https://journals.sbmu.ac.ir/mh/issue/feed 2021-06-12T04:40:04+00:00 دکتر محمود عباسی tarikh@sbmu.ac.ir Open Journal Systems <p dir="RTL"><strong>مجله تاریخ پزشکی</strong><em><strong>&nbsp;</strong></em>دارای رتبه علمی پژوهشی از کميسيون نشريات علوم پزشکی کشور یک مجله‌ الکترونيکی است که به زبان فارسی به همراه چکيده انگليسی با دسترسی آزاد (open access) منتشر کننده مقالات حوزه‌های تاریخ پزشکی، تاریخ دندانپزشکی، تاریخ داروسازی، طب سنتی، جامعه‌شناسی پزشکی و سایر موضوعات مرتبط می‌باشد. هدف&nbsp;مجله تاریخ پزشکی<em><strong>&nbsp;</strong></em>معرفی دانشمندان و حکیمان بزرگ و نوآوری‌های ایشان در عرصه پزشکی، معرفی آثار ارزشمند پزشکی و دارویی کهن، معرفی جریان‌های مهم پزشکی و معرفی احیای میراث مکتوب پزشکی در راستای بازشناسایی تاریخ پزشکی تمدن بزرگ ایرانی – اسلامی می باشد.&nbsp;&nbsp;</p> <div id="custom-2"> <h3>بانک ها و نمایه نامه ها</h3> <ul> <li class="show" dir="RTL"><a href="https://scholar.google.com/citations?user=Qagyu34AAAAJ&amp;hl=en&amp;authuser=5">گوگل اسکالر</a></li> <li class="show" dir="RTL"><a href="https://scholar.google.com/citations?user=Qagyu34AAAAJ&amp;hl=en&amp;authuser=5">پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)</a></li> <li class="show" dir="RTL"><a href="http://ecc.isc.gov.ir/showJournal/4873">پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)</a></li> <li class="show" dir="RTL"><a href="http://www.magiran.com/magtoc.asp?mgID=6084&amp;Number=36">Magiran</a></li> </ul> </div> <div id="pageFooter"> <p dir="RTL"><strong>مجله تاریخ پزشکی</strong> تحت لیسانس CC BY-NC 4.0 منتشر می شود. این مجله توسط مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی منتشر می شود.چاپ مقالات در این نشریه کاملا <strong>رایگان</strong> است.</p> </div> <p dir="RTL">نويسندگان محترم می توانند مقالات خود را از طريق آدرس اختصاصی مجله&nbsp;<a href="http://ojs2.sbmu.ac.ir/me">http://journals.sbmu.ac.ir/mh</a> ارسال نمايند. مقالاتی که با چارچوب موضوع مجله مرتبط نباشند، قابل چاپ نخواهند بود. تمامی نويسندگان مقاله، مسوول تمامی مراحل تحقیق و نتایج که بیان کرده‌اند، می­ باشند.مقالات &nbsp;ارسالی در ابتدای ، برای اعمال <strong>سیاست های منع&nbsp; سرقت ادبی</strong>، در پایگاه های معتبر و مورد قبول وزارتین&nbsp; بررسی و مشابهت یابی خواهد شد.</p> <p dir="RTL">مجله<strong> انواع مقالات</strong> زیر را در بر می‌گیرد:</p> <p dir="RTL">مقاله اصیل/ تحقیقاتی (Original Article)</p> <p dir="RTL">مقاله مروری (Review Article)</p> <p dir="RTL">نامه به سردبیر (Letter to Editor)</p> <p dir="RTL">سخن سردبیر (Editorial)</p> <p dir="RTL">دیدگاه (Commentary)</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/34102 2021-06-12T04:27:29+00:00 اعظم اسماعیل زاده a.esmailzadeh6@gmail.com محمدحسن مرادی a.esmailzadeh6@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> در عصر ناصری روزنامه­ هایی با عناوین متعدد چاپ و انتشار یافتند. نخستین روزنامه این دوره، روزنامه وقایع اتفاقیه بود که بعد از تغییر نام از شماره 472 تا 550 با نام روزنامه دولت علیه ایران انتشار یافت. روزنامه ایران، از دیگر روزنامه ­هایی بود که در این دوره در شمارگان متعدد، به چاپ رسید. هرکدام از این روزنامه ­ها حاوی مطالب سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی بودند. هدف پژوهش حاضر بررسی گزارشات بهداشتی و پزشکی ایران عصر ناصری براساس روزنامه­ های؛ وقایع اتفاقیه، روزنامه دولت علیه ایران و روزنامه ایران می­ باشد.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها:</strong> پژوهش حاضر براساس سه روزنامه عهد ناصری؛ روزنامه وقایع اتفاقیه با 471 شماره و ادامه آن با عنوان روزنامه دولت علیه ایران از شماره 472 تا 550 و روزنامه ایران (417 شماره این روزنامه تا سال 1297 ه.ق) با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی گزارشات و اخبار بهداشتی و پزشکی ایران دوره ناصری می ­پردازد.</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>یافته­ های تحقیق نشان داد؛ با وجود اینکه روزنامه ­های فوق، روزنامه دولتی بودند و حتی روزنامه وقایع اتفاقیه دارای قیمت بالایی جهت اشتراک بود، در شرایط کمبود امکانات بهداشتی و پزشکی و منابع اطلاع­ رسانی درخصوص امورات بهداشتی جامعه ایران در دوره ناصری، این روزنامه­ ها توانستند با چاپ مطالب متعدد بهداشتی چون؛ معرفی انواع بیماری­ ها، به خصوص بیماری ­های همه­ گیر چون وبا و آبله و... و بررسی علل شیوع این بیماری­ ها و راه­ های مبارزه با آنها، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار خوانندگان خود قرار دهند. در بخش اعلانات روزنامه­ ها نیز اخبار پزشکی که خود شامل؛ معرفی پزشکان حاذق و کتاب­ های تالیف و منتشر شده در خصوص موضوعات مختلف پزشکی بودند، جهت اطلاع­ رسانی به مردم به چاپ می­ رسید.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در مراجعه به متون، صداقت و امانت­داری در پژوهش، استناد به منابع و انتشار آنها رعایت شده است</p> <p>&nbsp;<strong>نتیجه‌گیری: </strong>در کنار گزارشات مختلف سیاسی و اجتماعی روزنامه ­های مزبور، گزارشات متعدد بهداشتی و پزشکی نیز به چاپ رسیده است. درج گزارشاتی چون؛ گزارش مجالس حفظ الصحه، معرفی انواع بیماری ­ها و بسیاری از موضوعات بهداشتی، همگی دلالت بر توجه گزارشات روزنامه ­ها به موضوعات بهداشتی و پزشکی داشت.</p>

2021-06-12T04:26:58+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/33640 2021-06-12T04:30:56+00:00 وحیده رحیمی مهر YEKTA.RAHIMI@YAHOO.COM

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>در دیدگاه طب، یکی از مهم‌ترین عامل مؤثر بر کیفیت هوای محیط و سلامت انسان، چگونگی وضعیت جغرافیایی است و برای مکان‌یابی محل سکونت به عوامل محیط طبیعی به‌عنوان عاملی اثرگذار بر مزاج اقلیم و سکنه توجه شده است. بنابراین هدف این پژوهش تبیین عوامل مؤثر بر تغییرات آب و هوای منطقه، توصیه‌های طب سنتی برای مکان‌یابی و تعیین حدود اقلیم‌های هفتگانه از دیدگاه طب سنتی است.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>این مطالعه یک تحقیق کیفی بر اساس روش تحلیلی - توصیفی و بر پایه اسناد و منابع معتبر کتابخانه‌ای است. به طوری که ابتدا منظور از تغییرات هوا در طب بیان گردیده و سپس عوامل مؤثر در تغییر آب و هوا و مکان‌یابی، با استفاده از منابع تاریخی مانند قانون، ذخیره خوارزمشاهی، مفرح‌القلوب و نرم‌افزار جامع طب سنتی نسخه 5/1 مورد بررسی قرار گرفته است</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>عناصر محیطی مؤثر بر مکان‌یابی با تأثیر گذاشتن بر دو اصل مهم طب سنتی یعنی هوا و اعراض نفسانی باعث تغییرات در زنجیره امور طبیعیه شده و بر سلامتی انسان تأثیر می‌گذارد به گونه‌ای که همه عوامل و عناصر محیطی به دلیل دارا بودن مزاج خاص، بر افراد تأثیر گذاشته و با اثرگذاری بر تعادل جسم و روان انسان، تغییر افعال که هدف نهایی و آخرین زنجیره امور طبیعیه می‌باشد را باعث می‌گردند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری: </strong>به نظر می‌رسد که معماری به شیوه عمل معماری همساز با اقلیم با توجه به لایه‌های اقلیمی مورد توجه طبیبان بوده است. همچنین در میان فاکتورهای مؤثر در مکان‌یابی، عامل باد به‌عنوان عاملی واسط بر سایر عوامل تأثیر مستقیم دارد و عنصر باد نقش بیشتری نسبت به سایر عوامل دارد. بنابراین توجه به جغرافیای پزشکی در انتخاب محل سکونت و ساخت بنا می‌تواند نقش مثبتی ایفا نماید و به ایجاد فضای سلامت محور کمک نماید.</p>

2021-02-07T04:32:52+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/32233 2021-06-12T04:31:28+00:00 لیلا رضاییان leily.rzn@gmail.com فهیمه زارع زاده f.zarezadeh@modares.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> تاریخ تصویرسازی نسخ پزشکی مملؤ از نگاره‌هایی در باب علم تشریح، کالبدشناسی بدن انسان و حیوان، ریخت‌شناسی گیاهان و فرم ابزارآلات جراحی است. در این میان، نسخه‌ای که فارغ از چنین روش‌های متداول مصورسازی، صحنه‌هایی روایی از طبابت و درمان مبتنی بر گیاهان دارویی را دربر دارد، تحفه‌المؤمنین است. نسخه‌ای که پژوهش حاضر را بر آن داشته تا با مداقه در ویژگی‌های بصری نگاره‌هایش، شناختی درباره نحوه روایت‌پردازی آن‌ها و ترجمان تصویریشان به تبعیت از ماهیت علمی متن اثر ایجاد کند.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها:</strong> اساس انجام پژوهش بر روش توصیفی ـ تحلیلی همراه با تفسیر کیفی داده‌های تصویری استوار می‌باشد و گردآوری داده‌ها با استناد به منابع معتبر کتابخانه‌ای ـ الکترونیکی و مراجعه به سایت کتابخانه کنگره ملی آمریکا صورت پذیرفته است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> علی‌رغم روایی‌نبودن نوشتارها، تأویل‌پذیری و وجود لایه‌های عمیق علمی ـ معنایی در متن نسخه، هنرمند نه‌تنها شیوه‌ای سخت و پیچیده را انتخاب نکرده، بلکه به نحو واقع‌گرایانه‌ای سعی نموده تا در تطابق با آن‌ها به آفرینش نگاره‌ها بپردازد. نگاره‌هایی که برای مخاطب خوانشی سهل‌الوصول و قابل درک داشته باشند. بدین‌منظور و در راستای وفاداری به متن اثر که هم ستایش به درگاه احدیت (معنویت) و هم دستورالعمل‌هایی طبی را بیان داشته، وی هنرهای تذهیب و نگارگری را جهت تصویرگری برگزیده تا با ایجاد نوعی قرابت دیداری بتواند بر هر دو وجه سلامت روح و جسم تأکید کند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong>برآیند کلی پژوهش بر غلبه فرم‌های ساده، بهره‌گیری از ترکیب‌بندی پویا و متمرکز، پرسپکتیو با نقاط کانونی متنوع، گونه‌های رنگی متباین، مکمل و سرد و گرم و اهمیت‌بخشی به تصویر شخصیت‌های پزشک و بیمار در مرکز کادر یا نقطه طلایی نگاره‌ها دلالت دارد، چنانکه این عناصر و کیفیات بصری موجبات دریافت زیباشناسانه‌ای رادر باب نحوه درمان و طبابت به گونه‌ای واقعی برای مخاطب رقم می‌زنند.&nbsp;</p>

2021-02-09T00:00:00+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/32671 2021-06-12T04:32:06+00:00 شکراله خاکرند khakrand66@yahoo.com زینب کریمی zeinabkarimi3197@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> بغداد از شهرهای مهم تمدن اسلامی بوده است که در زمان منصور عباسی ساخته شد و چندین قرن پایتخت عباسیان بوده است. این شهر از نظر ساختار زیست‌محیطی مشکلاتی داشته است که در گسترش عوامل بیماری‌زا و مرگ‌ومیر در این شهر نقش زیادی داشته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه ساختار زیست‌محیطی بغداد و عوامل بیماری‌زا و تأثیر در مرگ‌ومیر این شهر صورت گرفته است.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>مواد اصلی این پژوهش داده‌های منابع تاریخ اسلام است که شامل منابع تاریخی، کتاب‌های جغرافیایی و متون تاریخ پزشکی بوده است. همچنین از پژوهش‌های جدید صورت گرفته درباره اوضاع اجتماعی عباسیان در قالب مقالات استفاده شده است. روش تحقیق در این پژوهش، تاریخی - تحلیلی است؛ جمع‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای انجام شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> به نظر می‌رسد موقعیت جغرافیایی بغداد همیشه عامل رونق و رشد کشاورزی و آبادانی نبوده است بلکه ساختار زیست‌محیطی این شهر از قبیل: شرایط جوی در گسترش عوامل بیماری‌زا و تلفات انسانی ساکنان پایتخت خلافت عباسی نقش زیادی داشته است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> در این مقاله به بررسی تأثیر ساختار زیست‌محیطی بغداد در دوره اول عباسی می‌پردازیم. ابتدا اهمیت جغرافیایی پزشکی بیان شده است سپس نقش ساختار زیست‌محیطی بغداد در شیوع بیماری‌ها و عاملی که سبب تلفات انسانی در دوره عباسی بوده است را مورد بررسی و تحلیل قرار داده‌ایم.</p>

2021-02-11T07:56:22+00:00 حق نشر 2020 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/32418 2021-06-12T04:32:33+00:00 سیده مریم پورصالح امیری Maryamamiri867@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> رسالۀ عرایس‌الجواهر و نفایس‌الاطایب از رساله‌های ارزشمند قرن هفتم هجری قمری می‌باشد که شهرت تامی در بین رساله‌های علوم و فنون زمان خویش یافته است. این رساله با پرداختن به سه موضوع احجار، اطایب و کاشیگری حاوی موضوعات متنوع و متفاوتی می‌باشد که آن را مفترق از رساله‌های طبی ساخته است. با توجه به ابعاد طبی رساله که تاکنون مورد نظر قرار نگرفته، این پژوهش بر آن است تا به معرفی، تحلیل، استنتاج و تقسیم‌بندی کلیات طبی از این رساله بپردازد.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>این مطالعه با استفاده از روش کتابخانه‌ای و اسنادی به مقایسۀ رسالۀ عرایس با مهم‌ترین رساله‌های احجار و عطرنامه‌های پیش از آن پرداخته، سپس به تحلیل و تجزیه هر بخش و استنتاج یافته‌ها پرداخته است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> در هر دو قسم رساله؛ احجار (سنگ‌ها) و اطایب (عطرها) پس از معرفی و ذکر خصوصیات به بیان خواص طبی بر اساس فلسفۀ طبیعیات و منطق که بنیان طب سنتی می‌باشد پرداخته شده است. نیز باورهای عامیانۀ طبی از بخش‌های قابل توجه در این رساله می‌باشد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> با توجه به مباحث رساله می‌توان سه رویکرد طبی؛ درمانگری بر اساس طب سنتی، باورهای عامیانۀ طبی و خواص جادودرمانی احجار، فلزات و اطایب را بر اساس ارائۀ شواهدی از نسخۀ عرایس‌الجواهر دریافت. تناسب رویکردهای مزبور با نحوۀ به‌کارگیری احجار از نتایج دیگر این تحقیق می‌باشد.</p>

2021-02-11T16:03:27+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/32335 2021-06-12T04:33:02+00:00 مهدي عليجاني meal1351@gmail.com محبوبه شرفی sharafi48@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>مومیا نوعی ماده معدنی است که از دیرباز در ایران کاربرد دارویی داشت و بیشتر در درمان شکستگی استخوان‌ها و زخم‌ها به کار می‌رفت. درباره کاربردهای درمانی آن در پزشکی نوین پژوهش‌هایی انجام شده، ولی درباره نامگذاری، جنس و ترکیب، منشاء، معادن، تجارت، باورهای عامیانه و نیز کاربرد درمانی تاریخی مومیا پژوهشی انجام نشده است. این پژوهش تلاش دارد به همه این موارد در یک روند تاریخی بپردازد تا ماهیت این ماده روشن و ابهامات در مورد آن رفع شود.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>اين پژوهش با روش توصيفي تحلیلی به بررسي همه جنبه‌های مومیا در ایران پرداخته و در آن علاوه بر منابع کتابخانه‌ای، آخرین مقالات و نتایج آزمایش‌های علمی جدید نیز بررسی شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>يافته‌ها نشان مي‌دهد مومیا یک نام ایرانی است و مومیایی ایرانی نیز از مرغوبیت زیادی برخوردار و در دوره‌هایی جزو محصولات صادراتی ایران بود. بیشتر معادن آن در ناحیه جنوبی ایران به‌ویژه فارس قرار داشت. این ماده کالایی بسیار قیمتی بود و در درمان اغلب بیماری‌ها به‌ویژه شکستگی‌ها، کوفتگی‌ها، درمان زخم‌ها و غیره از آن استفاده و در باور مردم دارویی معجزه‌آسا تلقی می‌شد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری: </strong>برخی کاربردهای درمانی مومیا در درمان شکستگی‌ها و زخم‌ها، مشکلات گوارشی و سرطان پستان با آزمایش‌های جدید علمی اثبات‌شده، ولی در یک نتیجه کلی باید گفت در قدیم درباره خواص درمانی آن بسیار غلو می‌شده است.</p>

2021-02-11T16:34:34+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/30739 2021-06-12T04:33:32+00:00 رضا کرمی r.karami6969@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>حرفه پزشکی در همدان از دیرباز عمدتاٌ در قبضه یهودیان بوده است و آنان بودند که در این علم به تبحر دست یافته و توانستند در کنار مسلمین نقش ویژه‌ای را در عرصه پزشکی این شهر ایفا کنند. با توجه به محدودیت‌های اقلیت‌های مذهبی در جامعه اسلامی، به نظر می‌رسد روی آوری یهودیان به حرفه پزشکی راه‌حلی برای برون‌رفت از شرایط موجود و ارتقای جایگاه آنان با هدف رفع نیاز جامعه اسلامی و عاملی برای کسب درآمد بوده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی علل اقبال یهودیان همدان به حرفه پزشکی و نقش آنان در توسعه پزشکی این دیار از اواخر قاجار تا پایان دوران پهلوی به فرجام رسیده است. با عنایت به اینکه تاکنون در این زمینه تحقیق مستقلی صورت نگرفته پژوهش حاضر می‌تواند راهگشای محققین تاریخ پزشکی در پاسخ به مجهولات ذهنی در این باب باشد.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>این پژوهش با نگرشی تاریخی و به یاری منابع کتابخانه‌ای و تاریخ شفاهی؛ سعی بر این دارد تا با روش توصیفی ـ تحلیلی دلایل روی‌آوری یهودیان همدان به حرفه پزشکی و نقش آنان در توسعه اوضاع پزشکی این شهر را بیان کند. این مطالعه مقطعی، اواخر حکومت قاجاریه تا پایان حکمرانی دودمان پهلوی دوم در همدان را شامل می‌گردد. از ویژگی‌های این مقاله استناد به مصاحبه شفاهی با افراد آگاه در این زمینه است.</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>بررسی‌ها نشان می‌دهد دانش پزشکی در میان یهودیان به ویژه یهودیان همدان از جایگاه والایی برخوردار بوده است، به گونه‌ای که آنان از گذشته‌های دور در محلی به نام درب حکیمخانه به این پیشه اشتغال داشته و آن را به نسل‌های بعدی نیز انتقال داده‌اند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری: </strong>نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که سفارشات تورات مبنی بر حفظ سلامت بدن در انتخاب حرفه پزشکی توسط یهودیان همدان بی‌تأثیر نبوده است. آنان به فراخور همزیستی با مسلمانان، با انتخاب پیشه پزشکی درصدد در امان ماندن از هرگونه گزند و ارتقای جایگاه اجتماعی خود در بین مسلمین بوده اند. یهودیان همدان با تأسیس مدرسه آلیانس و درمانگاه مجاور آن گام بلندی در بهبود اوضاع پزشکی زمانه خود در همدان برداشته‌اند. آنان در واقع واسطه‌ای برای گذار از شیوه سنتی طب به پزشکی مدرن و پایه‌گذار شیوه نوین پزشکی در همدان بوده‌اند چرا که نخستین تحصیل‌کنندگان آکادمیک در عرصه پزشکی همدان اغلب یهودیان بوده‌اند.</p>

2021-02-11T08:30:10+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/33220 2021-06-12T04:35:28+00:00 سینا میرشاهی sinamirshahii@yahoo.com رضا دریکوندی derikvandyreza@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>در دوره قاجار مناسبات گسترده‌ای میان ایران و ممالک دیگر شکل گرفت. به تناسب این تحول شرایط مناسبی برای رفت و آمد جهانگردان خارجی به این سرزمین فراهم شد. این سیاحان با ثبت مشاهدات و تجربیات خویش درباره بیماری‌های رایج عصر قاجار و شیوه‌های درمان آن‌ها، کمک شایانی به شناخت تاریخ پزشکی این عصر کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین امراضی که در آثار این سیاحان بازتاب یافته، بیماری آب‌مروارید است. این بیماری به عدسی چشم آسیب وارد می‌کرد و معمولاً افراد مسن را درگیر می‌نمود. پژوهش حاضر تلاش دارد با بهره‌گیری از این آثار میزان شیوع بیماری آب‌مروارید و روش‌های درمان آن در عصر قاجار را بررسی کند.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>در این پژوهش با استفاده از رویکرد توصیفی – تحلیلی، مهم‌ترین سفرنامه‌های خارجی عصر قاجار در جهت دستیابی به اهداف تحقیق مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند.</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>سیاحانی که در دوره قاجار به ایران سفر کردند، نیات و انگیزه‌های متفاوتی داشتند. این سیاحان با توجه به کنجکاوی و روحیه جزئی‌نگر خویش گزارش‌های بسیار سودمندی درباره اکثر جنبه‌های زندگی اجتماعی مردم ارائه داده‌اند. میزان ابتلای افراد به بیماری آب‌مروارید و شیوه‌های درمان آن از جمله مواردی است که مورد توجه این جهانگردان قرار گرفته است. سیاحان خارجی گذشته از روشنگری‌هایی که درباره میزان گسترش این بیماری در سطح جامعه ارائه داده‌اند، یافته‌های مدرن در زمینه بیماری آب‌مروارید را نیز به پزشکان ایرانی منتقل کرده‌اند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری: </strong>شایع‌ترین بیماری چشمی دوره قاجار از منظر سیاحان خارجی، بیماری آب‌مروارید بود. این بیماری در مناطق مختلف ایران همچون اصفهان، مازندران، ارومیه و تهران و در میان اکثر طبقات جامعه گزارش شده است. درمان آب‌مروارید به وسیله کحالان ایرانی و پزشکان خارجی صورت می‌گرفت.علیرغم مهارت برخی از کحالان ایرانی در درمان این بیماری، شیوه‌های درمانی آنان چندان رضایت‌بخش نبود. در مقابل پزشکان اروپایی با اتکا به دانش جراحی نوین و بهره‌گیری از تجهیزات مراکز درمانی میسیون‌های مذهبی، نقش بسیار مهمی در مداوای قربانیان آب‌مروارید ایفا نمودند.</p>

2021-03-22T00:00:00+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/34012 2021-06-12T04:35:57+00:00 مهدی حسینی hosseini.mhdi@gmail.com حسین سبحانی Hosseini.mhdi@gmail.com سید علیرضا میرکمالی Hosseini.mhdi@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>ضرورت حفظ سلامت اجتماعی مستلزم آن است که جنبه‌های کیفری مفاسد اقتصادی حوزة سلامت، به ویژه سوء عرضه کالا، بیش از گذشته مد نظر قانون‌گذاران باشد. تولید فراورده‌های تراریخته مستلزم دستکاری‌ها و مداخلات فنی است؛ لذا همین تغییرات مزبور آثار گوناگونی چون ایجاد واکنش‌های حساسیت‌زا، سمی بودن محصولات غذایی تراریخته، ایجاد مشکل در فرایند تولید مثل و باروری و رشد نوزادان و ایجاد تومورهای سرطانی به همراه داشته ‌است. سؤالی که مطرح می‌شود این است که در نظام حقوقی ایران معاصر، مسئولیت تولیدگران و عرضه‌کنندگان محصولات تراریختة غیر مجاز بر کدام‌یک از عناوین مجرمانه قابل انطباق است؟</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>نوع مطالعه حاضر مروری است و منابع مورد استفاده شامل کتب حقوقی و پزشکی و مقالات و تحقیقات مرتبط با موضوع تحقیق است که به شیوة توصیفی ـ تحلیلی مرور شده‌اند.</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>در نظام حقوقی ایران قوانین مختلفی با هدف پیشگیری و مقابله با تهدیدکنندگان سلامت اجتماعی و غذایی کشور و برای حفظ نظام اقتصاد حوزة سلامت، نظم عمومی جامعه و امنیت غذایی، به جرم‌انگاری رفتار تولیدکنندگان محصولات معارض با سلامت عمومی جامعه پرداخته‌ است؛ اما هیچ یک از قوانین مذکور صراحتاً به جرم‌انگاری موضوعات مربوط به تولید یا عرضة تراریخته‌های غیر مجاز نپرداخته است و برای شناسایی مسئولیت کیفری تولیدگران و عرضه‌کنندگان محصولات تراریختة غیر مجاز می‌بایست به انطباق آن با سایر عناوین مجرمانة مربوط به صیانت از حوزة سلامت اقدام نمود.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری: </strong>عناوین مجرمانة «افساد فی‌الارض»، «قانون مواد خوردنی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی»، «ورود خسارت به تسبیب»، «اقدام علیه بهداشت عمومی» و «قانون تعزیرات حکومتی امور بهداشتی و درمانی» را حسب مورد، می‌توان مورد انطباق با رفتار تولیدگران و عرضه‌کنندگان محصولات تراریختة غیر مجاز قرار داد تا از این طریق، مسئولیت کیفری اشخاص مذکور در نظام حقوقی ایران مورد تبیین واقع شود.</p>

2021-03-22T13:28:21+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/30079 2021-06-12T04:36:24+00:00 مهدیه امیرآبادی فراهانی mafarahani7@gmail.com مهدی حمزه‌نژاد hamzenejad@iust.ac.ir علی محمد رنجبرکرمانی amrk1962@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>پیشگیری بهتر از درمان است. بشر در پی یافتن راه‌هایی برای ارتقاء سلامت خود بوده است. پس می‌بایست پیشگیری را تقویت کرد. یکی از ابزارهای تقویت سلامت، تأمین آن در ابعاد سلامت محیط است. هدف پژوهش این است که با بازنگری در اسناد طب سنتی و ویژگی‌های معماری سنتی اصول و ویژگی‌های معماری مسکن سلامت‌بخش را بازیابد.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>این پژوهش از نوع پژوهش کیفی می‌باشد. قبل و بعد از تنظیم شاخصه‌ها در پژوهش میان‌رشته‌ای حاضر به پژوهشگران طب و معماری برای مصاحبه‌ در تعمیق مفاهیم طبی و اجماع آراء خبرگان در صحت‌سنجی مصادیق معماری مراجعه شده است. شیوه گردآوری داده‌ها جستجو در منابع کتابخانه‌ای، مقالات مربوط به نشریات معتبر طب و معماری و مصاحبه اکتشافی برای تعمیق فهم موضوع بوده است.</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که طب سنتی با نگرش واحد بر پایه کیفیات مشترک، تأثیر عوامل محیطی حفظ سلامت، شامل آب و هوا، حرکت و سکون جسمانی و نفسانی و خواب و بیداری، را بر تدبیر مسکن شرح می‌دهد. در معماری سنتی اصول و ویژگی‌هایی وجود دارد که منطبق بر توصیه‌های پزشکان در قالب چهارگانه نامبرده برای ساماندهی مسکن می‌گنجد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری: </strong>مهمترین توصیه‌های طبی برای اقلیم گرم و خشک، تعدیل گرما و خشکی با رطوبت‌افزایی، خنک‌سازی و جریان هوای طبیعی در فضاهاست. خشکی هوا با طراحی درونگرا برای کنترل تابش و باد، کاربرد الگوی فضایی حوض‌خانه و سرداب و عناصر آب، گیاه و سایبان قابل کنترل بوده و جریان هوای خنک و طبیعی با تعبیه روزنه‌ها، بادگیر و بازشوها در دیوارها و آسمانه‌های بلند محقق می‌شود. در بعد حرکت و سکون جسمانی و نفسانی برای بازیابی نیروهای جسمی و روحی و تعادل کلی در مزاج آن، می‌بایست اولویت را بر حالت سکون و آرامش خانه قرار داد. سلامت نفسانی با طراحی سلسله‌مراتبی، مرکزگرایی جزء فضاها، محورگرایی فضاهای جمعی و کاربرد آرایه‌های نمادین قابل تحقق است. در بعد خواب‌وبیداری با رعایت اصل حریم فضایی و استقلال فضایی، زمینه بهره‌مندی از بیداری و بازیابی نیروها در حالت خواب فراهم می‌شود<strong>.</strong></p>

2021-03-22T13:42:33+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/34666 2021-06-12T04:36:50+00:00 سید صمد آقا میری samad_aghamiri@yahoo.com رامین یلفانی rayalfani@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>شیر و خورشید سرخ با تأسیس کردن مراکز بهداشتی و درمانی، نقش به سزایی در درمان بیماری‌ها ایفا کرد. جمعیت شیر و خورشید سرخ درواقع نخستین و بزرگ‌ترین جمعیت خیریه ایران بود که عهده‌دار وظایف مهم و متعددی در مسائل مربوط به امدادرسانی در حوادث <br>غیر مترقبه و امدادی، تأسیس بیمارستان و درمانگاه، تهیه دارو و تجهیزات پزشکی، تربیت پرستار، نگهداری از کودکان بی‌سرپرست، ارائه برنامه‌های ویژه برای جوانان و برخی فعالیت‌های عمرانی در داخل و خارج از کشور بود. یکی از مهم‌ترین و اولین فعالیت‌های شیر و خورشید سرخ در دوره پهلوی اول و دوم ساخت و راه‌اندازی مراکز درمانی و بیمارستانی در شهرها و شهرستان‌ها مختلف بود. این اقدامات از خط‌مشی و سیاست خاصی پیرو نمی‌کرد و با تأسیس جمعیت شیر و خورشید در مراکز استان‌ها، ساخت بیمارستان با کمک اعیان شهری، تاجران و خیران شروع می‌شد.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که نقش شیر و خورشید در راه‌اندازی مراکز درمانی و بهداشتی نوین در دروه پهلوی چه بود.</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>جمعیت شیر و خورشید سرخ با ایجاد دسته‌های پزشکی سیار و تجهیزات کامل در کلیه سوانح و بلیات ارضی و سماوی (زلزله - سیل) با کمک‌های بسیار ذی‌قیمت و مهم، جان هزاران نفر از هم‌میهنان را از خطرات فوری، مرگ‌ومیر و بدبختی نجات می‌داد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> به نظر می‌رسد جمعیت شیر و خورشید سرخ با راه‌اندازی مراکز درمانی و بهداشتی نه تنها به جلوگیری از شیوع بیماری‌ها کمک کرد بلکه توانست با راه‌اندازی مراکز شیر و خورشید زمینه را برای تأسیس بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در سال‌های بعد مهیا کند.</p>

2021-05-06T12:43:23+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/34713 2021-06-12T04:37:12+00:00 طاهره شاکری Rezaei.history93@gmail.com جمال رضایی اوریمی rezaei.history2014@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>دانش تشریح یکی از مباحث مهم تاریخ پزشکی در همه‌ی ادوار به خصوص در دوران تمدن اسلامی بوده است. در این دوره پزشکان مسلمان آثار مختلفی پیرامون دانش تشریح نگاشته‌اند و یا اینکه بخش‌هایی از کتابشان را به این موضوع اختصاص داده‌اند. بر این اساس، در طی سالیان اخیر پژوهش‌های متعددی در ارتباط با سیر تطور دانش کالبدشناسی در دوره‌ی اسلامی انجام گرفته است. هدف از پژوهش حاضر معرفی و نقد مقاله‌ی «تشریح استخوان‌ها در آثار پزشکی دوره اسلامی؛ مطالعه تطبیقی طب‌الملکی اهوازی و قانون ابن سینا» اثر فهیمه مخبر دزفولی است.<strong>&nbsp; </strong></p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>این پژوهش یک مطالعه تحلیلی - انتقادی است که با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای ابتدا به معرفی مقاله و سپس به بررسی و ارزیابی آن از نظر شکلی، محتوایی و روشی می‌پردازد.&nbsp;</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>مقاله‌ی «تشریح استخوان‌ها در آثار پزشکی دوره اسلامی؛ مطالعه تطبیقی طب‌الملکی اهوازی و قانون ابن سینا» دارای نگارش روان و منسجمی&nbsp; بوده&nbsp; و حاکی از تلاش نویسنده برای اثبات تسلط کافی پزشکان مسلمان ایرانی، بر دانش تشریح است.&nbsp; در ساختار مقاله بعضاً ارجاع‌دهی‌های نامناسب و اشکالات نگارشی دیده می‌شود. همچنین جامع نبودن پیشینه تحقیق، تعیین هدف غیر محتمل، عدم احاطه کافی بر موضوع تاریخی و عدم بیان دقیق تشریح جمجمه در کتاب قانون را می‌توان از نقدهای محتوایی برشمرد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری: </strong>نتایج اصلی این پژوهش حاکی از آن است که مقاله مورد نظر علیرغم اینکه توانسته با مقایسه تطبیقی بخش تشریح دو کتاب ارزنده طب ایرانی مقوله‌ای تازه به روی پژوهشگران تاریخ پزشکی بگشاید، اما دارای اشکالات متعددی به لحاظ ساختاری، محتوایی و روشی است. لذا انتظار می‌رود با توجه به اهمیت موضوع نقد در پژوهش‌های علمی و با توجه به تحلیل انجام شده در ارتباط با مقاله مذکور، نویسنده محترم با برطرف نمودن ایرادات ذکر شده، بتواند در پژوهش‌های بعدی اثر قابل توجه‌تری پیرامون تاریخ پزشکی منتشر نماید.</p>

2021-05-24T12:34:23+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/32940 2021-06-12T04:37:45+00:00 احسان امیری اردکانی a@yahoo.com شیرین نیک پور a@yahoo.com فرزانه زارع f-zare@razi.tums.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>با قدرت‌گيري آل‌بويه و دستيابي این خاندان بر بخش‌هاي مرکزی و غربي جهان اسلام به خصوص بغداد و شيراز، كه اصلي‌ترين مراكز تحت حكومت آل‌بويه بودند، روند فعاليت‌های پزشكي و بهداشتي ازجمله ساخت و تجهيز بيمارستان شتاب بيشتري یافت. ازجمله این مراکز، بیمارستان عضدی شیراز بود که در سال 360 ق. و به دستور عضدالدوله دیلمی بنا شد و بنیان‌گذار حوزه طبی شیراز گردید. علیرغم اهمیت این بیمارستان، اطلاعات مدون محدودی پیرامون آن وجود دارد که ضرورت انجام پژوهشی گسترده را آشکار می‌سازد. بر همين اساس شناخت جايگاه پزشكي این بیمارستان به عنوان حلقه استمرار پيوند دانش پزشكي جندی‌شاپوری به دوران اسلامي از اهميت به سزايي برخوردار است. از اين رو هدف از اين مطالعه ترسيم وضعيت اين بیمارستان بر اساس منابع موجود تاریخی است.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>در اين پژوهش با روش توصيفى تحليلى، بیمارستان عضدی شیراز از جنبه‌هاي ساختاری و تشکیلاتی چون كاركردهاى درمانى و آموزشى بررسی شد.</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>نتايج اين بررسی نشان مى‌دهد كه بیمارستان عضدی شیراز به سبک بیمارستان جندی‌شاپور اداره می‌شد و در امور داخلي و تشكيلات سازماني خود داراي سلسله مراتب و بخش‌هاي مختلفي بود که به مرور زمان و با بهره‌مندي از دستاوردهاي پزشكي حاصل شده بود. این بیمارستان با برخوردارى از پشتوانه مالی دولتی و حمایت خیرین سال‌ها پابرجا بود و در طول دوران فعالیت خود به واسطه‌ کتابخانه‌ بزرگ آن مطرح می‌شد. نيز اين بیمارستان در انتقال دستاوردهاى علمى و پژوهشى و تربیت پزشکان برجسته‌ای چون ابوماهر شیرازی و علی بن عباس اهوازی مؤثر بود.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری: </strong>نتايج تحقيق بيانگر آن است كه حمايت‌هاي عضدالدوله دیلمی موجبات ارتقای سطح بهداشت و درمان طی دوران حکومت آل‌بویه در شیراز را به همراه داشت که پیامد آن جذب دانشمندان و پزشكان برجسته و انتقال اطلاعات طبي آنان از طريق کتب طبی و حفظ آن‌ها به صورت تأليف و ترجمه بود.</p>

2021-05-25T00:00:00+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/31202 2021-06-12T04:40:04+00:00 زینب کریمی zeinabkarimi3197@gmail.com شهرام رهنما shahram150@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>با وجود ورود شیوه‌های نوین طبی و درمانی در تاریخ پزشکی دوره قاجار، طب سنتی همچنان در کنار آن به حیات خود ادامه داد و گروههای مختلفی در این دوره به امور طبی و درمانی می‌پرداختند. یکی از این گروههای فعال در حوزه بهداشت و درمان افرادی بودند که بر اساس دعا، ذکر، طلسم و خرافات به ارائه خدمات طبی و درمانی می‌پرداختند. هدف این تحقیق بررسی کارکرد طبی و درمانی انواع ادعیه و اذکار در طب و طبابت دوره قاجار است از این حیث این تحقیق در پی پاسخ به پرسش زیر است: نقش ادعیه و اذکار در طب عامیانه دوره قاجار به چه میزان و به چه صورت بوده است؟</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>جامعه آماری این پژوهش را کتاب‌های تاریخی، تاریخ پزشکی و سفرنامه‌های دوره قاجار دربر می‌گیرد. این پژوهش بر اساس روش توصیفی - تحلیلی و از طریق گردآوری فیش‌های تحقیقاتی از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>شیوه‌های درمانی مبتنی بر به‌کار‌گیری دعا و اذکار در طب دوره قاجار مرسوم بوده است و برای درمان، بهبود و حتی پیشگیری از بیماری‌های مختلف واگیردار و غیرواگیر‌دار از ادعیه و اذکار استفاده می‌شده است. این امر منحصر به طبقه عامه نبوده است بلکه در میان درباریان و طبقات خواص نیز کاربرد داشته است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری: </strong>نتایج این پژوهش نشان می‌دهد در دوره قاجار دعانویس‌ها یکی از گروههایی بودند که با روش‌های مبتنی بر ادعیه و اذکار و البته از جنبه خرافی به درمان بیماری‌های مختلف روحی و جسمی می‌پرداختند؛ و این گروه از سوی مردم عامی و حتی درباریان نیز مورد پذیرش بودند. ازجمله دلایل پذیرش آنان می‌توان به عواملی چون فقر، کمبود خدمات طبی دولت، نوپا بودن روش‌های نوین طبی، عدم اعتماد کافی به پزشکان غربی، جهان‌بینی و تقدیر‌گرایی مردم اشاره کرد. البته حوزه فعالیت و شیوه درمانی دعانویس‌ها و دعا‌گوها آسیب‌های چون: انتشار بیماری‌های واگیردار و خطرناک، عدم توجه به دستورات بهداشتی به واسطه تقدیرگرایی، رواج جبر‌گرایی، هدررفت پول مردم به واسطه فریب‌کاری فروشندگان طلسم‌ها را در پی داشت.</p>

2021-02-11T08:59:26+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/33765 2021-06-12T04:39:24+00:00 کامیار شیراوند kamyar.shiravand@yahoo.com ولی اله برزگر کلیشمی v.barzegar@isr.ikiu.ac.ir محمود خدادوست khodadost.m@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف: </strong>متون و منابع طب سنتی (ایرانی) نشان می‌دهد که اطباء این مکتب درمانی بر اساس پارادایم خاص خود در بخش بیماری‌های اعصاب و روان آشنایی با بیماری زوال عقل (آلزایمر) داشته‌اند. همچنین نحوه درمان و تجویز گیاهان دارویی چون (کندر، هلیله، زعفران، آمله و ...) برای درمان این بیماری در آثار و تألیفات طبیبانی چون رازی، ابن سینا، اهوازی و ... دیده می‌شود. پزشکی رایج نیز برخلاف پارادایم طب سنتی (و عدم التزام خود به جهان‌بینی عناصر اربعه ومبانی اخلاط و امزجه در جهان)، با نگاهی کمیت‌پذیر و تقلیل‌گرا نسبت به درمان این بیماری پرداخته است. این مطالعه تلاشی در جهت بررسی شیوة درمان بیماری آلزایمر با استفاده از ترکیبات طب سنتی و تجویزهای پزشکی رایج است و هدف آن است كه به این پرسش پاسخ دهد: چه میزان تطابق و تشابه درمانی بین منابع طب سنتی با شیوه‌های تجویزی پزشکی رایج وجود دارد؟</p> <p><strong>مواد و روش‌ها: </strong>این مطالعه براساس روش توصیفی - تحلیلی و با فیش‌برداری از منابع پزشکی متقدم (الحاوی، قانون فی الطب،کامل‌الصناعه، خلاصه الحکماء و ...) در کتابخانه‌ها و مقایسة آن با منابع موجود در بانک اطلاعات نشریات کشور مگیران و پایگاه اطلاعت علمی جهاد دانشگاهی و سایر مقالات پژوهشی نوین شکل گرفته است.</p> <p><strong>یافته‌ها: </strong>آنالیز و تجزیه شیمیایی ادویه وگیاهان تجویز شده در طب سنتی مؤید این واقعیت است که این موارد همگی با نسبت‌های کم‌وبیش متفاوت دارای ترکیباتی آنتی‌اکسیدانی، ضد‌ التهابی و ... هستند. اساسی‌ترین ویژگی آنتی‌اکسیدانی ادویه‌ها و گیاهان دارویی، جلوگیری از تخریب سلول‌های مغزی مؤثر است</p> <p><strong>نتیجه‌گیری: </strong>تناسب و نزدیکی ساختار شیمیایی دارو‌های تجویزشده در پزشکی رایج مانند تاکرین، دنپزیل و ... با ترکیبات موجود در گیاهان و ادویة دارویی مورد استفاده در طب سنتی، شباهت معنادار و درخور توجهی را نشان می‌دهد. این تشابه می‌تواند در نزدیکی شیوه‌های درمانی این دو مکتب درمانی، با حفظ مبانی و اصول ساختاری هریک، مورد پژوهش و دقت نظر محققین واقع شود.</p>

2021-03-15T09:12:18+00:00 حق نشر 2021 مجله تاریخ پزشکی