مجله اخلاق زیستی- علمی پژوهشی

هدف از این پژوهش، بررسی نقش جو اخلاقی بر ابعاد درگیری شغلی کارکنان بود. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش کلیه کارمندان سازمان بهزیستی استان تهران در سال 1393 به تعداد 270 نفر بود. حجم نمونه با توجه به جامعه آماری 160 نفر در نظر گرفته شد که کفایت حجم نمونه بر اساس توان آماری بالاتر از 0/8 و سطح معنی‌داری نزدیک به صفر در تجزیه و تحلیل فرضیه‌ها مورد تأیید قرار گرفت. روش نمونه‌گیری، نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای نسبتی بود که بر اساس مرکز و نسبت محاسبه‌شده از هر یک از طبقات متناسب با حجم جامعه آماری، تعداد نمونه هر یک از مرکز معین شد. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل دو پرسشنامه جو اخلاقی در سازمان (ویکتور و کالن، 1988 م.) و پرسشنامه مربوط به درگیری شغلی (شافلی، 2002 م.)، با مقیاس پنج درجه‌ای لیکرت بود. پرسشنامه‌های جو اخلاقی و ابعاد درگیری شغلی پایایی بالایی داشتند. طبق یافته‌های پژوهش حاضر جو اخلاقی رابطه علی مثبت و معنی‌دار بر ابعاد درگیری شغلی دارد. به عبارتی افراد در سازمان‌هایی با جو اخلاقی بالا دارای درگیری شغلی بالایی خواهند بود.

یکی از عمده مصائب عصر پسامدرنیسم بروز بحران‌های زیست‌محیطی است که عوامل زیادی در تحقق این فاجعه جهانی دخیل می‌باشد. این بحران‌ها پیش از آنکه بحرانی زیستی باشد، بحرانی معرفتی است. در این بین نقش آرا و مبانی فلسفی در ایجاد این بحران‌ها و یا ارائه راه حل فلسفی جهت رفع آن بسیار مهم و ضروری است. بر این باور هستیم یکی از عوامل اصلی معرفتی در بروز بحران‌های زیست‌محیطی آرا و مبانی فلسفی فرانسیس بیکن است. از طرف دیگر آرا و مبانی فلسفی ملاصدرا از پتانسیل بسیار بالایی در حل این بحران‌ها برخوردار است. هدف این پژوهش تبیین نقش علل معرفتی در سه حوزه متدولوژی علمی، انسان‌شناسی و جهان‌شناسی در زایش بحران‌های زیست‌محیطی و نیل به راه حلی فلسفی جهت رفع این مشکل است. در واقع با تطبیق مبانی فلسفی این دو فیلسوف قرن شانزده راه حل عمیق فلسفی ـ اسلامی بر اساس نظریات ملاصدرا فراروی اندیشمندان قرار خواهد گرفت.

اصل آسیب‌نرساندن یکی از اصول چهارگانه اخلاق زیستی است که گاهی با اصل سودرسانی تحت عنوان یک اصل مطرح شده است. این اصل در کنار سایر اصول اخلاق زیستی به عنوان یک کد و راهنمای اخلاقی در به کارگیری فناوری‌های نوین زیستی به ویژه دستاوردهای جدید در زمینه پزشکی تعیین شده است. اصل آسیب‌نرساندن بیان می‌دارد که کاربرد تکنولوژی‌های جدید زیستی نباید موجب آسیب‌رساندن به هیچ فردی از انسان‌ها و نسل بشریت و حتی طبیعت و حیوانات گردد. این اصل در شرع مقدس اسلام سابقه‌ای دیرینه، یعنی مقارن با تولد آن دارد و در فقه و حقوق اسلامی که از آن با نام قاعده لاضرر نام برده می‌شود نیز به عنوان قاعده و قانونی فراگیر بر سرتاسر فقه حکومت می‌کند. از آنجا که فقه ناظر بر همه تعاملات و روابط فردی و اجتماعی انسان‌هاست طبعاً این اصل اخلاقی را نیز که مربوط به رفتار انسان در رابطه‌اش با خود و با همنوعانش می‌باشد، دربر می‌گیرد.

یکی از مسائل چالش‌برانگیز در اخلاق پزشکی بحث ماهیت و قلمرو استقلال بیمار در فرایند درمان است. استقلال در لغت به معنای خودگردانی یا خودحکومتی است. احترام به استقلال بیمار، یعنی حق وی در انتخاب درمان و دیگر مراقبت‌های پزشکی که دو جنبه ایجابی و سلبی دارد: جنبه سلبی آن این است که تصمیمات مستقل بیمار نباید توسط دیگران نقض شود و جنبه ایجابی آن، دعوت به رفتار محترمانه در بیان اطلاعات و حقایق، رازداری، کسب رضایت آگاهانه، محافظت از درک و اراده بیمار و کمک به تصمیم‌گیری مستقل اوست.

سؤال مهم این است که قلمرو استقلال بیمار تا کجاست؟ به نظر می‌رسد اصل استقلال فردی اصلی مطلق نیست و در برخی شرایط می‌تواند توسط اصول دیگر لغو ‌شود. اصل استقلال حداقل توسط دو اصل عدم آسیب‌زدن به خود و به دیگران می‌تواند لغو شود، گرچه بیمار از نظر اخلاقی حق ندارد با تصمیماتش به خود آسیب بزند، ولی از آنجایی که بحث اصلی در مسأله استقلال بیمار در اخلاق پزشکی، درستی و نادرستی تصمیمات بیمار از منظر اخلاقی نیست، بلکه وظیفه پزشک در قبال تصمیمات بیمار است، بنابراین در جایی که تصمیم بیمار موجب ضرر به خود می‌شود، در صورت عدم انصراف وی از تصمیمش، دیگران حق ممانعت از انجام آن را ندارند.

دلیل این دیدگاه آن است که از منظر اخلاقی، وظیفه حرفه‌ای پزشک در قبال بیمار در قالب وظیفه نیکوکاری تعریف می‌‌شود. تنجز وظیفه نیکوکاری بر فاعل اخلاقی در وهله اول منوط به درخواست کمک از سوی شخص نیازمند است. در جایی که امتناع از دریافت نیکی توسط شخص نیازمند وجود دارد، وظیفه‌ای در قبال او بر دیگران نیست. اساساً لازمه پذیرش اصل احترام به استقلال بیمار، احترام به هرگونه تصمیمی از سوی بیمار در قبال خویش است، حتی اگر آن تصمیم از نظر پزشک، ابلهانه یا مضر به خود باشد.

مقدمه: تقریباً همه رشته‌هاي مرتبط با سلامتي به خصوص پرستاران روزانه با بسياري از مسائل اخلاقي مواجهند که حل آن‌ها نيازمند برخورداري از توانايي استدلال اخلاقي است. هدف علم اخلاق در حرفه پرستاري بهبود مراقبت‌هاي پرستاري و ارتقاي سلامت بيماران است. بی‌تردید آموزش اخلاق در پرستاری در ارتقای کيفيت مراقبت، مهارت حل مشکلات اخلاقي، فرايند تصميم‌گيری و کسب هويت حرفه‌ای پرستاران نقش به سزایی دارد. این مطالعه مروری با هدف بررسی وضعیت آموزش اخلاق در نظام آموزش پرستاری در ایران انجام شده است.

روش: به منظور یافتن مقالات و منابع مرتبط با آموزش اخلاق در این پژوهش، واژگان کلیدی «اخلاق، آموزش، پرستاری، ایران» و کلمات ترکیبی در پایگاه‌های اطلاعاتی Magiran، Irandoc، Medline و CINAHL جستجو و انتخاب شدند.

یافته‌ها: پس از بررسی متون توجه به ضرورت آموزش اخلاق در پرستاري (افزایش توانايي حل معضلات اخلاقي، کسب هويت حرفه‌ای)، چالش‌هاي آموزش اخلاق (عدم وجود اساتید متبحر در زمینه آموزش، حذف واحد درسی اخلاق در پرستاری و...)، عوامل مؤثر بر آموزش اخلاق حرفه‌ای (ويژگي‌هاي شخصيتي، ارزش‌ها و کمبود آگاهي از کدهاي اخلاق حرفه‌اي)، و شیوه‌های آموزش اخلاق (پرورش تفکر انتقادي، آموزش بين رشته‌ای، بحث گروهي و استفاده از مدل‌هاي تصميم‌گيری اخلاقي و...) در نظام آموزش پرستاری در ایران ضروری است.

بحث و نتیجه‌گیری: لزوم اولويت اخلاق با توجه به تغييرات سريع اقتصادي و اجتماعي و تغييرات شگرف در حرفه پرستاري بيش از پيش مورد توجه است که اين عوامل نياز به پرستاران با صلاحيت حرفه‌ای با توانمندی بالا در تفکر انتقادي، تصميم‌گيری باليني و استدلال اخلاقي را افزايش مي‌دهد. بی‌تردید نظام آموزش پرستاري با توسعه آموزش اخلاق می‌تواند سهم عظیمی در پیشبرد صلاحيت حرفه‌ای این رشته داشته باشد.

نکاح، از سنت‌های مهم اجتماعی در تمدن انسانی است که بقاع نوع انسانی و استمرار نسل آدمی به واسطه آن تحقق می‌گردد. از این رو در آموزه‌های اخلاقی و حقوقی اسلامی توالد و تناسل از مقاصد و اهداف نکاح به شمار آمده است به نحوی که اطلاق عقد نکاح، اقتضای توالد و تناسل را دارد. لیکن امروزه روش‌های نوین ضد باوری که لازمه آن عدم فرزندآوری است، به صورت گسترده رواج یافته و موجب تغییر در شیوه زندگی انسان شده است. سبک زندگی نبی اکرم و ائمه علیهم‌السلام در توالد و تناسل الگویی مناسب برای نکاح دائم و تشکیل خانواده به شمار می‌آید تا شهروندان جامعه اسلامی با تأسی از سیره عملی معصوم نسبت مسؤولیت خود در بقا نوع مبادرت نمایند و خانواده‌ای سرشار از طراوت، نشاط و پویایی را تحقق بخشند و با تولید و پرورش فرزندانی صالح به دارایی زندگی دنیوی خویش بیافزایند و پشتوانه‌ای برای باروری حیات اخروی تمهید نمایند.

یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در مجموعه گفتمان مالکیت فکری استفاده از اختراع ثبت‌شده در تحقیقات آزمایشگاهی است. از آنجا که دانش و فناوری به کاررفته در اختراع منبع ارزشمندی برای پیشبرد تحقیقات و اکتشافات متعاقب است، بسیاری بر این عقیده هستند که قلمروی مجاز برای انجام آزمایش بر روی موضوع اختراع می‌بایست گسترش یابد. برخلاف این رویکرد، مقاله پیشرو ضمن مطالعه تطبیقی قوانین چند کشور چنین استدلال می‌کند که توسعه استثنائات بر حقوق مخترعین و افزایش محدوده استفاده از اختراع می‌تواند موجب برهم‌خوردن تعادل ایجادشده میان هزینه‌های صرف‌شده برای ابداع و ثبت آن از یکسو و حقوق اعطایی از سوی دیگر گردد و متعاقباً منجر به تضعیف مبنای وجودی و کارکرد اصلی نظام ثبت اختراع، یعنی ایجاد انگیزه و تشویق اعضای جامعه به نوآوری شود. بنابراین مصادیق استثنائات بر این حقوق می‌بایستی محدود نگه داشته شوند و به جای افزایش این استثنائات، نسبت به تقویت و ترویج سازوکارهای قانونی استفاده از اختراع که همراه با رضایت مخترع هستند، اقدام کرد.

این مقاله برگرفته‌شده از طرح پژوهشی در مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران می‌باشد.