مروری بر شاخصهای تعیین مزاج اولیه در طب سنّتی ایران
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 4 شماره 12 (1391),
4 August 2014
,
صفحه 37-76
https://doi.org/10.22037/mhj.v4i12.6807
چکیده
در طب سنّتی ایران بسیاری از دستورهای حفظ سلامتی و روشهای تشخیص و درمان بر اساس مزاج افراد تعیین میشود. مزاج هر فرد کیفیتی متشکل از بسیاری از خصوصیات جسمی و روحی او است و منابع طب سنّتی ایران خصوصیات مذکور را در قالب شاخصهای تعیین مزاج معرفی و به تشریح نحوه استدلال آنها در تعیین مزاج پرداختهاند. مطالعه حاضر یک بررسی متون است که با هدف مقایسه دیدگاههای منابع مهم طب سنّتی ایران درباره شاخصهای تعیین مزاج طراحی شده است. در این مطالعه چهار منبع شامل: القانون فیالطب، ذخیره خوارزمشاهی، کاملالصناعه الطبّیه و المنصوری فیالطب، انتخاب و شاخصهای تعیین مزاج از نظر منابع مذکور استخراج و بررسی شدند. طبق نتایج استخراجشده، منابع مذکور در بسیاری از شاخصها و نحوه استدلال آنها به مزاج اولیه اشتراک نظر داشتند و از بین آنها القانون فیالطب بهصورت مدوّن و جامعتر به این شاخصها پرداخته است. نبود تناقض بین شاخصهای مطرحشده، توجه ویژه به طیف وسیع شاخصها خصوصاً در حالت اعتدال، توجه به برآیند شاخصها جهت تعیین مزاج، از موارد مشترک بین منابع مورد مطالعه بودند. عدم اشاره مستقیم به نحوه معاینه برخی شاخصها، دوره سنی که مزاج پایه باید در آن تشخیص داده شود و اولویت شاخصها جهت تعیین مزاج پایه از مواردی هستند که در بخشهای مورد مطالعه منابع مذکور بهطور شفاف بیان نشدهاند و انجام مطالعات وسیعتر جهت بررسی آنها پیشنهاد میشود. همچنین پیشنهاد میشود جهت کاربردی کردن مفهوم مزاج در نظام سلامت طب سنّتی ایران، مطالعات سازمانیافته اپیدمیولوژیک بابت اعتبارسنجی شاخصهای تعیین مزاج طراحی و اجرا شود.
- مزاج اولیه؛ اجناس عشره؛ طب سنّتی ایران
ارجاع به مقاله
مراجع
Hamburg MA, Collins FS. The path to personalized medicine. N Engl J Med. 2010;363(4): 04-301.
Harik-Khan RI, Muller DC, Wise RA. Racial difference in lung function in African-American and White children: effect of anthropometric, socioeconomic, nutritional, and environmental factors. Am J Epidemiol.2004; 160(9): 900-893.
Bates S. Progress towards personalized medicine. Drug Discov Today Biosilico.2010; 15(3):115.
Meyer JM, Ginsburg GS.The path to personalized medicine. Curr Opin Chem Biol. 2002;4(6):434-38-434.
Elgood C. Iran Medical Historyand the Regions of Eastern Caliphate. Tehran: Amir Kabir; 1992.
6-Maciocia G.The foundation of Chinese Medicine. Edinburgh: Churchil Livingstone; 1989.
Naseri M. The school of traditional Iranian medicine: The definition, origin and advantages. Iran J Pharm Res. 2010;3(Supplement 2):20.
Tobyn G. Culpeper's medicine a practice of Western Holistic Medicine. Rockport, USA: Element Books, Inc.; 1997.
Maciocia G, Ying ZZ. The practice of Chinese medicine: Churchill Livingstone Edinburgh; 2008.
Chopra D. Complit Health.2th ed. Tehran: safialishah; 2000.
Stanway A. Alternative medicine: a guide to natural therapies: Penguin Books; 1986.
Upur H, Yusup A. Theory of mizaj and hilit in Uighur medicine and modern study. Science and Technology Press, Urumqi, China.2003.
Organization WH. WHO traditional medicine strategy 2002-2005: World Health Organization Geneva; 2002.
Organization WH. WHO traditional medicine strategy: 2014-2023. Geneva: World Health Organization; 2013.
Azmi AA. Basic Concepts of Unani Medicine: A Critical Study: New Delhi: Department of History of Medicine, Faculty of Medicine, Jamia Hamdard; 1995.
جرجانی، سیداسماعیل: ذخیره خوارزمشاهی. نسخه اسکن شده سیرجانی سعید، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1355.
ابنسینا، حسین ابن عبدالله، القانون فیالطب. تحقیق: شمسالدین ابراهیم، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 2005.
اهوازی، علیابن عباس: کامل الصناعة الطبّیة. چاپ از راو چاپ سنگی تاریخ 1294 ه.ق، قاهره: انتشارات دارکابی.
رازی، محمدبن زکریا: المنصوری فیالطب. تحقیق و تصحیح: البکری حازم الصدیقی. کاوت: منشورات معهد المخطوطات العربیه للمنظمه العربیه للتربیه والثقافه و العلوم، 1987 م.
عقیلی خراسانی، محمدحسین: خلاصة الحکمة. تحقیق، تصحیح، اورایش: ناظم اسماعیل به سفارش مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل. قم: اسماعیلیان، 1385.
Yousefifard M, Parviz M, Hosseini M, Ebadiani M, Keshavarz M. Mizaj; past, present and future. Physiology and Pharmacology.2013;16(4): 39-328.
ناصری، محسن: حفظ سلامتی از دیدگاه طب سنّتی ایران. تهران: انتشارات طب سنّتی ایران، 1392.
Jabin F. Guiding Tool in Unani Tibb for Maintenance and Preservation of Health: A Review Study. Afr J Tradit Complement Altern Med. 2011; 8(5S): 43-140.
Shahabi S, Hassan ZM, Mahdavi M, Dezfouli M, Rahvar MT, Naseri M, et al. Hot and cold natures and some parameters of neuroendocrine and immune systems in Traditional Iranian Medicine: A preliminary study. J Altern Complement Med. 2008; 14(2): 56-147.
Dar FA, Zaidi IH, Sherani F. Physiological variation of serum alkaline phosphatase level in damawi and balghami males in a sample population. Indian journal of traditional knowledge.2011;10(4):44-147.
Ali SM, Islam R, Alam M. A Scientific Co-relation between Blood Groups and Temperaments in Unani Medicine.Indian Journal of Traditional Knowledge.2007; 23-6:319.
Ansari AH, Zulkifle M, Ali M. An analytical study of concordance between Mizaj and diseases in adult patients of MUM Hospital, Bangalore.Anc Sci Life.2010;30(1):7
دهخدا، علیاکبر. لغتنامه دهخدا (لوح فشرده). روایت چهارم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1389.
هراو، محمدابن یوسف: بحرالجواهر. تحقیق مؤسسه احیای طب طبیعی به سفارش مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل. قم: انتشارات جلالالدین، 1387
Naseri M, Rezaeizadeh H, Taheripanah T, Naseri V. Temperament theory in the iranian traditional medicine and variation in therapeutic responsivenes, based on pharmacogenetics. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine 2010;1(3):42-237.
نبض یکی از معیارهای مهم و قوی جهت تعیین بسیاری از خصوصیات افراد و بیماران در طب سنّتی ایران است و با شاخصهای گوناگون، با تعاریف خاص خود ارزیابی میشود. از بین شاخصهای مطرح در تعیین وضعیت نبض، عظیم و قوی بودن نبض از مهمترین شاخصها هستند(16).
کندی و تفاوت نبض دو شاخص مربوط به خصوصیات نبض هستند. سرعت و کندی مربوط به زمان بالا آمدن رگ هنگام لمس شریان است؛ بهنحوی که اگر سرعت بالا آمدن رگ هنگام لمس شریان زیادتر از معمول باشد، نبض سریع و اگر کمتر از معمول باشد، نبض کند یا بطیء است. تواتر و تفاوت نیز دو طیف مربوط به تعداد نبض در زمان هستند. اگر تعداد نبضها در واحد زمان بیشتر از حد متوسط باشد، نبض را متواتر و اگر کمتر از متوسط باشد، نبض را متفاوت میگویند(20).
احمدی جعفر، دوستپرست مهدی، برآورد پارامترهای توزیع نرمال بر اساس مشاهدات رکوردی، اندیشه آماری، شماره 14، صفحه 18-11، 1380
LeCam L. A remark on the central limit theorem.Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America.1965; 54(2):354.
- چکیده مشاهده شده: 2313 بار
- PDF (English) دانلود شده: 881 بار