ستیز با طب (ریختشناسی خرافههای طبی در ایران از قرن هفتم تا دوازدهم قمری با تکیه بر سه دستنویس فارسی)
مجله تاریخ پزشکی - علمی پژوهشی,
دوره 10 شماره 37 (1397),
3 December 2019
,
صفحه 31-41
https://doi.org/10.22037/mhj.v10i37.24414
چکیده
زمینه و هدف: رواج خرافات به ویژه پس از حمله مغول (قرن هفتم قمری) در ایران شیوع فراوان یافت و از ساحت مذهبی به حوزههای علمی نیز تسری یافت. در این میان، دانش طب بیش از دیگر علوم، دستخوش خرافهگرایی گردید و آثار و کتب گوناگونی با موضوعات «علوم غریبه» یا «اوراد طبی» تألیف گردید. ما در این مقاله کوشیدهایم با تکیه بر سه دستنویس فارسی، که در فاصله قرنهای هفتم تا دوازدهم قمری تألیف شده است، به تحلیل و بررسی ریخت خرافات طبی بپردازیم. از رهگذر این بررسی مهمترین دلایل، مخاطبان و نوع خرافههای طبی واکاوی خواهد شد.
مواد و روشها: این پژوهش به صورت کتابخانهای انجام گرفته است. علاوه بر کتابهای تاریخی، در این پژوهش از سه دستنویس فارسی ـ عربی استفاده شده است که دو دستنویس در کتابخانه نور عثمانیه ترکیه و یک دستنویس در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری میشود.
یافتهها: این پژوهش نشان میدهد که مهمترین عوامل گسترش خرافههای طبی، ناآشنایی با علل و عوامل اصلی بیماریها، تلاش برای بیثمر نشاندادن طب و نابسامانیهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بوده است. ریخت کلی خرافهها مبتنی بر استفاده از عناوین و الفاظ نامفهوم، تلقینها و کاربردهای ویژه، بهرهگیری از اعداد و حروف در زمان و مکان خاص و تلاش برای جلب اعتماد و ایمان مخاطب است.
نتیجهگیری: بررسی مشابهتها و ریخت کلی باورهای خرافی طبی نشان میدهد که عنصر این خرافهها تمرکز بر «شبیهسازی» است. بدینمعنا که متولیان خرافهها کوشیدهاند از طریق ایجاد مشابهت میان خرافهها و باورهای دینی خردگریز ـ به ویژه در باب زنان و کودکان ـ واقعنمایی اوراد خود را تبثیت کنند و به تدریج خرافهها را به عنوان جایگزین کارآمد و متافیزیکی روشهای تجربی طبی معرفی کنند.
- طب؛ خرافه؛ دستنویس فارسی؛ تحفةالغرائب؛ علوم غریبه
ارجاع به مقاله
مراجع
Kulayni AJM. Al-Kafi. Achievement Department of Heritage Revival Research Center Dar al-Hadith. Qom: Dar al-Hadith; 2008. Vol.1 p.23-71. [Arabic]
Asqalani IH. Bazl al-Ma'a'un fi al-Ta'a'un. The Turkish Copirli Library, dated at 1492, Manuscript No.255, folium 4A-4B; 1492. [Arabic]
Abdul Jabbar AAJ. Prophets of prophecy. Achieved and Presented to him by Othman AK. Beirut: Dar al-Arabiya for Printing, Publishing and Distribution; No Date. Vol.2 p.631, 633-645. [Arabic]
Saadi AMM. Bostan Sa'adi (Saadi letter). Corrected and Explained by Yousefi GH-H. Tehran: Kharazmi Publications; 2005. p.139. [Persian]
Safi FA. Latȃyef al-Tawaef. Translated by Golchin Me'ani A. Tehran: Iqbal Publications; 1988. p.205-207. [Persian]
Safa Z. History of Iranian Literature in Iran. Tehran: Ferdows Publications; 1990. Vol.3 p.49-50, 103. [Persian]
Edalat A. The Catastrophe Hypothesis: The Lasting Impact of the Mongolian Tragedy on Iran's Political. Social and Scientific History 2010; 77-78: 235-245. [Persian]
Gachik A. An overview on Islamic Manuscripts. Translated by Ansari N. Tehran: Library and Information Science Research Institute; 1989. Vol.14 p.5-12. [Persian]
Marashi SM. An Overview on the Manuscripts. Miras Shahab 2010; 59: 3-30. [Persian]
Anonymous. Collection of Treatises, Manuscript No.957, folium: 30B, 34B, 35 A, folium: 29b-30a, folium: 30a, folium: 30b, folium: 30b, folium: 30a, folium: 31b. Istanbul: Reserved in the Library of the Osmania Glory of Turkey; No Date. [Persian]
Anonymous. Treatise on the science of strangers, Manuscript No.16509, folium: 5A, folium: 6B, 7A, folium: 5b, 39b, folium: 6b-7a, folium: 7b, 8b, folium: 19a-19b, folium: 48b, folium: 28b, folium: 36a-36b, folia: 20a-30b, folia: 17a-26a. Tehran: Reserved in the Library of the Islamic Consultative Assembly of Iran; No Date. [Persian]
Shojaa Shirazi S. Anis al-Nas "Human Lover". Edited by Afshar I. Tehran: Translation and Publishing Company; 1976. p.218-227. [Persian]
Dehkhoda AA. Amthalwa Hikam "Proverbs and Verdicts". Tehran: Amir Kabir Publications; 2004. Vol.1 p.459, 551; Vol.2 700, Vol.4 p.919-922, 1007. [Persian]
Amoli SH. Nafais al-Fonon fi Arais al-Oyun. Tehran: Islamiye Publications; 2002. Vol.3 p.211. [Persian]
Holy Quran. Al-Jen: 1-15.
Herawi M. Tohfat al-Gharayeb "Masterpiece of Strange", folium: 13a-13b, folium: 44b, folium: 13a, Manuscript No.2848. Istanbul: Reserved in the Library of the Noor Osmania of Turkey; 1737. [Persian]
Fayoumi S S. The Numerical Miracles in the Holy Quran. Cairo: Maktaba al-Ghodsi; 2006. [Arabic]
Ravandi M. Tarikh Ejtemai Iran "Iranian Social History". Tehran: Negah Publications; 1999. Vol.8 p.625-630. [Persian]
- چکیده مشاهده شده: 241 بار
- PDF دانلود شده: 136 بار