و تعامل نفسبدن، و اندرکنش آدمی با محیط زنده و غیرزندۀ پیرامونش بازمیگردد، و با این حال، چنین رجوعی را بطور مطلق برای ادراک و حل مسائل پیچیده و بغرنج زیستیروانی و شناختی انسان تنیده در انواع دگرگونیهای شتابان و بحرانهای نوپدید جهان امروز کافی نمیداند؛ و هم برای نیل به مقاصد علمی و هم برای بهیبخشی و درماندهی به مردمان، آن را نیازمند بهسازی و نوسازی از طریق رویکرد سیستمی به صحت و مرض، شناخت جزء و کلّ در صورتبندی و حل مسائل سلامت، توجه به تلازم و تعامل معقول و محسوس در نگاشت طبی، بهجای آوردن الگوی «فیلسوفپزشک» و «جانتنپزشکی»، جامعهنگری و آیندهپژوهی، التزام به رویکرد میانرشتهای، و تفکر انتقادی خلاّق میداند.
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
در سراسر جهان، طب سنتی یا پایه اصلی ارائه مراقبت های بهداشتی است یا به عنوان مکمل آن عمل می کند. در برخی کشورها، طب سنتی یا طب غیر متعارف را میتوان طب مکمل نامید. قطعنامه مجمع جهانی بهداشت در مورد طب سنتی مصوب 2009، از مدیر کل سازمان بهداشت جهانی درخواست کرد استراتژی طب سنتی 2005-2002 را بر اساس پیشرفت کشورها و چالشهای جدید فعلی در زمینه طب سنتی به روز کند و پس از آن استراتژی طب سنتی 2023-2014 مجددا ارزیابی و بر اساس آن استوار شد که مسیر طب سنتی و طب مکمل را در دهه آینده تعیین می کند. طب سنتی و مکمل تقریباً در همه کشورهای جهان یافت می شود و تقاضا برای خدمات آن در حال افزایش است. طب سنتی با کیفیت، ایمنی و کارایی ثابت شده، به هدف تضمین دسترسی همه افراد به مراقبت کمک می کند. اکنون بسیاری از کشورها نیاز به توسعه یک رویکرد منسجم و یکپارچه برای مراقبت های بهداشتی را درک می کنند که به دولت ها، پزشکان مراقبت های بهداشتی و مهمتر از همه، کسانی که از خدمات مراقبت های بهداشتی استفاده می کنند، اجازه می دهد تا به طب سنتی و مکمل به شیوه ای ایمن، محترمانه، مقرون به صرفه و موثر دسترسی داشته باشند. در این مطالعه سعی می شود با بررسی منابع و مقالات، مروری کوتاه بر تاریخچه طب سنتی و انواع آن، استراتژی طب سنتی و مکمل سازمان بهداشت جهانی و چند تجربه استفاده از طب سنتی در بحران جهانی کرونا اشاره گردد.
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
.
اخلاق جزء جدایی ناپذیر طبابت و تاریخ آن به شمار می رود و طبیب در متون گذشته تا کنون در همه کشور ها از جمله ایران به عنوان انسانی دارای شایستگی علمی و اخلاقی معرفی شده است. احساس تعهد، مسئولیت، تلاش برای کاهش آلام بشر و صبر و مهربانی از جمله ویژگی های اخلاقی مورد تاکید در متون طب ایرانی است که در کتب اعصار و قرون قبل و پس از اسلام وجود دارد. که شاید اوج تاکید بر مبانی اخلاقی در متون طب ایرانی را در کتاب قانون ابن سینا به وضوح می توان یافت که در این مقاله مروری بر نکات مد نظر این کتاب برای اخلاق طبابت نیز صورت گرفته است و اطلاعات این مقاله از جست وجوي کتب تاریخی طب ایرانی و جلدهاي مختلف کتاب قانون و کتب و مقالات گوناگون نگاشته شده در زمينه ي اخلاق در طب ایرانی دست آمده است.
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
.
فصلنامه نفس,
دوره 10 شماره 3 (1402),
30 July 2023,
با طرح مفاهیم «حکمت اسلامی» و تأکید مقام معظم رهبری بر تحقق « تمدن نوین اسلامی با هویت اسلامی – ایرانی» ابتدا تعریفی « اجمالی و اجماعی » از رشته معماری با عنوان « مهندسی + هنر» و سپس تعریف جامع و حکیمانه از این رشته با عنوان « آباد کردن فضا و محیط زیست انسانها ، متناسب با نیازهای مادی و بستر ساز نیازهای روحی ، تکاملی و اختیاری آنها»، در ادامه با روش تحقیق «کیفی ، کلی و همه جانبه نگر» ، مبتنی بر منابع خطاپذیر « عقل و اجماع خبره گان» و منابع خطاناپذیر « قرآن و سنت معصومین(س) » در طول یکدیگر ، تعریف جامعی از انسان با بهره برداری ، از حدیث حضرت علی(ع) ارائه و نیازهای چهار نفس « گیاهی ، حیوانی ، عقلانی و روحانی» انسانها مطرح خواهد شد.
در ادامه نظریه داوری شده و تأئید شده « نسبت اسلام با فرآیندهای انسانی نظیر خلق آثار هنری و معماری و شهرسازی» مطرح و اثبات میشود که مکتب اسلام در سه مرحله از ساختار پنج مرحله ای در فرآیند های انسانی مستقیماً مطالبی را مطرح و در دو مرحله بعد نیر با ارائه اصولی فرازمانی و فرامکانی آن دو مرحله بعدی را نیز قابل ارزیابی و نقد قرار میدهد.
در جمع بندی و نتیجه گیری برای خلق بیمارستان حکمت بنیان چهار عنصر بنیانی در آثار معماری یعنی
« ایده های فضائی – هندسی ، آرایه ها و تزئینات ، نمادگرائی و معناگرائی ، ارتباط با طبیعت » طرح و در باره آنها راه حلهائی ارائه خواهد شد.