مجله اخلاق زیستی- علمی پژوهشی

امروزه محور مباحث حقوق بشری، کرامت انسانی بوده و سایر قواعد در حقوق اساسی انسان‌ها منبعث از ارج‌نهادن به شخصیت آنان پدید آمده است. از این رو بررسی مبانی نظری کرامت انسانی در دو نظام‌ فکری و حقوقی، یعنی اسلام و غرب، سبب تسهیل در فهم اقتضائات و منافیات کرامت انسانی در تحقیقات پزشکی خواهد بود. از دیدگاه اسلامی، انسان به موهبت نفخه الهی، برخوردار از عقل و صاحب اختیار و مستعد رشد و تعالی، و طبعا، مسؤول حفظ کرامت معنوی خویش است و هر گونه رفتاری که منتهی به نقض این کرامت گردد، شایسته نیست؛ در حالی که در نگاه غربی، به تبع دیدگاه اومانیستی، حیثیت انسانی به خودی خود و بریده از منشأ الهی، خاستگاه تقدس و تمتع از حقوق و آزادی‌های اساسی شده و هیچ تکلیفی را در این زمینه برنتابیده است. از این رو سوژه مورد تحقیق، به مثابه یک جاندار بیولوژیک محض تلقی می‌شود.

یکی از ابعاد معنوی انسان گرایش به جمال و زیبایی است. از این رو بخش مهمی از زندگی انسان را جمال و زیبایی تشکیل می‌دهد. جاذبه معنوی زیبایی علاوه بر این‌که او را به گزینش مسکن، مرکب و لباس زیبا وامی‌دارد وی را به زیباسازی جسم و چهره‌اش فرامی‌خواند جراحی زیبایی در رهیافت چنین جاذبه نیرومندی پدیدار شده است تا بدن را حفظ و ارتقا ببخشد و ساختار اعضای بدن را متوازن‌تر و زیباتر نماید.

فقیهان عمل جراحی ترمیمی را مشروع و مجاز دانسته‌اند، ولی آنان در زمینه عمل جراحی زیبایی محض اتفاق نظر ندارند برخی آن را حرام اعلام داشته‌اند و مبانی‌ای همچون تغییر در خلقت الهی، روایات متضمن قبیح‌بودن برخی تصرفات در بدن، دورشدن از رسالت انسانی، موجب فریب و تدلیس‌بودن، احتمال خطر و ضرر، عدم مالکیت انسانی نسبت به اعضای بدنش، ارتکاب محظورات را ادله حرمت جراحی زیبایی به شمار آورده‌اند و در مقابل بسیاری از فقیهان قائل به مشروعیت جراحی زیبایی شده‌اند.

آنان برای اثبات نظریه خویش به اطلاق آیات، روایات متضمن حسن زینت و تجمل، اصل اباحه، عرف، دلیل روانشناختی و جامعه‌شناسی استناد جسته‌اند و معتقد می‌باشند جراحی زیبایی چنانکه توام با خطر شدید و عوارض جدی نباشد و به نیت آراستگی معقول ظاهری، محقق بشود و به بهبود کیفیت زندگی فرد بیانجامد با ممنوعیت شرعی روبرو نمی‌باشد.

هدف عمده پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین اخلاق پزشکی از منظر فقه امامیه و حقوق و تأثیر آن بر کاهش تخلفات پزشکی می‌باشد. بدین ‌صورت پرسشنامه‌ای طراحی گردید. بعد از این‌که پایایی و روایی آن مورد بررسی و تأیید قرار گرفت، پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه شد که برابر 0/986 می‌باشد. پرسشنامه بین 40 نفر از پزشکان شاغل در بخش زنان، اطفال، اورژانس، جراحی داخلی، ارتوپدی، سی سی یو، آی سی یو که به صورت تصادفی انتخاب شد، توزیع گردید. یافته‌های به‌ دست‌آمده از پرسشنامه با نرم‌افزار SPSS مورد بررسی قرار گرفت و نتایج آن بیان‌ شده است. در جهت تحليل داده‌های آماري، از روش‌های توصيفي و استنباطي استفاده شده است. نتایج حاصله از 29 نفر 72/5 درصد مرد و 11 نفر (27/5 درصد) زن نشان داد که سهم نسبی متغیرهای مستقل، احترام به حقوق بیمار (0/697)، احترام به همکاران تیم درمانی (0/953)، تعهد به رازداری (a 0/949)، تعهد به عدالت (0/979)، ارتقا کیفیت مراقبت از بیمار (0/976) و وظیفه‌شناسی (0/819)، در کاهش تخلفات پزشکی تأثیر دارد که این رابطه در سطح آلفای 0/01 معنی‌دار است و p<0.005 می‌باشد که بیانگر معنی‌داری فرضیه‌های مورد تحقیق می‌باشد. در این پژوهش سعی شده رابطه بین اخلاق پزشکی از منظر فقه امامیه و حقوق و تأثیر آن بر کاهش تخلفات پزشکی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

كدهای اخلاقي اهدا و انتقال خون به عنوان سندي فراملی هنجارهایی ایجابی و سلبی را با هدف تبيين حقوق و تكاليف داوطلبان اهداي خون، مراكز انتقال خون و بيماران نيازمند مقرر داشته است. مي‌توان مدعي شد رعایت اين هنجارها اولاً هرچه بیشتر سلامت خون و فرآورده‌های اهدایی را تضمین ‌مي‌کند؛ ثانیاً به تداوم اهدای خون از سوی افراد و تقویت انگیزش آن‌ها کمک خواهد كرد؛ ثالثاً حقوق اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان خون را از آغاز فرآیند غربالگری تا تزریق خون یا فرآورده مربوط تضمین و از نقض آن‌ها جلوگيري خواهد كرد.

اين سند همچنين با تدارك يك نظام اخلاقي مشترك، مبنايي را براي مواجهه با چالش‌هاي اخلاقي مرتبط با طب انتقال خون و اتخاذ تصميم و راه‌ حلي درخور به دست داده است.

در این نوشتار تلاش خواهیم کرد با روش توصیفی ـ تحلیلی، هنجارهای یادشده و مبانی آن را به بحث بگذاریم.

به باور نویسندگان این نوشتار، انتقال خون به واسطه ماهیت و اقتضائات خاصی که داراست، مشابه برخی کشورها به ویژه ایالات متحده، در ایران نیز نیازمند رژیم حقوقی و جبرانی متناسبی است. در نوشتار پیش رو به فراخور به تبیین این وضعیت و مدعا نیز خواهیم پرداخت.

فناوری‌هاي نوين مهندسي ژنتيك اين امكان را در اختيار بشر قرار داده است تا بتواند اقدام به دست‌کاری ژنتيكي موجوات مختلف نمايد. اين موجودات كه به موجودات تراريخته معروفند اهميت زيادي در علوم مختلف از جمله پزشكي، داروسازي، صنايع، كشاورزي و... پيدا کرده‌اند. از جمله مهم‌ترين كاربردهاي اين موجودات در كشاورزي و توليد غذا است. گسترش محصولات تراريخته نگرانی‌هايي از جنبه اخلاقي، اجتماعي و ایمنی‌زیستی در جهت پذيرش اين فراورده‌هاي غذايي جديد در بين عموم مطرح نموده است. در اين ميان، ديدگاه‌هاي مذهبي هم نقش قابل ملاحظه‌ای در پذيرش عمومي اين فناوري دارد.

بديهي است دیدگاه ادیان مختلف و تأثیر آن‌ها در تصمیم‌گیری مصرف‌کنندگان متفاوت است. در اين مقاله نظر سه دين بزرگ الهي (اسلام، مسيحيت و يهوديت) در زمينه موضوع چالشي محصولات تراريخته مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرد. نتايج اين بررسي نشان مي‌دهد كه هيچ اجماع كلي در درون اين سه دين در اين زمينه وجود ندارد. با اين وجود، در مجموع به نظر می‌رسد كه تمايل عمومي در هر سه اين اديان به طور فزاينده‌اي به سمت پذيرش اين فناوري و انجام تحقيقات در زمينه محصولات تراريخته و همچنين مصرف آن‌ها است، ولي تقريباً تمامي آنها به بررسي‌هاي دقيق علمي، اخلاقي و نظارتي در خصوص اين محصولات و همچنين برچسب‌زني آن‌ها تأکید دارند.

همچنين عوامل متعدد ديگري مانند رسانه‌ها، فعالان محيط زيست، دانشمندان و صنايع غذايي و همچنين تمامي منابع اطلاعاتي مردم كه بر درك و شناخت مصرف ‌كنندگان نقش دارند هم بر تأثیر جنبه‌هاي مذهبي بر پذيرش محصولات تراريخته تأثیر دارند.