مجله اخلاق زیستی- علمی پژوهشی

زمینه و هدف: اخلاق حرفه‌ای دربردارنده استانداردهایی است که توسط اعضای آن حرفه که به مسؤولیت‌های اخلاقی خود پایبند هستند، به رسمیت شناخته شده‌است. هدف این مطالعه تعیین میزان رعایت اخلاق حرفه‌ای در کتابداران شاغل در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران می‌باشد.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه توصیفی ـ تحلیلی، با استفاده از پرسشنامه استاندارد محقق‌ساخته، نقطه‌نظرات 59 نفر از کتابداران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران که به روش تمام‌شماری وارد مطالعه شدند، جمع‌آوری و با استفاده از نرم‌افزار SPSS 13 تجزیه و تحلیل شد. پس از توضیح درباره اهداف پژوهش، رضایت آگاهانه شفاهی شرکت‌کنندگان اخذ و درباره بی‌نامی پرسشنامه‌ها و محرمانگی اطلاعات به آنان اطمینان داده شد.

یافته‌ها: میانگین نمره کل اخلاق حرفه‌ای در افراد مورد مطالعه 4/39 بود. از بین مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای «احترام به عقاید مختلف در حرفه» با میانگین 4/46 بیشترین و «فراهم‏آوری امکانات برای دسترسی آسان و یکسان به اطلاعات برای همه مراجعان» با میانگین 3/64 کم‌ترین مقادیر را داشتند. تمامی مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای افراد مورد مطالعه تفاوت معناداری با میانگین نظری داشتند. در این بین مناسب‏ترین وضعیت مربوط به مؤلفه رعایت بی‌طرفی در حرفه و کم‌ترین مقدار مربوط به مؤلفه حمایت از حقوق مالکیت معنوی بود.

نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشان داد که کتابداران مورد مطالعه، از منظر برخورداری از اصول اخلاق حرفه‌ای در وضعیت مطلوب قرار دارند. توصیه می‌شود مدیران با برنامه‌ریزی مناسب، کتابداران و اطلاع‌رسانان را از آخرین دستاوردهای علمی حرفه‌ای خود مطلع سازند و با در نظرگرفتن امکانات و امتیازات ویژه، آنان را در ارتقای رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای یاری نمایند.

زمینه و هدف: رابطه تعاملی میان پزشک و بیمار، دارای وجوه چندگانه‌ای است. به هر روی، شیوه تعامل میان پزشک و بیمار، بر پیامدهای اجتماعی ـ روانی بیماران و چگونگی درمان آن‌ها تأثیر می‌گذارد. این مطالعه در پی یافتن الگوی تعاملی در میان بیمار و پزشك مبتنی بر نظام معنایی بیماران مراجعه‌كننده به درمانگاه اقبال، شیراز بوده است.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه از روش تحلیل چارچوب به عنوان یكی از روش‌های تحقیق كیفی استفاده شده‌است. نمونه‌ها به صورت هدفمند انتخاب شده‌ و تعداد آن‌ها بر اساس قاعده اشباع نظری 20 نفر بود. برای گردآوری داده‌ها از مصاحبه عمیق فردی استفاده شد، اگرچه رویکرد عام در تحلیل چارچوب استقرایی است، اما این شکل از تحقیق هم مفاهیم پیشین و هم مفاهیم جدید را دربر می‌گیرد.

یافته‌ها: سه نوع الگوی تعاملی میان پزشکان و بیماران شامل مدل پزشک‌محور، بیمارمحور و مشارکت دوجانبه پدیدار شد که البته غلبه با الگوی مشارکتی بود. همچنین مشارکت‌کنندگان به چهار تم اصلی در ارتباط با نحوه برخورد پزشکان و میزان رضایتمندی بیماران اشاره نمودند: نحوه برخورد دوستانه و عاطفی پزشک؛ اعتماد؛ شتاب‌زدگی به عنوان ویژگی قرن معاصر؛ پول؛ و نظام‌های تخصصی دانش.

نتیجه‌گیری: ریشه‌های اساسی رضایتمندی و عدم رضایتمندی بیماران بر اساس نظریات گیدنز پیرامون پول، نظام تخصصی دانش و اعتماد تفسیر شد. بنابراین اگر بیماران نتوانند به پزشک و یا به عبارت دقیق‌تر، جایگاه پزشک اعتماد کنند، مخاطرات ناشی از تهدید جانی آن‌ها در صورت عدم توجه به توصیه‌های پزشک و ابتلای به بیماری، موجب ناامنی هستی‌شناختی می‌شود.

زمینه و هدف: ارتباط بین اخلاق و حقوق کیفری، از دو منظر رابطه اخلاق با حقوق کیفری ماهوی و حقوق کیفری شکلی قابل تبیین است. در این تحقیق، مصادیق حاکمیت الزامات اخلاقی در فرآیند تحقیقات مقدماتی در قانون آیین دادرسی کیفری 1392 ایران تحلیل می‌گردد.

مواد و روش‌ها: در این تحقیق کیفی از روش تحلیل سند استفاده شده است. به منظور آشنایی با واژگان کاربردی، ابتداد مفاهیم تحقیقات مقدماتی و الزامات اخلاقی تعریف شده و سپس تحلیل و بحث صورت گرفته است.

یافته‌ها: مصادیق حاکمیت الزامات اخلاقی در فرآیند تحقیقات مقدماتی در قانون آیین دادرسی کیفری 1392 ایران، تحت دو عنوان کلی الزامات اخلاقی ناظر به اقدامات مقامات قضایی و الزامات اخلاقی ناظر به اقدامات متهم مورد توجه قرار گرفته است. امکان این‌که در مرحله تحقیقات مقدماتی، هر کدام از طرفین به جهت پیروزی خود در این تقابل، الزامات اخلاقی را نادیده بگیرند، به نسبت سایر مراحل دادرسی، از جمله مرحله رسیدگی در دادگاه یا اجرای حکم بیشتر است. مهم‌ترین ویژگی الزامات اخلاقی ناظر بر فرآیند تحقیقات مقدماتی آن است که نقض این الزامات، فاقد ضمانت اجرای قانونی است. بنابراین به جز وجدان شخص و اخلاقیات، نمی‌توان ضمانت اجرای دیگری برای آن یافت.

نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشانگر این موضوع است که در بسیاری از موارد، اقدامات تحقیقی و تعقیبی مقامات قضایی نه مبتنی بر نص قانون، بلکه بر اساس الزامات اخلاقی صورت می‌گیرد. به علاوه، قانونگذار در موارد متعددی، وظایفی را برای مقامات قضایی مقرر کرده است که تنها ضمانت اجرای آن‌ها الزامات اخلاقی است.

زمینه و هدف: از میان موافقت‌نامه‌های موجود در حوزه حقوق مالکیت فکری، موافقت‌نامه منع تجارت متقلبانه (آکتا) بالاترین سطح استانداردهای اجرایی را مقرر نموده است. هدف مطالعه حاضر، شناخت نوآوری‌هایی مقررات آکتا نسبت به سایر مقررات بین‌المللی در حمایت از حقوق مالکیت فکری و اثرات این نوآوری‌ها بر دسترسی به دارو در کشورهای در حال توسعه می‌باشد.

مواد و روش‌ها: در این تحقیق کیفی از روش تحلیل سند استفاده شده است. این روش با تحلیل ویژگی‌های موافقت‌نامه آکتا، تأثیر آن بر دسترسی به دارو در کشورهای در حال توسعه را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد.

یافته‌ها: دامنه وسیع حمایت از حقوق مالکیت فکری در این موافقت‌نامه، با حذف انعطاف‌پذیری موافقت‌نامه تریپس، عدم شفافیت و مشارکت لازم در جریان مذاکرات و گسترش تعریف کالاهای تقلبی و تعمیم آن به داروهای ژنریک، تأثیرات جبران‌نشدنی بر دسترسی به دارو و سلامت عمومی در جوامع در حال توسعه، برجای خواهد گذاشت. این موافقت‌نامه، احتمال توقیف نامشروع کالاها و طرح دعاوی واهی حقوقی علیه تولیدکنندگان داروهای ژنریک را افزایش می‌دهد و این امر افزایش امکان توقیف کالاها، افزایش قیمت و کمیاب‌شدن دارو در کشورهای در حال توسعه و تهدید سلامت عمومی را به دنبال خواهد داشت.

نتیجه‌گیری: موافقت‌نامه آکتا می‌بایست به گونه‌ای تفسیر و اجرا گردد که حق کشورهای متعاهد بر سلامت و دسترسی همگان به دارو مورد حفاظت قرار گیرد، به گونه‌ای که هرگاه دسترسی دارویی، متضمن نقض حقوق مالکیت فکری باشد، از طریق اعمال رویه‌ای واحد، از توقیف بین‌المللی این داروها و عدم دسترسی به آن‌ها جلوگیری شود.

زمینه و هدف: با جهانی‌‌شدن سازمان‌ها در عصر نوین، انجام فعالیت‌های سازمانی در چارچوب منشور اخلاقی از ضرورت‌های هر سازمانی است، به طوری که رهبری یک سازمان بر تصویر، هویت و شهرت آن از طریق به کارگیری راهبردهای رقابتی به شکل اصول اخلاقی اثر می‌گذارد. از این رو، هدف این پژوهش تطبیق روش‌های مدیریتی فلاسفه چین به منظور حکمرانی در عصر قدیم با اندیشه‌ها و تفکرات صاحب‌نظران مدیریت در عصر نوین است.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه تطبیقی، به مقایسه ویژگی‌ها و مؤلفه‌های مدیریت غربی و مدیریت شرقی با توجه به دو طرح تثلیث فکری و دینی پرداخته شد. ابتدا، مبانی نظری مطالعه مورد بررسی قرار گفت، سپس تفکرات اندیشمندان چین باستان و صاحب‌نظران عصر حاضر تحلیل و نقد گردیده و در نهایت بر روی نکات اصلی پژوهش، یعنی اخلاق و رهبری تمرکز گردید.

یافته‌ها: در این پژوهش اصول رهبری و اخلاق، اصول انتخاب بر اساس شایستگی، جذب و نگهداری افراد، پاداش مبتنی بر مشارکت و مدیریت مشارکتی به عنوان اصول کلیدی مدیریت مردم در چین باستان شناسایی شد که ارتباط نزدیکی با اصول مدیریت در جهان امروزی دارد. همچنین با وجود تفاوت بین فلسفه‌های مدیریتی غرب و شرق، استفاده از برخی از فلسفه‌های شرقی برای سازمان‌های غربی می‌تواند سودمند باشد.

نتیجه‌گیری: اصول اخلاقی رهبری و مدیریت سازمانی باستان می‌بایست برای حفظ و بقای سازمان‌ها تجدید و احیا شوند، زیرا لازمه ارتقای شیوه‌های مدیریت نوین توسط رهبر یک سازمان، توجه به این شیوه‌ها در قالب الزامات اخلاقی است.

زمینه و هدف: نظریه‌های زیست‌شناختی در باب سیر تکامل انسان و ساختار فیزیکی و ذهنی وی، تأثیرات گسترده‌ای بر حوزه اخلاق داشته‌اند. هدف این پژوهش، مطالعه و تحلیل دیدگاه پیتر سینگر در باب بسط دایره اخلاق از رهگذر بنیان‌های زیست‌شناختی و عقلانی اخلاق عام است.

مواد و روش‌ها: در این پژوهش روایتی، نظریه پیتر سینگر در باب بسط دایره اخلاق تحلیل و تفسیر می‌گردد.

یافته‌ها: سینگر با تأکید بر اصل بی‌طرفی و برابری و امکان غلبه عقل بر اقتضائات طبیعت زیست‌شناختی معتقد است که می‌توان منشأ گرایش‌های اخلاقی انسان را طبیعت زیست‌شناختی او دانست، اما در مقام تصمیم‌گیری، انسان باید هنجارهای اخلاقی عرفی را مورد تأمل قرار دهد. وی محدودنمودن رعایت بی‌طرفی به نوع انسان را عملی دلبخواهانه و فاقد پشتوانه منطقی می‌داند. معیار ملاحظه بی‌طرفانه از نظر سینگر «قابلیت دردکشیدن و تجربه لذت» است و بر این اساس او دایره اخلاق را تا جایی که «اغلب» حیوانات و نه همه آن‌ها را شامل شود، گسترش می‌دهد. نقدهایی نظیر عدم توجه به ضعف عقل و تأثیرپذیری آن از سایر گرایش‌های انسان در تبیین ناسازگاری بین باورها و اعمال فرد، عدم تفکیک میان کارکرد معرفت‌شناسانه و منطقی عقل در بسط دگرگرایی، اهمیت‌ندادن به ترجیحات و منافع همه موجودات در بسط اخلاق بر نظریه وی وارد است.

نتیجه‌گیری: دیدگاه سینگر در بسط دایره اخلاق، دیدگاهی تعدیل یافته است. او معتقد است زیست‌شناسی صرفاً موجب تأمل مجدد در شهودهای اخلاقی می‌شود، اما نمی‌تواند هنجارهای اخلاقی ما را تعیین کند. بر این اساس می‌توان با عقل و استدلال، اخلاقی عام و بی‌طرفانه و عاری از سوگیری‌های زیست‌شناختی ارائه کرد.

زمینه و هدف: فناوری نانو نقطه تلاقی اصول مهندسی، فیزیک، زیست‌شناسی، پزشکی و شیمی است و برای کاربرد این علوم برای ساخت محصولات کاملاً جدید عمل می‌کند. تحقیقات نانوفناوری به صورت قابل توجهی در یک دهه گذشته گسترش یافته و اخیراً با توسعه پژوهش‌های نانو در پزشکی مورد توجه قرار گرفته است. این مطالعه با هدف شناخت مهم‌ترین مسائل اخلاقی در تحقیقات حوزه نانو فناوری پزشکی انجام شده است.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه مروری، مقالات مرتبط از طریق جستجوی اینترنتی کلیدواژه‌های فناوری نانو (Nanotechnology) یا نانوفناوری پزشکی (Nanomedicine) و اخلاق زیستی (Bioethics) یا اخلاق نانو (Nonoethics) و ریسک (Risk) یا ایمنی (Safety) در پایگاه‌های اطلاعاتی، به صورت هدفمند بازیابی و مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفتند.

یافته‌ها: مسائل اخلاقی که در این حوزه تحقیقات نانو پزشکی که باید درنظر گرفته شوند، زیرمجموعه‌ای از اصول اخلاقی است که عموماً در پژوهش‌های زیستی مد نظر قرار می‌گیرند، با این تفاوت که ویژگی‌های خاص نانوذرات، از جمله ناشناخته‌بودن عوارض جانبی و تنوع آن‌ها، توجه به این اصول را با در نظرگرفتن پیش‌فرض‌هایی که در رابطه با عواقب این فناوری وجود دارد، حائز اهمیت می‌سازد. در رابطه با نقش اخلاق در نانوفناوری پزشکی، مسائل اخلاقی مرتبط شناخته‌شده عبارت از احترام به خودمختاری، رضایت آگاهانه، حفظ حریم خصوصی و محرمانگی، زیان‌بارنبودن و کنترل توانایی بشر، عدالت و دسترسی بودند.

نتیجه‌گیری: اصول اخلاقی در پژوهش‌های زیستی، می‌بایستی در هر سه مقطع پیشگیری، تشخیص و درمان به طور جدی اجرایی شوند تا از افراد موضوع پژوهش که داوطلبانه در پیشرفت دانش مشارکت می‌کنند، حفاظت گردد.

زمینه و هدف: نانوبیوتکنولوژی حوزه‌ای است با رشد سریع و زمینه‌های متنوع که توجه بسیاری از محققین را به خود معطوف نموده است. تحقیقات بسیار زیادی در این زمینه در حال انجام است، اما مسأله نگران‌کننده در این باره عدم توجه و رشد کافی مباحث اخلاقی و ایمنی زیستی در این حوزه است. این مطالعه با هدف شناخت جنبه‌های اخلاقی و ایمنی زیستی نانوبیوتکنولوژی انجام شده است.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه مروری برای بازیابی متون مرتبط، جستجوی اینترنتی هدفمند با استفاده از واژگان کلیدی اصلی «Nanobiotechnology» AND «Biosafety» OR «Bioethics» در پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی و بین‌المللی انجام شد.

یافته‌ها: علی‌رغم روند رو به رشد مطالعات اخلاقی و ایمنی زیستی نانوبیوتکنولوژی، هنوز اختلاف چشمگیری نسبت به این دست مطالعات در جوامع بین‌المللی مشهود است. اخیراً با تشکیل انواع سازمان‌ها، کمیته‌ها، کارگروه‌های مختلف گام‌های مفیدی در این راه برداشته شده است. همچنین دستورالعمل‌ها، استانداردها، پروتکل‌های اجرایی استاندارد و راهنماهایی از این قبیل تدوین و در دسترس عموم قرار گرفته است. نکته قابل توجه در این زمینه، به‌روزرسانی و تبادل اطلاعات دایمی با جوامع بین‌المللی است که کمک به سزایی در به حداقل‌رساندن خطرات احتمالی نانوبیوتکنولوژی می‌کند.

نتیجه‌گیری: نتایج نشان‌دهنده عدم وجود کنترل و نظارت کافی بر مطالعات نانوبیوتکنولوژی است. با توجه به پیشرفت نانوبیوتکنولوژی در ایران و وجود حوزه فعالیت گسترده این علم، توجه خاص به مسائل اخلاقی و ایمنی زیستی از یکسو و بررسی جنبه‌های مختلف و آینده محتمل تحقیقات از سوی دیگر در این زمینه امری ضروری است.