https://journals.sbmu.ac.ir/mh/issue/feed 2022-11-22T07:06:31+00:00 دکتر محمود عباسی tarikh@sbmu.ac.ir Open Journal Systems <p dir="RTL"><strong>مجله تاریخ پزشکی</strong><em><strong>&nbsp;</strong></em>دارای رتبه علمی پژوهشی از کميسيون نشريات علوم پزشکی کشور یک مجله‌ الکترونيکی است که به زبان فارسی به همراه چکيده انگليسی با دسترسی آزاد (open access) منتشر کننده مقالات حوزه‌های تاریخ پزشکی، تاریخ دندانپزشکی، تاریخ داروسازی، طب سنتی، جامعه‌شناسی پزشکی و سایر موضوعات مرتبط می‌باشد. هدف&nbsp;مجله تاریخ پزشکی<em><strong>&nbsp;</strong></em>معرفی دانشمندان و حکیمان بزرگ و نوآوری‌های ایشان در عرصه پزشکی، معرفی آثار ارزشمند پزشکی و دارویی کهن، معرفی جریان‌های مهم پزشکی و معرفی احیای میراث مکتوب پزشکی در راستای بازشناسایی تاریخ پزشکی تمدن بزرگ ایرانی – اسلامی می باشد.&nbsp;&nbsp;</p> <div id="custom-2"> <h3>بانک ها و نمایه نامه ها</h3> <ul> <li class="show" dir="RTL"><a href="https://scholar.google.com/citations?user=Qagyu34AAAAJ&amp;hl=en&amp;authuser=5">گوگل اسکالر</a></li> <li class="show" dir="RTL"><a href="https://scholar.google.com/citations?user=Qagyu34AAAAJ&amp;hl=en&amp;authuser=5">پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)</a></li> <li class="show" dir="RTL"><a href="http://ecc.isc.gov.ir/showJournal/4873">پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)</a></li> <li class="show" dir="RTL"><a href="http://www.magiran.com/magtoc.asp?mgID=6084&amp;Number=36">Magiran</a></li> </ul> </div> <div id="pageFooter"> <p dir="RTL"><strong>مجله تاریخ پزشکی</strong> تحت لیسانس CC BY-NC 4.0 منتشر می شود. این مجله توسط مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی منتشر می شود.چاپ مقالات در این نشریه کاملا <strong>رایگان</strong> است.</p> </div> <p dir="RTL">نويسندگان محترم می توانند مقالات خود را از طريق آدرس اختصاصی مجله&nbsp;<a href="http://ojs2.sbmu.ac.ir/me">http://journals.sbmu.ac.ir/mh</a> ارسال نمايند. مقالاتی که با چارچوب موضوع مجله مرتبط نباشند، قابل چاپ نخواهند بود. تمامی نويسندگان مقاله، مسوول تمامی مراحل تحقیق و نتایج که بیان کرده‌اند، می­ باشند.مقالات &nbsp;ارسالی در ابتدای ، برای اعمال <strong>سیاست های منع&nbsp; سرقت ادبی</strong>، در پایگاه های معتبر و مورد قبول وزارتین&nbsp; بررسی و مشابهت یابی خواهد شد.</p> <p dir="RTL">مجله<strong> انواع مقالات</strong> زیر را در بر می‌گیرد:</p> <p dir="RTL">مقاله اصیل/ تحقیقاتی (Original Article)</p> <p dir="RTL">مقاله مروری (Review Article)</p> <p dir="RTL">نامه به سردبیر (Letter to Editor)</p> <p dir="RTL">سخن سردبیر (Editorial)</p> <p dir="RTL">دیدگاه (Commentary)</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> <p dir="RTL">&nbsp;</p> https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/37416 2022-10-03T10:42:53+00:00 جمال رضایی اوریمی t.shakeri42@gmail.com طاهره شاکری t.shakeri42@gmail.com

<p>در شماره 46 (دوره 13، پاییز 2021) مجله علمی تاریخ پزشکی مقاله‌ای پژوهشی تحت عنوان «عُرَیب بن سعد قُرطُبی؛ حکیم مسلمان زنان و اطفال» توسط نگارندگان محترم محبوبه فرخنده‌زاده و سیده‌نرگس تنهایی منتشر گردید (1). در ابتدا لازم است به دلیل انتخاب موضوع بااهمیت این مطالعه و دستیابی به نتایج بسیار خوب از نویسندگان این مقاله تشكر نماییم. با توجه به اهمیت مطالعات تاریخ پزشکی در پژوهش‌های پزشکی، چند نكته در رابطه با مطالعه مذکور با تأکید بر عنوان این مقاله &nbsp;قابل ذکر می‌باشد.</p> <p>نویسندگان در عنوان مقاله عُرَیب بن سعد قُرطُبی را حکیم مسلمان زنان و اطفال نامیدند. در واقع اطلاق حکیم به این دانشمند سؤالات متعددی در ذهن خواننده ایجاد می‌نماید. آیا حکیم الزاماً همان طبیب است؟ آیا در گذشته تمام طبیبان حکیم بودند؟ آیا هدف نویسندگان در این مقاله نشان‌دادن ارتباط بین حکمت و طبابت با شخص مورد نظر بوده است؟ یا بررسی دانش طبابت و ‌تخصص ویژه این طبیب؟</p> <p>بررسی منابع و متون معتبر نشان می‌دهد که صفت حكیم از حروف «ح ك م» مشتق شده كه در اصل به معنای منع و بازداشتن برای اصلاح بوده و حكمت نیز به حق رسیدن با علم و عقل است (2). برخی نیز دو معنای «دانا و صاحب عدل و حکمت (فرزانه)» و «استواركننده كارها (محكم كار)» (3) را برای حکیم در نظر گرفتند، به طوری که در معناى اول حكیم، بر صفتى ذاتى؛ و در معناى دوم بر صفتى فعلى دلالت دارد و در این ارتباط معنایی، تنها از صاحبِ علم و حكمت کارِ استوار صادر می‌گردد (4). همچنین واژه حکمت را در زبان عبری «حُخْمَا=Hokhmah و به زبان انگلیسی «Wisdom» معنا کرده‌اند و دارنده حکمت را «حکیم» می‌گفتند که در زبان عبری «حاخام=Hakhmah» نامیده می‌شد (5). در فرهنگ معین حکیم به معنای دانشمند، فیلسوف و طبیب آمده است (6). برخی حکمت را علم محکمی که همراه با استواری در عمل باشد معنا کرده‌اند (7).</p> <p>«در گذشته مجموع دانش‌های زمان را حکمت می‌نامیدند و حکیم کسی بود که به همه این علوم احاطه داشت. ارتباط علوم با یکدیگر و سیر مطالعاتی طالبان علوم به شکلی بود که معمولاً متخصص هر فن و دانش از دیگر علوم مطرح در زمان خود، آگاهی داشت و با یک جهان‌بینی کامل در حیطه تخصصی خود مشغول به کار بود» (8). بر این اساس پزشکی در ابتدای دوره تمدن اسلامی با بسیاری از علوم زمان و به خصوص فلسفه ارتباط نزدیکی داشت؛ فلسفه دربرگیرنده همه دانش‌ها بود و یک پزشک که علوم مختلف از قبیل فقه، منطق و کلام، فلسفه، طبیعات، نجوم و حتی هندسه و موسیقی را می‌آموخت، به‌ عنوان یک «فیلسوف» شناخته می‌شد (10-8). ارتباط بین حکمت و طبابت چنان زیاد بود که به فیلسوف و طبیب هر دو حکیم می‌گفتند، چون در همه علوم زمانه سرآمد بودند، مانند ابن رشد و ابن‌سینا (۹).</p> <p>از آنجایی که بسیاری از طبیبان به خصوص در قرون اولیه اسلامی در تمامی علوم مهارت داشتند و در زمره حکیمان قرار می‌گرفتند، الزاماً شاید حکیم را بتوان همان طبیب دانست، چنانکه در طول تاریخ اسلام اکثر حکیمانی که در انتشار و انتقال علوم نقش به سزایی داشتند، طبیب نیز بودند (۹)، اما با توجه به معانی حکیم و علومی که فرا می‌گرفتند، به خصوص فلسفه و حکمت که سرآمد همه علوم بودند، شاید نتوان «قرطبی» را یک حکیم دانست، چراکه در مقاله مذکور برخی از علوم همچون تاریخ، ادبیات و پزشکی و ستاره‌شناسی به وی نسبت داده شده، ولی سخنی از فلسفه، حکمت و سایر علوم به میان نیامده است. همچنین در محتوای پژوهش نیز نسبت حکیم به «قرطبی» اطلاق نشده و از وی با القابی همچون «دانشمند، پزشک و طبیب» نام برده شده و فقط در عنوان مقاله «حکیم مسلمان» آمده است، ولی اگر حکیم را به معنای دانشمند و فرزانگی و طبیبی که در حوزه‌های تخصصی خاص تبحر داشته و سرآمد زمانش بوده، در نظر بگیریم، شاید اطلاق «حکیم» به ایشان مناسبت داشته باشد.</p> <p>به نظر می‌رسد هدف نویسندگان در این مقاله بیان ارتباط بین حکمت و طبابت و یا حکیم‌بودن عُرَیب بن سعد قُرطُبی نبوده که اگر اینچنین بود، مطلبی در این زمینه ارائه می‌شد و درست‌تر این بود با توجه به واژه حکیم در عنوان مقاله، به این موضوع هم اشاره می‌شد. در واقع هدف اصلی نویسندگان مقاله، بررسی دانش طبابت و ‌تخصص ویژه این طبیب بوده است نه بررسی حکمت و فرزانگی این دانشمند.</p>

2022-07-23T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36173 2022-09-21T09:26:27+00:00 جمال رضایی اوریمی rezaei.history2014@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> داروشناسی یکی از علوم پزشکی است که سابقه طولانی در سرزمین مصر دارد. به همین منظور در شماره 39 (دوره 11، سال 1398) مجله علمی تاریخ پزشکی مقاله‌ای تحت عنوان «داروشناسی و روش‌های درمان دارویی در مصر باستان» در صفحات 89 تا 95 توسط نگارندان محترم محمدرضا رجب‌نژاد، احمدرضا پاکزاد و پردیس پاکزاد منتشر گردیده که علیرغم بررسی داروشناسی در مصر باستان، به نظر می‌رسد دچار اشکالات در برخی موارد است. این پژوهش یک مطالعه تحلیلی ـ انتقادی است که با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای به بررسی و ارزیابی مقاله مورد نظر می‌پردازد، لذا هدف از انتشار این پژوهش، بررسی مقاله «داروشناسی و روش‌های درمان دارویی در مصر باستان» از نظر ساختاری و محتوایی و روشی می‌باشد.</p>

2022-09-21T09:22:33+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/39052 2022-11-22T07:06:31+00:00 فرشید راغب طهماسبی farshid.ragheb@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> من با علاقه مقاله اخیر با عنوان «تأثیر تغذیه بر پیشگیری از بیماری‌ها در اندیشه‌های علی بن عباس اهوازی (384-319 ق.) نوشته «ریحانه‌السادات دباغی، سیدعبدالله محمودی و همکاران» را که در مجله تاریخ پزشکی، دوره چهاردهم، شماره چهل و هفتم سال ۱۴۰۱ منتشر شده است را مطالعه نمودم. در ابتدا از نگارندگان این مقاله برای زحمات ارزشمند آن‌ها کمال تشکر را دارم. بی‌شک این مقالات در راستای احیای میراث مکتوب پزشکی و بازشناسایی تاریخ پزشکی تمدن بزرگ ایرانی اسلامی تأثیر به سزایی دارد. در این مقاله سعی شده است تا با نقد مقاله مذکور ابهاماتی که در مورد علی بن عباس مجوسی وجود دارد، مورد توجه قرار گرفته و همچنین با توجه بیشتر به محتوای مقاله و اهمیت تأثیر تغذیه بر پیشگیری از بیماری‌ها، پیشنهاداتی در جهت مطلوبیت بیشتر آن برای خوانندگان ارائه گردد.</p>

2022-11-22T06:41:57+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36317 2022-10-03T10:39:14+00:00 مصطفی معلمی moallemi@mazums.ac.ir طاهره شاكری t.shakeri42@gmail.com آسيه جوكار a.jokar@mazums.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> علی ابن عباس مجوسی طبیب مشهور سده چهارم قمری، اگرچه به سبب کتاب گرانسنگ خویش شهرتی جهانی یافته، اما احوالات شخصی او کمتر دانسته شده است. از این رو پژوهش حاضر به بررسی چند ابهام درباره علی بن عباس مجوسی می‌پردازد.</p> <p><strong>روش:</strong> این پژوهش یک تحلیل محتوای کیفی از نوع سوماتیو (Summative Qualitative Content Analysis) است که بر اساس بررسی نسخ متعدد از کتاب کامل‌الصناعة و منابع تاریخی دست اول و منابع الکترونیک، با واژگان کلیدی علی بن عباس، مجوسی، کامل‌الصناعة‌الطبیة، عضدالدولة انجام شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> ابهامات چهارگانه‌ای در این پژوهش مطرح شد که با رجوع به منابع تاریخی سده‌های میانه و همچنین برخی نسخه‌های خطی موجود به ترتیب ذیل به آن‌ها پاسخ داده شد. فقدان کنیه برای علی بن عباس برخاسته از آداب ایرانیان بوده و در هیچ یک از نسخه‌های مورد بررسی نسبت اهوازی برای علی بن عباس ذکر نشده است. دین علی بن عباس با توجه به عبارات متناسب با فرهنگ عامه مسلمین می‌تواند اسلام در نظر آورده شود، اما فقدان صلوات بر پیامبر (ص) در برخی نسخه‌ها می‌تواند این گمان را تقویت کند که او مجوسی بوده است و اختلاف نسخه‌ها در یادکرد از عضدالدولة می‌تواند از عدم اتحاد زمان نگارش و عرضه خصوصی و زمان عرضه عمومی این کتاب برخاسته باشد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> شواهدی که در این پژوهش برای پاسخگویی به ابهامات بیان شده، تا حدودی توانسته است پاسخ‌های دقیق و کامل و منطقی را ارائه نماید. به نظر می‌رسد چنین پژوهش‌هایی می‌توانند زمینه‌ای مستند و علمی برای مطالعات تاریخی به ویژه در دوره اسلامی را فراهم آورند.</p>

2022-07-25T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/34077 2022-10-03T10:40:11+00:00 معصومه قدیمی جوبنی mghavam@kashanu.ac.ir منصوره قوام mansurehghavam@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> شناخت گیاهان دارویی به قدمت فرهنگ بشری است. از آغاز اولین آثار جوامع بشری، استفاده از گیاهان به عنوان دارو متداول بوده است. با توجه به سابقه تاریخی و غنی فرهنگی کشور، پتانسیل‌های بالایی در این زمینه وجود دارد و مردم محلی گیلان نیز در طول سالیان دراز زندگی خود چنین دانشی را آموخته و به کار می‌گرفته‌اند. مطالعه حاضر با هدف میزان علاقه و آگاهی مردم محلی از کاربرد گیاهان دارویی بومی روستای جوبن در سال 1398 انجام شد.</p> <p><strong>روش:</strong> روش بررسی توصیفی ـ تحلیلی و پیمایشی و ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامه‌ای محقق‌ساخته بود. روایی محتوایی آن با نظر متخصصان و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ به میزان 933/0به تأیید رسید.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در این پژوهش موازین مرتبط با اصول اخلاقی همچون محرمانه‌بودن، رضایت شخص و آزادبودن شرکت‌کنندگان در همکاری و یا عدم همکاری در روند پژوهش رعایت گردید.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> نتایج حاکی از آن بود که مردم محلی به مصرف گیاهان دارویی علاقه دارند و همواره مصرف گیاهان دارویی و به ویژه گیاهان عرصه‌های طبیعی را بر داروهای شیمیایی ترجیح می‌دهند. همچنین شناخت مردم متولدشده یا در حال زندگی در محله‌های مختلف از روستا از گیاهان دارویی بومی متفاوت بود.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> بنابراین می‌توان دریافت مردم روستا با مصرف گیاهان دارویی در خوراک و غذاهای خود همواره شیوه مراقبتی و پیشگیری از بیماری‌ها را در پیش گرفته‌اند.</p>

2022-07-26T06:33:55+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36564 2022-10-03T10:41:04+00:00 فروهه جعفری jafarifo@yahoo.com مرضیه خبیری khabiry12@gmail.com نجمه هاشمی starsalari07@gmail.com سیدمحمد هاشمی‌مهر paul_wetmore@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> شناخت اساطیر و نمادها، ابزاری علمی برای آگاهی از فرهنگ، تفکر و آداب و رسوم انسان‌ها از روزگاران بسیار کهن است. هدف از پژوهش حاضر، مطالعه و بازشناسی پیشینه‌ و خاستگاه سیمرغ به عنوان نماد پزشکی ایرانیان می‌باشد.</p> <p><strong>مواد و روش‌ها:</strong> در این مطالعه با رویکردی توصیفی و تعیین کلید واژه‌های نماد پزشکی، سیمرغ، مار، ققنوس، عنقا، همای پزشک، مرغ درمانگر و ایران باستان، به بررسی پایگاه‌های معتبر علمی، مقالات و منابع کهن تاریخ پزشکی پرداخته شد. اطلاعات جمع‌آوری شده، پس از کُدگذاری، طبقه‌بندی و تجزیه و تحلیل در قالبی منظم ارائه گردیدند.</p> <p><strong>یافته‌ها</strong>: نماد و اسطوره ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. اسطوره پهنه‌ی نمادهاست و این نماد است که به اسطوره معنا می‌دهد. مار و عصای کادوسه (مهمترین عنصر نماد پزشکی جهان که به عنوان سمبل دارو و درمان برگزید شده)، بُن مایه‌ای ایرانی دارد و با نفوذ باورهای میترائیسم در روم، یونان و ورود آن در مسیحیت، از سوی سایر ملت‌ها پذیرفته شده است. در اساطیر ایران باستان، سیمرغ را نشانه برتری، درمانگری و مظهر پادشاهی تلقی می‏کردند. ترکیب چندگونه‌ی حیوانی در سیمرغ که هر یک از حیوانات، نماد یکی از عناصر چهارگانه طبیعت بوده‏اند، می‏تواند متاثر از نیروی جاودانگی حیات و یاری رسانندگی باشد.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> این پژوهش صرفا با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای انجام شده و اصل امانتداری و صداقت استناد به متون مورد استفاده، اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل‌ها، رعایت شده است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که دانش پزشکي در ايران باستان جايگاه ویژه‌ای داشته است. در میراث فرهنگیِ کهن ایران، نمادها سابقه‌ای چند هزار ساله دارند که با دانش پزشکی، گیاهان دارویی و عمل جراحی همراه بوده‌اند. بنابراین از نماد سیمرغ به عنوان نماد دارو و درمان، در ایران رونمایی شد تا اصالت فرهنگ و تمدن ایرانی، به خصوص در عرصه‌ی پزشکی رخ بنمایاند.</p>

2022-07-23T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36929 2022-10-03T10:41:55+00:00 ریحانه‌السادات دباغی ashtiyani@yahoo.com محسن شمسی mohsen_shamsi1360@yahoo.com سعید چنگیزی آشتیانی ashtiyani@yahoo.com محمدرضا رجب‌نژاد ashtiyani@yahoo.com سیدعبدا... محمودی ashtiyani@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> اصلاح تغذیه در تمامی ادوار پزشکی نقش بی‌بدیلی در پیشگیری و درمان بیماری‌های داشته است. بررسی و تحلیل نقش تغذیه در حفظ تندرستی در آثار علی ابن عباس اهوازی (384-319 ق.) از اهداف برجسته مطالعه حاضر محسوب می‌شود.</p> <p><strong>روش:</strong> در مطالعه مروری حاضر، مهم‌ترین آرا و نظرات اهوازی در زمینه تغذیه و نقش آن در پیشگیری از بیماری‌ها، بر اساس کتاب مرجع «کامل الصناعة‌الطبیة» و بانک‌های اطلاعاتی معتبر نظیر Scopus، PubMed، Science Direct جمع‌آوری و در نهایت با توجه به اهداف و سؤالات پژوهش، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی اراک با کد اخلاق IR.ARAKMU.REC.1399.158 مطالعه حاضر را تصویب نموده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> اهوازی اولین گام در پیشگیری و درمان بیماری‌ها را اصلاح رژیم غذایی می‌داند، وی معتقد است که پزشک باید مزاج خوراکی‌ها، نوشیدنی‌ها و طبیعت بدن‌ها را بشناسد. طبقه‌بندی غذاها و توصیه آن‌ها بر اساس حرفه، طبیعت، شرایط سلامتی و بیماری، از جمله دیگر خصوصیات علمی کتاب است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> انتخاب نوع غذا بر اساس ویژگی‌های فردی، نمود دیگری از مفهوم نوتریژنومیکس در آثار اهوازی است. همچنین نظرات وی بی‌شباهت به هرم غذایی امروزی نبوده و اصولاً دسته‌بندی غذاها در کتاب الملکی منظم‌تر و دقیق‌تر از کتاب الحاوی رازی و کاربردی‌تر از کتاب قانون ابن سینا نوشته شده است. سیر تطوری در نظرات تغذیه‌ای اهوازی نسبت به پزشکان قبل از خود نظیر رازی و همچنین اثربخشی انکارناپذیر بر عقاید پزشکان بعد از او به خوبی دیده می‌شود.</p>

2022-07-23T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/35058 2022-10-03T10:43:43+00:00 عباس اویسی abbasovise@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> سرزمین سیستان به دلیل مجاورت با نواحی مرزی در عصر قاجار گذرگاه برخی از بیماری‌های واگیردار بوده است و ساکنان آن متأثر از درد و رنج امراض به سر برده‌اند. دول خارجی نظیر انگلستان و روسیه به دنبال مطامع استعماری خویش، مسائل اجتماعی و بهداشتی سیستان را با حساسیت دنبال می‌نمودند و اسناد محرمانه آن‌ها شاهد این مسأله می‌باشد.</p> <p><strong>روش:</strong> پژوهش حاضر بر آن است با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و آرشیوی به تبیین وضعیت بهداشتی درمانی سیستان در دوره قاجار و پهلوی اول بپردازد.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در تدوین این پژوهش، اصل امانتداری و صداقت استناد به متون مورد استفاده، اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل‌ها، رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد بی‌توجهی حکام قاجار وکمبود امکانات بهداشتی و از سوی دیگر، همجواری سیستان با هند و افغانستان در نابسامانی اوضاع بهداشتی آن مؤثر بوده است. افزون بر این باورهای خرافی مردم و روش‌های سنتی درمان امراض، سیستان را بستری مناسب جهت شیوع و انتشار بیماری‌های مسری نظیر وبا و طاعون نمود. در این میان، دولت انگلستان به منظور حفظ منافع خویش ناچار به ایجاد بیمارستان در سیستان گردید. در عصر پهلوی اول نیز با تحول سیستم بهداشت و درمان بتدریج ارسال نیرو و خدمات به این منطقه آغاز شد و بدین تدبیر از روند مرگ و میر ناشی از بیماری‌ها کاسته شد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> روش‌های درمانی در سیستانِ دوره قاجار همانند دیگر نقاط ایران بر اساس تجربه و طب سنتی کهن رواج داشت. درمانگری نوین توسط کنسولگری روسیه و انگلیس برای نفوذ و کنترل بیشتر این منطقه انجام می‌شد. در دوره پهلوی اول با توسعه شهرهای شرق ایران، اقدامات عمرانی رضاشاه و فراهم‌نمودن تسهیلات بهداشتی، به تدریج تجهیزات پزشکی و بهداشتی به سیستان ارسال شد و مراکز بهداشتی و درمانی رونق گرفت.</p>

2022-07-25T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/33588 2022-10-03T10:44:34+00:00 محمدحسن دشتی خویدکی dashty54@gmail.com امیرعباس مینایی‌فر aaminaeifar@gmail.com فاطمه راسخ physiology39@yahoo.com مهدی باغیانی m.baghian352@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> بیماری‌های ریوی از بیماری‌های شایع شغلی هستند که تحت تأثیر عواملی مانند شرایط محیط کار، میزان و شدت مواجهات می‌باشند، علاوه بر این وضعیت جسمی و ذاتی افراد نیز نقش مهمی در ایجاد یا وخامت این نوع بیماری‌ها دارد، یکی از روش‌های سنجش توان ذاتی افراد در مواجهه با عوامل بیماری‌زا، تعیین مزاج است، با تعیین مزاج قبل از تخصیص شغل، می‌توان میزان آسیب‌پذیری ذاتی کارگران در مواجهه با عوامل بیماری‌زای محیط کار را پیش‌بینی نمود و در نتیجه شدت آسیب‌های شغلی را کاهش داد، آسیب‌های ریوی از آسیب‌های شغلی در کارخانجات سیمان است و این مطالعه با هدف مقایسه عملکرد ریوی در مزاج‌های مختلف کارگران کارخانه سیمان انجام گرفت.</p> <p><strong>روش:</strong> این مطالعه مقطعی و از نوع توصیفی ـ مقایسه‌ایی است که با مشارکت 92 نفر ازکارگران واجد شرایط کارخانه سیمان مهریز انجام شده است. در کنار تعیین مزاج کارگران، شاخص‌های عملکرد ریوی شامل ظرفیت حیاتی (VC)، ظرفیت حیاتی اجباری (FVC) و جریان بازدمی اجباری 75-25 درصد (FEF 25–75%) نیز مورد ارزیابی قرار گرفت. برای آنالیز آماری داده‌ها از آزمون‌های ANOVA و توکی استفاده شد.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> کمیته اخلاق دانشگاه پیام نور با کد IR.PNU.REC.1398.116 مطالعه حاضر را تصویب نموده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> نتایج نشان داد که شاخص‌های ریوی VC، FEV1، FVC در مزاج‌های صفراوی و دمی نسبت به مزاج‌های سودایی و بلغمی به طور معنی‌داری بالاتر است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> بر اساس نتایج این تحقیق، احتمال ابتلا به مشکلات ریوی در مزاج‌های سرد (بلغم و سودا) بیشتر از مزاج‌های گرم (دم و صفرا) است، از این رو در به کارگیری کارگران با مزاج سرد در خطوط تولید سیمان باید دقت بیشتری صورت پذیرد.</p>

2022-07-26T11:01:51+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36316 2022-10-03T10:45:29+00:00 مهری نقی‌پورزاده ماهانی mehrynaghipoor@yahoo.com ایرج جلالی jalali_i@yahoo.com ابراهیم خراسانی پاریزی jalali_i@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> از جمله فیلسوفان بزرگ عهد صفویه، صدرالمتألهین شیرازی است. وی که دارای تفکری استدلالی ـ عرفانی بوده، به شدت صوفی‌نمایان آن روزگاران را که عامل جدی تهدید سلامت جسمی و روحی اجتماع عصر صفوی محسوب می‌شدند، مورد نقد قرار داده و از آنجا که خود مشربی صوفیانه داشته، به منظور حفظ سلامت جسم و روان عامه مردم و فرهنگ دینی اجتماع آن زمان، سعی در دفاع از تصوف و رد و انکار صوفی‌نمایان خشک ظاهربین کرده و با بیان استدلالی و شهود عرفانی، سبب ایجاد و تقویت تصوف شیعی در چارچوب سلامت دینی شده است.</p> <p><strong>روش:</strong> مواد اصلی این پژوهش آثار علمی ملاصدرا و منابع تاریخی عصر صفویه است. همچنین از پژوهش‌های جدید در خصوص تأثیر ملاصدرا بر وضعیت اجتماعی عصر صفوی نیز استفاده شده است. پژوهش پیش رو با روش تاریخی ـ تحلیلی، به موضوع مذکور پرداخته و در آن از منابع کتابخانه‌ای، به عنوان روش جمع‌آوری اطلاعات استفاده شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> از ابتدا تا انتهای مقاله، اصل صداقت و امانتداری رعایت گردیده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> ملاصدرا بعضی از سخنان صوفی‌نمایان را همچون سم مهلک برای سلامت کامل جسم و روح می‌داند. بازخورد تفکر حکیمانه و سلامت‌ورز وی را می‌توان در کتاب «کسر اصنام‌الجاهلیه» شاهد بود. در کتاب مذکور به دفاع از دین سالم در برابر ورود عقاید باطل و مخرب پرداخته است؛ عقایدی که به پیروی از شهوات و اوهام نفسانی، عمل به ظواهر شریعت را نفی می‌کنند و موجب تهدید بهداشت روان و سلامت فرهنگی اجتماع می‌شوند. وی بیشترین انتقادات و حملات خود را متوجه «صوفیه عصر خود» کرده است و در حقیقت، منتقد صوفی‌نمایان و داعیه‌داران تصوف ظاهرنما است و آن‌ها را مانع از سلامتی مردمان عصر خویش می‌داند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> این پژوهش تأثیر جدی آموزه‌های ملاصدرا در سلامت جسم و روح اجتماع عصر صفویه را در تقابل با گروه صوفی‌نمایان عصر صفویه که با اعتقادات و اعمال خاص خود مسیر سلامت جسم و روح را با آدابی ظاهری و بعضاً مخالف با شرع مقدس اسلام به انحراف کشانده‌اند، مورد نتیجه قرار می‌دهد. ملاصدرا به آنان که ریاضت را قبل از شناخت احکام شروع می‌کنند، اعتراض کرده و همنشینی با چنین شخصی یا با مریدان او را باعث افسردن روان و میراندن روح معرفی می‌کند.</p>

2022-07-27T10:06:20+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/32851 2022-10-04T06:22:13+00:00 زهرا حسین‌هاشمی hashemizahra30@yahoo.com مسعود کثیری masoodkasiri@ltr.ui.ac.ir اصغر منتظرالقائم montazer5337@yahoo.com فرشته بوسعیدی fboosaidi@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> طب ایرانی بر پایه دیدگاه فلسفی ـ تجربی در مورد عناصر اربعه، کیفیات فاعله، کیفیات منفعله و تجلی آن‌ها در ساختار فیزیولوژیک بدن آدمی به صورت اخلاط اربعه بنا نهاده شده است. در طب ایرانی دانش تدبیر یک مجموعه مدون و با اسلوب و شیوه علمی و مبتنی بر مبانی طب اخلاطی و شواهد بالینی است. بخشی از تدابیر، مربوط به پوشاک و پارچه برای نقش حفاظتی آن در محفوظ نگه‌داشتن بدن انسان در برابر عوامل اقلیمی و طبیعی در متون طب ایرانی تحریر شده است.</p> <p><strong>روش:</strong> روش انجام این تحقیق، مطالعه توصیفی ـ تحلیلی متکی بر منابع کتابخانه‌ای بوده و تلاش نموده است تا به دنبال تبیین نظرات گوناگون پزشکان ایرانی در خصوص پوشاک و انواع آن، تدابیر پیشگیرانه و فواید آن برای درمان بیماری‌ها و بهبود سلامت بدن را بیان کند.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در ارائه گزارش و انتشار مطالب، صداقت و امانتداری رعایت شد.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> با بررسی متون طب ایرانی، انواع پوشاک و فواید آن مشخص گردید. انواع پوشاک برای فصل های مختلف سال مورد استفاده قرار می‌گرفتند. با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش در جهت افزایش آگاهی از تنوع پوشاک و پارچه در جهت حفظ بهداشت و سلامتی انسان با بررسی متون طب ایرانی انجام شد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> با توجه به یافته‌ها می‌توان گفت سلامتی انسان وابسته به انتخاب صحیح پوشاک متناسب با شرایط اقلیمی و طبیعی است.</p>

2022-07-23T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/33030 2022-10-04T06:23:09+00:00 مرتضی دانشیار daneshyar@um.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> نوشته حاضر، پژوهشی موردی بر پایه جزئیات آماری است که میزان تلفات عارضه سکته (سکته مغزی و قلبی) در میان دولتمردان 15 سال پایانی حکومت ناصرالدین‌شاه (حک. 1313-1264 ق./ 1996-1848 م.) و خانواده آنان را تخمین می‌زند. پس از محاسبه این آمار، با بررسی رژیم غذایی، میزان تحرک و ویژگی‌های ارثی مبتلایان، زمینه ابتلا و سبب گسترش سکته در میان طبقه مذکور نسبت به سه دهه پیش از آن تاریخ، مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.</p> <p><strong>روش:</strong> تحقیقات موردی نیازمند داده‌های خُرد و آماری است که این جزئیات تا پیش از سده اخیر در تاریخ پزشکی بسیار نادر است، اما از نیمه دوره قاجار نگارش آثاری رایج گشت که اطلاعاتی اگرچه پراکنده، اما ریز و دقیق از امور بهداشتی جامعه ارائه می‌دهند. این مکتوبات خاطرات یا یادداشت‌های روزانه دولتمردان قاجاریه است؛ آثاری که به ندرت مورد توجه پژوهشگران حوزه تاریخ پزشکی بوده است. داده‌های تحقیق حاضر از منابع مذکور و سفرنامه‌های دولتمردان قاجاریه فراهم آمده و به روش توصیفی ـ تحلیلی، تدوین شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> راستی و امانتداری در ارجاعات کاملاً رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> بخشی از یافته‌ها حاکی است که رژیم غذایی آکنده از گوشت و چربی و توسعه نامتوازن اقتصادی ـ اجتماعی که کم‌تحرکی را در پی داشت، از عوامل عمده (نه‌تنها عامل) افزایش چشم‌گیر سکته در میان اعیان دولتی در دوره مذکور بوده است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> این پژوهش نشان می‌دهد که رژیم غذایی و پیری بدنه دولت چگونه با همراه‌شدن با توسعه نامتوازن اقتصادی و اجتماعی در اواخر دوره ناصری، موجب افزایش میزان سکته در میان دولتمردان یا خانواده ایشان شده است. در دوره مذکور در حالی که دگرگونی شیوه حمل و نقل از میزان تحرک افراد می‌کاست، بخش بهداشت و درمان در شرایط جدید راهکاری را برای حفظ سلامتی ارائه نکرد.</p>

2022-07-26T06:39:53+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/35654 2022-10-04T06:24:04+00:00 فرحناز رزمی farahrazmi111@gmail.com نفیسه فیاض‌بخش nafisefayazbakhsh@yahoo.com بابک عباسی nafisefayazbakhsh@yahoo.com علیرضا دارابی nafisefayazbakhsh@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> یکی از مهم‌ترین مباحث فلسفی از روزگار باستان تا به امروز مسأله حواس بوده است. فیلسوفان یونان باستان به خصوص &nbsp;Platoو Aristotle، مبسوطاً درباره حواس سخن گفته‌اند. ارسطو در دو رساله به تبیین ادراک ظاهری و باطنی معرفت درباره نفس و حواس و محسوس پرداخته است. وی معتقد به معرفت‌بخش‌بودن داده‌های قوای ظاهری نفس (لامسه، باصره، ذائقه، سامعه و شامه) است و لازمه‌اش را هماهنگی ادراک حسی با عقل می‌داند. در میان قوای ادراکی نفس، حس مشترک وضعیت ویژه‌ای دارد که کارکردهایی چون ادراک محسوسات مشترک و تشخیص وجوه تفاوت میان اشیا و ادراک احساس را به آن نسبت می‌دهد. با توجه به اهمیت جایگاه ویژه ادراک حسی در معرفت‌آفرینی مسأله اصلی مورد پژوهش در این مقاله پاسخ به این سؤال خواهد بود که نقش حواس مادی و ادراک حسی در معرفت‌بخشی چقدر است؟ با وجود آنکه مباحث نفس‌شناسی Aristotle همواره مورد توجه خاص صاحبان اندیشه بوده است، اما هنوز هم جمع‌بندی از نظرات &nbsp;Aristotleراجع به حس و نقش حواس در معرفت به شکل حاضر در فارسی وجود ندارد. در این مقاله تلاش کردیم با نظم و دقت بیشتری آرای Aristotle را معرفی و نظر مفسرین وی را به صورت جامع در یک نگاه ارائه دهیم. از آنجا که سوال‌هایی درباره ارتباط و تعامل میان نفس، حواس ظاهری و حس مشترک و قوه فكر مطرح است که ضرورت مطالعه دقیق مباحثی چون ادراك حسی، خیال و قوای نفس به نحوی شایسته می‌طلبد.</p> <p><strong>روش:</strong> تحقیق از روش توصیفی ـ تحلیلی بوده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> راستی و امانتداری در ارجاعات کاملاً رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> در این مقاله تلاش کردیم با نظم و دقت بیشتری آرای ارسطو را معرفی و نظر مفسرین وی را به صورت جامع در یک نگاه ارائه دهیم.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> اهمیت جایگاه ویژه ادراک حسی در معرفت‌آفرینی و ارتباط و تعامل میان نفس، حواس ظاهری و حس مشترک و قوه فكر از جمله دستاوردهای این مقاله است.</p>

2022-08-03T04:46:39+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/35253 2022-10-04T06:24:59+00:00 مهدی زروندی leg_med_ny@yahoo.com مرضیه قرائتی leg_med_ny@yahoo.com فاطمه کلنگی leg_med_ny@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> سازمان جهانی بهداشت از حدود ۳۰ سال پیش توسعه و استفاده از طب سنتی را به دلیل عدم دسترسی بسیاری از افراد به خدمات اولیه بهداشتی ـ درمانی مورد توجه و توصیه قرار داده و با استقبال بسیاری از کشورها نیز همراه بوده است، اما متأسفانه با وجود آنکه بیش از یک دهه از احیای مجدد طب سنتی در کشور می‌گذرد، هنوز به رشد و شکوفایی لازم و کافی، از جمله ادغام صحیح و کامل آن در بدنه نظام سلامت دست نیافته است. هدف این مقاله توصیفی ـ تحلیلی، شناسایی و امکان الگوگیری از عوامل رشد این طب ـ به عنوان نظام طبی غالب ـ در عصر امامت امام رضا (ع) (۱۸۳-۲۰۳ ق.) ـ با توجه به همزمانی آن با دوران تمدن اسلامی ـ است.</p> <p><strong>روش:</strong> این مقاله به شیوه مروری و به صورت هدفمند با معیارهای معین از طریق جستجو در منابع تاریخی و برخی پایگاه‌های اطلاعات علمی داخلی و بین‌المللی همچون SID و Google Scholar با واژگان کلیدی مرتبط، بدون اعمال محدودیت زمانی نگارش یافته است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> چهار عامل نقش حکومت وقت، هدایت‌های رهبر دینی جامعه، جایگاه مراکز علمی و بیمارستانی مهم همچون دانشگاه جندی‌شاپور و در نهایت نقش اساتید و پزشکان برجسته غیر مسلمان مسیحی و هندی را می‌توان به عنوان عوامل اصلی رشد و شکوفایی طب (سنتی) در عصر رضوی (ع) برشمرد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> ادغام تجارب ارزنده طب سنتی در نظام سلامت، نیازمند حمایت بیش ‌از پیش دولت‌ها، تبیین و ترویج سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی رهبری در این خصوص (بند 12)، گسترش سلامتکده‌ها یا دانشکده‌ها و تخت‌های درمانی تخصیص‌یافته به طب سنتی در بیمارستان‌ها و تعامل بیشتر با اساتید برجسته پزشکی سایر کشورها (از جمله هند و چین) برای استفاده از تجارب مفید ایشان هست.</p>

2022-07-23T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/33872 2022-10-04T06:25:52+00:00 حمیده احسانیان ehsanianh@gmail.com عبدالعلی محقق‌زاده ghaffariinfo@gmail.com فرزانه غفاری ghaffariinfo@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> به علم ترکیب داروهای مفرده و ساخت فرآورده جدید قرابادین می‌گویند. علت اصلی پدیدآمدن قرابادین‌ها عدم درمان برخی بیماری‌ها توسط داروی مفرده، جلوگیری از عوارض جانبی برخی داروها و تأثیر بیشتر دارو بوده است. با وجود اهمیت قرابادین‌ها در طب، بررسی تحلیلی محتوای کتب مربوط به آن‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. یکی از زوایای پنهانی که در بررسی آن‌ها باید مورد توجه قرار گیرد، مبحث آموزش پزشکی می‌باشد. یکی از شاخص‌ترین قرابادین‌ها که از منظر آموزش پزشکی قابل بررسی و تطبیق با اصول نوین آموزش پزشکی می‌باشد، قرابادین صالحی نوشته صالح بن محمد بن محمد صالح قاینی هروی پزشک و داروساز ایرانی قرن دوازدهم (ق.) است که در سال1180 ق. تألیف و در این مطالعه به بررسی و تحلیل محتوای آن پرداخته شده است.</p> <p><strong>روش:</strong> این پژوهش به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد آموزش پزشکی و با روش کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است. کتاب، مقاله و نسخ خطی از جمله ابزارهایی هستند که برای جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش مورد استفاده ‌قرار گرفتند. همچنین با جستجو در پایگاه‌های اطلاعاتی خارجی همچون Scopus، Pub Med، Web of Science، Google Scholer و پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی، مانند نورمگز، مگیران، SID اطلاعات لازم جهت تدوین مقاله جمع‌آوری شد.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> صداقت و امانتداری در ارائه گزارش و انتشار مطالب رعایت گردید و نقل قول‌ها با ذکر منبع مورد استفاده صورت گرفت.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> قرابادین صالحی دارای برنامه آموزشی شامل هدف، محتوا و روش‌های آموزش می‌باشد. نویسنده در مقدمه به طور غیر مستقیم هدف از تألیف کتاب را کاملاً منطبق بر نیازهای روز جامعه توضیح می‌دهد، سپس محتوای متناسب با اهداف پیش‌بینی‌شده را ارائه داده و از طریق روش‌هایی چون حل مسأله و استدلال بالینی در قالب حکایت به آموزش تجربه‌های خود به مخاطبین می‌پردازد. این حکایت‌ها از بعد تحقیق و پژوهش دارای اهمیت می‌باشند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> در دوران تمدن اسلامی قرابادین‌های متعددی نگارش یافته‌اند. قرابادین صالحی با بسیاری از اصول و مبانی آموزش پزشکی قابل تطبیق است. قرابادین صالحی: 1ـ دارای برنامه آموزشی شامل هدف، محتوا و روش‌های آموزش می‌باشد؛ 2ـ با دید آموزش جامعه‌نگر نوشته شده ‌است؛ 3ـ از روش‌های آموزشی چون استدلال بالینی و حل مسأله در آموزش استفاده نموده است.</p>

2022-07-23T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36292 2022-10-04T06:26:47+00:00 فریبا شریفیان sushansfar@gmail.com کتایون فکری‌پور sushansfar@gmail.com آزاده حیدرپور sushansfar@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> بیماری و چگونگی مقابله با آن همواره ذهن بشر را مشغول کرده است. مطالب پزشکی الواح گلی «نیپور» حاکی از آن است که موضوع پزشک و پزشکی در 3000 سال قبل از میلاد مسیح در میان ساکنین منطقه میان‌رودان (بابل، آشور، سومر و عیلام) از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. کهن‌ترین نسخه پزشکی به دست‌آمده لوحه‌ای گلی به زبان سومری مربوط به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد، شامل 12 نسخه دارویی است. علاوه بر الواح سومری چندین لوحه به زبان اکدی نیز درباره تشخیص‌های پزشکی به دست آمده است که حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره نحوه درمان بیماری‌ها است. این الواح باستانی نشان از دانش این اقوام باستانی از آناتومی بدن دارد. آن‌ها برای هر یک از اندام‌های مختلف بدن، اصطلاحی در نظر گرفته‌ بودند. نویسندگان سعی دارند در این مقاله، ضمن بررسی موضوع علم پزشکی در میان‌رودان، نشان دهند که پزشکان میان‌رودانیِ عهد باستان، چه شیوه‌هایی را در معالجه بیماران و درمان بیماری‌ها به کار می‌بردند و آیا در آن زمان با آناتومی بدن آشنایی داشتند؟</p> <p><strong>روش:</strong> پژوهش حاضر بر اساس شیوه تاریخی ـ توصیفی نگاشته و مطالب آن به روش کتابخانه‌ای تدوین شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در تدوین این پژوهش، اصل امانتداری و صداقت استناد به متون مورد استفاده، اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل‌ها، رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> یافته‌ها حاکی از آن است که پزشکان میان‌رودانی برای کلیه، طحال، روده، ریه، خون و مغز اسم‌هایی را در نظر گرفته بودند و این نشان‌دهنده دانش آن‌ها از ارگان‌های بدن بود. همچنین با مطالعه این الواح پی می‌بریم که آن‌ها از انواع گیاهان، مواد معدنی و اجزای جانوران برای تهیه دارو استفاده می‌کردند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> الواح میان‌رودانی نشان می‌دهند پزشکان آن دوره از آناتومی بدن انسان آگاهی داشتند و نام‌هایی را برای هر بخش در نظر گرفته بودند. آن‌ها در الواح، مشاهدات خود از علائم بیمار را می‌نوشتند و بیماری را حدس می‌زدند. برای بیماری‌های مختلف روش‌های درمانی مختلف مانند انجام بانداژ، ماساژ با روغن، استفاده از قرص، شربت، قطره و اسپری و جراحی به کار می‌بردند.</p>

2022-07-23T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/35483 2022-10-04T06:28:00+00:00 محمد بختیاری m.bakhtiari714@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> یکی از وظایف اصلی دولت‌ها، تأمین بهداشت و سلامت عمومی جامعه است. تحقق چنین امری علاوه بر مسئولیت‌پذیری ارکان مختلف دولت و تلاش و هماهنگی آن‌ها برای انجام این وظیفه، به همکاری و همراهی اقشار مختلف اجتماعی با سیاست‌های اعمال‌شده از سوی دولت بستگی دارد. یکی از معضلات بهداشتی رایج در ایران که مسئولیت‌پذیری و همکاری دولت و ملت برای مقابله با آن را ضروری می‌ساخت، شیوع بیماری‌های واگیردار، از جمله آبله بود. از این رو در پژوهش حاضر عملکرد نهادهای مختلف دولت پهلوی اول و عامه مردم و میزان همکاری آن‌ها در مقابله با بیماری آبله در استان فارس مورد بررسی قرار می‌گیرد.</p> <p><strong>روش:</strong> این مقاله با تکیه بر اسناد منتشرنشده مرکز اسناد و کتابخانه ملی و دیگر مستندات و منابع تاریخی و به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد در دوره پهلوی اول علیرغم توجه بیش از پیش دولت به بهداشت و سلامت عمومی و ایجاد مراکز ثابت و سیار آبله‌کوبی در مناطق مختلف کشور که به کاهش قابل توجه مرگ و میر ناشی از بیماری آبله منجر شد، به دلیل عدم آگاهی مردم و بی‌اعتمادی آن‌ها به دولت، کمبود بودجه و امکانات بهداشتی و عدم همکاری برخی از کدخدایان و مأموران آبله‌کوب، نتیجه مطلوب در ریشه‌کن ساختن بیماری آبله محقق نشد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> در دوره پهلوی اول با تصویب و اجرای قانون آبله‌کوبی عمومی و رایگان، ایجاد ایستگاه‌های ثابت و سیار آبله‌کوبی در مناطق مختلف کشور و تشویق و تهدید مردم برای کوبیدن آبله کودکان، از میزان مبتلایان این بیماری و مرگ و میر ناشی از آن به شدت کاشته شد، اما به دلیل فراهم‌نبودن زمینه و امکانات کافی، کمبود آبله‌کوب، عدم همکاری مردم به دلیل جهل و ناآگاهی و بی‌اعتمادی به دولت و همچنین عدم همکاری برخی از کدخدایان، حاکمان محلی و مأموران آبله‌کوب، بیماری آبله به طور کامل ریشه‌کن نشد.</p>

2022-10-02T10:00:42+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36068 2022-10-04T06:28:51+00:00 محمود مهمان‌نواز mehmannavaz86@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> چند سال پیش از روی کارآمدن صفویان در ایران (907 ق.) بیماری عالم‌گیری به نام سیفلیس یا آتشک سراسر اروپا را دربر گرفت و در مدتی کوتاه به ایران نیز سرایت نمود. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تبیین وضعیت بیماری آتشک در دوره صفویه و با تکیه بر منابع آن دوره به انجام رسیده است.</p> <p><strong>روش:</strong> ابزار اصلی این پژوهش داده‌های منابع تاریخی عصر صفوی که شامل متون پزشکی، سفرنامه‌های فرنگیان و آثار مورخان دوره صفوی می‌باشد. روش تحقیق در این پژوهش، تاریخی ـ تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای انجام شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> صداقت و امانتداری در ارائه گزارش و انتشار مطالب رعایت گردیده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> جامعه پزشکی ایران در دوره صفویه از همان زمان ورود بیماری آتشک به ایران تلاش خویش را برای شناخت این بیماری آغاز کرده و در این راستا داروها و شیوه‌هایی برای درمان آتشک تجویز نمود. برخی پزشکان خاص صرفاً به تجویز دارو بسنده نکرده و یافته‌های خود و جامعه پزشکی را به تحریر درآورده تا ضمن آگاه‌نمودن جامعه معاصر خویش از شیوه‌های درمان آتشک، دستاوردهای خود را به آیندگان نیز منتقل کرده باشند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> آتشک بیماری سریع‌السرایه‌ای بوده که عموماً از طریق رابطه جنسی، وسایل مشترک و حمام‌های عمومی منتقل می‌شد. استفاده از بیخ چینی، جیوه، تجویز رژیم غذایی خاص، فصدکردن و شستشوی مداوم بدن مهم‌ترین راه‌هایی بودند که پزشکان عصر صفوی برای درمان آتشک توصیه می‌کردند. به نظر می‌رسد شیوه‌های درمانی پزشکان آن دوره برای کنترل و درمان آتشک مفید و مؤثر بوده است.</p>

2022-07-23T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/37271 2022-09-24T06:12:19+00:00 حمید کاویانی پویا kavyani@uk.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> دانش پزشکی به سبب برخورداری از قدمت و دیرینگی، در هر سرزمینی دستاوردهایی را به جای گذارده و از دیرباز دارندگان این دانش برای انتقال دستاوردهای خویش روش و راهکارهایی را دارا بوده و در پیش گرفته‌اند. در این بین از اهداف مهم مطرح در این پژوهش آنکه پس از کتابت موضوعات طبی توسط پزشکان و رواج آثار پزشکی در دوران اسلامی، طالبان این دانش از چه متونی در آموزش حرفه درمانگری بهره می‌بردند و آیا می‌توان در این کتب درسی به روش‌ها و یا تدابیری در تدریس و آموزش اشاره داشت و یا آثار طبی همگی از یک طرح و قالب مشخصی برخوردار بوده‌اند؟ نکته مهم دیگر آنکه در بین محصلان داروسازی و داروشناسی کدام آثار مورد توجه بود و به هنگام ضرورت اساتید به منظور محک و آزمون مهارت دانشجویان پزشکی از چه متونی استفاده می‌کردند؟</p> <p><strong>روش:</strong> پژوهش پیش رو با شناسایی منابع مهم طبی و تاریخی و چینش و پردازش داده‌های مستخرج از آن‌ها، به توصیف و تحلیل مطالب پرداخته و در تحقیقات جدید و متون کلاسیک در پی معلوم‌ساختن مجهولات در رابطه با مواد آموزشی برآمده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> یافته‌های این پژوهش نشانگر آن است که از همان سده‌های نخستین دوران اسلامی دروسی مهم مورد توجه اساتید و دانشجویان قرار گرفتند که برخی از آن‌ها متون ترجمه‌ای بودند که سال‌ها یا سده‌ها پیش نگارش یافته و یا تألیفاتی بودند که توسط بهترین پزشکان آن دوره پدید آمدند. مهم اینکه متون درسی و حتی نحوه تدوین آن‌ها با ظهور ترجمه‌ها و تألیفات جدید دچار تغییراتی شده و در تخصص‌های مختلف طبی و در طی سنوات تحصیل آثار خاصی مورد توجه برای تدریس قرار می‌گرفت.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> در دوران اسلامی (عصر طلایی) به سبب اهمیت و جامعیت برخی آثار طبی، این تألیفات و یا ترجمه‌ها به عنوان متون درسی در مقاطع مختلف تحصیلی معرفی گردید و به دلیل اینکه فراگیری و اشراف به موضوعات مطرح‌شده در آن‌ها برای محصلان ضروری بود، سوای به کارگیری برخی روش‌ها در تسهیل آموزش و به منظور ماندگاری مطالب در اذهان، برای آگاهی از مهارت دانش‌پژوهان گاه بر مبنای متونی مشخص، از دانشجویان در رشته‌های مختلف پزشکی آزمون گرفته شده و اطلاع از محتویات این آثار به عنوان ملاک و معیار مهارت دانشجویان قرار می‌گرفت.</p>

2022-09-21T06:12:42+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36217 2022-10-26T17:10:39+00:00 سبیکه صالحی Dr.qaraati@goums.ac.ir فاطمه کلنگی Dr.qaraati@goums.ac.ir سعید سپهری‌کیا Dr.qaraati@goums.ac.ir مرضیه قرائتی dr.qaraati@goums.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> شناخت دانشمندان و حکیمان ایران اسلامی که سرمایه‌های معنوی کشور پهناور ما هستند، بی‌شک کمک‌کننده در جهت حرکت در مسیر پیشرفت علمی و فرهنگی کشورمان است.</p> <p><strong>روش:</strong> این پژوهش یک مطالعه مروری است که با استفاده از بیش از 10 کتاب و مقاله در مجلات معتبر علمی و پایگاه‌های استنادی PubMed، Magiran، SID و Google Scholar و با واژگان کلیدی «تاریخ طب در ایران»، «حکمای پارسی‌نویس»، «پزشکان دوره قاجاریه»، «ملک‌الاطبای گیلانی» و «فیلسوف‌الدوله رشتی» مورد بررسی قرار گرفتند. در این مقاله به ابعاد مختلف شخصیت علمی، فرهنگی و اجتماعی ملک‌الاطبای گیلانی پرداخته ‌شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در مراجعه به متون و همچنین در استناد به متون مورد استفاده صداقت و امانتداری حفظ شده است و پرهیز از جانبداری در استنباط از متون رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> حکیم ملک‌الاطبای گیلانی یکی از دانشمندان بزرگ ایران در قرن 13 قمری است. او توانست پس از سال‌ها تحصیل و کسب مهارت علمی و عملی در محضر حکیمان و بزرگان زمان خویش به ‌عنوان طبیب وارد دربار ناصرالدین‌شاه قاجار شود و پس از مدتی با شایستگی که از خود نشان داد مورد توجه شاه قرار گرفت و پزشک مخصوص ناصرالدین‌شاه شد. حفظ‌الصحه ناصری، مشهورترین کتاب فیلسوف‌الدوله رشتی یادگار ارزشمندی از این عالم با عمل است که یک دوره کامل آشنایی با سته ضروریه و تدابیر حفظ‌الصحه است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> حکیمان و بزرگان علمی زیادی در کشورمان بوده‌اند که لازمه حرکت سریع‌تر در مسیر پیشرفت علمی کشورمان، آشنایی با زندگی و آثار آن‌ها و آموختن نکات ارزشمندی از شیوه زندگی آن‌ها است که این عالمان به آنچه خود می‌گفتند عامل هم بوده‌اند، مانند فیلسوف‌الدوله که 123 سال زیست و تا آخرین سال‌ها و روزهای عمر پربرکتش از نظر جسمی و ذهنی سالم و پرتوان بود.</p>

2022-10-03T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/34721 2022-10-26T17:10:39+00:00 مژگان گلزار اصفهانی m.golzaresfahani@gmail.com مرتضی حاج‌حسینی esfahani@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> فرایندی که طی آن حیات انسان آغاز می‌شود و مسیری که طی می‌شود تا نطفه به انسان کامل تبدیل شود، در پزشکی و دیدگاه‌های دینی، فلسفی و کلامی مورد توجه قرار گرفته است و هر کدام به انحای مختلف سعی نموده‌اند تا بر این فرایند و مسیر روشنی افکنند؛ اهمیت وضوح‌بخشیدن به این فرایند و مسیر، به خصوص در پزشکی، به سبب پیشرفت فناوری‌های نوین که راهکارهایی سازنده برای باروری و کمک‌باروری فراهم کرده‌اند، بسیار بیشتر احساس می‌شود؛ به غیر از تلاشی که دانشمندان و پزشکان در این زمینه داشته و دارند، به نظر می‌رسد با استفاده از مطابقت‌دادن فرایند و مسیری که بر اساس مبانی فلسفی تبیین شده است، نه‌تنها می‌توان این فرایند و مسیر را روشن‌تر کرد، بلکه این فناوری‌های نوین، دارای مبنا و تأیید فلسفی خواهند شد که در این صورت، انجام‌دادن آن‌ها با قوت بیشتری از طرف دانشمندان و پزشکان دنبال می‌شود و می‌تواند آن‌ها را در تصمیم‌گیری بهتر در این موارد یاری کند.</p> <p><strong>روش:</strong> روش انجام این تحقیق، مطالعه توصیفی ـ تحلیلی متکی بر منابع کتابخانه‌ای بوده و تلاش شده است بر اساس مبانی طب و فلسفه بوعلی سینا، فناوری‌های نوین باروری مورد تحلیل قرار گیرد.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در ارائه گزارش و انتشار مطالب، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> در این مقاله سعی شده است بر اساس دیدگاه فلسفی این سینا، فناوری‌های نوین باروری و کمک‌باروری مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> تضادی بین فناوری‌های نوین باروری و دیدگاه پزشکی و فلسفی ابن سینا وجود ندارد.</p>

2022-10-03T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36448 2022-10-26T17:10:39+00:00 مریم محسنی سیف‌آبادی mamohseni@muq.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> احیای هویت مادی و معنوی یک ملت مستلزم احیای میراث تاریخی آن ملت است و نسخ خطی بخشی از این میراث ذی‌قیمت محسوب می‌شوند. مفتاح‌العطارین یکی از این کتب ارزشمند است که در حیطه دانش مفرده‌شناسی و داروسازی به رشته تحریر درآمده، این مقاله به معرفی این کتاب، نویسنده آن و همچنین بررسی علت ناشناخته‌ماندن کتاب و مؤلفش در جامعه علمی ایران پرداخته است.</p> <p><strong>روش:</strong> پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای ـ اسنادی و به شیوه‌ای توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در تدوین این پژوهش اصل امانتداری و صداقت در استناد به متون مورد استفاده، اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل‌ها رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> کتاب مفتاح‌العطارین، تألیف سعد‌الدین مرغینانی احتمالاً بین سده هفتم تا نهم قمری نگاشته شده، این کتاب شامل دو مقاله است: مقاله اول حاوی اطلاعاتی درباره علم داروسازی است؛ مقاله دوم به طور اختصاصی به مفردات دارویی می‌پردازد. در جهت نیل به هدف پژوهش علاوه بر بررسی زندگی مؤلف و معرفی کتاب، سعی شده است شرایط سیاسی، اجتماعی، دینی و حتی جغرافیایی آن زمان، مد نظر گرفته شود.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> مقاله حاضر علت ناشناخته‌بودن این کتاب و مؤلفش در ایران را ناشی از وضعیت سیاسی، اجتماعی و علمی حاکم بر سرزمین‌های اسلامی بعد از حمله مغول می‌داند، چراکه استیلای مغول از یک طرف منتج به رکود و عدم پویایی حوزه‌های علمی شد و از سوی دیگر به علت عدم یکپارچگی، ثبات و امنیت سیاسی، سبب گسستگی ارتباط بین آن‌ها گشت.</p>

2022-09-27T13:22:49+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/38743 2022-10-26T17:10:39+00:00 نصرت‌اله طاهرخانی nttt4834@gmail.com کوروش فتحی k.fathi@cfu.ac.ir بشری دلریش boshradelrish589@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> سلجوقیان بانی اولین حکومت قبیله‌ای در دوره اسلامی از سال 431 تا 552 قمری بر بخش وسیعی از سرزمین‌های خلافت شرقی از جمله بغداد فرمان راندند. نیاز به مداوا و درمان سلاطین و درباریان و همچنین سپاهیان که از ارکان مهم سپاه سلجوقیان بود، رجوع به پزشکی و پزشکان متبحر را ضروری می‌کرد. بنابراین هدف این پژوهش، بررسی وضعیت پزشکی و پزشکان در عصر سلاجقه بزرگ براساس منابع آن دوره است.</p> <p><strong>روش:</strong> روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای و اسنادی هست.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> 1ـ وجود پزشکان متبحر همچون ابوالبرکات و ابن تلمیذ، ابوروح جرجانی و سیداسماعیل جرجانی که خود از اساتید بزرگی چون ابن سینا و سعید بن ‌هبه الله و ابن ‌ابی‌صادق تعلیم دیده بودند؛ 2ـ توجه سلاطین و وزرا به تعمیر و بنای بیمارستان‌ها و وقف درآمد حاصله از اجاره دکان‌ها و باغات در جهت هزینه بیماران حاضر در بیمارستان‌ها و آموزش پزشکی؛ 3ـ تألیف و تدوین بسیاری از کتب پزشکی در این زمان و همچنین برای اولین‌بار تألیف کتب پزشکی به زبان فارسی توسط ابوروح جرجانی و سیداسماعیل جرجانی؛ 4ـ از ویژگی بارز دیگر این عصر که در منابع بر آن تأکید شده است وجود بیمارستان‌های سیار است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> پزشکی در این دوره در پی ‌رشد و اعتلای آن که از دوره آل بویه سرعت گرفته بود، به سبب وجود پزشکان متبحر، توجه سلاطین و وزرا به تعمیر و بنای بیمارستان‌ها، گسترش وقف و اختصاص درآمدهای آن به بیمارستان‌ها و آموزش پزشکی، تألیف و تدوین کتب پزشکی مهم و وجود بیمارستان‌های سیار از رشد زیادی برخوردار شد.</p>

2022-10-23T10:57:27+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/38386 2022-10-26T17:10:39+00:00 الهام پروازی eslame.iran.history1357@gmail.com مهدی عزتی ezatimehdi@razi.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> در دوره قاجار اطبا که میراث‌دار طب سنتی نیاکان خود بودند، چندان از علم تشخیص بیماری‌ها اطلاعی نداشته و با تکیه‌ بر تجربیات خویش، در بستری از آزمون‌ و خطا به معالجه بیماران می‌پرداختند و در این میان نهاد خاصی وجود نداشت که بر عملکرد اطبا نظارت داشته و اجازه طبابت صادر کند. با شروع سلطنت ناصرالدین‌شاه و روی کارآمدن امیرکبیر، به ‌تدریج تحولی نسبی در این زمینه رخ داد و آزمون و گزینش اطبا توسط طبیبان ماهر در دستور کار قرار گرفت. با این ‌وجود این طرح چندان منسجم دنبال نشد تا اینکه با انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی امکان قانونی‌کردن آن فراهم آمد، لذا میزان مهارت اطبا در چارچوب خاصی مورد بررسی قرار گرفت و پس از مطابقت با معیارهای اداره معارف برای آن‌ها تصدیق‌نامه (پروانه طبابت) صادر شد. این برنامه پس از دارالخلافه در دیگر ولایات ایران، از جمله همدان به اجرا گذاشته شد. مقاله پیش رو در نظر دارد به بررسی چگونگی صدور اولین تصدیق‌نامه‌های پزشکی اطبای همدان در عصر قاجار بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که حکیمان همدان با ارائه چه مستنداتی توانستند به اخذ تصدیق‌نامه نائل آیند و صدور این تصدیق‌نامه‌ها چه تأثیری بر تحول طبابت و پزشکی همدان در این دوره گذاشت؟</p> <p><strong>روش:</strong> این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی و با رویکردی تاریخی و توصیفی به تحلیل موضوع پرداخته است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای و اسنادی، شامل اصالت منابع، صداقت و امانتداری مطالب به درستی رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که نخستین تصدیق‌نامه‌های رسمی طبابت همدان، به ‌واسطه تحصیل در مدرسه ینگی‌دنیایی همدان، تجربه حکیمان، گزینش در کمیسیون اداره معارف و اشتهار در بین مردم و اطبای معروف، صادر شده است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> به نظر می‌رسد اجرای قانون طبابت تأثیر مثبتی در تحول پزشکی و تلاش اطبای همدان جهت کسب دانش کافی به‌ منظور خدمات پزشکی به‌ روز و کارآمد داشته است.</p>

2022-10-12T10:17:24+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36889 2022-10-26T17:10:39+00:00 امیرمهدی طالب taleb@behdasht.gov.ir محمد باقری m84bagheri@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> طبس یکی از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی است که با وجود پیشینه سترگ تاریخی، تاکنون از منظر تاریخ علوم پزشکی کمتر شناخته شده است. از این نقطه نظر بررسی زندگانی و آثار برجای‌مانده از پزشکان طبسی می‌تواند راهگشای آشنایی با آرای پزشکی ایشان باشد. در این مقاله ضمن شناسایی پزشکان و دانشمندان طبسی در ادوار تاریخی، به معرفی این گروه از دانشمندان فرهنگ و تمدن اسلام و ایران که آثار مکتوب پزشکی و یا میراث ارزشمندی را برای نسل‌های پس از خود به یادگار نهاده‌اند، نیز پرداخته می‌شود.</p> <p><strong>روش:</strong> پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای و پژوهشی تاریخی (Historical Research) با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته است. برای اطلاع از احوال پزشکان طبسی و آثار آنان به منابع مکتوب تاریخی و نیز مآخذ فهرست‌نویسی و پایگاه‌های رایانه‌ای مراجعه گردیده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در این پژوهش موازین مرتبط با اصول اخلاقی همچون محرمانه‌بودن، رضایت شخص و آزادبودن شرکت‌کنندگان در همکاری یا عدم همکاری در روند پژوهش رعایت گردید.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> منطقه طبس در زمینه دانش پزشکی سهم قابل توجهی در منطقه جنوب خراسان داشته است، از جمله این پزشکان، میرزایحیی طبیب طبسی، میرزاابوالحسن طبیب طبسی، میرزااسدالله طبیب، غلامرضا امیرشیبانی و حسن مجد بوده‌اند. در بخش آثار مکتوب می‌توان از ترجمه کتاب خواص آیات قرآن یا ترجمه الدرالنظیم فی خواص القرآن العظیم، شافی الاوجاع (ترجمه تقویم الابدان) و تألیف کتاب زبده العلاج (طب منظوم) و استنساخ پنج نسخه خطی نام برد. همچنین مشخص گردید در شهر طبس بیمارستانی به نام بیمارستان شیبانی وجود داشته است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> با توجه به یافته‌های پژوهش مشخص شد که منطقه طبس نقش مهمی در آموزش و درمان پزشکی و نیز انتقال میراث پزشکی به نسل‌های پس از خود داشته، چنانچه چندین پزشک از جمله میرزایحیی طبیب طبسی و میرزاابوالحسن طبیب طبسی و... از این منظر شناسایی و معرفی شدند. همچنین فرزندان طبس یک نسخه خطی تألیف و دو نسخه خطی را از عربی به فارسی ترجمه و پنج نسخه خطی را در موضوع علوم پزشکی استنساخ کرده‌اند. همچنین «بیمارستان شیبانی» طبس تا پیش از ویرانی آن در زلزله مهیب شهریورماه سال 1357، به ارائه خدمات بهداشتی درمانی به مردم منطقه، مشغول به فعالیت بوده است.</p>

2022-10-22T06:16:40+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/37699 2022-10-26T17:10:39+00:00 رضا دشتی Dashti.r2012@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> در عصر زرین تمدن اسلامی و در ذیل نهضت علمی جهان اسلام، پزشکان بزرگی برخاستند. تعدادی از نامداران پزشکی آن عصر، از اعضای خاندان مسیحی آل عباد بودند که بی‌تردید خدمات و آثار ارزشمند آنان در علوم پزشکی و سایر دانش‌ها در سرزمین‌های اسلامی و حتی اروپا تأثیر شگرفی برجای گذاشته است. هدف این پژوهش معرفی پزشکان آن خاندان و بررسی خدمات آنان به دانش پزشکی در تمدن اسلامی است، هرچند تاكنون‌ محققین داخلی و خارجی تحقیقاتی درباره بعضی از نامداران این خاندان انجام داده‌اند، پژوهش حاضر نیز می‌تواند به نوبه خود برخی از مجهولات ذهنی محققین درباره این خاندان را آشکار سازد.</p> <p><strong>روش:</strong> این پژوهش با نگرش تاریخی مبتنی بر گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای انجام گردیده است. روش تحقیق این مقاله از نوع توصیفی ـ تحلیلی است، این‌گونه که پس از فیش‌برداری منابع و مأخذ تاریخی به دسته‌بندی مطالب، تحلیل داده‌ها و نگارش مقاله اقدام شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> بررسی‌ها نشان می‌دهد که دانش پزشکی در میان خاندان آل عباد از جایگاه والایی برخوردار بوده است. ابواسحق بزرگ خاندان آل عباد در شهر حیره با تأسیس داروخانه و دارالطب به حرفه داروسازی و طبابت اشتغال داشت و با تشویق فرزندان و نوادگانش به ادامه این حرفه، آنان را به انجام فعالیت داروسازی، تحصیل علم پزشکی و تألیف و ترجمه آثار پزشکی تشویق و ترغیب می‌نموده است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> نتایج تحقیق نشان می‌دهد که از بطن خاندان آل عباد، پزشکان برجسته‌ای برخاسته‌اند که دارای ویژگی‌ها و امتیازات مهمی از جمله تسلط به زبان‌های یونانی، سریانی، عربی و فارسی، علاقمند به پژوهش، تألیف، ترجمه و آزمایش‌های عملی در پزشکی بوده‌اند. اکثر پزشکان خاندان آل عباد در دانش عمومی پزشکی تبحر داشتند و در چشم‌پزشکی نیز حاذق بوده و معمولاً اخلاق پزشکی را نیز رعایت می‌نموده‌اند.</p>

2022-10-22T06:20:55+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/37955 2022-11-07T06:14:53+00:00 مقصود مصباح m.mesbah94@yahoo.com ابراهیم پوردرگاهی e.poordargahi@yahoo.com حمیدرضا فرضی farzi@iaut.ac.ir بهمن پاسبان اسلام b.pasbaneslam@areeo.ac.ir

<!-- [if gte mso 9]><xml> <o:DocumentProperties> <o:Version>14.00</o:Version> </o:DocumentProperties> <o:OfficeDocumentSettings> <o:AllowPNG></o:AllowPNG> </o:OfficeDocumentSettings> </xml><![endif]--><!-- [if gte mso 9]><xml> <w:WordDocument> <w:View>Normal</w:View> <w:Zoom>0</w:Zoom> <w:TrackMoves></w:TrackMoves> <w:TrackFormatting></w:TrackFormatting> <w:DoNotShowRevisions></w:DoNotShowRevisions> <w:DoNotPrintRevisions></w:DoNotPrintRevisions> <w:DoNotShowMarkup></w:DoNotShowMarkup> <w:DoNotShowComments></w:DoNotShowComments> <w:DoNotShowInsertionsAndDeletions></w:DoNotShowInsertionsAndDeletions> <w:DoNotShowPropertyChanges></w:DoNotShowPropertyChanges> <w:PunctuationKerning></w:PunctuationKerning> <w:ValidateAgainstSchemas></w:ValidateAgainstSchemas> <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:DoNotPromoteQF></w:DoNotPromoteQF> <w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther> <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:LidThemeComplexScript>AR-SA</w:LidThemeComplexScript> <w:Compatibility> <w:BreakWrappedTables></w:BreakWrappedTables> <w:SnapToGridInCell></w:SnapToGridInCell> <w:WrapTextWithPunct></w:WrapTextWithPunct> <w:UseAsianBreakRules></w:UseAsianBreakRules> <w:DontGrowAutofit></w:DontGrowAutofit> <w:SplitPgBreakAndParaMark></w:SplitPgBreakAndParaMark> <w:EnableOpenTypeKerning></w:EnableOpenTypeKerning> <w:DontFlipMirrorIndents></w:DontFlipMirrorIndents> <w:OverrideTableStyleHps></w:OverrideTableStyleHps> </w:Compatibility> <m:mathPr> <m:mathFont m:val="Cambria Math"></m:mathFont> <m:brkBin m:val="before"></m:brkBin> <m:brkBinSub m:val="&#45;-"></m:brkBinSub> <m:smallFrac m:val="off"></m:smallFrac> <m:dispDef></m:dispDef> <m:lMargin m:val="0"></m:lMargin> <m:rMargin m:val="0"></m:rMargin> <m:defJc m:val="centerGroup"></m:defJc> <m:wrapIndent m:val="1440"></m:wrapIndent> <m:intLim m:val="subSup"></m:intLim> <m:naryLim m:val="undOvr"></m:naryLim> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!-- [if gte mso 9]><xml> <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true" DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99" LatentStyleCount="267"> <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false" UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"></w:LsdException> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"></w:LsdException> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><!-- [if gte mso 10]> <style> /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-para-margin:0in; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:10.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-bidi-font-family:Arial;} </style> <![endif]--> <p class="MsoNormalCxSpFirst" dir="RTL" style="margin-bottom: .0001pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; line-height: 115%; direction: rtl; unicode-bidi: embed;"><strong><span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-ascii-font-family: Arial; mso-hansi-font-family: Arial; color: #705193;" lang="AR-SA">زمینه و هدف:</span></strong> <span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-bidi-language: FA;" lang="FA">شعر قرن ششم، «شعر فنی» است. شاعران این دوره سادگی و روانی شعر دوره‌های قبل را کنار گذاشته و اطلاعات علمی رایج در آن دوره، از قبیل نجوم، کلام، عرفان، موسیقی، طب و به ویژه گیاهان دارویی را در قالب تشبیه و استعاره‌های دیر‌یاب وارد شعر کرده‌اند، به نوعی ‌که بدون آشنایی با این علوم نمی‌توان مفهوم شعر را درک کرد. اطلاعات طبی و خواص درمانیِ رایج گیاهان، بازتاب ‌گسترده‌ای در شعر این دوره دارد. یکی از این ‌گیاهان دارویی، خشخاش است که از مواد مؤثره آن در طیّ قرون با نام‌های مختلف مانند کوکنار، کوک، افیون و تریاک یاد و استفاده شده ‌است. شاعران این دوره، از خاصیّت ‌دارویی و خواب‌آوری عصاره این گیاه، مضمون‌آفرینی‌کرده و طعم و رنگ و خواص ‌آن را دستمایه پند، مدح، تغزّل و عرفان ساخته‌اند.</span></p> <p class="MsoNormalCxSpMiddle" dir="RTL" style="margin-bottom: .0001pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; line-height: 115%; direction: rtl; unicode-bidi: embed;"><strong><span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-ascii-font-family: Arial; mso-hansi-font-family: Arial; color: #705193;" lang="AR-SA">روش:</span></strong> <span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman'; mso-bidi-language: FA;" lang="FA">این پژوهش‌کتابخانه‌ای بر آن است‌ که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی بازتاب دارویی افیون و تریاک را از دیوان ‌خاقانی، سنایی، انوری و خمسه نظامی استخراج کند و بر اساس خواص درمانی مندرج در مقالات ‌علمی، کتب معتبر طب سنتی و همچنین کتاب‌ه<span style="mso-ansi-font-style: italic;">ای ‌گیاهان دارویی امروزی، به بررسی و تحلیل بپردازد</span>.</span></p> <p class="MsoNormalCxSpMiddle" dir="RTL" style="margin-bottom: .0001pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; line-height: 115%; direction: rtl; unicode-bidi: embed;"><strong><span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-ascii-font-family: Arial; mso-hansi-font-family: Arial; color: #705193;" lang="AR-SA">ملاحظات اخلاقی:</span></strong> <span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman'; mso-bidi-language: FA;" lang="FA">در این تحقیق جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</span></p> <p class="MsoNormalCxSpMiddle" dir="RTL" style="margin-bottom: .0001pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; line-height: 115%; direction: rtl; unicode-bidi: embed;"><strong><span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-ascii-font-family: Arial; mso-hansi-font-family: Arial; color: #705193;" lang="AR-SA">یافته‌ها:</span></strong> <span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-bidi-language: FA;" lang="FA">خواص ‌داروییِ مسکّن، منوّم و پادزهری خشخاش با کاربرد امروزی ‌آن مطابقت دارد.</span></p> <p class="MsoNormalCxSpMiddle" dir="RTL" style="margin-bottom: .0001pt; mso-add-space: auto; text-align: justify; line-height: 115%; direction: rtl; unicode-bidi: embed;"><strong><span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-ascii-font-family: Arial; mso-hansi-font-family: Arial; color: #705193;" lang="AR-SA">نتیجه‌گیری:</span></strong> <span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-bidi-language: FA;" lang="FA">افیون در قرن ششم کاربرد درمانی داشته و از دو گیاهِ «خشخاش» و «کاهوی ‌وحشی» به ‌دست می‌آمده ‌است. افیون خشخاش را «کوکنار» و به افیون کاهو «کوک» می‌گفتند. امروزه خبری از افیون کوک نیست، با این حال کاهو هنوز هم در طب سنتی و کتاب‌های گیاهان دارویی به عنوان خواب‌آور شناخته می‌شود</span><span dir="LTR" style="mso-bidi-font-family: 'B Nazanin'; mso-bidi-language: FA;">.</span><span style="font-family: 'B Nazanin'; mso-bidi-language: FA;"> <span lang="FA">لفظ «تریاک» نیز در شعر قرن ششم به طور مطلق در معنی پادزهر به کار رفته است<span style="letter-spacing: -.1pt;">.</span></span></span></p>

2022-10-29T00:00:00+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/38249 2022-10-26T17:10:39+00:00 جواد ربیعی ashtiyani@yahoo.com سعید چنگیزی آشتیانی ashtiyani@yahoo.com محمدرضا رجب‌نژاد ashtiyani@yahoo.com محسن شمسی mohsen_shamsi1360@yahoo.com محمد مهران‌فر ashtiyani@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> طبیعت مدبره کلیدی برای ورود به دروازه پزشکی و کمک به حفظ سلامت و درمان انسان از طریق شناخت هویت و حقیقت انسان به عنوان موجودی است که بنا به مکانیسم ذاتی طراحی‌شده در وی سوق به تعادل و تنظیم درونی وجود دارد، لذا مطالعه حاضر با هدف تبیین مفهوم طبیعت مدبره از دیدگاه طبی ابن سینا و عوامل مؤثر بر تقویت و تضعیف آن انجام پذیرفته است.</p> <p><strong>روش:</strong> در این پژوهش مروری با بهره‌مندی از کتب قانون ابوعلى سینا و جستجوی الکترونیک با استفاده از واژگان کلیدی فارسی و انگلیسی مرتبط در بانک‌های اطلاعاتی معتبر اطلاعات در خصوص مفهوم طبیعت مدبره و روش‌های تضعیف و تقویت آن از دیدگاه ابن سینا و مقایسه آن با مکاتب قبلی گردآوری و مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار گرفته است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی اراک با کد اخلاق IR.ARAKMU.REC.1399.157 مطالعه حاضر را تصویب نموده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> ابن سینا اعتقاد داشت که طب دارای دو جزء علمی و عملی است که طبیب در بخش علمی باید طبیعت مدبره و امور مربوط به آن را بشناسد و در بخش عملی باید شیوه‌های عملکرد طبیعت مدبره و نحوه یاری‌دادن به آن را بداند. در خصوص تقویت و تضعیف طبیعت مدبره ابن سینا شاخصه‌های حفظ‌الصحه (سته ضروریه) و قوانین انصراف، دفع، تعریق با آبزن‌ها و روغن‌ها، و قانون توقف را مؤثر می‌داند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> بر اساس یافته‌های این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که شناخت «طبیعت مدبره» در مکاتب طبی مختلف در بستر تاریخ سیر «تکاملی ـ تدریجی» داشته، اما ابن سینا با بهره‌گیری از تعالیم و آموزه‌های دین اسلام که مبتنی بر مکتب وحیانی و شناخت دقیق از خلقت و فطرت درونی انسان بوده، شناخت دقیق و جامع‌تری از هماهنگی موزون طبیعت با طبیعت مدبره را در آثار خود ارائه و باعث سیر «تکاملی ـ سریع‌تر» این مفهوم شده است.</p>

2022-10-23T11:11:51+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/38184 2022-10-29T17:09:27+00:00 شکوفه شریفی‌فر ssharififar@yahoo.com محمدعلی سلمانی مروست salmani_m@yazd.ac.ir رضا افخمی عقدا salmani_m@yazd.ac.ir وحید تفضلی salmani_m@yazd.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> در لا به ‌لای متون طب سنتی موجود در کتابخانه‌ها، چندین نسخه خطی با ساختار و متن یکسان و مشابه مربوط به یک اثر یافت می‌شود. دو نسخه از این نسخ، تحت عناوین «الکافی فی الطب» و «الکفایه فی علم الطب» که به اختصار «الکفایه» نیز به آن گفته شده، در منابع متقدم از آن به «القانون الصغیر» نیز نام برده شده و به «ابن مندویه» نسبت داده شده است. نسخه‌های دیگری نیز از این اثر تحت عنوان «القانون الصغیر» وجود دارد که به «ابن سینا» نسبت داده شده است و این بعید به نظر می‌رسد که نسخه کاملاً شبیه به هم، متعلق به دو نویسنده باشد، لذا ضروری می‌نماید تا موضوع بررسی گردد و مشخص شود که نویسنده اثر، چه کسی است.</p> <p><strong>روش:</strong> این مقاله، با شیوه تحلیلی ـ توصیفی، درصدد تبیین حقیقت امر است که نویسنده این نسخه‌ها «ابن مندویه» است یا «ابن سینا» یا هر یک کتابی جداگانه و متعلق به یکی از این دو نویسنده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> در مستندات تاریخی، نوعی دوگانگی به ‌چشم می‌خورد و به طور کلی، «القانون الصغیر» در آثار متقدم به ابن مندویه و در آثار متأخر به ابن سینا نسبت داده شده است. شباهت و تطابق نسخه‌ها در بررسی ساختاری و محتوایی به قدری است که نمی‌توان هر یک را کتابی جداگانه دانست، بلکه همگی یک کتاب با عناوین مختلف و متعلق به یک نویسنده است. در برخی مسائل میان آرای ابن سینا، چنانچه در مصنفات او ملاحظه می‌شود با آنچه در نسخه‌های مورد پژوهش آمده اختلاف یا تناقض وجود دارد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> بررسی‌ مستندات تاریخی، تحلیل محتوایی و ساختاری متن، نشانگر آن است که کتاب «الکافی فی الطب» یا «الکفایه» متعلق به «ابن مندویه» است که با توجه به دو ویژگی جامع و کامل‌بودن و حجم اندک آن، به «القانون الصغیر» در مقابل «القانون فی الطب» ابن سینا که به شکل گسترده به مطالب طب پرداخته، معروف شده است. این نامگذاری در گذر زمان موجب شده تا این خلط پیش آید که همان قانون ابن سینا است که وی به صورت مختصر آن را نگاشته است.</p>

2022-10-29T08:15:29+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/37874 2022-11-12T08:50:40+00:00 سجاد دادفر s1dadfar@razi.ac.ir پروین رستمی parvin.rostami@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> پژوهش حاضر مبتنی بر نسخه خطی به نام «حفظ‌الصحه یا نصیحت‌نامه سلیمانی» نگارش طبیبی ایرانی به نام محمد حکیم بن مبارک در دربار عثمانی در قرن دهم قمری است. رسالت اصلی این کتاب راهکارهایی برای پیشگیری و درمان بیماری طاعون است که آن را جزء مجموعه بیماری‌های وبایی قرار داده است.</p> <p><strong>روش:</strong> برای بررسی این نسخه خطی شیوه کتابخانه‌ای و روش تحلیل محتوا به کار رفته است. در این مسیر امانتداری در استناد به مطالب ارجاع داده شده و عدم جانبداری رعایت شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در بررسی نسخه خطی مزبور سعی شده است امانتداری در استناد به مطالب آن و سایر پژوهش‌های دیگر مورد استفاده رعایت شود و از جانبداری در بیان مطالب پرهیز شود.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> برای جلوگیری از ابتلا به بیماری طاعون، وجود جریان هوا در محیط زندگی، پرهیز از تماس با دیگران و تقویت بدن از نظر جسمی و روانی بسیار مفید است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> هدف اصلی طبیب در نگارش کتاب، راهکارهایی برای پیشگیری و درمان بیماری طاعون بود. بر اساس کتاب، عفونت این بیماری از طریق هوا گسترش می‌یافت و قرارنگرفتن در معرض جریان هوای آلوده و حفظ نظافت مکان زندگی با بخور برخی گیاهان خوشبو در تلطیف هوا در پیشگیری از بروز بیماری مؤثر بود. حفظ سلامتی بدن نیز با خوراک‌ها و آشامیدنی‌ها و داروهای گیاهی در دفع بیماری مفید واقع می‌شد و آرامش و دوری از وهم و ترس در تقویت روانی بیمار در مقابله با بیماری بسیار راهگشا بود.</p>

2022-11-12T08:40:34+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/38314 2022-11-02T17:09:44+00:00 محمد رضائی mrezayi39@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> تبریز پیش از انتخاب به عنوان محل استقرار عباس میرزای ولیعهد در اثر عوامل مختلف از نظر فاکتورهای مرتبط با سلامتی چندان مناسب نبود و روند افولی بهداشت در عهد قاجار تشدید شده است. شهر با وجود موقعیت مناسب آب ‌و هوایی، در حوزه بهداشت شهری از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده است. همچنین علیرغم حضور اطبای ماهر آشنا به طب قدیم و جدید، در اثر رواج خرافات، شیوع بیماری‌های مسری و نبود بیمارستان، حضور این پزشکان و استفاده از طب جدید تأثیر چندانی بر بهبود اوضاع نداشته است. با توجه ‌به عدم انجام پژوهش مستقل در خصوص دوره مورد بررسی (1324-1210 ق.)، هدف مقاله حاضر شناخت بهتر وضعیت بهداشت و درمان و مؤلفه‌های تأثیرگذار بر آن در یکی از ادوار مهم تاریخی است.</p> <p><strong>روش:</strong> مواد اصلی پژوهش حاضر اطلاعات و داده‌های منابع تاریخی، به ویژه سفرنامه‌های اروپاییان است که از اوایل عهد قاجار در قالب هیأت‌های سیاسی ـ نظامی و جهانگرد در آن حضور داشته، زوایای مختلف زندگی اجتماعی را به تصویر کشیده‌اند. همچنین تلاش شده از پژوهش‌های جدید در حوزه بهداشت و پزشکی دوره قاجار استفاده شود. روش مورداستفاده در این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده و بر اساس گردآوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای انجام شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در طول نگارش مقاله حاضر، رعایت اصالت منابع، امانتداری و صداقت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> با توجه ‌به اطلاعات موجود به نظر می‌رسد علیرغم شرایط مناسب آب‌وهوایی، نبود مشکل آلاینده‌ها و آشنایی تدریجی با طب جدید غربی، در اثر عواملی مانند شیوع بیماری‌های مسری، نبود بیمارستان‌ها، رواج خرافات و در کل افول تمدنی، حوزه بهداشت و درمان نیز از این روند متأثر شده و با توجه ‌به اخبار منابع از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> یافته‌ها حاکی از بی‌توجهی جدی به بهداشت فردی و عمومی است که در اثر مشکلات ناشی از شیوع برخی بیماری‌های مسری، بلایای طبیعی، قحطی و بی‌توجهی حکومت تشدید شده است. از سوی دیگر تداوم شیوه‌های قدیمی درمان در کنار مشکلات ناشی از نبود مراکز درمانی و رواج خرافات سبب شد با وجود آشنایی و رواج تدریجی طب و پیشرفت‌های جدید، در عرصه عمل تحول چندانی در عرصه بهداشت و درمان ایجاد نشود.</p>

2022-10-31T10:39:38+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/34861 2022-11-02T17:09:44+00:00 مریم‌سادات موسوی m.moosavi_shu82@yahoo.com حسن الهیاری hasanallahyari@pgu.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> ایران عصر قاجار سرآغاز حیات مجدد دانش پزشکی ایرانیان در برخورد با پزشکی نوین غرب محسوب می‌شود، چنانکه در این دوره آگاهی ایرانیان از تحولات علمی و فرهنگی جوامع غربی، به واسطه اعزام دانشجویان به اروپا و نیز حضور پزشکان هیأت‌های سیاسی و مذهبی در ایران، بسترهای بروز تحولاتی شگرف در دانش پزشکی سنتی ایرانیان را فراهم آورد. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی زمینه‌ها و ابعاد مختلف گسترش طب نوین اروپایی در ایران و نقش آن در فرایند گذار طب سنتی به نوین در ایران عصر قاجار (1313-1212 ق./ 1275-1177 ش.) است.</p> <p><strong>روش:</strong> این پژوهش به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از منابعی مانند منابع تاریخ‌نگاری اصیل، سفرنامه‌ها و متون تاریخی ترجمه شده‌ انجام شده است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در عصر قاجار وضعیت نامطلوب بهداشت و درمان در جامعه، نقص دانش پزشکی و نارسایی مقررات دولت ایران در مقابله با اپیدمی بیماری‌ها از یکسو و موقعیت ژئوپلیتیک ایران و رقابت استعمارگران برای افزایش نفوذ در ایران از سوی دیگر، زمینه‌ساز حضور و فعالیت‌های گسترده پزشکان اروپایی از طریق هیأت‌های سیاسی اروپایی در دربار قاجار و مدرسه دارالفنون گردید.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> بررسی فعالیت و نوآوری‌های پزشکان اروپایی در ایران عصر قاجار، از جمله رواج واکسیناسیون، تأسیس بیمارستان به شیوه نوین و آموزش‌های بالینی در بیمارستان، تأسیس آزمایشگاه داروسازی و برقراری «قرنطینه» با شیوه‌های نوین و کارآمد جهت کنترل بیماری‌های اپیدمیک خصوصاً در منطقه خلیج فارس توسط کمپانی هند شرقی انگلیس، نشان‌دهنده نقش مهم و اساسی طب نوین اروپایی در فراگرد تحول رویکردهای دانش پزشکی ایران و گسترش و برقراری جنبه‌های نظری و عملی طب نوین اروپایی در ایران عصر قاجار است.</p>

2022-10-31T11:08:06+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/35861 2022-11-15T10:35:34+00:00 زینب کریمی zeinabkarimi3197@gmail.com شکرالله خاکرند zeinabkarimi3197@gmail.com معصومه دهقان zeinabkarimi3197@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> بغداد، به عنوان پایتخت دولت عباسیان به مدت پنج قرن، از شکوه و آبادانی فراوانی در تمدن اسلامی و حتی تمدن عصر خویش برخوردار بوده است. خلفای عباسی از همان ابتدای ساخت شهر بغداد، توجه زیادی به ساختار شهری درست و مناسب آن داشتند، به طوری که منصور عباسی در ساختن این شهر، معماران، منجمان و حتی متخصصان بسیاری را به خدمت گرفت، اما با وجود تلاش‌های صورت گرفته، ساختار شهری بغداد به گونه‌ای پیش رفت که به عنوان عامل عمده‌ای در شیوع بیماری‌ها و مرگ و میرهای زمان خود شناخته شد. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تبیین نقش ساختار جغرافیایی و بررسی ساخت و سازهای شهری بغداد، به بررسی میزان مرگ و میر این شهر در دوره اول حکومت عباسی پرداخته است.</p> <p><strong>روش:</strong> مفاد اصلی این پژوهش، داده‌های برگرفته از منابع دست اول تاریخ اسلام است که شامل منابع تاریخی، کتب جغرافیایی و متون تاریخ پزشکی بوده است. همچنین از پژوهش‌های جدید در راستای اوضاع اجتماعی عباسیان در قالب مقالات استفاده شده است. روش تحقیق در این پژوهش به صورت تاریخی ـ تحلیلی است و جمع‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای صورت گرفته است.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> صداقت و امانتداری در ارائه گزارش و انتشار مطالب، رعایت گردیده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> به نظر می‌رسد کالبد شهری بغداد همیشه عامل رونق و آبادانی زندگی مردمان آن نبوده است، بلکه ساخت و سازهای متراکم و غیر اصولی آن به تدریج درگسترش عوامل بیماری‌زا و نهایتاً افزایش میزان مرگ ‌و میر در دوره اول حکومت عباسی تأثیر به سزایی داشته است.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> بر اساس نتایج به دست‌آمده در این پژوهش، بافت جغرافیای مصنوع شهر بغداد در قالب عواملی چون ساختار شهری (کوچه‌ها، معابر شهری)، شکل ساختمان‌های مسکونی، خیابان‌ها، بازارها، زندان‌ها، حمام‌ها، آب‌انبارها، چاه‌ها و... یا وقوع حوادثی چون آتش‌سوزی و گسترش آن به دلیل ساختار چوبی پل‌ها در بغداد، در افزایش عوامل بیماری‌زا نقش زیادی داشته‌اند که در نتیجه سبب افزایش شمار مرگ و میر در بغداد در دوره عباسیان شده است.</p>

2022-11-15T10:17:24+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/36886 2022-11-09T17:10:17+00:00 محمدرضا رجب‌نژاد Rajabnejad@gmail.com شهربانو اسدی sheri.gh.1388@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> حضور غربیان با اهداف متفاوت در دوران صفویه نسبت به دیگر سلسله‌ها پررنگ‌تر بوده است. در این دوران برخی از سفرنامه‌نویسان با اهداف گوناگون اقدام به نگارش سفرنامه‌هایی کردند که در بیشتر پژوهش‌های مرتبط با صفویه مورد استفاده تاریخ‌پژوهان قرار گرفته است. یکی از موضوع‌هایی که سفرنامه‌نویسان به آن پرداخته‌اند، موضوع بهداشت و سلامت است. در این پژوهش قصد بر این است دیدگاه‌های این افراد مورد واکاوی قرار گیرد تا مشخص گردد، چقدر این کتاب‌ها، منبع موثقی برای پژوهش در زمینه بهداشت و سلامت دوران صفویه می‌باشد؟</p> <p><strong>روش:</strong> این پژوهش یک مطالعه تحلیلی ـ انتقادی است که با بهره‌جستن از منابع مکتوب دوران صفویه و منابع خارجی (سفرنامه‌های اروپاییان) به بررسی دیدگاه‌های سفرنامه‌نویسان در مورد بهداشت و سلامت پرداخته می‌شود.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> در این پژوهش مشخص گردید که سفرنامه‌نویسان درباره بهداشت و سلامت، دارای دیدگاه‌های متفاوتی می‌باشند و در برخی موارد، گفته‌های آنان هرچند به طور همزمان در ایران بوده‌اند، تفاوت‌های زیادی داشته‌اند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> مطالعه و بررسی سفرنامه‌های دوران صفویه در زمینه بهداشت و سلامت، این نتیجه را دربر داشت که برخی سفرنامه‌نویسان با اهداف و اغراض سیاسی و شخصی خویش، اطلاعات صحیحی را در آثار خود ثبت نکرده‌اند. از این رو در استناد به این منابع، می‌بایست با تأمل و دقت بیشتری از آن‌ها بهره گرفت.</p>

2022-11-09T05:58:57+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/37791 2022-11-15T10:35:34+00:00 مصطفی معلمی m.darabinia@mazums.ac.ir طاهره شاکری m.darabinia@mazums.ac.ir مرتضی دارابی‌نیا m.darabinia@gmail.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> انتحال یا سرقت ادبی به معنی سخن دیگری را به خود نسبت‌دادن است. «کتاب الماء»، فرهنگنامه‌ پزشکی سده‌ پنجم قمری، تآلیف عبدالله بن محمد ازدی است که حمودی در سال 1996 میلادی آن را تصحیح و منتشر نمود. هدف از این پژوهش کاوش در متن و محتوای دو اثر «کتاب الماء» و «قاموس الاطبا» برای ارائه پاسخی منطقی به فرضیه مطرح‌شدن سرقت علمی از این اثر پزشکی است.</p> <p><strong>روش:</strong> این پژوهش اصیل کیفی، با روش تحلیل محتوا و تطبیق داده‌ها، بین دو اثر «کتاب الماء» و «قاموسُ الاطبّاء و ناموسُ الالبّاء» صورت پذیرفت و شباهت‌ها و تفاوت‌های متنی، مورد مطالعه و یادداشت‌برداری دقیق قرار گرفت. برای افزایش قابلیت اعتماد، از منابع دست دوم، نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای جامع طب (نسخه یک)، کتابخانه تاریخ اسلام، تاریخ ایران اسلامی بهره گرفته شد. همچنین واژگان کلیدی «کتاب الماء»، «مدین بن عبدالرحمن قوصونی»، «قاموس الاطباء»، «سرقت علمی»، «عبدالله بن محمد ازدی» در سایر مراکز و پایگاه‌های اطلاعاتی مانند PubMed، SID، Scopus، Noormags، Magiran و Google Scholar جستجو شدند.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> تطبیق این فرهنگنامه با کتاب «قاموسُ الاطبّاء و ناموسُ الالبّاء» قُوصُونی، در سده یازدهم قمری، تشابه خیره‌کننده‌ای را بین محتوای این دو اثر نمایان می‌سازد. تنها تفاوت چشم‌گیر کتاب قوصونی با کتاب ازدی در ترتیب مدخل‌هاست. ترتیب ارائه واژه‌ها در «کتاب الماء» بر اساس ریشه ثلاثی مجرد از ابتدای آن (فاءالفعل) است که اصطلاحاً به آن ترتیب مشرقی می‌گویند، اما ترتیب «قاموس الاطباء» برخلاف «کتاب الماء» از انتهای ریشه (لام الفعل) است که اصطلاحاً این شیوه را ترتیب مغربی می‌گویند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> این بررسی نشان می‌دهد که قوصونی به طور گسترده، من‌جمله با جا به جایی ترتیب واژگان، «کتاب الماء» را به عنوان اثر تألیفی خویش منتشر ساخت.</p>

2022-11-15T10:34:57+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/34473 2022-09-21T09:34:58+00:00 ریحانه یارمحمدی جلالی abbasishabnam@yahoo.com شبنم عباسی abbasishabnam@yahoo.com

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> دو غده فوق کلیه که وزن هر کدام حدود چهار گرم است، در قطب فوقانی دو کلیه واقع شده‌اند. این دو غده همچون سایر قسمت‌های بدن می‌توانند سرطانی شوند. روش‌های معمول درمان سرطان غدد فوق کلیه، از جمله عمل جراحی، دارودرمانی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی عوارضی به همراه دارند. از طرف دیگر، استفاده از گیاهان دارویی قدمتی به درازای تاریخ بشری دارد. با توجه به این پیشینه کهن، کاربرد گیاهان در پیشگیری و درمان بیماری‌ها همچنان جایگاه خود را در بسیاری از جوامع و فرهنگ‌ها حفظ کرده ‌است. هدف از این پژوهش، ارائه فهرستی از گیاهان مؤثر در درمان سرطان غدد فوق کلیه می‌باشد.</p> <p><strong>روش:</strong> در این پژوهش سعی شده ‌است با گرد‌آوری اطلاعات منتشرشده در مجلات علمی معتبر لیستی از گیاهان مؤثر در درمان سرطان غدد فوق کلیه ارائه شود. همچنین از پایگاه اطلاعاتی USDA به منظور آگاهی از ترکیبات فلاونوئیدی موجود در گیاهان استفاده شد. در پایان به منظور تعیین خانواده‌های هریک از گونه‌های گیاهی یافت‌شده، از سایت The Plant List استفاده شد.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> در مجموع 21 گونه گیاهی و 17 خانواده به دست آمد که به نظر می‌رسد در درمان و جلوگیری نسبی از پیشرفت سرطان غدد فوق کلیه تأثیرگذار باشند. این 17 خانواده شامل خانواده‌های کیویان، نرگسیان، پسته‌ایان، چتریان، گل ستاره‌ای‌ها، توسکایان، گوشوارکیان، کدوییان، خلنگیان، فرفیونیان، باقلاییان، گردوییان، برگ‌بوییان، پنیرکیان، گلسرخیان، سیب‌زمینیان و چاییان می‌باشد.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> بر اساس این مطالعه مروری، به نظر می‌رسد که 21 گونه گیاهی در درمان سرطان غدد فوق کلیه مؤثر باشند، البته پیشنهاد می‌شود که مطالعات بالینی گسترده‌تری در مورد هر‌ یک از این گونه‌ها انجام شود تا به اثرات جانبی احتمالی هر یک از آن‌ها پی برده ‌شود. همچنین بهتر است طبع هر گیاه مشخص شود و برای هر فرد، گونه گیاهی متناسب با طبع آن فرد تجویز شود. علاوه بر این، باید شرایط افراد مختلف، از جمله کودکان و نوجوانان، زنان باردار، ورزشکاران، افراد مسن و افراد با بیماری‌های خاص در نظر گرفته‌ شود تا بتوان از گونه گیاهی مناسب در درمان آنان استفاده نمود.</p>

2022-09-21T09:34:31+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی https://journals.sbmu.ac.ir/mh/article/view/37802 2022-11-05T17:09:58+00:00 زهرا ناصری derakhshanar@mums.ac.ir علیرضا درخشان derakhshanar@mums.ac.ir سولماز نوروزی derakhshanar@mums.ac.ir

<p><strong>زمینه و هدف:</strong> هدف از این مطالعه مروری بر کاربردهای طبی ریحان بر اساس منابع طب سنتی و اثرات اثبات‌شده آن در مطالعات پزشکی می‌باشد.</p> <p><strong>روش:</strong> در این مطالعه ابتدا کتب مرجع و دارونامه‌های طب سنتی ایرانی بررسی و کاربردهای طبی ریحان استخراج گردید، سپس اثرات اثبات‌شده ریحان در پایگاه‌های داده پزشکی شامل پابمد، اسکوپوس و گوگل اسکولار جستجو شد. در انتها آموزه‌های طب ایرانی با توجه به شواهد پزشکی موجود مورد بحث قرار گرفتند.</p> <p><strong>ملاحظات اخلاقی:</strong> در این پژوهش اصول اخلاقی مطالعات کتابخانه شامل اصالت متون، امانتداری و صداقت رعایت شده است.</p> <p><strong>یافته‌ها:</strong> تاکنون اثرات درمانی متعددی شامل اثرات آنتی‌اکسیدان، ضد التهابی، ضد میکروبی، ضد قارچی، ایمنومدولاتوری و‌ هایپولیپیدمیک برای گیاه ریحان در مطالعات به اثبات رسیده است. همچنین این گیاه منجر به افزایش حافظه و قدرت یادگیری و کاهش اضطراب شده و در برخی بیماری‌های التهابی پوست و آکنه مؤثر واقع شده است. در بررسی تطبیقی برخی از کاربردهای ذکرشده برای این گیاه در منابع طب سنتی ایرانی دارای شواهد در مطالعات پزشکی می‌باشند.</p> <p><strong>نتیجه‌گیری:</strong> ریحان به عنوان یک گیاه بومی و در دسترس با دارابودن اثرات طبی در طب سنتی و شواهد اثبات‌شده در مطالعات مدرن می‌تواند به عنوان یک درمان کمکی در حوزه پژوهش و درمان مورد توجه قرار بگیرد.</p>

2022-11-05T05:50:41+00:00 حق نشر 2022 مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی