مجله اخلاق زیستی- علمی پژوهشی

اکثر اسناد حقوق بشری بالاخص بیانیه جهانی اخلاق زیستی و حقوق بشر شامل ماده‌های متعددی است که منحصراً به مسأله رضایت مربوط می‌شود. این بیانیه و نیز گزارش متعاقب کمیته بین‌المللی اخلاق زیستی درباره «رضایت‌نامه» به شکل چشم‌گیری مفهوم قانونی «رضایت» را به مفاهیم گسترده‌تر و جزئی‌تری مانند احترام به شأن و منزلت تمامیت و خودمختاری مرتبط می‌سازد، هرچند گزارش مربوط به «رضایت‌نامه» دارای دامنه گسترده‌ای است که تنها بخش‌هایی از آن در این مقاله مد نظر قرار گرفته است، لیکن مفهوم و جایگاه رضایت در اسناد حقوق بشری و ارتباط مابین اصل رضایت و اصل خودمختاری با کرامت انسانی در این مقاله در قالب یک کلیت بررسی شده است.

زمینه و هدف: اخلاق زیستی به عنوان شاخه‌ای جدید از اخلاق هنجاری کاربردی به تبیین پاسخ‌ها و راهبردهای اساسی در مواجهه با پرسش‌ها و چالش‌های ناشی از ظهور و بروز فناوری‌های نوین زیست‌پزشکی می‌پردازد. کاربست موضوعاتی چون شبیه‌سازی انسانی، سلول‌های بنیادی، موجودات شیمری و هیولاگونه، دستکاری‌های ژنتیکی و فناوری‌های مرتبط با ژن و آزمایش‌های زیست‌پزشکی بر روی آزمودنی‌های انسانی، دستمایه مطالعات اخلاق زیستی قرار می‌گیرد. در این میان، کرامت انسانی به عنوان منشأ کلیه حق‌های بشری، جایگاه مهم و خطیری در حوزه اخلاق زیستی و جواز یا ممنوعیت هر گونه رفتار نوپدید در قلمروی فناوری‌های زیست‌پزشکی یافته است.

مواد و روش‌ها: در مطالعه حاضر با بهره‌گیری از مطالعات پیشینی در باب کرامت انسانی و با جستجوی واژگان کلیدی مرتبط در منابع نخستین و اصیل، تلاش شده است تا جایگاه کرامت انسانی در گستره اخلاق زیستی مورد تطبیق، تحلیل و ارزیابی قرار گیرد.

ملاحظات اخلاقی: اصول اخلاق پژوهش در جستجوها و استناد به متون و منابع اولیه رعایت شد.

یافته‌ها: در این جُستار کوتاه، قرائت‌ها و رهیافت‌های متفاوت از کرامت انسانی در ارتباط با اخلاق زیستی مورد مطالعه قرار گرفته است: ارزیابیِ قرائت دین‌مدار که کرامت ذاتی انسان را بازتابی از ویژگی و صفت وجه‌الله‌ بودن وی می‌انگارد؛ تقریر قرائت‌های فلسفی اعم از سنت وظیفه‌گرایانه کانتی، رهیافت فایده‌گرایانه و نیز رویکرد طبیعت‌گرایانه، از جمله مباحثی هستند که در این مطالعه علمی مروری، مورد دقت و نقد قرار گرفته است.

نتیجه‌گیری: در جمع‌بندی نهایی و در تجمیع رهیافت‌های گوناگون، بر اهمیت و نقش کرامت انسانی به عنوان منشأ کلیه حق‌های بشری تأکید گردیده، هر گونه تحدید و ممنوعیت در قلمروی اخلاق زیستی، به رعایت و لحاظ ابعاد کرامت در هویت انسانی مستند می‌گردد.

پژوهش حاضر به تبیین نقش اخلاق حرفه‌ای در تعالی سازمانی با میانجی‌گری اشتیاق شغلی معلمان می‌پردازد. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی می‌باشد که مبتنی بر مدل‌سازی معادلات ساختاری است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه معلمان مدارس شهرستان اردبیل (تعداد کل 5750 نفر) می‌باشد و 360 نفر به عنوان نمونه با استفاده از جدول برآورد حجم نمونه کرجسی و مورگان و با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند. برای گردآوری داده‌های مورد نیاز از 3 نوع پرسشنامه استاندارد اخلاق حرفه‌ای (1393 ش.)، تعالی سازمانی (1385 ش.) و اشتیاق شغلی (1392 ش.) استفاده شده است. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری‌شده از نرم‌افزارهای آماری SPSS و Lisrel استفاده شده است. 3 فرضیه تحقیق مطابق با روش معادلات ساختاری بررسی گردید و روابط بین متغیرها و سازه‌ها معنی‌دار بوده و تأیید می‌شوند و روابط ساختاری متغیرها از مقدار معناداری سطح خطای پنج درصد 1/96 بیشتر است. تحلیل یافته‌های بخش ساختاری مدل نشان می‌دهد اخلاق حرفه‌ای با ضرایب مسیر بالایی که با سایر متغیرها دارد، می‌تواند عاملی مؤثر و قدرتمند برای بالابردن آنان در سازمان محسوب شود.

هدف اصلی تحقیق بررسی تأثیر اخلاق کار اسلامی بر تعهد سازمانی با نقش واسطه‌ای عدالت سازمانی در بین كاركنان دانشگاه علوم پزشکی یاسوج می‌باشد. تحقیق حاضر از منظر هدف کاربردی و در زمره تحقیقات توصیفی همبستگی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه کارکنان دانشگاه علوم پزشکی یاسوج به میزان 250 نفر می‌باشد. در پژوهش حاضر از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شده است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده گردیده که تعداد 157 نفر به دست آمد. گردآوری اطلاعات به روش میدانی و با ترکیب 3 پرسشنامه از نوع بسته صورت گرفته است. مقیاس اندازه‌گیری همه بخش‌های مدل بر اساس مقیاس پنج سطحی لیکرت می‌باشد. علاوه بر آمار توصیفی با توجه به ماهیت متغیرها و مدل مفهومی ارائه‌شده در تحقیق حاضر، برای تعیین همبستگی بین متغیرهای تحقیق از جدول ماتریس همبستگی استفاده شده است، سپس برای بررسی فرضیه‌های تحقیق از روش تحلیل مسیر، مدل را به اجزای تشکیل‌دهنده آن شکسته و تک‌تک مسیرها را بررسی نموده‌ایم. کلیت مدل ارائه‌شده در تحقیق در غالب شاخص‌های نکویی برازش مورد بررسی قرار گرفته‌اند و نمودار مسیر مدل برازش‌شده ارائه شده است. نتایج حاکی از آن بود که اخلاق کار اسلامی از طریق مؤلفه‌های عدالت سازمانی (عدالت رویه‌ای، عدالت توزیعی و عدالت بین فردی) بر تعهد سازمانی تأثیر غیر مستقیم دارد، به علاوه مؤلفه‌های عدالت نیز به طور مستقیم و معنادار بر تعهد سازمانی تأثیر دارد.

زمینه و هدف: هیجان شادی، مطلوب آدمیان است كه گاهی مورد ستایش و در مواردی همراه با ذم اخلاقی، همواره با افراط و تفریط و چالش اخلاقی رو به رو بوده است. برای حل این چالش، باید معیارهای روشنی، جهت تطبیق بر مصادیق تعیین شود. هدف این پژوهش تبیین اصول اخلاقی شادی از دیدگاه آیات و روایات معصومان (سلام‌الله علیهم) است.

مواد و روش‌ها: روش تحقیق در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است که با اتکای به بررسی منابع اسلامی صورت می‌پذیرد.

یافته‌ها: در قرآن وروایات معصومین ساز و کارهایی برای شادی و اصول اخلاقی آن ساز و کارهایی ارائه شده است.

نتیجه‌گیری: اصول اخلاقی شادی عبارت‌اند از اصلاح انگیزه، یاد خدا، تقوی، توكل، امید، تعالی، شكر و آخرت‌گرایی. با پایبندی به آن‌ها در صحنه اعتقاد و عمل، شادی دارای ارزش اخلاقی خواهد بود. آموزه‌های اخلاقی اسلام نه ‌تنها مانع شادی و نشاط نیست، بلكه می‌کوشد همه مؤمنان را از درون اصلاح نموده و باور آن‌ها را نسبت به شادی با یك نگرش توحیدی و الهی همراه سازد. اصول مطرح‌شده ضامن شادی اخلاقی افراد است كه هم سعادت دینی و اخروی و هم خوشبختی و شادمانی دنیایی ایشان را به دنبال دارد.

مقاله حاضر نتیجه پیمایشی در شهر بابل است که هدف آن روشن‌ساختن یک مشکل اخلاقی مبتلابه بسیاری از پزشکان در حوزه بیماری‌های صعب‌العلاج، به ویژه سرطان است. تحقیق به بررسی این پرداخته که افراد در صورت ابتلا به سرطان، چقدر حاضرند مستقیماً از بیماری و طول عمر خود آگاه باشند و این با کدام یک از ویژگی‌های سن، جنس، وضعیت تأهل، تحصیلات، تعداد فرزندان همبستگی دارد تا روشن شود پزشکان به کدام یک از گروه‌های فوق می‌توانند درباره وضعیت بیماری توضیح دهند. این پژوهش با حجم نمونه 381 نفر به صورت پیمایشی در 5 منطقه شهری بابل اجرا شد. ابزار تحقیق آزمونی محقق ساخته بر پایه فرافکنی روانشناختی پاسخ‌دهندگان است. پایایی پرسشنامه پس از بررسی پایه و حذف تعدادی از سؤالات 0/78 با فرمول دونیمه‌کردن و 0/79 با آلفای کرانباخ به دست آمد. برای تعیین روایی صوری و محتوایی، در همین مرحله برخی از پرسش‌ها تعدیل شدند. نتایج تحقیق نشان داد بین افرادی که می‌خواهند از بیماری خود اطلاع داشته باشند و کسانی که حاضر به دانستن حقیقت نیستند، تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین پاسخ‌های مثبت و منفی با عواملی مانند سن و تعداد فرزند همبستگی نشان داد، اما با سطح تحصیلات و جنس خیر.

زمینه و هدف: سعادت، از مقولات کلیدی در حوزه فلسفه اخلاق و نقطه تمرکز آموزه‌های ادیان الهی به شمار می‌رود؛ با این حال به لحاظ تفارق آبشخور مشارب فکری و زاویه نگرش به جهان هستی، اجماع واثقی نسبت به اطلاق معنایی واحد بر آن وجود ندارد. از این رو مطالعه حاضر با هدف تبیین رابطه سعادت با نظریه حکمرانی مطلوب انجام گردیده است.

مواد و روش‌ها: روش تحقیق در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی، مطالعه کتابخانه‌ای مرتبط با رابطه سعادت با حکمرانی مطلوب است. در مطالعه حاضر با بهره‌گیری از واژگان کلیدی «سعادت»، «فلسفه اخلاق»، «حکمرانی مطلوب» در پایگاه‌های اطلاعاتی Magiran، SID و Google Scholar جستجو و مقالات و متون مرتبط جستجو و مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفت.

ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانت‌داری در تحلیل متون و استناددهی به متون رعایت گردید. صداقت در گزارش نتایج و به متون رعایت گردید.

یافته‌ها: سعادت اگرچه مفهومی ارزشی است، لیکن به لحاظ مؤلفه‌های نسبی، بُعدپذیر بوده، مآلاً رویکردهای متمایزی به آن شکل می‌گیرد یا دست کم به هنگام مصداق‌نمایی در جریان تزاحم ابعاد، خوانشی افتراقی را موجب می‌گردد. با وجود این اِشکال، تأملی در نظریات فلاسفه و اندیشمندان، تا حدی، بیانگر ابعاد مفهوم شناختی سعادت است. سعادت در این معنا مفهومی اخلاقی، حائز ابعاد جسمانی و روحانی و مترتب به مراتب کمالی است و مبین رضایتمندی و التذاذ در سایه فعلیت یابی قوه‌گی‌ها و استعدادها است.

نتیجه‌گیری: سعادت، تنها زمانی به عنوان مؤلفه حکمرانی مطلوب و یا متغیر متأثر از آن تلقی خواهد شد که در قالب آرمان یک نظام ایدئولوژیک، پا را از دایره مادیات و محسوسات فراتر بگذارد.

اخلاق تکاملی در شاخه هنجاری، میزان تأثیر زیست‌شناسی تکاملی را بر محتوای حقایق هنجاری و الزام‌های مبتنی بر این حقایق، بررسی می‌نماید. هدف این مقاله، بررسی تأثیر نظریه تکامل در قلمرو اخلاق هنجاری است و سعی دارد به این سؤال پاسخ گوید: آیا عوامل تکاملی می‌توانند در قلمرو الزام‌های اخلاقی تأثیرگذار باشند؟ تحقیق حاضر، با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا به‌ طور اجمالی انسان‌شناسی مبتنی بر نظریه تکامل و کاربردهای متفاوت نظریه تکامل در حیطه اخلاق را بررسی و بعد از توصیف دقیق اخلاق تکاملی هنجاری، آن را ارزیابی و نقد می‌نماید.

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که می‌توان اخلاق تکاملی را مانند هر پژوهش اخلاقی در سه شاخه توصیفی، هنجاری و فرااخلاق مورد بررسی قرار داد (امری که در پژوهش‌های اخلاق تکاملی غالباً مورد غفلت واقع می‌شود) و با فرض صحت نظریه تکامل و عدم انکار تأثیرات محدود تکاملی در قلمرو اخلاق هنجاری، اثبات می‌کنیم الزام اخلاقی، ضرورت بالقیاس دارد و چون این ضرورت واقعیت دارد، الزام اخلاقی نیز واقعیت عینی دارد. منشأ این الزام، نه عوامل تکاملی، بلکه عقل و ادراکات آدمی است که در چارچوب اختیار و اراده انسان معنا می‌یابد.